70

JERZY DUŻY

Można zasadnie postawić tezę, że przepisy prawa karnego gospodar-

czego penalizują w istocie zachowania polegające na nadużyciu określo-

nych uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków gospodarczych i to nieza-

leżnie od faktu, czy te uprawnienia i obowiązki zostały wprost objęte zna-

mionami czynu zabronionego.

1

Nawet przy przyjęciu stanowiska

przeciwnego należy wskazać, że i w takim wypadku zachowania stypizowa-

ne w przepisach prawa karnego gospodarczego zawierać się będą w ra-

mach pełnionej przez sprawcę funkcji, a dla odpowiedzialności karnej ko-

niecznym będzie udowodnienie więzi funkcjonalnej zachowania sprawcy

z pełnioną przez niego funkcją.

2

Odróżnia to przepisy prawa karnego go-

spodarczego od tradycyjnej grupy przestępstw przeciwko mieniu. Tak czy

inaczej w procesie interpretacji przepisów prawa karnego gospodarczego

dochodzimy do wniosku o konieczności nadużycia uprawnień lub niedopeł-

nieniu obowiązków przez sprawcę choćby wynikających z istoty pełnionej

przez sprawcę funkcji. Argumentem za takim stanowiskiem są te typy prze-

stępstw skutkowych występujące w prawie karnym gospodarczym, które

można popełnić przez zaniechanie. Skoro w myśl postanowień art. 2 k.k.

akceptujemy możliwość popełnienia przestępstwa skutkowego przez zanie-

Przekroczenie uprawnień

lub niedopełnienie obowiązków

jako wyznacznik

odpowiedzialności karnej

za przestępstwa gospodarcze

(część II)

Problem prymatu i kolizji źródeł powinności

1

Kontrowersje na ten temat przedstawiono w części I niniejszego opracowania.

2

Por. P. Kardas Działanie na szkodę spółki – konkretne czy abstrakcyjne nara-

żenie na niebezpieczeństwo,

Państwo i Prawo z. 6 z 2006 r., s. 70.

PROKURATOR 4(28)/2006

71

chanie jedynie w przypadku istnienia prawnego szczególnego obowiązku

zapobiegnięcia skutkowi to przy rozpatrywaniu odpowiedzialności karnej

nie możemy abstrahować od uprawnień i obowiązków ciążących na spraw-

cy. Podobna prawidłowość występuje w przypadku przestępstw formalnych

na gruncie prawa karnego gospodarczego choć nie ma już ona bezpośred-

niego umocowania w treści art. 2 k.k..

W tym miejscu niejako naturalnie pojawia się pytanie o źródła upraw-

nień i obowiązków gospodarczych. Jakkolwiek w kwestii tej nie ma jednoli-

tych poglądów w doktrynie, źródła uprawnień i obowiązków gospodarczych

można podzielić na sformalizowane i niesformalizowane

3

. Najogólniej moż-

na stwierdzić, że te drugie obejmują sytuacje, w których dedukowane są

z istoty pełnionej funkcji. W polskiej myśli prawniczej takie ujęcie ma długą

tradycję. Już na tle art. 269 k.k. z 1932 roku, Sąd Najwyższy stwierdził, że

karze ulega działanie lub zaniechanie na szkodę nie tylko poprzez czynności

dokonane w granicach upoważnienia ustawowego lub umownego, lecz tak-

że poprzez czyny wychodzące poza zakres tego upoważnienia.

4

W wyroku z dnia 10 października 1946 r. (sygn. akt K 1292/46), Sąd

Najwyższy stwierdził, że dla istoty przestępstwa z art. 286 (chodzi o kodeks

z 1932 r.) bynajmniej nie jest konieczne stwierdzenie w działaniu urzędnika

faktu przekroczenia przezeń jakichkolwiek obowiązków służbowych. Nie

wszystkie obowiązki urzędnika są określone w przepisach, lecz mogą wyni-

kać z samej istoty urzędowania i charakteru zajmowanego stanowiska.

5

W wyroku z 5 maja 2004 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że w sytu-

acjach ogólnego i nieprecyzyjnego określenia uprawnień i obowiązków oso-

3

Tak A. Bachrach, Przestępstwo niegospodarności. Wykładnia art. 217 k.k.

i wytyczne Sądu Najwyższego,

Państwo i Prawo z 1977, z. 2, s. 20 i 21, por.

P. Kardas [w:] Kodeks karny. Część szczególna. tom III, Kraków 2006 pod red.

A. Zolla (teza 55 do art. 296 k.k.); z kolei R. Zawłocki w monografii poświęconej

podstawom odpowiedzialności za przestępstwa gospodarcze wprowadza dystynkcję

norm w obrocie gospodarczym na powszechnie obowiązujące – mające postać przepi-

sów prawa, zwyczajowe np. regułę uczciwego kupca i indywidualne np. wynikające

z umów; patrz szerzej R. Zawłocki, Podstawy odpowiedzialności karnej za przestęp-

stwa gospodarcze,

Warszawa 2004, s. 29, 30, D. Czura – Kalinowska i R. Zawłocki

na tle przestępstwa działania na szkodę spółki rozróżniają formalne i nieformalne źródła

uprawnień i obowiązków. Według tych autorów nieformalne źródła uprawnień i obo-

wiązków opierają się na zwyczaju gospodarczym, należy przypisać im charakter pomoc-

niczy w odniesieniu do źródeł formalnych (D. Czura – Kalinowska, R. Zawłocki Odpo-

wiedzialność karna za działanie na szkodę spółki,

Warszawa 2006 s. 187.

4

Cytuje za L. Peiper Komentarz do kodeksu karnego Kraków 1936 (teza 10 do

art. 269).

5

Opublikowany w OSN 1947, poz. 101.

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

72

by uprawnionej i zobowiązanej do zajmowania się prawami majątkowymi

lub działalnością innej osoby, ustalenie zakresu uprawnień i obowiązków

następować powinno poprzez odwołanie się do zasad obowiązujących

w danej sferze obrotu z uwzględnieniem natury prawnej oraz tradycji i prak-

tyki wykonywania tego rodzaju czynności oraz charakteru funkcji pełnionej

przez sprawcę (II K.K. 244/03).

6

Powołane orzeczenia wydane w różnym czasie i odmiennych warun-

kach społeczno – ekonomicznych dowodzą ciągłości linii orzeczniczej w za-

kresie źródeł uprawnień i obowiązków gospodarczych nie ograniczającej ich

wyłącznie do źródeł sformalizowanych. Ujęcie takie ma duży walor prak-

tyczny, w przeciwnym bowiem wypadku poza zakresem typów czynów go-

spodarczych pozostałaby bardzo duża gama zachowań ewidentnie patolo-

gicznych w obrocie gospodarczym, a które nie są wprost naruszeniem

uprawnień lub obowiązków wynikających z ustawy, umowy, decyzji właści-

wego organu, regulaminu itp. Dostrzegając użyteczność, a wręcz koniecz-

ność sięgania po niesformalizowane źródła powinności gospodarczych nie

sposób nie dostrzegać niebezpieczeństwa jakie niesie to dla zasady określo-

ności czynu zabronionego i zasady ultima ratio prawa karnego, która

w prawie karnym gospodarczym ma znaczenie szczególne.

7

Kryterium isto-

ty pełnionej funkcji i pochodne jest bowiem bardzo pojemne i zależne od

ocen. Tam jednak gdzie pojawia się dowolność ocen tam powinna kończyć

się reakcja karna. Stąd praktyka i doktryna prawnicza stoi przed nie lada

dylematem: jak zapewnić skuteczne stosowanie przepisów prawa karnego

gospodarczego, zapobiec zjawisku przestępczego obchodzenia prawa nie

pozostając zarazem w sprzeczności z fundamentalną dla prawa karnego

zasadą określoności czynu zabronionego. Dla zapewnienia pierwszego celu

konieczne jest odwoływanie się w interpretacji karnistycznej do niesformali-

zowanych źródeł uprawnień i obowiązków jako podstaw odpowiedzialności,

gdyż nie sposób z góry „zadekretować” wszystkich powinności gospodar-

czych i to nie tylko na poziomie rozwiązań ogólnych zawartych w ustawach,

ale zwłaszcza na poziomie podmiotów gospodarczych w ich „prawie we-

wnętrznym” jak umowy, statuty, regulaminy itp. Niemożność ta jest imma-

nentnie związana z samym obrotem gospodarczym, jego cechami charakte-

6

OSN 2004, poz. 827.

7

Na temat znaczenia zasady ultima ratio w prawie karnym patrz szerzej R. Zawłoc-

ki Podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze, Warszawa

2004, s. 19, por. O. Górniok Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie, Warszawa

1994, s. 132 i n.

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

PROKURATOR 4(28)/2006

73

rystycznymi jak zmienność warunków, okoliczności, konieczność ponoszenia

ryzyka gospodarczego. Z drugiej strony trudno nie dostrzegać przy akcep-

tacji poglądu o istnieniu niesformalizowanych źródeł uprawnień i obowiąz-

ków gospodarczych i możliwości sięgania do nich jako podstaw odpowie-

dzialności karnej godzenia przez to w zasadę określoności czynu zabronio-

nego. Stąd też konieczna jest szczególna ostrożność w prowadzeniu

zabiegów interpretacyjnych, by z istoty pełnionej funkcji przez podmiot,

którego odpowiedzialność karna jest rozpatrywana nie wyprowadzać zbyt

daleko idących uprawnień i obowiązków, a jedynie te, które są najbardziej

pierwotne i dla danej funkcji oczywiste z punktu widzenia doktryny, orzecz-

nictwa, praktyki obrotu gospodarczego a także samego sprawcy. W prze-

ciwnym bowiem wypadku dochodziłoby wręcz do tworzenia prawa pod po-

zorem jego wykładni, a to byłoby absolutnie niedopuszczalne nie tylko

z punktu widzenia zasad interpretacji karnistycznej, ale interpretacji prawa

w ogóle. Pod pozorem wykładni prawa nie może bowiem dochodzić do

tworzenia w istocie nowych norm prawnych. Naturalnie zatem pojawia się

pytanie o granice możliwej wykładni prowadzącej do źródeł niesformalizo-

wanych powinności gospodarczych.

Zawarte powyżej stwierdzenie, że z istoty pełnionej funkcji można wy-

prowadzać jedynie te powinności, które są najbardziej pierwotne i dla danej

funkcji oczywiste trudno uznać za satysfakcjonujące. W tej sytuacji pozostaje

odwołanie się do utrwalonych w orzecznictwie i praktyce obrotu gospodar-

czego wzorców zachowań osób uczestniczących w obrocie gospodarczym

(dobrego gospodarza, sumiennego kupca, dobrych obyczajów), które

tworzą swego rodzaju klauzule generalne, w oparciu o które możemy

stwierdzić, czy doszło do naruszenia powinności zwłaszcza tych, które wyni-

kają ze źródeł niesformalizowanych przez osoby pełniące gospodarcze

funkcje zarządcze, czy też nie i czy skutkować to będzie odpowiedzialnością

karną tych osób. Tu jednak nie kończą się problemy. Pozostaje bowiem

otwarta kwestia: co w sytuacji, gdy dojdzie do kolizji powinności wynikają-

cych ze źródeł sformalizowanych z powinnościami wynikającymi ze źródeł

niesformalizowanych. Problem nie jest bynajmniej czysto teoretyczny, do-

strzega go zarówno doktryna

8

jak i orzecznictwo sądowe.

9

Problem kolizji norm sformalizowanych i niesformalizowanych był żywo

dyskutowany w powojennej literaturze prawniczej na tle przestępstw urzęd-

8

Patrz szerzej P. Kardas {w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. III,

Kraków 2006 pod red A. Zolla (teza 62 do art. 296 k.k.)

9

Patrz cytowany wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2004 roku

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

74

niczych, a następnie niegospodarności, jednak uwaga doktryny skupiała się

wówczas na kwestii kolizji norm technicznych i technologicznych z normami

prawa.

10

W przypadku typów przestępstw gospodarczych problem ten

będzie leżał w płaszczyźnie podejmowania właściwych decyzji ekonomicz-

nych, których podstaw należy poszukiwać w charakterze i istocie pełnionej

w podmiocie gospodarczym funkcji, a nie w powinnościach wynikających ze

źródeł sformalizowanych.

W literaturze można spotkać poglądy, że w pewnych przypadkach,

w sytuacji gdy doświadczenie i wiedza, a w szczególności zasady działania

właściwe dla danego rodzaju działalności, stoją w sprzeczności z uregulowa-

niem prawnym należy dać pierwszeństwo tym pierwszym.

11

Stanowisko

przeciwne ma w literaturze, zwłaszcza nowszej więcej zwolenników

12

, jed-

nakże na akceptację zasługuje pogląd o prymacie w pewnych sytuacjach

zasad racjonalnego działania właściwych dla danego rodzaju działalności

nad uregulowaniami wyrażonymi w formalnych źródłach. Przemawiają bo-

wiem za nim względy specyfiki obrotu gospodarczego, które nieraz od osób

prowadzących działalność gospodarczą wymagają podejmowania niesza-

blonowych działań, szybkiego podejmowania decyzji nie mających oparcia

w formalnych źródłach, a nawet niekiedy z nimi sprzecznych. Argumentów

przemawiających za słusznością tego poglądu nie dostarczają jedynie cechy

obrotu gospodarczego i tradycja prawna (patrz cytowane orzeczenia sądo-

we), lecz przede wszystkim wnioski jakie płyną z regulacji prawnych umożli-

wiających skuteczne zaskarżanie uchwał organów kolegialnych podmiotów

gospodarczych (patrz np. art. 249 k.s.h. i 422 k.s.h.), czy też przewidują-

cych nieważność uchwały (patrz np. art. 252 k.s.h. 425 k.s.h.) tym bardziej,

że wyroki sądowe mają w tych sprawach charakter deklaratoryjny.

13

10

Patrz szerzej G. Rejman Odpowiedzialność karna za niewłaściwe wykonywa-

nie nadzoru w zespołowym działaniu

, Warszawa 1972, s. 139 i n.; J. Mitera Karalna

niegospodarność,

Warszawa 1982, s. 34 i n.

11

Patrz szerzej R. Rogala Przestępstwo niegospodarności, Warszawa 1985, s.69,

przeciwnie G. Rejman Odpowiedzialność karna za niewłaściwe wykonywanie nadzo-

ru w zespołowym działaniu,

Warszawa 1972, s. 66,

12

Patrz zwłaszcza R. Zawłocki op. cit,, s.30 ; D. Czura-Kalinowska op. cit., s. 187,

którzy źródłom nieformalnym uprawnień i obowiązków przypisują jedynie charakter

pomocniczy w stosunku do źródeł formalnych. Implikuje to zdaniem tych autorów

w przypadku zachodzenia konfliktu pomiędzy regułami wynikającymi z tych dwóch

źródeł bezwzględny priorytet źródeł formalnych i płynących z nich powinności.

13

Trafnie S. Sołtysiński poświęcając tym zagadnieniom wiele uwagi stwierdza, że

całkowicie nieuzasadniony jest pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku SN z dnia

13 lutego 2004 r. (II CK 438/02), że możliwość nie respektowania uchwał sprzecznych

z prawem powstaje dopiero po uprawomocnieniu się wyroku. W przeciwnym wypadku

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

PROKURATOR 4(28)/2006

75

Zagadnieniu nieważności i wzruszalności uchwał zwłaszcza spółek kapita-

łowych zarówno doktryna i orzecznictwo poświęca wiele uwagi.

14

Wniosek

z istnienia nie tylko możliwości, ale wręcz obowiązku wzruszania szkodliwych

dla podmiotu uchwał jest jeden – skoro same przepisy prawa przewidują

nieważność i możliwość zaskarżania uchwał, które należą przecież do formal-

nych źródeł uprawnień i obowiązków to wskazuje to jednoznacznie na prymat

w pewnych sytuacjach źródeł niesformalizowanych uprawnień i obowiązków

osób pełniących funkcje zarządcze w spółce nad źródłami sformalizowanymi.

Z nich bowiem, nie licząc sprzeczności z prawem uchwały, wypływają prze-

słanki do wzruszenia uchwały, a idąc dalej obowiązek niewykonywania jej,

postąpienia wbrew jej zaleceniom. Z powodzeniem prawidłowość tę można

przenieść na grunt całości przepisów prawa karnego gospodarczego. Kwe-

stią zatem decydującą dla oceny ewentualnej zgodności podejmowanej decy-

zji gospodarczej z prawem będzie, czy zachowanie to było podjęte w interesie

ekonomicznym danego podmiotu, a nie wbrew niemu. Konieczne będzie przy

tym dowiedzenie przekroczenia określonych uprawnień lub niedopełnienia

obowiązków przez sprawcę, lecz charakter ich źródła będzie miał w tym proce-

sie znaczenie drugorzędne. Oczywiście naruszenie określonych powinności

należy oceniać ex ante, a nie ex post. Kryterium pomocniczym takiej oceny

może stanowić porównanie co podejmujący decyzję w imieniu i na rzecz re-

prezentowanego podmiotu gospodarczego zrobił gdyby w danym czasie

i warunkach gdyby podejmował decyzję w swoich własnych sprawach.

15

Przyznanie prymatu powinnościom płynącym ze źródeł niesformalizowa-

nych nie może jednak uprawniać do łamania przepisów ius cogens ustawy.

W takich przypadkach nawet gdyby menadżerowie widzieli konieczność zła-

mania norm prawnych tego rzędu w imię konieczności gospodarczej, intere-

su ekonomicznego, wiedzy, doświadczenia itp. nie są zobowiązani do zacho-

wań sprzecznych z przepisami ius cogens ustawy. Co natomiast w sytuacji,

gdy mimo tego działania takie podejmą? W tym miejscu pojawia się zasadni-

zachodziłoby bowiem ogromne ryzyko związane z orzeczeniem o nieważności uchwały

dopiero po kilku latach procesu, co godziłoby w bezpieczeństwo obrotu – patrz szerzej

S. Sołtysiński Nieważne i wzruszalne uchwały zgromadzeń spółek kapitałowych,

Przegląd Prawa Handlowego z 2006., nr 1, s. 9.

14

Szeroko problem ten analizuje przytaczając bogate orzecznictwo sądowe

S. Sołtsiński w artykule Nieważne i wzruszalne uchwały zgromadzeń spółek kapitało-

wych,

Przegląd Prawa Handlowego, nr 1 z 2006 r.

15

Tak J. Lachowski, T. Oczkowski Sporne problemy wykładni przepisów o prze-

stępstwie nadużycia zaufania (uwagi de lege lata i de lege ferenda)

Przegląd Sądowy

z 2002 roku, nr 5, s. 68.

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

76

cza sprzeczność – nie zawsze postępowanie gospodarczo racjonalne będzie

zgodne z przepisami nawet rangi ius cogens ustawy. Jak rozwiązać ten pro-

blem na gruncie rozpatrywanej odpowiedzialności karnej. Otóż przy zajściu

każdej z tych hipotetycznych sytuacji podmiot nie będzie karnie odpowiedzial-

ny. W przypadku zachowania się w sposób zgodny z przepisami bezwzględnie

obowiązującymi ustawy, a wbrew zasadom racjonalności to nawet przy wyrzą-

dzeniu w ten sposób szkody czy wywołaniu stanu zagrożenia szkodą nie moż-

na takiej osobie postawić zarzutu, bo zachowała się przecież w sposób zgodny

z prawem. W przeciwnym wypadku przekreślona zostałaby zasada nie-

sprzeczności systemu prawnego, nie mówiąc już o zasadzie określoności czy-

nu zabronionego. W drugim przypadku nawet jeżeli zostały złamane przepisy

bezwzględnie obowiązujące ustawy, a decyzja gospodarcza była racjonalna

odpowiedzialność zostanie wyłączona na zasadach ogólnych (brak zawinienia,

działanie w warunkach kontratypu). Oczywiście oba przypadki obejmują sytu-

acje gdzie konsekwencje podjętych decyzji nie naruszą w bezprawny sposób

praw osób trzecich np. wierzycieli czy zasad uczciwej konkurencji.

W przypadku gdy uprawnienia i obowiązki mają charakter umowny bądź

wynikają ze statutu, regulaminów czy uchwał odpowiednich organów kole-

gialnych podmiotów gospodarczych sytuacja jest bardziej złożona. Trudno

pokusić się tu o sformułowanie ogólnej zasady postępowania. Wydaje się, że

w tych przypadkach pierwszeństwo w razie kolizji będą miały zasady prawi-

dłowego gospodarowania i wynikające z nich uprawnienia i obowiązki nad

uprawnieniami i obowiązkami wynikającymi ze źródeł sformalizowanych. Je-

śli chodzi o rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej konkretnych

osób za działanie wbrew interesom podmiotu reprezentowanego, a zarazem

zgodne z umową, statutem, regulaminem czy uchwałą organu kolegialnego

to odpowiedzialność karna zależeć będzie od tego czy podjęto uprzednio ja-

kieś kroki zmierzające do zmiany, uchylenia takiej umowy, statutu, regulami-

nu, uchwały. Jeżeli nie, to zachowanie nawet zgodne z tymi źródłami powin-

ności, a obiektywnie i oczywiście sprzeczne z interesem podmiotu gospodar-

czego nie zwalnia automatycznie od ponoszenia odpowiedzialności karnej.

W takim jednak przypadku poszukiwanie podstaw odpowiedzialności karnej

nie powinno opierać się na samej tylko sprzeczności rozpatrywanego zacho-

wania z istotą pełnionej funkcji i wynikających z niej określonych powinności

sprzecznych z tymi, które określono w formalnych źródłach, bo te a priori

powinny być przecież z nimi nie sprzeczne. Zachowanie sprzeczne z istotą

pełnionej funkcji i wypływającymi z niej powinnościami stanowić będzie jedy-

nie punkt wyjścia dla poszukiwania podstaw odpowiedzialności, których kon-

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

PROKURATOR 4(28)/2006

77

kretyzacji należy upatrywać w instytucjach prawnych pozwalających na wzru-

szanie treści umów, uchwał itp. Sytuację taką przewidują same przepisy pra-

wa. Dobry przykład mogą stanowić tu regulacje prawa handlowego, które

dają możliwość zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników. Przykładowo

art. 294 k.s.h. odnośnie spółki z o.o. i art. 422 k.s.h. odnośnie spółki akcyj-

nej pozwalają nie tylko na zaskarżanie uchwał sprzecznych z prawem i posta-

nowieniami umowy spółki, ale także z nimi zgodnych, lecz wbrew dobrym

obyczajom godzącym w interesy spółki lub mających na celu pokrzywdzenie

wspólnika. Podobnie art. 252 k.s.h. i art. 425 k.s.h. przewidują możliwość

wniesienia powództwa o unieważnienie uchwały. Realizacja takich wadliwych

uchwał z pełną świadomością grożącej spółce szkody przez prowadzącego

sprawy spółki bez skorzystania z prawnych możliwości zaskarżenia takiej

uchwały nie wyłącza odpowiedzialności karnej.

16

Co więcej zarząd nie ma

prawa wykonywać takiej uchwały. Już na tle art. 240 kodeksu handlowego

przewidującego możliwość zaskarżenia uchwał w spółce z o.o. T. Dziurzyński

stwierdzał: „pamiętać należy, że bez względu na to, czy uchwała została za-

skarżona czy też nie, zarząd nie ma prawa ani obowiązku jej wykonywać,

jeżeli uważa, że sprzeciwia się przepisom prawa, przeciwnie za wykonanie

jest odpowiedzialny… przestępstwo popełnia zarząd wykonując taką uchwa-

łę” i dalej: „jeżeli zapadnie uchwała, która widocznie, bez obiektywnej przy-

czyny ma na celu szkodzić spółce lub pewnym wspólnikom, to mimo swej

pozornej legalności podlega zaskarżeniu”

17

.

Kwestia zasadności prób wzruszenia podejmowanych uchwał z punktu

widzenia interesów spółki, poszczególnych wspólników ma niewątpliwie cha-

rakter ocenny, niemniej nie może to powodować braku reakcji z powołaniem

się na niepewność rozstrzygnięcia sądowego i przez to uwalniać od odpowie-

dzialności karnej. W sytuacji gdyby wynik zaskarżenia uchwały przez zarząd

byłby niekorzystny, nie przesądza to o naruszeniu staranności jeżeli tylko za

wzruszeniem uchwały przemawiały przekonujące argumenty.

18

Reasumując jeśli osoba odpowiedzialna za prowadzenie spraw podmiotu

gospodarczego nie podejmie stosownych, zgodnych z prawem działań zmie-

rzających do wzruszenia wadliwych z punktu widzenia interesów podmiotu

formalnych źródeł powinności ( z wyłączeniem przepisów ius cogens ustawy)

16

Patrz szerzej J. Duży Odpowiedzialność karna członków organów spółek kapi-

tałowych,

Bydgoszcz 2004, s. 87, 88, S. Sołtysiński Nieważne i wzruszalne uchwały

zgromadzeń spółek kapitałowych,

Przegląd Prawa Handlowego z 2006 r, nr 1, s. 8

17

Patrz T. Dziurzyński [w:] T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko Kodeks han-

dlowy. Komentarz,

Kraków 1936, (teza 4a i 6 do art. 240).

18

Por. S. Sołtysiński op. cit., s. 15.

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...

78

może odpowiadać karnie. W praktyce będą to raczej rzadkie przypadki, gdyż

trudne będzie dowiedzenie sprawcy winy. Jeśli dodać do tego naturalną nie-

chęć organów procesowych do pociągania do odpowiedzialności karnej

w oderwaniu od formalnych źródeł uprawnień i obowiązków, a w opisywanej

sytuacji w zasadzie wbrew nim, to istotnie sprawy tego rodzaju stosunkowo

rzadko znajdować będą swój finał w sądzie. Podkreślić należy jednak, iż już

sam fakt prowadzenia postępowania karnego w takiej sprawie nawet w przy-

padku podjęcia decyzji o jego umorzeniu będzie często miał duże znaczenie

prewencyjne. W tym sensie postępowania karne tego typu wymykają się

jednoznacznej ocenie z punktu widzenia ich efektywności.

W oparciu o zaprezentowane poglądy i orzecznictwo sądowe można

zasadnie stwierdzić, że o odpowiedzialności karnej nie tyle przesądza złama-

nie powinności wynikających ze źródeł sformalizowanych, co naruszenie in-

teresu podmiotu poprzez wykroczenie przeciw powinnościom wynikającym

z istoty pełnionej funkcji. W przypadku zajścia konfliktu pomiędzy powinno-

ściami wynikającymi z tych dwóch rodzajów źródeł uprawnień i obowiązków,

odpowiedzialność karna zależeć będzie od tego czy podjęto działania zmie-

rzające do wzruszenia formalnych źródeł powinności czy też ślepo, wbrew

interesowi podmiotu na nich się opierano. Wszystko to oceniane będzie

ponadto w relacji do wzorców zachowań właściwych danemu rodzajowi

działalności gospodarczej. Ocena taka będzie szczególnie trudna, bo siłą

rzeczy zawsze jest dokonywana ex post. Często to co ex post wydaje się

oczywiste, w momencie podejmowania decyzji wcale takie nie jest, a prze-

cież ocena właśnie dokonywana ex post zachowania sprawcy podejmujące-

go rozpatrywaną decyzję przesądza o przypisaniu odpowiedzialności kar-

nej. W tej sytuacji koniecznym jest uwzględnienie tych wszystkich warunków

i danych, którymi dysponowała osoba podejmująca decyzję na moment jej

podjęcia. Wreszcie zwykle w obrocie gospodarczym na proces decyzyjny

składa się cała gama zachowań. Nie sposób sztucznie wydzielać tu poszcze-

gólne zachowania, jedne objąć zarzutem, a inne składające się na proces

decyzyjny pomijać w ocenie. Ocena musi obejmować cały proces decyzyjny

jako nierozerwalną całość i uwzględniać rolę jaką w tym procesie odegrali

poszczególni członkowie organów kolegialnych. Dopiero taka komplekso-

wa ocena uwzględniająca wszystkie przytoczone wyżej okoliczności pozwoli

na podjęcie właściwej decyzji procesowej w konkretnej sprawie.

Dr Jerzy Duży

Prokuratura Rejonowa Bydgoszcz-Północ w Bydgoszczy

Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków jako wyznacznik odpowiedzialności...