16 PF-5
16 CZYNNIKOWY KWESTIONARIUSZ DO BADANIA OSOBOWOŚCI W
UJ
CIU R. B. CATTELLA
Według koncepcji Cattella osobowość należy traktować jako zbiór cech, z których
każda jest nazwą pewnej klasy współzmiennych zachowań. Osobowość jest wszystkim
tym, co pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w określonej sytuacji.
Cattell dążąc do zoobiektywizowania sposobu opisu osobowości, za najwłaściwszą
metodę ustalenia liczby i treści cech będących składowymi osobowości uznał analizę
czynnikową. Analiza czynnikowa jest metodą pozwalającą na wyodrębnianie w zjawiskach
psychologicznych ich podstawowych elementów składowych. W tym sensie pozwala ona na
uporządkowanie faktów (danych empirycznych). Z tego względu analizą czynnikową
posługujemy się jako metodą wstępnej klasyfikacji.
Przyjąwszy, że w zakres osobowości wchodzą wszystkie zachowania, założył, że każde
może być określone za pomocą odpowiedniego przymiotnika. Korzystając z listy Allporta,
zawierającej ponad 4000 cech, wyeliminował synonimy, uzyskując w efekcie 171
przymiotników pozwalających opisać wszystkie aspekty lub sfery osobowości.
Dostrzegając pewne specyficzne podobieństwa i różnice między niektórymi
przymiotnikami, Cattell wyróżnił trzy klasy czynników: Q (qestionnaire data)  zmienne
samoobserwacyjne, L (life data)  zmienne obserwacyjne, oraz T (test data)  obiektywne
zmienne testowe.
Analizę czynnikową Cattell przeprowadził oddzielnie dla danych Q, L i T. Dokonując w
ten sposób taksonomii zmiennych osobowościowych, wyodrębnił 16 cech wspólnych, które
pozwalały na wyczerpujący i dostatecznie dokładny opis wszystkich aspektów osobowości.
Kiedy wykonano analizę czynnikową na macierzy interkorelacji 16 cech podstawowych,
okazało się, że można wyodrębnić mniejszą liczbę czynników II stopnia, wśród których dwa
objaśniały największy procent zmienności wyników: introwersja  ekstrawersja oraz niepokój
 integracja.
Pierwsze wydanie 16  czynnikowego Kwestionariusza Osobowości ukazało się w 1950
roku. Kwestionariusz składa się z dwóch równoważnych wersji  liczących po 184 pozycje
oraz po 3 pytania buforowe. W obydwu wersjach występuje od 20 do 26 pozycji odnoszących
się do każdego z 16 czynników. Wyniki końcowe są wyrażone w skali stenowej. Każdy
czynnik jest oznaczony symbolami literowymi i liczbowymi, a ponad to posiada nazwę
psychologiczną i potoczną.
Każdy z czynnikow ma charakter dwubiegunowy. Każdy z biegunów został
scharakteryzowany przez odpowiedni zestaw przymiotników. Spośród 16 czynników
mierzonych w tym kwestionariuszu  cztery (Q1, Q2, Q3, Q4) były reprezentowane przez
tylko w zmiennych samoobserwacyjnych.
Rzetelność skal 16  CO oceniono na podstawie ich wewnętrznej zgodności
(współczynniki wahały się w granicach od 0,71 do 0, 93) oraz stabilności bezwzględnej (przy
dwutygodniowym odstępie czasu współczynniki wynosiły od 0,38 do 0, 73).
Wyniki w 16  CO zestawione w postaci profilu można interpretować zwracając uwagę
bądz
na ich aspekt ilościowy, bądz
na aspekt jakościowy. W tym ostatnim przypadku
charakterystyki osoby badanej dokonujemy na podstawie analizy tak zwanych układów
czynników.
LITERATURA:
1. Sanocki, W. (1976). Kwestionariusze osobowości w psychologii. Warszawa:
PWN.
2. Siek, S. (1986). Struktura osobowości. Warszawa: ATK.
3. Oleś, P. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Scholar.
NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW
WEDA
UG CATTELLA (16 PF-5)
Czynnik Niski wynik (-) Wysoki wynik (+)
Ciepły, wychodzący naprzeciw,
Powściągliwy, z rezerwą, oficjalny, z
A Serdeczność uprzejmy, współdziałający,
dystansem, chłodny
przyjacielski, troskliwy
B Myślenie Konkretny Abstrakcyjny
Zrównoważenie Nadwrażliwy, pobudliwy, zmienny Stabilny emocjonalnie,
C
Emocjonalne emocjonalnie przystosowany, dojrzały
Pełen szacunku, uległy, Dominujący, władczy, stanowczy,
E Dominacja
współdziałający, unikający konfliktów asertywny
F Żywość Poważny, przyhamowany, uważny Aktywny, pełen życia, spontaniczny
Nastawiony na cel, nonkonformista, Przestrzegający zasad, świadomy
G Świadomość reguł
nieprzestrzegający zasad ról, obowiązkowy
Śmiałość Śmiały, przedsiębiorczy, ryzykant,
H Nieśmiały, mimozowaty, bojaz
liwy
Społeczna gruboskórny
Nastawiony utylitarnie, obiektywny, Wrażliwy, artystyczny,
I Wrażliwość
niewzruszony sentymentalny
Czujny, podejrzliwy, sceptyczny,
L Czujność Ufny, łatwowierny, akceptujący
przezorny, nieufny
Stąpający twardo po ziemi, praktyczny, Oderwany od rzeczywistości,
M Abstrakcyjność poszukujący rozwiązań, nastawiony na twórczy, z wyobraz
nią,
zadania ukierunkowany na idee
Skryty, dyskretny, nie ujawniający
N Skrytość Szczery, autentyczny, naturalny
się, dyplomatyczny
Pewny siebie, spokojny, zadowolony z Pełen obaw, bez wiary w siebie,
O Bojaz
liwość
siebie zatroskany
Otwartość na Tradycjonalny, przywiązany do tego, Otwarty na zmiany,
Q1
zmiany co znane eksperymentujący
Samowystarczal- Nastawiony na aktywność grupową, Niezależny, samowystarczalny,
Q2
Ność przyjazny, stowarzyszający się odosobniony, indywidualista
Pobłażliwy wobec nieprawidłowości,
Perfekcjonista, zorganizowany,
Q3 Perfekcjonizm tolerujący brak porządku,
sumienny
niewymagający, elastyczny
Spięty, napięty, nadaktywny,
Q4 Napięcie Zrelaksowany, spokojny, cierpliwy
niecierpliwy, pobudzony
INTERPRETACJA WYNIKÓW
Czynnik Niski wynik (-) Wysoki wynik (+)
A Tendencja do bycia ostrożnym w Osoby te są zainteresowane innymi
Serdeczność zaangażowaniu się i przywiązaniu ludz
mi i preferują zajęcia związane z
do innych. kontaktem z ludz
mi. Czują się
Osoby te mogą odczuwać swobodnie w sytuacjach, które
dyskomfort w sytuacjach, które wymagają bliskich kontaktów z
wymagają szerokich interakcji innymi
społecznych bądz
bliskości
emocjonalnej. Wolą pracować
samotnie, często preferują zajęcia
związane z zainteresowaniami
mechanicznymi, intelektualnymi i
artystycznymi
B Osoby te ujawniają niskie Osoby te ujawniają wysokie
Myślenie umiejętności rozwiązywania umiejętności rozwiązywania
problemów przez rozumowanie i problemów poprzez myślenie
są raczej skłonne do myślenia abstrakcyjne
konkretnego.
C Osoby te odczuwają pewien brak Osoby te spokojnie podchodzą do
Zrównoważenie kontroli nad swoim życiem. życia i radzą sobie ze zdarzeniami i
emocjonalne Charakteryzuje je skłonność do emocjami w sposób zrównoważony,
przeżywania silnych wahań przystosowany.
nastroju, mają poczucie, że ich Dobrze radzą sobie z problemami i
potrzeby nie są zaspokajane oraz, charakteryzuje je poczucie satysfakcji
że nie potrafią radzić sobie wtedy, z własnych dokonań.
gdy sprawy nie układają się po ich
myśli.
E Osoby te charakteryzuje tendencja Osoby te charakteryzuje tendencja do
Dominacja do dostosowywania się do życzeń wywierania wpływu na innych, do
innych. Są skłonne do unikania podporządkowywania sobie innych.
konfliktów oraz zamazywania Osoby te są skłonne do
swojej tożsamości i pragnień, przekonywania, wygłaszania w
ażeby odsunąć na bok swoje sposób wyraz
ny swoich pragnień i
uczucia i pragnienia. opinii, nawet wtedy, gdy nie są o to
proszone. Są natarczywe w
domaganiu się tego co chcą. Czują się
swobodnie w krytykowaniu innych i
próbują kontrolować zachowania
innych.
F Osoby charakteryzuje skłonność Osoby te są entuzjastyczne,
Żywość do traktowania życia bardziej spontaniczne i poszukujące uwagi,
poważnie, są bardziej spokojne, pełne życia i chętne do stwarzania
ostrożne i mniej żartobliwe. Mają sytuacji społecznych.
tendencje do hamowania własnej W związku z zabieganiem o uwagę i
spontaniczności, czasami mogą żywiołowością mogą przyjmować
sprawiać wrażenie ograniczonych postawy nieadekwatne w odniesieniu
lub ponurych. do pewnych sytuacji.
G Osoby te mają skłonność do Osoby te mają tendencję do
Świadomość wystrzegania się norm i reguł. postrzegania siebie jako ściśle
norm Mogą czynić to albo z uwagi na trzymających się norm,
słabo rozwiniętą zdolność pryncypialnych i z dobrymi
odróżniania dobra od zła, albo manierami. Podkreślają wagę
przestrzegają zasad, które nie są podporządkowywania się normom i
oparte wyłącznie na regułom, są jednocześnie do nich
konwencjonalnych wartościach przywiązani oraz świadomych i
społecznych. wytrwałych w ich realizacji.
Osoby te mogą mieć trudności z Mogą być spostrzegane jako
przystosowaniu się do środowiska, nieelastyczni i dogmatyczni.
w którym obowiązuję surowe
standardy postępowania.
H Osoby te mają tendencję do bycia Osoby te spostrzegają siebie jako
Śmiałość społecznie bojaz
liwymi, ostrożnymi śmiałych i odważnych w grupie
społeczna i nieśmiałymi. Uważają społecznej, przejawiają małe obawy
występowanie przed grupą za przed sytuacjami społecznymi. Mają
trudne doświadczenie skłonność do inicjowania kontaktów
społecznych i są śmiali w obliczu
nowego otoczenia społecznego.
I Osoby te są nastawione bardziej Osoby te są czułe i delikatne. Mają
Wrażliwość użytecznie (praktycznie), w skłonność do opierania swoich
związku z czym wykazują niską przekonań na osobistym  smaku i
sentymentalność. Są raczej wartościach estetycznych. Polegają
skoncentrowane na użyteczności i na empatii i wrażliwości w swoich
obiektywności, mniejsza wagę rozmyślaniach.
przywiązują do ludzkich uczuć.
Mogą mieć trudności z radzeniem
sobie z sytuacjami, które wymagają
wrażliwości, gdyż nie są skłonne do
pobłażania słabościom.
L Osoby te charakteryzuje skłonność Osoby te spodziewają się być
Czujność do oczekiwania uczciwego niezrozumianymi lub
traktowania, lojalności i dobrych wykorzystanymi przez innych. Są
intencji. Ufność ta wyraża się w nieufne.
łączeniu dobrego funkcjonowania z
zadowalającymi relacjami z innymi.
Osoby te są bardziej zorientowane na
M To osoby konkretne, które skupiają
wewnętrzne procesy myślowe oraz idee
Abstrakcyjność się bardziej na obserwowalnych
niż na praktyczność. Są skoncentrowane
danych niż na procesach
na myśleniu, wyobrażeniach i fantazjach
myślowych czy wyobrażeniach.
i często gubią się we własnych myślach.
Charakteryzuje je myślenie
Mają trudności w kontrolowaniu swojej
dosłowne i konkretne, które może
uwagi i sytuacji, dlatego też często
hamować zdolność do wymyślania
zdarzają im się różnego rodzaju
możliwych rozwiązań.
 wpadki wynikające z nadmiernego
zaabsorbowania czymś.
Takie myślenie abstrakcyjne często
owocuje bogatym generowaniem
pomysłów.
N Osoby te są skłonne do ujawniania Osoby te nie ujawniają swoich
Skrytość swoich zamiarów, są chętne do zamiarów, nie chętnie mówią o sobie,
mówienia o sobie, są szczere i są skryte i zamknięte.
otwarte
O Osoby te są pewne siebie, nie są Osoby te mają tendencję do
Bojaz
liwość skłonne do obaw ani do bycia zamartwiania się o wiele spraw oraz
zmieszanym. Przedstawiają się jako odczuwania obaw. Cechy te sprzyjają
zadowolone z siebie nawet w przewidywaniu niebezpieczeństw
sytuacjach dostarczających krytyki oraz spostrzeganiu konsekwencji
pod adresem ich samooceny. własnych działań.
Q1 Osoby te preferują tradycyjne Osoby te mają tendencję do
Otwartość sposoby rozpatrywania wielu spraw. obmyślania sposobów ulepszania
na zmiany Najlepiej czują się wtedy, gdy ich rzeczy i lubią eksperymentować. Jeśli
życie jest w pełni ustabilizowane i uważają, że ich dotychczasowe życie
przewidywalne, nawet wówczas, jest mało satysfakcjonujące są
gdy nie jest do końca dla niech skłonne do zmiany
satysfakcjonujące.
Q2 Osoby te są nastawione na Osoby te lubią spędzać czas samotnie
Samodzielność funkcjonowanie w grupie, preferują i wolą same decydować o sobie.
przebywanie z ludz
mi i lubią Mogą mieć trudności we współpracy
wykonywać różne czynności wraz z z innymi, z trudem przychodzi im
innymi. prosić kogoś o pomoc, nawet
W skrajnych przypadkach, kiedy wówczas gdy jest im ona potrzebna.
pomoc innych nie jest dostępna, W skrajnych przypadkach osoby te są
osoby te mogą być całkiem skłonne lekceważyć aspekty
bezradne. interpersonalne i konsekwencje
swoich działań
Q3 Osoby te w większości spraw zdają Osoby te pragną wykonywać rzeczy
Perfekcjonizm się na przypadek i wydają się czuć poprawnie. Mają skłonność do bycia
lepiej w zdezorganizowanym zorganizowanymi, trzymania rzeczy
otoczeniu. Są postrzegane jako we właściwych miejscach i
osoby bujające w obłokach, planowania z wyprzedzeniem. Czują
niezorganizowane lub się dobrze w przewidywalnych
nieprzygotowane. Mają trudności z sytuacjach i mogą uważać za trudne
utrzymanie motywacji w realizacji radzenie sobie z rzeczami
zaplanowanych działań, szczególnie nieprzewidywalnymi. Mogą być
wtedy, gdy sprawy których one postrzegani jako mało elastyczni.
dotyczą są dla nich mało ważne.
Q4 Osoby te mają tendencję do Osoby te mają tendencje do bycia
Napięcie odczuwania stanów zrelaksowania i niespokojnymi, kiedy muszą czekać.
spokoju. Są cierpliwe i trudno Pewna ilość napięcia może być
podlegają frustracji. W skrajnych efektywnie skupiana na i motywuje
przypadkach ich niski poziom do działania, jednak skrajnie wysokie
pobudzenia może stanowić czynnik napięcie prowadzi z reguły do
demotywujący. zniecierpliwienia, drażliwości i
utrudnia samokontrolę.
NAZWY I SENS PSYCHOLOGICZNY CZYNNIKÓW OGÓLNYCH
EKSTRAWERSJA
Introwersja Waga wyniku Ekstrawersja
(A-) Z rezerwą 0,3 Serdeczny (A+)
(F-) Poważny 0,3 Żywy (F+)
(H-) Nieśmiały 0,2 Śmiały społecznie (H+)
(N+) Skryty 0,3 Otwarty (N-)
(Q2+) Samodzielny 0,3 Nastawiony na grupę (Q2-)
L
K
Niski lęk Waga wyniku Wysoki lęk
(C+) Zrównoważony emocjonalnie 0,4 Nadwrażliwy (C-)
(L-) Ufny 0,3 Czujny (L+)
(O-) Samodzielny 0,4 Bojaz
liwy (O+)
(Q4-) Rozluz
niony 0,4 Napięty (Q4+)
CHA
ODNY RACJONALIZM
Wrażliwy Waga wyniku Chłodny racjonalizm
(A+) Serdeczny 0,2 Z rezerwą (A-)
(I+) Wrażliwy 0,5 Praktyczny (I-)
(M+) Abstrakcyjny 0,3 Konkretny (M-)
(Q1+) Otwarty na zmiany 0,5 Tradycjonalista (Q1-)
NIEZALEŻNOŚĆ
Podległość Waga wyniku Niezależny
(E-) Pełen szacunku 0,6 Dominujący (E+)
(H-) Nieśmiały 0,3 Śmiały (H+)
(L-) Ufny 0,2 Czujny (L+)
(Q1-) Tradycjonalista 0,3 Otwarty na zmiany (Q1+)
SAMOKONTROLA
Niezdolny do Waga wyniku Zdolny do
samokontroli samokontroli
(F+) Żywy 0,2 Poważny (F-)
(G-) Nastawiony na cel 0,4 Świadomy reguł (G+)
(M+) Abstrakcyjny 0,3 Konkretny (M-)
(Q3-) Tolerujący chaos 0,4 Perfekcjonista (Q3+)
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE GRUP KLINICZNYCH
WEDA
UG BADAC
16 PF-5
Charakte-
Grupa rystyczne Interpretacja
cechy
Neurotycy C- Małe zrównoważenie i niska odporność
emocjonalna
O+ Samoobwinianie, niska samoocena
Q4+ Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk
E- Uległość
H- Nieśmiałość i lękliwość
Osoby Q4+ Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk
z zaburzeniami O+ Samoobwinianie, niska samoocena
depresyjnymi C- Małe zrównoważenie i niska odporność
emocjonalna
F- Pesymizm, bierność, utrudniony kontakt
Alkoholicy Q4+ Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk
O+ Samoobwinianie, niska samoocena
C- Małe zrównoważenie i niska odporność
emocjonalna
Narkomani C- Małe zrównoważenie i niska odporność
emocjonalna
B- Niska inteligencja, słabe wykorzystanie
zdolności
Niedojrzała O+ Samoobwinianie, niska samoocena
osobowość
Socjopaci C- Małe zrównoważenie i niska odporność
emocjonalna
Q4+ Wysokie napięcie psychiczne, nieokreślony lęk
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA RÓŻNYCH GRUP
ZAWODOWYCH WEDA
UG WYNIKÓW TESTU 16 PF-5
(badania amerykańskie)
Charakte-
Grupa rystyczne Interpretacja
cechy
Piloci E+ (9,2) Dominacja, agresywność, pewność siebie
H+ (9,0) Śmiałość, odwaga, gotowość do ryzyka
Q2+(7,9) Niezależność myślenia, samodzielność
C+ (7,5) Odporność emocjonalna
Księża N- (1,8) Naturalność, sentymentalizm, prostota
Q1- (2,9) Konserwatyzm, przywiązanie do tradycyjnych
wartości
C+ (7,7) Odporność emocjonalna
O- (3,4) Wysoka samoocena, brak poczucia winy
I+ (7,5) Wrażliwość uczuciowa
Profesorowie B+ (8,0) Wysoka inteligencja
uniwersyteccy Q2+ (7,8) Niezależność myślenia, samowystarczalność
Q1+ (7,5) Nonkonformizm i liberalizm w postawach
F- (2,6) społecznych
G- (3,1) Powaga, ograniczony kontakt i inicjatywa
E- (3,5) Mała sumienność i wytrwałość
Tendencja do podporządkowania, ugodowość
Sprzedawca M- Praktyczny
A+ Kontaktowy
F+ Energiczny
N+ Przenikliwy i racjonalny
B Inteligentny
C+ Zrównoważony emocjonalnie
E+ Dominujący
G+ Sumienny
L- Ufny