monter instalacji gazowych 713[07] z1 06 u

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Wojciech Kacprzak

Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej
713[07].Z1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Anna Kusina

Opracowanie redakcyjne:
inż. Zygfryd Gajewski

Konsultacja:
mgr inż. Jarosław Sitek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[07].Z1.06
„Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej” zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu monter instalacji gazowych 713[07].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska podczas instalowania armatury i aparatury pomiarowej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Armatura gazowa

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 23
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Urządzenia zabezpieczające i sygnalizujące

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 35
4.3.3. Ćwiczenia 35
4.3.4. Sprawdzian postępów 36
4.4. Aparatura pomiarowa i redukcyjna

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 51
4.4.3. Ćwiczenia 52
4.4.4. Sprawdzian postępów 53
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rodzajach armatury i aparatury

pomiarowej stosowanej w instalacjach gazowych oraz o zasadach obowiązujących podczas ich
instalowania, a także warunkach bezpieczeństwa pracy, ochrony p.poż przy wykonywaniu tego
rodzaju prac.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie

materiału całej jednostki modułowej,

– literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: „Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej”, której treści teraz

poznasz, jest jedną z jednostek koniecznych do zapoznania się z całokształtem prac związanych
z montażem i eksploatacją instalacji gazowych.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

Życzę owocnego korzystania z tego „Poradnika”

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

713[07].Z1

Technologia montażu instalacji gazowych

713[07].Z1.01

Wykonywanie prac przygotowawczo-zakończeniowych

podczas montażu instalacji gazowych

713(07).Z1.02

Wykonanie połączeń rur stalowych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.03

Wykonywanie połączeń rur miedzianych

w instalacjach gazowych

713[07].Z1.04

Wykonywanie połączeń rurociągów gazowych

z tworzyw sztucznych

713[07].Z1.05

Wykonywanie przyłączy do budynku

713[07].Z1.06

Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej

713[07].Z1.07

Instalowanie szafek gazowych

i ich wyposażenia

713[07].Z1.08

Wykonywanie instalacji na gaz ziemny

713[07].Z1.09

Wykonywanie instalacji na gaz płynny

713[07].Z1.10

Wykonywanie konserwacji i napraw instalacji gazowych

Schemat układu jednostek modułowych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Instalowanie armatury

i aparatury pomiarowej” powinieneś umieć:
− stosować ogólne przepisy bhp i ochrony przeciwpożarowej,

− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe podczas montażu instalacji gazowych,

− dobierać i obsługiwać narzędzia monterskie,

− wykonywać połączenia rur stalowych, miedzianych i z tworzyw sztucznych,
− wykonywać podłączenia przyłączy do budynków,

− dokonywać pomiarów łączonych elementów armatury i aparatury pomiarowej,

− sprawdzać szczelność połączeń instalacji z armaturą i aparaturą pomiarową,
− przeprowadzać próbę szczelności instalacji gazowej,

− odpowietrzać instalacje gazową zgodnie z zasadami bezpieczeństwa,

− uruchamiać instalację gazową,
− uczestniczyć w dyskusji i wymieniać doświadczenia wcześniej nabyte,

− korzystać z różnych źródeł informacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

− zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. obowiązujące podczas montażu armatury

i aparatury pomiarowej,

− zorganizować i zlikwidować stanowisko instalacji armatury i aparatury pomiarowej,
− rozróżnić rodzaje armatury i aparatury pomiarowej,

− posłużyć się dokumentacją techniczną,

− zaplanować kolejność prac,
− dobierać narzędzia i sprzęt potrzebny do instalacji armatury i aparatury pomiarowej,

− ocenić stan techniczny materiałów stosowanych do instalacji armatury i aparatury

pomiarowej,

− wyznaczać miejsce lokalizacji armatury i aparatury pomiarowej,
− zastosować wymagania dotyczące montażu armatury i aparatury pomiarowej,

− zamontować armaturę gazową,

− zamontować urządzenia zabezpieczające i sygnalizujące,
− uruchomić aparaturę pomiarową,

− odczytać wskazania aparatury pomiarowej,

− wykonać obmiar prac, rozliczyć robociznę, materiał i sprzęt,
− wykonać prace zgodnie z warunkami technicznymi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas instalowania
armatury i aparatury pomiarowej

4.1.1. Materiał nauczania

Podczas wykonywania prac monterskich związanych z instalowaniem armatury i aparatury

pomiarowej obowiązują ogólne przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
oraz szczegółowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy z zakresu:
stosowania odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

– prowadzenia robót budowlano-montażowych sieci gazowych,
– posługiwania się urządzeniami elektrycznymi,
– posługiwania się sprzętem mechanicznym.

Zatrudniony pracownik przed przystąpieniem do prac związanych z budową przyłącza gazu

powinien być przeszkolony w zakresie:

– bezpieczeństwa i higieny pracy,
– ochronny przeciw pożarowej,
– ochronny środowiska.

Środki ochrony indywidualnej i sprzęt bhp i ppoż.

Podczas wykonywania prac monterskich związanych z instalowaniem armatury

i aparatury pomiarowej należy pamiętać o środkach ochrony indywidualnej i sprzęcie bhp i ppoż.
Należą do nich:

– ubranie ochronne trudnopalne,
– buty skórzane,
– buty gumowe
– aparat powietrzny,
– maska ochronne,
– rękawice ochronne,
– okulary ochronne,
– szelki bezpieczeństwa z linkami asekuracyjnymi.

Do gaszenia pożarów używa się następujących środków gaśniczych: piasek, pianę gaśniczą
dwutlenek węgla, proszki gaśnicze.

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się: skrzynie z piaskiem, beczki z wodą

siekierki, bosaki, hydronetki, koce gaśnicze, wewnętrzne hydranty pożarowe i gaśnice.
Stosowane są gaśnice proszkowe, śniegowe, pianowe. Gaśnice proszkowe i śniegowe nie niszczą
gaszonych obiektów. Gaśnic pianowych nie wolno stosować do gaszenia przewodów
i urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Przykłady działań, które mogą być przyczyną pożaru:

– używanie otwartego ognia,
– wykonywanie prac spawalniczych i cięcia metali,
– palenie tytoniu w miejscach zagrożonych pożarem lub wybuchem,
– pozostawienie bez nadzoru włączonych urządzeń elektrycznych oraz palenisk,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– drutowanie bezpieczników,
– wykonywanie prowizorycznych połączeń elektrycznych,
– niewłaściwe składowanie materiałów mogących ulec samozapaleniu,
– rozpalanie ognisk, spalanie śmieci i odpadów w pobliżu budynków, magazynów

i rurociągów gazowych,

– używanie iskrzących narzędzi, silników lub obuwia w pomieszczeniach zawierających

gazy, ciecze i pyły łatwo zapalne.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

Ochrona środowiska polega na racjonalnym gospodarowaniu jego zasobami, zabezpieczaniu

go przed uszkodzeniem i zniszczeniem oraz ograniczaniu szkodliwych oddziaływań na
środowisko takich jak hałas, promieniowanie, drgania itp. Do zadań z zakresu ochrony
środowiska należy także przywracanie mu, w razie zniszczenia, właściwego stanu.

Prace budowlane należy wykonywać z dbałością o powierzchnię ziemi, wodę, roślinność

i powietrze. W szczególności należy między innymi ochronić glebę przed niszczeniem
mechanicznym i szkodliwymi zanieczyszczeniami, wodę przed skażeniem, ograniczyć emisję
pyłów i hałasu.

Zagrożenia występujące podczas wykonywania prac monterskich na instalacji

gazowej.

Zagrożenia występujące na stanowisku pracy związane z instalowaniem armatury

i aparatury pomiarowej są typowe, takie jak przy wielu robotach budowlanych wykonywanych
ręcznie oraz mechanicznie.

Obejmują one:

− skaleczenie, uderzenie lub uszkodzenie ciała stosowanymi narzędziami, sprzętem,

maszynami i materiałami budowlanymi,

− podrażnienie dróg oddechowych i skóry oraz oczu przy pracy z rozpuszczalnikami

organicznymi,

− odmrożenia lub przeziębienia przy pracy na otwartym powietrzu w warunkach zimowych,

− zaprószenie oczu pyłem lub odpryskami,
− porażenie prądem podczas stosowania urządzeń elektrycznych.

Zasady bezpieczeństwa przy pracach instalacyjnych na instalacjach gazowych

Prace instalacyjne można podzielić na: prace związane z wykonywaniem nowych instalacji

gazowych, gdzie nie mamy bezpośredniego kontaktu z gazem oraz prace w trakcie podłączenia
instalacji do eksploatacji i wszelkiego rodzaju prace związane z przeróbką czynnej instalacji.

Wymagania w zakresie bezpieczeństwa przy pracach instalacyjnych nie związanych

z bezpośrednim kontaktem z gazem, a więc z aparatami i odcinkami instalacji nie połączonymi
z siecią, sprowadzają się do przestrzegania ogólnych zasad bezpieczeństwa wyżej
wymienionych. Dlatego prace instalacyjne w każdym przypadku winny być wykonywane przez
osoby posiadające stosowne kwalifikacje zawodowe potwierdzone świadectwem.

Dodatkowo, w przypadku wykonywania instalacji gazowych z rur stalowych łączonych

przez spawanie, osoba wykonująca te prace winna posiadać aktualne uprawnienia spawalnicze.
Podczas wykonywania prac instalacyjnych należy przestrzegać ogólnych wymagań
bezpieczeństwa właściwych dla tego typu prac.

Wykonywane prace przy instalacjach gazowych związane z możliwością uchodzenia gazu

należą do prac, które określane są mianem gazoniebezpiecznych (np. wykonanie włączenia do
czynnej sieci rozdzielczej instalacji gazowej). Prace gazoniebezpieczne zalicza się do prac
sieciowych wykonywanych tylko przez pracowników dostawcy gazu. Zakres prac oraz

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

szczegółowe wymagania bezpieczeństwa związane z ich prowadzeniem regulują odpowiednie
instrukcje stanowiskowe.

Bezpośrednio przed uruchomieniem instalacji gazowej (napełnieniem paliwem gazowym

instalacji) należy sprawdzić, czy wszystkie potencjalne miejsca uchodzenia gazu są zamknięte
(kurki, zawory, palniki, itp.) oraz sprawdzić dodatkowo szczelność instalacji na ciśnienie
o wysokości równej, co najmniej ciśnieniu roboczemu instalacji. Zaniedbanie określonych
wymagań stanowi zagrożenie dla pracowników wykonujących tę czynność oraz pośrednio
odbiorców gazu z uwagi na fakt, iż w trakcie dokonywania napełnienia instalacji paliwem
gazowym zawsze występuje mieszanina wybuchowa (gaz i powietrze). W trakcie prowadzenia
prac gazoniebezpiecznych niedopuszczalne jest używanie otwartego ognia jak również palenie
papierosów, włączanie instalacji elektrycznych lub różnego rodzaju palenisk.

Dlatego również do prac gazoniebezpiecznych wykorzystuje się narzędzia nieiskrzące.

Instalacja winna być odpowietrzana odcinkami rozpoczynając prace od najwyższych
kondygnacji budynku poprzez podłączenie przewodu odpowietrzającego (przewód
odpowietrzający winien być wyprowadzony na zewnątrz budynku).

Instalację można uznać za odpowietrzoną i nadającą się do eksploatacji w sytuacji, jeżeli

odpowietrzeniu poddano wszystkie odcinki instalacji oraz wszystkie aparaty gazowe.
Zainstalowany i odpowietrzony aparat gazowy winien być sprawdzony pod kątem
prawidłowości jego działania.

Należy również pamiętać o tym, iż ponowne włączenie (uruchomienie) instalacji gazowej do

eksploatacji po przeprowadzonych pracach konserwacyjnych, remontowych wymaga:
− usunięcia wszystkich usterek będących przyczyną włączenia,
− dokonania oględzin odcinków instalacji,

− przeprowadzenia próby na szczelność całej instalacji.

W trakcie uruchamiania instalacji wymogi bezpieczeństwa przy odpowietrzaniu winny być

rygorystycznie przestrzegane.

Instrukcja odpowietrzenia (uruchomienia) instalacji gazowej:

Pracownicy, którzy będą brali udział w uruchomieniu instalacji gazowej w budynku, winni

posiadać aktualne świadectwa kwalifikacyjne do tego typu prac. Po wykonaniu próby
szczelności i stwierdzeniu, iż instalacja gazowa jest szczelna, przechodzimy kolejno do
następnych czynności, w których należy:
1. Sprawdzić wskaźnikiem napięcia, czy instalacja gazowa nie znajduje się pod napięciem.
2. Zamontować przewód odpowietrzający, który należy wyprowadzić na zewnątrz budynku, aby

mieszanina gazu i powietrza swobodnie uchodziła do atmosfery. Przewód odpowietrzający
należy zainstalować w najwyższym punkcie instalacji gazowej.

3. Przed puszczeniem gazu do instalacji należy sprawdzić czy wszystkie potencjalne miejsca

uchodzenia gazu są zamknięte tzn. kurki, zawory, palniki urządzeń gazowych itp.
W przypadku instalacji w budynku wielorodzinnym, gdzie mamy do czynienia z dużą liczbą
odbiorców, uruchomienie instalacji związane jest z uprzednim zamontowaniem wszystkich
gazomierzy i odcięciem dopływu gazu przed gazomierzami. W związku z powyższym
uruchomienie instalacji gazowej przeprowadzamy w dwóch etapach:

- uruchomienie instalacji rozprowadzających oraz pionów,
- uruchomienie instalacji w poszczególnych lokalach.

4. Odkręcić kurek główny (w tym czasie gaz wypycha z instalacji powietrze, które poprzez

przewód odpowietrzający wydobywa się na zewnątrz budynku). Podczas napełniania
instalacji gazem cały czas kontrolujemy zawartość metanu w przewodzie odpowietrzającym.
Instalacja gazowa zostaje napełniona w momencie, kiedy dokonany pomiar przy wylocie
przewodu odpowietrzającego wykaże zawartość tlenu w gazie ziemnym poniżej 2% mierząc
eksplozymetrem lub metanu powyżej 90% mierząc metanomierzem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Po przeprowadzonej próbie należy zdemontować przewód odpowietrzający.
6. Sprawdzić szczelność metanomierzem lub testerem miejsca po demontażu przewodu

odpowietrzającego.

7. Dokonać oględzin instancji z jednoczesnym uruchomieniem urządzeń gazowych według

dołączonych instrukcji przez producenta.

Wyposażenie stanowiskowe montera instalacji gazowych przeprowadzającego odpowietrzenie
instalacji to:
− komplet narządzi monterskich (nieiskrzących) przewód mostkujący,

− drabina,

− przewód odpowietrzający,
− wskaźnik napięcia,

− metanomierz,

− tester szczelności,
− eksplozymetr,
Sprzęt p.poż.:
− gaśnica śniegowa lub proszkowa.

Instrukcja stanowiskowa montera
Zabrania się:
1. Podejmowania jakichkolwiek pracy bez uprzedniego zapoznania się z instrukcją oraz bez

dokonanego zaznajomienia się ze wszystkimi kolejnymi etapami pracy.

2. Przystępowania do pracy w stanie nietrzeźwym.

Przed rozpoczęciem pracy:
1. Ubrać się w przewidzianą odzież roboczą i ochronną, oraz dokonać przeglądu odzieży

specjalistycznej i sprzętu ochronny osobistej, jaki będzie potrzebny w czasie pracy.

2. Z rąk zdjąć wszystkie zbędne przedmioty (obrączki, pierścionki itd.).
3. Dokonać przeglądu stanu technicznego:

- maszyn i urządzeń,
- narzędzi,
- działania zabezpieczeń,
- osłon przy elementach będących w ruchu.

4. Zapewnić dobre warunki na stanowisku pracy poprzez włączenie odpowiednich wentylacji,

oświetlenia itd.

5. Upewnić się, czy wykonywana praca nie będzie stanowić zagrożenia dla ludzi.
6. Zgłosić natychmiast o wszystkich zauważonych usterkach i brakach oraz zagrożeniach

wypadkami bezpośrednio swojemu przełożonemu.

Zakres czynności w czasie pracy:
1. Wykonać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp, ściśle należy stosować się do

postanowień obowiązujących instrukcji oraz przestrzegać wydanych w tym, zakresie
zarządzeń, poleceń i wskazówek przełożonych.

2. Dbać o dobry stan maszyn i urządzeń, narzędzi oraz o ład i porządek w miejscu pracy.

Zakres czynności po zakończeniu pracy:
1. Oczyścić starannie miejsce pracy.
2. Sprawdzić, czy nie istnieje zagrożenie pożarowe.
3. Przebrać się w odzież wyjściową, a odzież roboczą i ochronną oraz sprzęt ochronny osobistej

złożyć w przeznaczonym do tego miejscu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie przepisy bhp obowiązują podczas prac prowadzonych przy instalacji gazowej?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie podręczne środki gaśnicze używane się są do gaszenia pożaru?
4. Jak postąpiłbyś w razie zauważenia pożaru?
5. Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas wykonywania prac na instalacjach gazowych?
6. Jakie znasz środki ochrony indywidualnej na stanowisku montera instalacji gazowych?
7. W jakie narzędzia i urządzenia powinien być wyposażony monter?
8. Czy wiesz, w jaki sposób właściwie odpowietrzyć instalację gazową?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko do montażu armatury gazowej tak, aby były spełnione wymagania

bhp i p.poż..

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wyposażenia stanowiska w narzędzia

i sprzęt monterski, środki ochrony indywidualnej oraz sprzęt bhp i p.poż,

3) dobrać sprzęt bhp i p.poż.,
4) dobrać narzędzia i sprzęt potrzebny do montażu armatury gazowej,
5) zorganizować miejsce pracy i dokonać oceny pod względem kompletności wyposażenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– instrukcja wykonania ćwiczenia,
– stół montażowy,
– krzesło,
– sprzęt bhp i p.poż.,
– narzędzia monterskich do montażu armatury gazowej,
– środki ochrony indywidualnej stosowane przy montażu instalacji gazowej,
– typowe instrukcje bhp przy wykonywaniu montażu instalacji gazowej,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2.

Określ podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas wykonywania prac monterskich przy

instalacjach gazowych.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zasad bezpieczeństwa przy pracach

monterskich na instalacjach gazowych,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) na arkuszu papieru wypisać zasady bhp obowiązujące przy wykonywaniu prac monterskich,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja wykonania ćwiczenia,

− zeszyt,

− ołówek,
− gumka,

− stolik,

− krzesło,
− typowa instrukcja bhp przy wykonywaniu montażu instalacji gazowych,

− przepisy bhp w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji gazowych,

− literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wskazać podstawowe przepisy bhp i ppoż., które obowiązują podczas

wykonywania prac przy instalacjach

gazowych?

2) określić, jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

3) zidentyfikować zagrożenia, które mogą wystąpić podczas wykonywania

prac przy instalacjach gazowych?

4) określić zasady bezpieczeństwa pracy na stanowisku montera?

5) właściwie postąpić w przypadku zauważenia pożaru?

6) w punktach przedstawić instrukcję stanowiska pracy montera?

7) ponownie uruchomić instalacje gazu tzn. napełnić ją paliwem gazowym?

8) zastosować się do zasad obowiązujących w zakresie ochrony środowiska

stanowisku

montera?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Armatura gazowa

4.2.1. Materiał nauczania

W odniesieniu do wszystkich materiałów znajdujących zastosowanie w budowie instalacji

gazowych wewnątrz budynków, należy przestrzegać ogólnych wymagań, do których zaliczyć:

- bezpieczeństwo odbiorców paliwa gazowego,
- niezawodność funkcjonowania instalacji i wszystkich jej elementów, urządzeń,
- odporność na wpływ oddziaływania czynników zewnętrznych: obciążenie, korozja,

temperatura oraz uszkodzenie mechaniczne,

- oszacowanie kosztu budowy instalacji gazowej.

W skład instalacji gazowej wchodzi szereg różnorodnych elementów. Do podstawowych

z nich zaliczamy:

- rury,
- kształtki,
- zawory odcinające,
- urządzenia pomiarowe (gazomierze),
- aparaty gazowe,
- przewody spalinowe połączone z kanałami spalinowymi.

Podstawowe wymagania względem bezpieczeństwa odbiorców w odniesieniu do elementów

składowych instalacji mają na celu, w pierwszej kolejności, zminimalizować przyczyny
powstawania nieszczelności. Dla liniowych odcinków instalacji tzn. przewodów gazowych można
przez stosowanie odpowiedniej technologii i materiałów zminimalizować prawdopodobieństwo
wystąpienia nieszczelności. Jednakże niektóre elementy wyposażenia wykluczają możliwość
minimalizacji przyczyn powstania nieszczelności. Do elementów tych zaliczamy:

- gazomierze,
- aparaty gazowe,
- kształtki łączone (połączenia gwintowane).
W związku z powyższym, dla tych elementów instalacji są postawione szczególne

wymagania dotyczące ich lokalizacji. Osobnym problemem jest wentylacja pomieszczeń, gdzie
zainstalowane zostały aparaty gazowe oraz efektywność funkcjonowania przewodów

i kanałów spalinowych. W większości przypadków, przyczyną zatruć użytkowników urządzeń
gazowych nie są nieszczelności liniowych odcinków instalacji gazowej, ale wadliwe
funkcjonowanie aparatów gazowych w połączeniu z nieprawidłowościami związanymi
z wentylacją i odprowadzeniem spalin powstałych na skutek spalania gazu.

Kształtki instalacyjne

Sposobem łączenia rur stalowych przy wykonywaniu instalacji gazowych w budynkach,

szczególnie na odcinkach łączących aparaty i urządzenia gazowe, są kształtki instalacyjne,
Służą one do łączenia ze sobą rur o takich samych i różnych średnicach lub innym kierunku ich
instalowania. Wyróżniamy następujące rodzaje kształtek instalacyjnych: kolana, łuki, trójniki,
czwórniki, zwężki, redukcje, korki. Powszechnie stosowane kształtki instalacyjne mają wewnątrz
lub na zewnątrz wykonany gwint rurowy (PN-73/M-02030).

Kształtki, które są znormalizowane, tylko takie stosowane są w instalacjach gazowych,

produkowane są dla średnic od, 1/2” do 4”, co z góry narzuca sposób zaprojektowania i wykonania
instalacji gazu.

Obok kształtek instalacyjnych, które służą do łączenia odcinków rur, zmiany średnicy lub

kierunku prowadzenia przewodu w wewnętrznych instalacjach gazowych występuje szereg
elementów prefabrykowanych o powtarzalnym wykonaniu, spełniających różnego rodzaju
funkcje technologiczne. Do takich elementów zalicza się tzw. łącznik (śrubunek), dawniej znany

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jako długi gwint, składający się ze złączki instalacyjnej odpowiedniej średnicy, nakrętki oraz
odcinka przewodu nagwintowanego na odpowiedniej długości. Łącznik montuje się na przyłączu
do budynku za kurkiem głównym oraz przed każdym urządzeniem gazowym. Powyższe
rozwiązanie spełnia istotną funkcję, a mianowicie pozwala na łatwe rozmontowanie odcinków
instalacji gazowej bez demontażu całości instalacji, lecz niedokładne jego zamontowanie bywa
przyczyną licznych nieszczelności i niekontrolowanego wypływu gazu.

Montaż gazomierza współpracującego z odcinkiem pionowym jak i poziomym instalacji oraz

układ króćców połączeniowych bywa często przyczyną awarii samego gazomierza oraz może
powodować nieszczelności.

Do podstawowych przyczyn powstania nieszczelności możemy zaliczyć:
- dużą ilość kształtek koniecznych do wykonania połączenia gazomierza z instalacją,
- naprężenia powstałe na instalacji gazowej,
- uszkodzenia mechaniczne.
W związku z powyższym stosuje się rozwiązanie, które sprowadza się do bezpośredniego

połączenia odcinków instalacji przed i za gazomierzem z odcięciem dopływu gazu oraz wykonanie
prostopadłych odgałęzień o rozstawie i średnicach właściwych dla danego licznika gazu. Stosowanie
klasycznych kształtek instalacyjnych jest niewątpliwie rozwiązaniem czasochłonnym i często
awaryjnym w eksploatacji. Dlatego w wykonawstwie wewnętrznych instalacji gazowych należy
unikać stosowania - szczególnie wewnątrz mieszkań - nadmiernych ilości połączeń skręcanych, które
mogą występować w przypadku połączeń aparatów gazowych z instalacją rozprowadzającą
w mieszkaniu.

W ostatnich latach w Polsce mamy do czynienia z produkcją estetycznych i kompleksowych

rozwiązań dla podłączeń aparatów i urządzeń gazowych. Najczęściej stosowane elementy
podłączeniowe to giętkie przewody przyłączeniowe wykorzystywane do bezpośredniego
połączenia urządzenia gazowego z instalacją (rys. 1.).

Rys. 1. Giętkie przewody przyłączeniowe urządzeń [8]

Przewód elastyczny przeznaczony jest dla gazowych instalacji przyłączeniowych zamiast

sztywnych połączeń i stosowany jest przy podłączaniu kuchenek gazowych i gazowych
ogrzewaczy powietrza o mocy do 5 kW.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Giętkie przewody przyłączeniowe urządzeń [8]

Szybkozłącze przeznaczone do wielokrotnego łączenia i odłączania urządzeń gazowych

z instalacją zasilającą w gaz. Urządzenie samoczynnie odcina wypływ gazu z instalacji przy
odłączeniu.

Za takim rozwiązaniem przemawia nie tylko interes wykonawców, ale przede wszystkim

bezpieczeństwo użytkowników. Zastosowanie przewodu giętkiego przyłączeniowego w znacznym
stopniu poprawia również estetykę danego pomieszczenia i zapewnia wygodę w eksploatacji danego
urządzenia. Nie wolno stosować szybkozłącza do przyłączania gazowych kotłów i gazowych
podgrzewaczy wody.

Armatura odcinająca

Istotnym elementem każdej instalacji gazowej jest armatura odcinająca, która montowana jest

we wszystkich newralgicznych odcinkach wewnętrznej instalacji gazowej, a więc przed każdym
aparatem gazowym i gazomierzem, oraz w miejscach oddzielających poszczególne odcinki instalacji
gazowej, itp.

Podstawowym elementem odcinającym stosowanym do niedawna powszechnie w instalacjach

gazowych były tzw. kurki gazowe stożkowe bezdławikowe.

Rys. 3. Kurek prosty z kielichem gwintowanym dla ciśnienia gazu do 10 kg/cm

[2, s. 24]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 1. Szkic wymiarowy do rysunku 3 [2, s. 24]

Wymiary

nom

cale

Ciężar

15 ½ 75 82 0,5
20 ¾ 90 99 0,9
25 1 100

113

1,4

32 1¼ 120 133 2,2
40 1½ 130 157 3,0
50 2 150

192

5,0

Rys. 4. Kurek dławikowy z kielichem gwintowanym dla ciśnienia nominalnego 10 kG/cm

[2, s. 24]

Tab. 2. Szkic wymiarowy do rysunku 4 [2, s. 24]

Wymiary

nom

cale

Ciężar

15 ½ 75 86 0,9
20 ¾ 90 103 1,6
25 1 100

112

2,2

32 1¼ 120 127 2,9
40 1½ 130 148 4,0
50 2 150

166

5,3

Rys. 5. Gazowy zawór stożkowy do węża pojedynczy dla ciśnienia gazu 200 mm H

O [2, s. 25]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 3. Szkic wymiarowy do rysunku 5 [2, s. 25]

Wymiary

nom

cale

Ciężar

⅜ 72 50

0,132

15 ½

78 52

0,163

Kurki przelotowe wykonane były najczęściej z brązu, mosiądzu lub ze stali. Sworzeń kurka

powinien być wykonany z brązu.

Dla ciśnień przekraczających 1000 mm H

O (ok. 10 kPa) stosowane były kurki dławikowe.

Kurek przelotowy dławikowy składa się z kadłuba, stożka i dławika. Szczelność kurka
zapewniona była dzięki dokładnemu dotarciu powierzchni uszczelniających i dociśnięciu
szczeliwa przez dławik. Podczas eksploatacji kurek może być wielokrotnie docierany.

Podstawowymi wadami tego typu kurków, które jeszcze możemy spotkać na starszych

instalacjach gazowych, jest zmniejszenie powierzchni przekroju w stosunku do przekroju
poprzecznego rury oraz występowanie w szeregu przypadkach nieszczelności tak zewnętrznych jak
i wewnętrznych. W trakcie okresowych kontroli wewnętrznych instalacji gazowych stwierdzono
wiele nieszczelności przy instalowaniu tego typu kurków. Częste jest występowanie nieszczelności
zewnętrznych przy instalowaniu kurków przed aparatami, urządzeniami gazowymi. Dodatkowym
problemem związanym z eksploatacją tego typu kurków to trudność w płynnym zamykaniu przepływu
gazu oraz stosunkowo duże opory przepływu.

Aktualnie, w instalacjach gazowych wewnątrz budynku, stosowane są zawory sferyczne (kuliste,

rys. 6), które wyparły kurki stożkowe. Zawory typu kulowego przeznaczone są do pracy przy
ciśnieniu roboczym do 10 kPa i temperaturze od -30°C do + 60°C. Dopuszczone do stosowania
w instalacjach gazowych kurki sferyczne muszą posiadać znak jakości bezpieczeństwa "B".
Otwieranie każdego zaworu gazowego powinno następować przez obrót zawieradła w lewo,
a zamykanie przez obrót w prawo. Taki zawór powinien mieć ograniczniki położeń "otwarty"
i "zamknięty".

Rys. 6. Gazowy zawór kulowy z kulą powleczoną teflonem i metalową

uszczelką kuli na wypadek pożaru [20, s. 32]

Uchwyt przeznaczony do otwierania i zamykania zaworu kulowego powinien mieć kształt

wskazujący otwarcie zaworu. Zakończenie trzpienia zaworu, na którym mocowany jest uchwyt
powinno mieć rowek o głębokości, co najmniej 1 mm, wskazujący kierunek przepływu lub
spłaszczenie równoległe do kierunku przepływu. Materiał stosowany do budowy zaworów powinien
być odporny na czynniki mechaniczne, chemiczne oraz cieplne, które mogą wystąpić w warunkach
użytkowania. Ponadto zastosowany materiał nie powinien ulegać starzeniu się powodującemu
nieprawidłową pracę zaworu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Korpus zaworu należy wykonać z mosiądzu MO 58 lub MO 59, żeliwa ciągliwego klasy

Zcb 35004 lub Zcc 30006, ewentualnie z materiałów o własnościach nie gorszych od podanych.

Dodatkowo zawieradło zaworu powinno obracać się płynnie i równomiernie.
Określono, że w temperaturze pokojowej oraz temperaturach granicznych pracy zaworu,

moment siły potrzebnej do obrotu kuli nie powinien być większy niż podano poniżej:

Tab. 4. Moment potrzebny do obrotu kuli [22, s. 96].

Średnica zaworu (mm)

Moment obrotowy (Nm)

3,0

4,0

5,0

6,0

6,5

7,0

Określono, że zawór powinien wytrzymać i prawidłowo funkcjonować następującą ilość

zadziałań:

Tab. 5. Przewidziana ilość prawidłowego zadziałania zaworu kulowego [22, s. 97].

Średnica zaworu (mm)

Liczba zadziałań

7000 5000 5000 1000

500 500

Określono, że zawór sferyczny dopuszczony do stosowania nie powinien mieć masy

większej niż:

Tab. 6. Dopuszczalna masa zaworu kulowego [22, s. 97].

Średnica zaworu (mm)

Max dopuszczalna masa

(k )

0,3

0,6

0,85

0,90

1,3

1,6

Określono, że moment obrotowy nie powinien być większy niż:

Tab. 7. Dopuszczalna moment obrotowy dla kurków kulistych [22, s. 97].

Średnica zaworu (mm)

Max. moment obrót. (Nm)

2,0

3,0

4,0

5,0

5,5

6,0

Poniżej prezentowane kurki kulowe są przeznaczone do zamykania i otwierania przepływu

w instalacjach zasilanych gazem wg PN-C-04753:2002 ("Gaz ziemny. Jakość gazu
dostarczonego odbiorcom z sieci rozdzielczej") o parametrach:

- maksymalne ciśnienie robocze 0,5 MPa (klasa ciśnieniowa MOP 5),
- zakres temperatur roboczych od -40

C do +60

C (klasa temperaturowa T3).

Rys. 7. Gazowy zawór kulowy z kulą powleczoną teflonem [12]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 8. Szkic wymiarowy do rysunku 7 [12]

Dn d

D L I

h P S

Masa

65 Rp

½ 65 156,6 30 187,0 130 229 85 3,83

80 Rp

3 80 182,4 33 227,5 158 256 99 6,22

100 Rp

4 100 217,9 39 263,0 177 350 128 10,67

gwinty przyłączeniowe zgodne z PN-ISO 7-11995

Rys. 8. Gazowy zawór kulowy laboratoryjny [12]

Tab. 9. Szkic wymiarowy do rysunku 8 [12]

Wielkość

D L I

h P d

Masa

Rp ⅜ Rp

⅜ 10 74 12 51,1 38,5 38,5 5,0 9,8 1,0

Rp ⅜ Rp

⅜ 10 89 12 51,5 38,5 38,5 8,5 14,0 1,5

Rp ½

51,5

38,5

5,0

9,8

2,3

Wielkość kurka określona przez wymiar gwintu

Gwinty przyłączeniowe zgodne z PN-ISO 7-11995

Kurek kulowy trójdrogowy (rys. 9) jest przeznaczony do zamykania i otwierania - zmiany

kierunku przepływu w instalacjach zasilanych gazem wg PN-C-04753:2002 ("Gaz ziemny.
Jakość gazu dostarczonego odbiorcom z sieci rozdzielczej") o parametrach:
- maksymalne ciśnienie robocze 0,5 MPa (klasa ciśnieniowa MOP 5),
- zakres temperatur roboczych od -20

C do +60

C (klasa temperaturowa T2).

Kurek kulowy trójdrogowy zamyka przepływ tylko na jednej drodze, posiada dwa położenia

pracy:
− wersja "T" - wszystkie 3 drogi otwarte lub przelot tylko przez dwie drogi usytuowane

względem siebie pod katem 90

− wersja "L" - przelot tylko przez dwie drogi usytuowane względem siebie pod katem 90

w prawo lub w lewo.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Gazowy zawór kulowy trójdrogowy [12]

Tab. 10. Szkic wymiarowy do rysunku 9

[12]

Dn d

D L I

h P S

Masa

15 Rp

¾ 15 91,0 18,0 16,3 57 115 33 1,0

20 Rp

1 20 107,0 22,0 19,1 73 150 40 1,5

25 Rp

¼ 25 122,0 23,5 21,4 78 150 49 2,3

gwinty przyłączeniowe zgodne z PN-ISO 7-11995

Montaż zaworu kulowego na instalacji gazowej

Wszelkie prace wykonywane na instalacjach gazowych należy prowadzić w oparciu

o obowiązujące przepisy, a w szczególności Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690 z 2002 r.).

Dlatego też armaturę odcinającą należy montować:
- przed każdym urządzeniem gazowym - zawór odcinający dopływ gazu do urządzenia należy

umieścić w pomieszczeniu, w którym jest zainstalowane urządzenie gazowe, w miejscu łatwo
dostępnym, w odległości nie większej niż 1 m od króćca przyłączeniowego,

- przed każdym gazomierzem - przed każdym gazomierzem należy zainstalować zawór

odcinający. Jeżeli gazomierz jest instalowany w jednej szafce z kurkiem głównym, uznaje się,
że wymaganie to jest spełnione,

- przed urządzeniem sygnalizacyjno-odcinającym - zawór odcinający dopływ gazu do

budynku, będący elementem składowym urządzenia sygnalizacyjno-odcinającego, powinien być
instalowany poza budynkiem, między kurkiem głównym a wprowadzeniem przewodu do
budynek,

- w odległości większej niż 10 m od kurka głównego - w zabudowie jednorodzinnej,

zagrodowej i rekreacji indywidualnej, gdy kurek główny jest zainstalowany w linii ogrodzenia
w odległości większej niż 10 m, należy na ścianie budynku dodatkowo zastosować zawór
odcinający,

- przed urządzeniem redukcyjnym - w przypadku instalacji gazowej, zasilanej z sieci

gazowej o ciśnieniu do 500 kPa, z której korzysta więcej niż jeden odbiorca lub, w której
nominalne zużycie gazu jest większe niż 10 m

/h, w przeliczeniu na gaz ziemny

wysokometanowy; przed urządzeniem redukcyjnym należy zainstalować zawór odcinający, a za
tym urządzeniem - zawór odcinający będący kurkiem głównym.

- przed rozgałęzionymi przewodami użytkowymi - w przypadku instalacji gazowej, która

znajduje się w budynku wielorodzinnym i składa się więcej niż jednego pionu gazowego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zamontowanie zaworu odcinającego na odchodzących pionach w przyszłości ułatwi prace
konserwacyjne oraz naprawcze.

Instrukcja montażu zaworu odcinającego na instalacji
Poniższa instrukcja wskazuje sposób zamontowania zaworu odcinającego na instalacji
gazowej wykonanej z rur:

a). stalowych,
b) miedzianych.

Organizacja stanowiska pracy

Prace budowlane związane z budową lub modernizacją instalacji wewnętrznej mogą być

prowadzone jedynie przez osoby posiadające odpowiednie przygotowanie zawodowe w tym
zakresie. Ponadto wszelkie prace związane z budową i modernizacją instalacji wykonujemy po
zamknięciu kurka głównego, czyli wyłączeniu i spuszczeniu paliwa gazowego z instalacji przed
budynkiem (KG zamyka dostawca gazu) i uprzednim stwierdzeniu, iż w instalacji gazowej nie
znajduje się gaz.

a) montaż zaworu odcinającego na instalacji gazowej wykonanej z rur stalowych

Rys. 10. Podłączenie kuchenki gazowej do instalacji stalowej [opracowanie własne]

Przed przystąpieniem do prac montażowych związanych z montażem kuchni gazowej

w pierwszej kolejności należy:
a) Przygotować następujące narzędzia i urządzenia:

− narzędzia i sprzęt do cięcia rur: obcinarki do rur; ręczne piłka do metalu z drobnymi

zębami, korytka (szablony);

− narzędzia i sprzęt do czyszczenia: czysta sucha szmatka, szczotka druciana,
− narzędzia i sprzęt do obróbki mechanicznej: mechaniczna nacinarka do gwintu

(gwintownica), pilniki płaskie o długości ok. 20 cm (zdzierak i gładzik),

− sprzęt zaciskowy: stojak monterski zaciskowy do rur, imadło szczękowe,

− sprzęt monterski: komplet kluczy płaskich do śrub, komplet narzędzi ślusarskich, komplet

narzędzi monterskich do robót instalacyjnych,

− przyrządy pomiarowe: metrówka, miara rozwijana, przymiar.

Istniejący pion
gazowy stalowy

Zawór
odcinający
kulowy DN ½”

Długi gwint
(śrubunek) DN ½”

Giętki przewód
przyłączeniowy DN ½”
do zamontowania

Przewód
gazowy DN ½”

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) Zgromadzić i przygotować materiał. Jeżeli jest to możliwe, materiał należy składować

w pobliżu, gdzie będą prowadzone prace monterskie. Zgromadzony materiał powinien zostać
dokładnie sprawdzony pod względem wykonania jakości oraz czy posiada wymagane atesty.

c) Zamontować zawór odcinający przed kuchnią gazową.

Aby zamontować zawór odcinający na instalacji stalowej przed kuchnia gazową należy:

1. Zapoznać się z projektem i dołączonymi rysunkami.
2. Zamontować rurę w stojaku monterskim.
3. Rurę należy obciąć prostopadle do osi rury na wymiar.
4. Krawędzie zewnętrzne rury należy zaokrąglić (sfrezować).
5. Wykonać gwint z jednej strony rury.
6. Wyłączyć instalację gazową z eksploatacji oraz sprawdzić, czy w instalacji gazowej nie

znajduje się gaz.

7. Włączyć się uprzednio nagwintowaną rurą w istniejący czasowo wyłączony pion

z eksploatacji poprzez:

- spawanie,
- skręcanie.

8. Po włączeniu się rurką Dn ½” w istniejący pion należy nawinąć uszczelniacz tzn. taśmę

teflonową, konopie posmarowane pastą uszczelniającą lub nałożyć tworzywo
anaerobowe.

9. Zamontować zawór odcinający wraz z śrubunkiem (nakręcić na rurę DN ½”).
10. Przewód gazowy zamontowany w kuchni gazowej należy wkręcić w śrubunek.
11. Sprawdzić dokonane połączenia.
12. Wykonać próbę szczelności.
13. Ponownie uruchomić instalację gazu (uruchomienia instalacji dokonuje dostawca gazu).

b) montaż zaworu odcinającego na instalacji gazowej wykonanej z rur miedzianych

Rys. 11. Podłączenie kuchenki gazowej do instalacji miedzianej [opracowanie własne]

Przed przystąpieniem do prac montażowych, kuchni gazowej do instalacji miedzianej przede

wszystkim należy:
a) Przygotować następujące narzędzia i urządzenia:

Istniejący pion
gazowy wykonany z
miedzi z
przygotowanym
trójnikiem do
wlutowania

Zawór odcinający
kulowy DN ½”

Gwint zewnętrzny 15 na
½” do wlutowania

Giętki przewód
przyłączeniowy DN½”
do zamontowania

Przewód
gazowy DN 15

Długi gwint
(śrubunek)
DN ½”

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− narzędzia i sprzęt do cięcia rur: obcinarki do rur; ręczne piłka do metalu z drobnymi zębami,

korytka (szablony);

− narzędzia i sprzęt do czyszczenia: czysta sucha szmatka, szczotka druciana,

− narzędzia i sprzęt do obróbki mechanicznej: pilniki płaskie o długości ok. 20 cm (zdzierak

i gładzik),

− sprzęt zaciskowy: stojak monterski zaciskowy do rur, imadło szczękowe,

− sprzęt monterski: komplet kluczy płaskich do śrub, komplet narzędzi ślusarskich,

komplet narzędzi monterskich do robót instalacyjnych,

− sprzęt do lutowania: butla, palnik.
− przyrządy pomiarowe: metrówka, miara rozwijana, przymiar.
b) Zgromadzić i przygotować materiał.
c) Wykonać montaż zaworu odcinającego.

Aby zamontować zawór odcinający na instalacji miedzianej przed kuchni

gazową należy:

1. Zapoznać się z projektem i dołączonymi rysunkami.
2. Rurę należy obciąć na wymiar z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu – obcinarka do

rur wykonanych z miedzi.

3. Krawędzie zewnętrzne rury należy dokładnie wyczyścić przeznaczonym do tego

czyściwem.

4. Wcisnąć przygotowaną rurę DN 15 w trójnik odchodzący od istniejącego pionu gazowego

wykonanego z rur miedzianych.

5. Całość polutować wraz z przejściem DN 15 na ½” twardym lutem.
6. Po włączeniu się rurką DN 15 należy na wlutowane przejście DN15/½” nawinąć

uszczelniacz i nakręcić zawór odcinający wraz z śrubunkiem.

7. Sprawdzić dokonane połączenia.
8. Wykonać próbę szczelności.
9. Ponownie uruchomić instalację gazu (uruchomienia instalacji dokonuje dostawca gazu).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie ogólne wymagania muszą spełnić stosowane materiały do budowy instalacji gazowej?
2. Jakie elementy wchodzą w skład instalacji gazowej?
3. Jakie wyróżniamy rodzaje kształtek do budowy instalacji wewnętrznej gazowej?
4. Jakie znasz przyczyny powstania nieszczelności?
5. W jakich miejscach stosuje się armaturę odcinającą na instalacji gazowej?
6. Jakie zawory odcinające stosuje się na instalacjach gazowych?
7. Jakie wymagania techniczne powinna spełniać armatura odcinająca stosowana na

instalacjach?

8. Jaką rolę spełnia armatura instalacyjna zastosowana na instalacjach gazowych?
9. W jaki sposób prowadzimy prace na instalacjach gazowych?
10. Jakie podstawowe narzędzia są wykorzystywane w pracach monterskich przy instalacjach

gazowych?

11. W jaki sposób należy prawidłowo przeprowadzić montaż armatury odcinającej na instalacji

wykonanej z stali?

12. W jaki sposób należy prawidłowo przeprowadzić montaż armatury odcinającej na instalacji

wykonanej z miedzi?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi instalowania armatury odcinającej :

a) wykonaj odręczny rysunek instalacji gazowej dla pomieszczenia kuchennego

wyposażonego w kuchnię gazową (dla armatury odcinającej wskaż odległości
normowane przepisami),

b) wykonaj podłączenie kuchni gazowej do instalacji gazowej wykonanej ze stali.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym przepisów oraz zasad montażu armatury

odcinającej na instalacji gazowej,

4) wykonać szkic w oparciu o obowiązujące przepisy,
5) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne ze stali – rury, kształtki, elementy uzbrojenia,
6) ocenić jakość rur, łączników i elementów uzbrojenia,
7) dobrać sprzęt, narzędzia i materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
8) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
9) wykonać niezbędne pomiary elementów przyłączenia,
10) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
11) wytrasować miejsce ułożenia i umocowania podejścia do kuchni gazowej,
12) zamocować uchwyty mocujące do przegrody budowlanej,
13) dokonać cięcia i obróbki rur stalowych,
14) nagwintować końcówki rur stalowych,
15) sprawdzić poprawność przygotowanych końcówek rur stalowych,
16) dokonać wstępnego montażu przygotowanego podłączenia,
17) zamocować przygotowany odcinek instalacji w uchwytach,
18) połączyć odcinki rur z niezbędnymi łącznikami i elementami uzbrojenia,
19) króciec przyłączeniowy kuchenki połączyć z instalacją uszczelniając taśmą teflonową,
20) sprawdzić zgodność podłączenia z dokumentacją ćwiczenia,
21) uporządkować stanowisko pracy,
22) podpisać protokół wykonania podłączenia kuchenki,
23) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
24) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

a) dla części I:
- kartka papieru A4,
- ołówek,
- linijka,
- kątownik,
- gumka,
- literatura z rozdziału 6.
b) dla części II:
- narzędzia i sprzęt do cięcia rur: obcinarki do rur; ręczne piłka do metalu z drobnymi zębami,

korytka (szablony);

- narzędzia i sprzęt do czyszczenia: czysta sucha szmatka, szczotka druciana,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- narzędzia i sprzęt do obróbki mechanicznej: mechaniczna nacinarka do gwintu

(gwintownica), pilniki płaskie o długości ok. 20 cm (zdzierak i gładzik),

- sprzęt zaciskowy: stojak monterski zaciskowy do rur, imadło szczękowe,
- sprzęt monterski: komplet kluczy płaskich do śrub, komplet narzędzi ślusarskich,

komplet narzędzi monterskich do robót instalacyjnych,

- przyrządy pomiarowe: metrówka, miara rozwijana, przymiar,
- uchwyty do rur z kołkami rozporowymi,
- odcinki rury stalowej,
- złączki stalowe i elementy uzbrojenia zgodnie z dokumentacją,
- materiały uszczelniające,
- środki ochrony osobistej,
- instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
- literatura rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi instalowania armatury odcinającej:

a) wykonaj odręczny rysunek instalacji gazowej dla pomieszczenia kuchennego wyposażonego

w kuchnie gazową (dla armatury odcinającej wskazać odległości normowane przepisami),

b) wykonaj podłączenie kuchni gazowej dla instalacji gazowej wykonanej z miedzi.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

odcinającej na instalacji gazowej,

4) wykonać szkic w o oparciu o obowiązujące przepisy,
5) zgromadzić niezbędne materiały instalacyjne z miedzi – rury, kształtki, elementy uzbrojenia,
6) ocenić jakość rur, łączników i elementów uzbrojenia,
7) dobrać sprzęt, narzędzia i materiały pomocnicze niezbędne do wykonania ćwiczenia,
8) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
9) wykonać niezbędne pomiary elementów przyłączenia,
10) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
11) wytrasować miejsce ułożenia i umocowania podejścia do kuchni gazowej,
12) zamocować uchwyty mocujące do przegrody budowlanej,
13) dokonać cięcia i obróbki rur miedzianych,
14) sprawdzić poprawność przygotowanych końcówek rur miedzianych,
15) dokonać połączenia rury miedzianej z łącznikiem poprzez lutowanie twarde,
16) zamocować przygotowany odcinek instalacji w

uchwytach,

17) połączyć odcinki rur z niezbędnymi złączkami i elementami uzbrojenia,
18) króciec przyłączeniowy kuchenki połączyć z instalacją uszczelniając taśmą teflonową,

sprawdzić zgodność podłączenia z dokumentacją ćwiczenia,

19) uporządkować stanowisko pracy,
20) podpisać protokół wykonania podłączenia kuchenki,
21) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
22) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

prowadnica korytkowa;

- materiały czyszczące: czysta sucha szmatka, wełna stalowa, włókno tworzywowe,

drobnoziarnisty papier ścierny

- narzędzia i sprzęt do obróbki mechanicznej: giętarka ręczna lub mechaniczna,
- sprzęt zaciskowy: imadło szczękowe,
- sprzęt monterski: komplet kluczy monterskich,
- komplet narzędzi ślusarskich,
- przyrządy pomiarowe: metrówka, miara rozwijana, przymiar,
- uchwyty do rur z kołkami rozporowymi,
- odcinki rury miedzianej,
- złączki miedziane i elementy uzbrojenia zgodnie z dokumentacją,
- materiały uszczelniające,
- środki ochrony osobistej,
- instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wskazać i opisać elementy składowe instalacji gazowej?

2) określić przyczyny powstawania nieszczelności gazowych ?

3) określić, gdzie i w jakich przypadkach stosuje się armaturę odcinającą?

4) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonywania prac związanych

z instalacją gazową?

5) przygotować stanowisko pracy dla montażu instalacji gazowej ?

6) zaplanować kolejność prac przy wykonywaniu montażu armatury

odcinającej?

7) ocenić stan techniczny materiałów wykorzystywanych do budowy

instalacji gazowej?

8) wykonać połączenie zaworu odcinającego na instalacji gazowej

wykonanej z stali?

9) wykonać połączenie zaworu odcinającego na instalacji gazowej

wykonanej z miedzi?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Urządzenia zabezpieczające i sygnalizacyjne

4.3.1. Materiał nauczania

Aparaturę gazometryczną stosowaną do wykrywania obecności gazu w atmosferze możemy

podzielić:

- eksplozymetry,
- metanomierze,
- wykrywacze gazu (detektory).

Zastosowanie wymienionych typów przyrządów jest różne w zależności od wymagań oraz

potrzeb. Stacjonarne i przenośne przyrządy służą do stałej, względnie okresowej kontroli stopnia
zagrożenia wybuchowego w pomieszczeniach. Natomiast przyrządy indywidualne stosowane są
głównie do wykrywania nieszczelności w instalacjach, lecz mogą być również stosowane do
pomiarów w pomieszczeniach. Eksplozymetry wyskalowane są w % dolnej granicy
wybuchowości i mogą być stosowane do określania stopnia zagrożenia wybuchowego, jakie
stwarza pojedynczy składnik gazowy (np. CH

) oraz mieszaniny różnych gazów wybuchowych

(np. CH

i H

). Metanomierze działające na zasadzie spalania na elementach pomiarowych

wykonanych z platyny oraz metanomierze interferencyjne przeznaczone są wyłącznie do pomiaru
zawartości metanu w powietrzu, lecz nie nadają się do kontroli gazów zawierających inne
składniki palne.

Poniżej dokonano charakterystyki pod względem technicznym wybranej aparatury

pomiarowej:

Detektor GD-7 jest urządzeniem przenośnym przeznaczonym do wykrywania nieszczelności
instalacji gazowych. Sygnalizacja przekroczenia określonych stężeń gazu dokonywana jest za
pomocą diody LED oraz wbudowanego sygnalizatora akustycznego. Aktualne stężenie gazu
sygnalizowane jest na płycie czołowej detektora za pomocą świecenia się diody LED, oraz
w przypadku przekroczenia stężenia ponad 7,5 %DGW, włącza się sygnał akustyczny.

Rys. 12. Detektor przenośny GD-7 [5]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab. 11. Parametry Techniczno-Pomiarowe [5]

Zakres pomiarowy

0 - 20 % DGW dla medium kalibracyjnego

Żywotność czujnika

do 10 lat

Skala pomiarowa

siedmiopunktowa skala diodowa LED

Rodzaj pomiaru

dyfuzyjny ciągły

Zasilanie

pakiet akumulatorów NiMH 7,2 V / 1,3 Ah

Temperatura otoczenia

-10° C do +40° C

Wilgotność

30 - 90 % Rh

Sygnalizacja alarmowa stanów
awaryjnych

Akustyczna i optyczna

Czas pracy ciągłej

powyżej 8 godzin

Waga

ok. 400 g

Wyposażenie fabryczne:

Ładowarka do akumulatorów, pasek, torba ochronna

Opcja:

sonda pomiarowa do miejsc trudno dostępnych dł. ok.
45cm

Detektor DAG-11 przeznaczony jest do wykrywania gazów palnych w pomieszczeniach
domowych zgodnie z PN-EN 50194. Urządzenie zostało zaprojektowane do pracy ciągłej
w instalacji stacjonarnej i zasilane jest z sieci elektrycznej.
Przyrząd może być stosowany do zabezpieczania pomieszczeń budynków opalanych paliwem
gazowym (gaz ziemny lub propan-butan), kotłowni wbudowanych budynków mieszkalnych,
odcinków instalacji gazowych budynków mieszkalnych, w których występują odbiorniki gazu,
podziemi budynków szczególnie narażonych na możliwość migracji gazu, a także innych
pomieszczeń domowych, w których występuje możliwość (poprzez niekontrolowany wyciek
gazu) powstania zagrożenia wybuchem gazu.

Rys. 13. Detektor stacjonarny DAG-11 [5]

Otwór do mocowania
urządzeń

Dioda sygnalizacyjna

Otwory dyfuzyjne
czujnika gazu

Kabel sieciowy
z wtyczką

Zaciski przyłączeniowe
(wewnątrz obudowy)

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tab.12. Parametry Techniczno-Pomiarowe [5]

Zakres pomiarowy

20 ±2,5%DGW

– metan

10 ±2,5%DGW

– propan-butan

Żywotność czujnika

8 - 10 lat

Indykacja wskazań

Dioda LED

Rodzaj pomiaru

dyfuzyjny ciągły

Zasilanie

230V AC/50Hz/16mA

Temperatura otoczenia

+5 - +40°C

Wilgotność

35 – 90%Rh (bez kondensacji)

Sygnalizacja alarmowa stanów awaryjnych akustyczna i optyczna
Czas pracy ciągłej

ciągły

Wyposażenie fabryczne:

ładowarka do akumulatorów, pasek, torba ochronna

Rys. 14. Detektor stacjonarny DAG-11 połączony z zaworem odcinającym [5]

Montaż urządzenia – detektora gazu (instrukcja opracowana przez producenta).

Montaż urządzenia powinien zostać przeprowadzony przez montera posiadającego

odpowiednie uprawnienia i wiedzę do wykonywania prac montażowych.

Podczas montażu należy zwrócić szczególną uwagę na przestrzeganie przepisów BHP,

ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym oraz wszystkich innych przepisów dotyczących
pomieszczenia, w którym dokonywany będzie montaż.

Montaż przyrządu w pomieszczeniach o szczególnie uciążliwych warunkach (duże

zapylenie, silne zakłócenia elektromagnetyczne, duża wilgotność, szczególne narażenia na udary
elektryczne oraz mechaniczne, itp.) należy konsultować z producentem lub dystrybutorem.

Nieprawidłowo przeprowadzona instalacja urządzenia może mieć wpływ na niewłaściwe

funkcjonowanie przyrządu oraz powodować liczne zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz
zwierząt (np. porażenie prądem elektrycznym).

Jeśli przyrząd będzie współpracował z urządzeniami wykonawczymi (np. zaworem

odcinającym), to do wykonywania połączeń należy używać przewodów, o określonych
parametrach, zgodnie z zaleceniami i przepisami obowiązującymi w pomieszczeniach, gdzie
będą one instalowane, oraz z zaleceniami producenta.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przewody stosowane w połączeniach należy montować zgodnie z zasadami montażu

i prowadzenia instalacji elektrycznych określonych w odpowiednich przepisach.

Gniazdko sieciowe, do którego będzie podłączone urządzenie, nie powinno być

wykorzystywane do innych celów (aby zapewnić ciągłą pracę przyrządu).

Lokalizacja czujnika gazu

Odpowiednia lokalizacja detektora ma zasadniczy wpływ na odpowiednio szybkie

reagowanie na powstałe zagrożenie gromadzenia się gazu oraz prawidłową jego pracę.

Optymalne warunki pracy i działania urządzenia można uzyskać kierując się następującymi

wskazówkami przy lokalizacji detektora:
I. W przypadki gazu ziemnego lub miejskiego (gaz ten jest lżejszy od powietrza i gromadzi się

w górnych partiach pomieszczenia):
• wlot czujnika należy umieścić pod sufitem, w odległości 15-30cm od sufitu (np. na ścianie);
• czujnik należy umieścić możliwie blisko potencjalnego źródła wycieku gazu (nie dalej niż

5 m);

• odległość wlotu czujnika od rzutu kuchenki (pieca) na płaszczyznę sufitu, powinna wynosić

co najmniej 1 m;

• wlot czujnika powinien znajdować się powyżej górnej krawędzi okien lub drzwi;
• wlot czujnika powinien także znajdować się z dala od otworów wentylacyjnych, okien

i drzwi (minimum 1m);

• na drodze pomiędzy potencjalnym źródłem wycieku gazu a czujnikiem, na suficie, nie

powinny znajdować się przegrody sięgające poniżej poziomu wlotu czujnika (belki,
kasetony);

II. W przypadki gazu płynnego (propanu-butanu) (gaz ten jest cięższy od powietrza i gromadzi

się w dolnych partiach pomieszczenia):
• wlot czujnika należy umieścić nad podłogą, w odległości 15-30 cm od niej;
• czujnik należy umieścić możliwie blisko potencjalnego źródła wycieku gazu (nie dalej niż

3 m);

• odległość wlotu czujnika od kuchenki (pieca) powinna wynosić co najmniej 1 m;
• wlot czujnika powinien także znajdować się z dala od otworów wentylacyjnych, okien

i drzwi (minimum 1 m);

• na drodze pomiędzy potencjalnym źródłem wycieku gazu a czujnikiem, nie powinny

znajdować się przegrody sięgające powyżej poziomu wlotu czujnika (progi, stopnie), ani
żadne kanały i zagłębienia w podłodze.

W żadnym z przypadków urządzenie nie powinno być montowane:

– w zamkniętych przestrzeniach (np. w szafkach, za firankami);
– przy oknie lub drzwiach;
– tam, gdzie temperatura może opaść poniżej +5°C lub przekroczyć +40°C;
– w miejscach, gdzie kurz może zablokować dostęp gazu do czujnika;
– w miejscach o bardzo wysokiej wilgotności;
– w bezpośrednim sąsiedztwie kanałów wentylacyjnych;
– bezpośrednio nad kuchenką gazową;
– bezpośrednio nad zlewem;
– w pobliżu źródeł emisji ciepła;
– w pobliżu źródeł emisji gazów i substancji zakłócających;
– w miejscach bezpośrednio narażonych na uszkodzenia mechaniczne i zalanie cieczami;
– na zewnątrz pomieszczeń;
– tam, gdzie warunki środowiskowe wykraczają poza warunki określone przez producenta;

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokonywanie podłączeń do urządzenia

Poniższy opis dotyczy tych przyrządów, które przeznaczone są do współpracy z innymi

urządzeniami wykonawczymi (np. z zaworem odcinającym).

W celu dokonania podłączeń do detektora należy w pierwszej kolejności odłączyć wtyczkę

zasilania sieciowego, wyłączając układ, a następnie zdemontować korpus obudowy (patrz:
„Dostęp do zacisków przyłączeniowych”).

Przewody połączeniowe należy wprowadzać przez dodatkową odgiętkę umieszczoną

w obudowie (obok odgiętki kabla sieciowego). W miejscu umieszczenia odgiętki należy
wcześniej wykonać wycięcie w obudowie za pomocą ostrego noża lub piłki.

Przewody powinny zostać zabezpieczone przed wyciągnięciem poprzez zamocowanie ich

do płytki za pomocą opasek zaciskowych przełożonych przez wykonane w płytce otwory
(poniżej zacisków).

Łączenie układu DAG-11/Z z zaworem odcinającym.

Urządzenie może współpracować wyłącznie z zaworami typu normalnie otwartego, zamykanymi
impulsem elektrycznym, wyposażonymi w cewkę o parametrach elektrycznych zgodnych
z parametrami wyjścia sterującego DAG-11/Z (patrz: „Podstawowe parametry techniczne”).
Zaciski Z1 i Z2 służą do łączenia z cewką zaworu odcinającego (biegunowość tego połączenia
nie jest ważna).

Rys. 15. System sygnalizacyjno-odcinający z głowicą samozamykającą zabezpieczający przed wybuchem gazu [14]

System Sygnalizacyjno-Odcinający SSO wraz z Głowicą Samozamykającą GS jest

przeznaczony do zabezpieczania obiektów budowlanych, przemysłowych i użyteczności
publicznej przed wypływem gazu oraz ewentualnym wybuchem, poprzez wyzwolenie
sygnalizacji alarmowej i automatyczne zamknięcie kurka gazowego z możliwością

źródło

zasilania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powiadomienia wskazanych służb o zaistniałym zdarzeniu. Dodatkową system wyposażony jest
w czujkę dymu lub temperatury powoduje odcięcie dopływu gazu do chronionego obiektu w
przypadku powstania pożaru. Głowica GS jest wyposażona w czujniki indukcyjne określające
i przesyłające do "USS" rzeczywiste stany położenia kurka kulowego (zamknięty lub otwarty).

Eksplozymetr typu EXPLOR (rys. 16)jest przyrządem przenośnym, przeznaczonym do pomiaru
stopnia zagrożenia wybuchem gazów oraz par cieczy palnych. Przyrząd może wykonywać
pomiary w sposób stały lub "na żądanie". Wyniki dokonanych pomiarów wyświetlane są
cyfrowo w procentach dolnej granicy wybuchowości (% DGW) na wyświetlaczu LCD. Stany
alarmowe przyrządu są sygnalizowane w sposób optyczny i akustyczny.
Eksplozymetr może stanowić indywidualne wyposażenie służb dozoru lub pracowników
wykonujących prace w strefach zagrożonych wybuchem gazów. Może być również stosowany
do wykrywania wycieków gazu z instalacji wewnętrznych gazowych w budynkach.

Rys. 16. Eksplozymetr przenośny typu EXPLOR [7]

Tab. 13. Parametry Techniczno-Pomiarowe [7]

Zakres pomiarowy

O...100% DGW

Żywotność czujnika

do 10 lat

Rodzaj pomiaru

katalityczny ciągły

Zasilanie

bateria akumulatorów NiCd, 3xP120AS Panasonic,
1,2 Ah

Temperatura otoczenia

O...+40° C,

Wilgotność

15...95% RH,

Sygnalizacja alarmowa stanów
awaryjnych

akustyczna i optyczna

Czas pracy ciągłej

8 h pracy ciągłej

Waga

ok. 200 g.

Wyposażenie fabryczne:

ładowarka akumulatorów, etui skórzane

Opcja:

sonda pomiarowa do miejsc trudno dostępnych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metanomierz

Metanomierz indywidualny mikroprocesorowy VM-1mp jest urządzeniem przeznaczonym

do pomiarów stężeń metanu w powietrzu. Jako przyrząd przenośny może stanowić indywidualne
wyposażenie osób wykonujących pomiary koncentracji metanu lub gazu ziemnego
wysokometanowego.

Tab. 14. Parametry techniczno-pomiarowe [7]

Zakres pomiarowy

- w zakresie od 5,5 do 15 ± 4% CH4 wyświetlanie symbolu
"HHH"
- w zakresie od 15 ± 4 do 100% CH4 wyświetlanie symbolu
"PPP"

Rodzaj pomiaru

spalanie katalityczne

Zasilanie

autonomiczne z wewnętrznego akumulatora: 3,6V 1,2Ah

Temperatura otoczenia

od -10 do +40°C

Wilgotność

do 95% RH,

Sygnalizacja alarmowa stanów
awaryjnych

akustyczna i optyczna

Czas pracy

liczba pomiarów przy pełnym naładowaniu akumulatora:
min. 300 dla temp.otoczenia od 0 do 40°C
min. 200 dla temp.otoczenia od -10 do 0°C

Waga

ok. 0,4kg

Wyposażenie fabryczne:

akumulatory wodorkowo-niklowe umożliwiające szybkie
ładowanie, ( w ciągu dwóch godzin ) oraz zwiększające ilość
wykonywanych pomiarów między ładowaniami do 300

Metanomierz posiada automatyczny układ autokorekcji zera i czułości, uwzględniający

temperaturę otoczenia. Nieskomplikowany sposób wykonywania pomiarów i odczytu

na cyfrowym wyświetlaczu LED powoduje, że mogą się nim posługiwać wszystkie osoby, które
przestrzegają procedur i zaleceń podanych w instrukcji obsługi.

Działanie metanomierza oparte jest na zjawisku katalitycznego spalania metanu na spiralach

platynowych.

Zadaniem procesora jest sterowanie pracą pompki, zależnie od napięcia akumulatora,

a następnie przeliczanie otrzymanego sygnału analogowego w trzeciej sekundzie pomiaru
i wyświetlenie wyniku na wyświetlaczu cyfrowym. Układ elektroniczny uwzględnia
zapamiętaną podczas skalowania charakterystykę oraz zmierzoną temperaturę otoczenia.
W przypadku przekroczenia wartości nastawionego progu alarmowego następuje emisja alarmu
akustycznego.

Zalety metanomierza VM-1mp w porównaniu z metanomierzami dotychczas stosowanymi:

– pompka elektryczna do pobierania próbek mierzonego gazu, wykluczającą zassanie wody,

oraz z regulowanym czasem pompowania zależnym od napięcia akumulatora,

– korekcja wskazań przeprowadzona automatycznie w zależności od temperatury otoczenia,

w zakresie od 10 do +40oC

– samo podtrzymanie zasilania po puszczeniu przycisku pomiarowego przez okres

konieczny do wykonania pomiaru i jego wyświetlenia,

– akumulatory wodorkowo-niklowe umożliwiające szybkie ładowanie, (w ciągu dwóch

godzin) oraz zwiększające ilość wykonywanych pomiarów między ładowaniami do 300,

– dokładność pomiarów stężeń ± 0,1%CH4 w zakresie od 0,2 do 2%CH4

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– emisja ostrzegawczego sygnału akustycznego przy przekroczeniu ustawionego progu

ostrzegania oraz w sytuacjach awaryjnych uniemożliwiających wykonanie poprawnego
pomiaru,

– wyświetlanie napięcia akumulatora w sposób analogowy (linijka świetlna LED)

mierzonego podczas pełnego obciążenia akumulatora przez układ elektryczny
metanomierza.

Metanomierz przeszedł pozytywnie badania metrologiczne i funkcjonalne na zgodność

z normami europejskimi PN-EN 50054 i PN-EN 50055 przeprowadzone przez Laboratorium
Metanometrii i Eksplozymetrii Głównego Instytutu Górnictwa.

Tlenomierz OXG - O jest przenośnym przyrządem, przeznaczonym do pomiarów stężeń tlenu w
powietrzu. Przyrząd może stanowić wyposażenie osobiste służb wentylacyjnych, zastępów
ratowniczych lub pracowników przebywających w przestrzeniach zamkniętych, zagrożonych
możliwością znacznego nagromadzenia się gazów wypierających tlen, takich jak studzienki,
kanały, cysterny itp. Pomiar stężenia tlenu dokonywany jest w oparciu o czujnik
elektrochemiczny.

Rys. 17. Tlenomierz OXG - O [7]

Tab. 15. Parametry Techniczno-Pomiarowe [7]

Zakres pomiarowy

0...25% O

Żywotność czujnika

2 lata

Indykacja wyniku pomiaru

cyfrowa, wyświetlacz LCD.

Rodzaj pomiaru

Zasilanie

bateria akumulatorów NiCd; 3xZ2A110; 7,2 V; 110mAh. min 4

Temperatura otoczenia

-5...+40° C

Wilgotność

10...90% RH,

Sygnalizacja alarmowa stanów awaryjnych

diody LED, znaki specjalne wyświetlacza;
65 d B z odległości 1 m.

Czas pracy ciągłej

min 48 h pracy ciągłej

Waga

ok.130 g.

Wyposażenie fabryczne:

ładowarka akumulatorów, etui skórzane.

Opcja:

nasadka z pompką zasysającą.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zastosowanie w gazownictwie znajduje aparatura gazometryczna?
2. W jaki sposób działa eksplozymetr?
3. W jaki sposób działa metanomierz?
4. W jaki sposób działa detektor?
5. Jaki przyrząd przeznaczony jest do wykrywania gazów palnych?
6. W jakich miejscach powinno lokalizować się wykrywacze gazu?
7. Jakie mogą być konsekwencje nieprawidłowo poprowadzonej instalacji przyrządu

stacjonarnego do wykrywania gazu?

8. W jaki sposób powinien być zainstalowany czujnik gazu?
9. Jaka odległość powinna być zachowana pomiędzy czujnikiem, a kuchenką czy piecem?
10. W jakim miejscu powinien znajdować się wlot czujnika?
11. W jakich przypadkach nie powinno być montowane urządzenie stacjonarne do wykrywania

zawartości gazu w atmosferze?

12. Na jakiej zasadzie działa tlenomierz?

4.3.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj urządzenia indywidualne przeznaczone do wykrywania obecności metanu

w powietrzu.

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym urządzeń informujących o stężeniu metanu

w powietrzu,

3) wymienić oraz opisać urządzenia indywidualne wykorzystywane do pomiaru stężenia metanu

w powietrzu,

4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− instrukcje obsługi urządzeń przeznaczonych do pomiaru stężenia metanu w powietrzu,

− internet: http://www.ewimarwb.com.pl, http://www.alter.pl, http://www.zawgaz.com.pl,
− plansze urządzeń do wykrywania gazów palnych w powietrzu,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż stacjonarnego detektora (DAG-11) oraz czujek w budynku

jednorodzinnym dla następujących pomieszczeń:

- kuchnia – kuchnia gazowa zlokalizowana na I piętrze,
- kotłownia – kocioł gazowy zlokalizowany w piwnicy,
- pralnia – taboret gazowy (1 palnik) zlokalizowany w piwnicy,

Opisz rozmieszczenie czujek dla poszczególnych pomieszczeń.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonywania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym urządzeń zabezpieczających

i sygnalizujących oraz z instrukcją DAG - 11,

4) zaplanować miejsca usytuowania czujek oraz miejsce zaworu odcinającego zintegrowanego

z detektorem DAG 11,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,
− instrukcja obsługi i montażu DAG 11,

− plansze stosowanych stacjonarnych detektorów gazu,

− zeszyt,
− ołówek,

− gumka,

− komplet narzędzi monterskich,
− drabina,

− środki ochrony osobistej,

− literatura z rozdziału 6.

4.3.4 Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:

1) dokonać podziału aparatury gazometrycznej do wykrywania gazu w atmosferze?

2) obsługiwać aparaturę gazometryczną wykorzystywaną do wykrywania gazu
3) w atmosferze?

4) wskazać zastosowanie detektorów?

5) zaprojektować instalację do wykrywania gazu w budynku jednorodzinnym?

6) zainstalować detektor stacjonarny przy urządzeniu gazowym?

7) opisać zasadę działania systemu sygnalizacyjno-odcinającego z głowicą

samozamykającą zabezpieczającą przed wybuchem?

8) opisać zasadę działania eksplozymetru?

9) opisać zasadę działanie tlenomierza?

10) wskazać miejsca, gdzie powinno montować się stacjonarne detektory gazu?

11) określić w jakich przypadkach nie powinno montować się urządzenia

stacjonarnego do wykrywania zawartości gazu w atmosferze?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4 Aparatura pomiarowa i redukcyjna

4.4.1. Materiał nauczania

Licznik gazowy zwany jest potocznie "gazomierzem". Urządzenie to służy do pomiaru ilości

zużytego gazu. Odbiorca gazu powinien być wyposażony w urządzenie rejestrujące zużycie
gazu, umożliwiające dokonywanie rozliczeń pomiędzy dostawcą i odbiorcą. Wielkość
urządzenia (przepustowość nominalna) musi być dostosowana do ilości, rodzaju oraz
charakterystyki pracy zainstalowanych urządzeń gazowych. Podstawowym rodzajem urządzeń
pomiarowych są aktualnie gazomierze miechowe produkcji krajowej oraz importowane, które
zostały dopuszczone do stosowania na terenie Polski.

Wyróżniamy następujące urządzenia pomiarowe:
- gazomierz miechowy
- gazomierz rotorowy
- gazomierz turbinowy

Gazomierze miechowe

Gazomierze mogą być instalowane:

Wewnątrz budynku:
– w szafkach metalowych z otworami wentylacyjnymi na klatkach schodowych lub

korytarzach

– dawniej instalowano w kuchniach i przedpokojach (bez szafek)
Na zewnątrz budynku:
– w ogrodzeniu w specjalnej szafce
– na ścianie budynku
– w wolnostojącym słupku z zamontowaną szafką

Gazomierze są najsłabszym elementem składowym instalacji gazowej w budynku. Dlatego

też, fakt ten z uwagi na bezpieczeństwo odbiorców gazu, uwzględniony jest w zasadach ich
instalowania. Jak wykazuje praktyka gazomierze oraz ich połączenia z instalacją gazową bardzo
często są tymi elementami, w których występują nieszczelności lub innego rodzaju
niesprawności techniczne, zagrażające bezpieczeństwu użytkowników instalacji gazowych.
W przypadku konieczności zastosowania nietypowej lokalizacji gazomierza należy tak go
usytuować, aby umożliwić łatwy dostęp oraz zminimalizować ewentualne uszkodzenia układu
pomiarowego.

Ogólna zasada działania gazomierza miechowego opiera się na tym, iż objętość

przepływającego gazu mierzona jest za pomocą komór pomiarowych o odkształcanych
ściankach. W przypadku gazomierzy Intergaz (seria: BK G4, G1.6 i G2.5) cztery podzielone
syntetycznymi membranami komory pomiarowe zostają na przemian napełniane i opróżniane.

Przekładnia przegubowa przenosi ruch membrany na wałek korbowy. Wałek korbowy

poprzez zasuwy steruje przepływem gazu. Ruch obrotowy przekładni przenoszony jest poprzez
sprzęgło magnetyczne na liczydło.

Mechanizm pomiarowy gazomierzy pracuje na zasadzie swobodnej membrany. Efektem

tego są małe siły działające na łożyskowania oraz cicha praca gazomierza. Rozwiązanie
konstrukcyjne oparte na zasadzie swobodnej membrany umożliwia zastosowanie mechanicznej
korekcji temperaturowej dla ustalonej temperatury odniesienia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Gazomierz miechowy [9]

Dlatego zaleca się montowanie gazomierzy za pomącą tzw. przyłączy (rys. 19) oraz przyłączy

redukcyjnych (rys. 20).

Niewątpliwą zaletą tego typu elementu jest:

- łatwość połączenia gazomierza z instalacją gazową,
- przejmowanie naprężeń z rur instalacyjnych, odciążając gazomierz;
- zapewnienie równomiernego docisku uszczelki a tym samym gwarantuje lepszą szczelność

podłączenia,

- estetyka podłączenia gazomierza.

Rys. 19. Przyłącze Z-2S 130 [6]

PIERŚCIENIE ŁĄCZĄCE

OBUDOWA

WSKAŹNIK ZUŻYCIA GAZU

PLOMBA ZABEZPIECZAJĄCA

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Przyłącze redukcyjne 250/130 [11]

Rys. 21. Łącznik KG1 - 250 [10]

Przed każdym gazomierzem należy, bez względu na liczbę zainstalowanych urządzeń

gazowych, zainstalować kurek odcinający dopływ gazu. W przypadku, gdy gazomierz jest
zainstalowany w jednej obudowie z kurkiem głównym (np. na zewnętrznej ścianie budynku)
wówczas kurek główny spełnia jednocześnie rolę kurka odcinającego przed gazomierzem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Przykładowe rozwiązanie montażu gazomierza i armatury odcinającej [10]

Gazomierze w pomieszczeniach budynku zaleca się instalować na wysokości pozwalającej

na łatwy do nich dostęp w celu dokonania odczytu, wymiany oraz kontroli szczelności.
Zaleca się, aby wysokość ta wynosiła około 1,8 m od poziomu podłogi, co także zmniejsza
prawdopodobieństwo uszkodzenia gazomierza. Dopuszcza się jednak, w przypadku
lokalizowania kilku gazomierzy w pionowej szafce, instalowanie najniższego z nich na
wysokości nie mniejszej niż 0,30 m nad poziomem posadzki. W przypadku instalowania
gazomierza na zewnątrz budynku, w obudowie metalowej wolnostojącej lub przy ścianie
budynku, gazomierz powinien być umieszczony na wysokości, co najmniej 0,5 m od poziomu
terenu mierząc od dolnej części gazomierza, w celu ochrony go przed zalaniem wodą. Należy
również pamiętać, że w przypadku przepływu gazu o gęstości mniejszej od gęstości powietrza,
gazomierze powinny być instalowane powyżej wszelkiego typu urządzeń gdzie mogą wystąpić
zaiskrzenia itp. (np. liczniki elektryczne) oraz poniżej takich urządzeń - gdy gęstość
przepływającego gazu jest większa od powietrza.

Wytyczne dla montażu gazomierzy są następujące:

- powinny być zainstalowane oddzielnie dla każdego z odbiorców i zabezpieczone przed

dostępem osób niepowołanych,

- przed każdym gazomierzem należy zainstalować zawór odcinający,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

- jeżeli gazomierz jest instalowany w jednej szafce z kurkiem głównym, uznaje się, że

wymaganie to jest spełnione. Ponadto lokalizacja gazomierzy powinna zapewniać łatwy
dostęp do ich kontroli lub wymiany.

Gazomierze mogą być instalowane:

- w szafkach z materiałów co najmniej trudnozapalnych, z otworami wentylacyjnymi:

a) na klatkach schodowych lub korytarzach ogólnych,
b) na zewnątrz budynku, razem z kurkiem głównym instalacji gazowej.

- w szybach wentylowanych przeznaczonych dla pionów instalacyjnych, z drzwiczkami bez

otworów wentylacyjnych, dostępnymi od strony pomieszczeń niemieszkalnych,

- dopuszcza się instalowanie gazomierzy, także bez szafek, w kuchniach stanowiących

samodzielne pomieszczenie oraz w przedpokojach w istniejących budynkach
mieszkalnych, podlegających przebudowie lub w których następuje remont instalacji
gazowej,

- ponadto mogą być instalowane w wydzielonych i zamykanych pomieszczeniach

piwnicznych, jeżeli mają one otwór okienny oraz przewód wentylacji grawitacyjnej
wyprowadzony ponad dach lub przez ścianę zewnętrzną na wysokość co najmniej 2,5 m
powyżej terenu, w odległości nie mniejszej niż 0,5 m od bocznej krawędzi okien, drzwi
i innych otworów.

Gazomierzy nie można instalować:

- w pomieszczeniach mieszkalnych, łazienkach lub innych, w których występuje zagrożenie

korozyjne (wilgoć, opary związków chemicznych itp.),

- we wspólnych wnękach z licznikami elektrycznymi,
- w odległości mniejszej w rzucie poziomym niż 1 m od palnika gazowego lub innego

paleniska,

- w odległości mniejszej niż 3 m od urządzenia gazowego, mierząc w rozwinięciu długości

przewodu.

Omówione powyżej wymagania dotyczące zasad lokalizacji urządzeń pomiarowych

(gazomierzy) dotyczą wyłącznie gazomierzy miechowych, które najprawdopodobniej pozostaną
jeszcze przez wiele lat podstawowym urządzeniem pomiarowym.

Urządzenia pomiarowe muszą uwzględniać specyfikę poboru gazu występującą

w instalacjach gazowych, zasilających odbiorców komunalnych, gdzie pobór gazu jest zmienny -
od wartości bardzo małych, jak na przykład zapalacz pieca gazowego wieloczerpalnego, aż do
wielkości maksymalnych określonych dla indywidualnego danego odbiorcy.

Parametry eksploatacyjne gazomierzy miechowych interesujące projektanta, dostawcę gazu

i użytkownika instalacji, sprowadzają się w uproszczeniu do znajomości:

- nominalnych natężeń przepływu gazu Q

nom

- minimalnych wielkości pomiarowych Q

min

- maksymalnych dopuszczalnych natężeń przepływu gazu Q

max

Dla większości gazomierzy miechowych produkowanych przez różne firmy Q

min

≅ 0,1 Q

nom

zaś Q

max

≅ 2 Q

nom

. Przy doborze wielkości gazomierza należy przestrzegać przede wszystkim

zaleceń producenta i dopuszczać możliwość pracy gazomierza tylko w zakresie ograniczonym
maksymalnym dopuszczalnym poziomem natężeń przepływów - Q

max

, podanym w katalogu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 23. Punkt pomiarowy na gazomierz G10PP –10MG10 [13]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 24. Punkt redukcyjno-pomiarowy na gazomierz PRP-16MG10 [13]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Punkt pomiarowy równoległy PRP-WEBA-3x4MG4-6 [13]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gazomierz rotorowy

Gazomierze rotorowe to urządzenia do pomiaru objętości mediów gazowych działające na

zasadzie wypierania. Mierzą one objętość w warunkach pracy. Aby dokonać przeliczenia na
objętość w warunkach normalnych można zastosować elektroniczne przeliczniki objętości.

Między wlotem a wylotem licznika następuje przy odbiorze gazu spadek ciśnienia,

co powoduje moment obrotowy działający na, połączone ze sobą za pomocą kół
synchronicznych, tłoki, które zaczynają się obracać. W trakcie obracania tłoki nie stykają się,
a znajdujące się między tłokami i korpusem komory pomiarowe są cyklicznie napełniane
i opróżniane. Ruch obrotowy tłoków, a tym samym liczba napełnień komór pomiarowych, są
redukowane za pomocą wielostopniowej przekładni i przenoszone poprzez sprzęgło
magnetyczne na 8 miejscowe liczydło rolkowe.

Rys. 26. Gazomierz rotorowy RVG [10]

Główne cechy:
− dopuszczenie Unii Europejskiej
− legalizacja dla przepływów od 0,8 m3/h do 400 m3/h
− podwójny nadajnik impulsów niskiej częstotliwości
− na życzenie nadajnik impulsów średniej i wysokiej częstotliwości
− montaż w pionie lub poziomie, zmiana kierunku przepływu możliwa bez naruszania

plomb

− solidna konstrukcja zabezpiecza przed naprężeniami
− tłoki i korpus utwardzone przez anodowanie
− dwa króćce pomiaru ciśnienia i seryjne kieszenie przetworników temperatury
− temperatura robocza od -200C do +600C
− koła synchroniczne utwardzane i szlifowane
− możliwość krótkotrwałego przeciążenia do 1,6 Q

max

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gazomierz turbinowy

Zasada działania polega na bezpośrednim pomiarze prędkości. Strumień gazu,

przepływający przez przewężenie w gazomierzu porusza umieszczoną koncentrycznie turbinkę
pomiarową, której prędkość jest proporcjonalna do średniej prędkości strumienia gazu dla
przedziału pomiarowego [Q

min

– Q

max

]. Ruch obrotowy turbinki pomiarowej przenoszony jest

poprzez sprzęgło magnetyczne i przekładnię zębatkową na licznik bębenkowy.

Rys. 27. Gazomierze turbinowy Elster TRZ/TRZIFS [10]

Główne cechy TRZ/TRZ-IFS
− gazomierz turbinowy z wkładem pomiarowym
− długość wbudowania 3DN
− typy liczników G65 do G16.000
− zakresy przepływów 5-25.000m

− średnice znamionowe DN 50 do 600
− stopnie ciśnienia PN 10 do 100 i ANSI 150 do 600
− Zintegrowane kieszenie temperaturowe w obudowie gazomierza (opcja)
− Dopuszczenie PTB i dopuszczenia międzynarodowe
− media: gaz ziemny, gazol (gaz płynny), gaz miejski, butan, etylen, powietrze, azot, dalsze

gazy na zapytanie

Odczyt licznika

Odczyt gazomierza dokonywany jest przez inkasenta lub upoważnioną przez dostawcę

osobę, w różnym terminie dla poszczególnych grup taryfowych. Zgodnie z obowiązującą taryfą
PGNiG S.A., odczyt układu pomiarowego dokonywany jest z dokładnością do 1m

Termin odczytu układu pomiarowego podawany jest do wiadomości klienta z kilkudniowym

wyprzedzeniem np. poprzez wywieszenie informacji na klatce schodowej w budynku.
Klient zobowiązany jest udostępnić inkasentowi dostęp do gazomierza w celu dokonania
odczytu. Jeżeli w dniu odczytu gazomierza inkasent nie zastanie nikogo z mieszkańców zostawia
firmowy blankiet z numerem telefonu, pod który należy zgłosić stan gazomierza. Odczyty
gazomierzy PGNiG S.A. przeprowadza w godzinach od 7

do 21

, z wyłączeniem dni

ustawowo wolnych od pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja uruchomienia aparatury pomiarowej (gazomierza)

Pracownicy, którzy będą brali udział w pracach monterskich związanych z założeniem

i uruchomieniem aparatury pomiarowej (gazomierza) w budynku winni dodatkowo posiadać
aktualne świadectwa kwalifikacyjne. Po wykonaniu próby szczelności i stwierdzeniu,

iż instalacja gazowa jest szczelna, przechodzimy kolejno do następnych czynności, w których
należy:
1. Sprawdzić wskaźnikiem napięcia, czy instalacja gazowa nie znajduje się pod napięciem.
2. Założyć przewód wyrównawczy na instalacji gazowej przed i za gazomierzem.
3. Następnie należy sprawdzić podejście pod gazomierz (rozstaw, pion rozstawu, poziom

rozstawu).

4. Przygotować gazomierz do montażu (rozpakować, zamontować króćce).
5. Zamontować gazomierz.
6. Zamontować przewód odpowietrzający, który należy wyprowadzić na zewnątrz budynku,

aby mieszanina gazu i powietrza swobodnie uchodziła do atmosfery. Przewód
odpowietrzający należy zainstalować w najwyższym punkcie instalacji gazowej.

7. Przed puszczeniem gazu do instalacji należy sprawdzić, czy wszystkie potencjalne miejsca

uchodzenia gazu są zamknięte, tzn.: kurki, zawory, palniki urządzeń gazowych itp.
W przypadku instalacji w budynku wielorodzinnym, gdzie mamy do czynienia z dużą liczbą
odbiorców, uruchomienie instalacji związane jest z uprzednim zamontowaniem wszystkich
gazomierzy i odcięciem dopływu gazu przed gazomierzami.
W związku z powyższym uruchomienie instalacji gazowej przeprowadzamy w dwóch
etapach:
− uruchomienie instalacji rozprowadzających oraz pionów,
− uruchomienie instalacji w poszczególnych lokalach.

8. Odkręcamy kurek główny (w tym czasie gaz wypycha z instalacji powietrze, które poprzez

przewód odpowietrzający wydobywa się na zewnątrz budynku). Podczas napełniania
instalacji gazem, cały czas kontrolujemy zawartość metanu w przewodzie
odpowietrzającym. Instalacja gazowa zostaje napełniona w momencie, kiedy dokonany
pomiar przy wylocie przewodu odpowietrzającego wykaże zawartość tlenu w gazie
ziemnym poniżej 2% mierząc eksplozymetrem lub metanu powyżej 90% mierząc
metanomierzem.

9. Po przeprowadzonej próbie należy zdemontować przewód odpowietrzający.
10. Sprawdzić szczelność metanomierzem lub testerem miejsca po demontażu przewodu

odpowietrzającego oraz połączeń skręcanych w miejscu montażu gazomierza.

11. Dokonać oględzin instalacji z jednoczesnym uruchomieniem urządzeń gazowych według

dołączonych instrukcji przez producenta.

Narzędzia niezbędne dla montera dla uruchomienia aparatury kontrolnej, to:
− komplet narządzi monterskich (nieiskrzących),

− drabina,

− przewód odpowietrzający,
− wskaźnik napięcia,

− przewód wyrównawczy

− metanomierz,
− tester szczelności,

− eksplozymetr.

Sprzęt ppoż.:

− gaśnica śniegowa lub proszkowa.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reduktory

Zadaniem reduktorów ciśnienia jest przetwarzanie wysokich oraz zmiennych ciśnień

wlotowych na stałe, niskie ciśnienie wylotowe. Gaz przepływa przez zawór redukujący
ciśnienie, gdzie na wlocie zostaje określone ciśnienie poprzez rozmiar szczeliny utworzonej
między grzybkiem, a gniazdem zaworu.

Wielkość szczeliny zależy od położenia grzybka. Na położenie grzybka zaworu wpływa siła

gazu pod i nad membraną. Od góry na membranę działa ciśnienie atmosferyczne, a od dołu
ciśnienie przepływającego gazu. W przypadku, gdy ciśnienie gazu po zredukowaniu wzrośnie, to
różnica ciśnień działająca na membranę spowoduje jej podniesienie i tym samym grzybek
zaworu przymknie szczelinę w zaworze. W tym momencie nastąpi obniżenie ciśnienia za
zaworem. W przypadku, gdy ciśnienie gazu będzie za niskie, membrana spowoduje otwarcie
zaworu. Praca reduktora utrzymuje więc stałe ciśnienie w granicach przewidzianych
konstrukcyjnie, niezależnie od przepływu gazu.

Reduktory domowe ciśnienia gazu przeznaczone są do redukcji ciśnienia średniego na

ciśnienie niskie i jego stabilizację, co umożliwia jego wykorzystanie ich do celów komunalnych.

Zastosowany w nich dwustopniowy system redukcji ciśnienia zapewnia dużą stabilność

działania, a rozbudowany wewnętrzny system zabezpieczeń gwarantuje bezpieczną eksploatację.

Rys. 28. Reduktor domowy [13]

Rys. 29. Reduktor domowy MR 10, MR 10/A [10]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaz rozpręża się do ciśnienia wylotowego poprzez dwustopniową redukcję uzyskując dzięki

temu wysoką dokładność redukcji i dobre dynamiczne parametry regulacji przy zmianach
obciążenia. Drugi stopień reduktora jest nastawny.

Korpus reduktora to ciśnieniowy odlew aluminiowy o wysokich parametrach

wytrzymałościowych. Konstrukcja zapewnia zachowanie właściwości mechanicznych

w ekstremalnych warunkach otoczenia.

Reduktory średniego ciśnienia gazu zapewniające wysoką dokładność redukcji i dobre

dynamiczne parametry regulacji przy zmianach obciążenia. Posiadają konstrukcję zapewniającą
zachowanie właściwości mechanicznych w ekstremalnych warunkach otoczenia.

Zastosowanie:

– redukcja ciśnienia paliw gazowych rozprowadzanych pod średnim ciśnieniem,
– redukcja ciśnienia gazu w instalacjach domków jednorodzinnych,
– kontrola ciśnienia gazu poprzez szybkozamykający zawór bezpieczeństwa,
– kontrola ciśnienia gazu poprzez zabezpieczenia przed zanikiem gazu
– montaż w dowolnej pozycji

W reduktorach najnowszej generacji typu np. MR 10/A zastosowano automatyczne

odblokowywanie zaworu bezpieczeństwa, eliminując tym samym odblokowywanie ręczne.

W reduktorach zastosowano odcinający zawór bezpieczeństwa zintegrowany

z zabezpieczeniem przed zanikiem gazu z powodu spadku ciśnienia. Po zadziałaniu tego
zabezpieczenia ponowne uruchomienie reduktora następuje poprzez ręczne odblokowanie.

Reduktory wyposażone są w działający automatycznie upustowy zawór bezpieczeństwa.

Cechy reduktora MR 10/A:

– ciśnienie wlotowe: P

wlot

= 0,01 do 0,5 MPa,

– ciśnienie wylotowe: P

wylot

= 2 kPa lub 1,3 kPa,

– przepustowość nominalna (dla gazu ziemnego) Q

nom

= 10m

/h,

– szybkoodcinający zawór bezpieczeństwa,
– zabezpieczenie przed zanikiem gazu,
– wydmuchowy zawór bezpieczeństwa,

Reduktory przemysłowe

Dwustopniowe reduktory przepływu gazu powyżej 25 m

/h przeznaczone są do redukcji

średniego ciśnienia w obiektach gospodarczych i przemysłowych.

W instalacjach gazowych o dużej liczbie odbiorców występują okresowo wahania ciśnienia

spowodowane zwiększonym poborem gazu przez odbiorców. Obniżenie ciśnienia gazu poniżej
określonej wartości jest przyczyną zakłóceń w funkcjonowaniu aparatów gazowych. W celu
uniknięcia zakłóceń aparaty gazowe wyposażone są w dodatkowe reduktory, zwane też
regulatorami ciśnienia bezpośredniego działania. Stabilizują one pracę palników gazowych poniżej
nominalnego ciśnienia roboczego instalacji gazowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.30. Reduktor przemysłowy [13]

Schemat reduktora przedstawiono na rys. 31. Gaz przepływa przez zawór redukujący ciśnienie.
Rozmiary szczeliny między grzybkiem i gniazdem zaworu określają ciśnienie na wylocie.

Wielkość tej szczeliny zależy od położenia grzybka.

Rys. 31. Schemat reduktora [22, s. 312]

Na położenie grzybka zaworu wpływa siła napięcia sprężyny, którą możemy regulować śrubą oraz

różnica ciśnienia gazu pod i nad membraną. Od góry na membranę działa ciśnienie atmosferyczne,
od dołu ciśnienie gazu. Jeżeli ciśnienie to po zredukowaniu wzrośnie, to różnica ciśnień działająca na

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

membranę spowoduje jej podniesienie i grzybek zaworu przymknie szczelinę w zaworze. Nastąpi
zatem obniżenie ciśnienia za zaworem. Jeżeli ciśnienie będzie za niskie membrana spowoduje otwarcie
zaworu. Reduktor utrzymuje, więc stałe ciśnienie w granicach przewidzianych konstrukcyjnie,
niezależnie od przepływu gazu. Często reduktory występują nie jako oddzielny podzespół, ale
w jednym korpusie z innymi elementami aparatury kontrolno-sterujacej.

Zawór gazowy

Jednym z głównych elementów aparatury kontrolno-sterującej są zawory gazu, które

dzielimy ze względu na rodzaj sterowania:

- mechaniczne – stosowane przeważnie w grzejnikach wody przepływowej, a służące do

regulacji mocy palnika,

- pneumatyczne – stosowane są w kotłach c.o. i otwierają się, jeżeli temperatura wody

wypływającej z kotła lub temperatura w pomieszczeniu jest niższa od temperatury
nastawionej, zawór ze względu na elektromagnes wymaga elektrycznego impulsu
sterującego pochodzącego od termostatu.

- elektromagnetyczne – stosowane dla zabezpieczenia kotła gazowego na wypadek

przerwy w dostawie gazu.

Termometry i termostaty

Czujniki temperatury są szeroko wykorzystywane do sterowania pracą kotłów

i nowoczesnych gazowych grzejników wody przepływowej, jak równierz do zabezpieczeń
i wskazań temperatury. Istnieje wiele konstrukcji czujników termometrycznych, lecz
w urządzeniach gazowych stosowane są najczęściej:
a) cieczowe, wykorzystujące zjawisko rozszerzalności cieczy wraz ze wzrostem temperatury,
b) dylatacyjne, wykorzystujące różną cieplną rozszerzalność liniową dwu materiałów,
c) bimetaliczne, wykorzystujące również różnice cieplnej rozszerzalności dwu metali, ale

różniące się konstrukcją od dylatometrycznych,

d) termopary.

Urzadzenia termoregulacyjne

Praca urządzeń termoregulacyjnych polega na regulowaniu ilości gazu przepływającego

do palnika lub grupy palników dla utrzymania stałej, żądanej temperatury. Do podstawowych
części składowych należy termostat i zawór termoregulacyjny. Termostaty działają na
zasadzie istniejących znacznych różnic w rozszerzalności cieplnej niektórych metali. Są to
termostaty dylatacyjne lub płynowe. W tych ostatnich ciecz podgrzewana powiększa swoją
objętość więcej lub mniej, w zależności od stopnia jej podgrzania.

Zawory termoregulacyjne są najczęściej wykonywane jako membranowe, mieszkowe lub

elektromagnetyczne.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaką aparaturę pomiarową można stosować na terenie Polski?
2. Jakie wyróżniamy urządzenia pomiarowe stosowane w technice gazowniczej?
3. W jakich miejscach mogą być instalowane gazomierze miechowe?
4. Na jakiej wysokości można instalować gazomierze w szafkach pionowych?
5. Na jakiej wysokości zaleca się montaż gazomierza w pomieszczeniach?
6. Jakie odległości powinny być zachowane w przypadku montażu gazomierza na zewnątrz

budynku?

7. Jaką rolę spełnia armatura odcinająca zamontowana przed gazomierzem?
8. Gdzie mogą być instalowane gazomierze?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Gdzie nie można instalować gazomierzy?
10. Jakie podstawowe parametry charakteryzują gazomierz miechowy?
11. Na jakiej zasadzie działa gazomierz miechowy?
12. Na jakiej zasadzie działa gazomierz rotorowy?
13. Na jakiej zasadzie działa gazomierz turbinowy?
14. Jakie są zasady uruchomienia gazomierza?
15. Jakie zadanie spełniają reduktory?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż i uruchomienie gazomierza miechowego o rozstawie 250mm. Sporządź

wykaz czynności, materiałów i sprzętu niezbędnych do jego zamontowania. Sporządź kalkulację
cenową, wykonaj obmiar prac i rozlicz robociznę. Montaż i uruchomienie gazomierza wykonaj
w obecności osoby posiadającej ważne świadectwo kwalifikacyjne do wykonywania tego typu
prac.

Sposób wykonywania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym montażu aparatury pomiarowej

stosowanej w instalacjach gazowych,

3) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sporządzania kalkulacji, wykonywania

obmiaru prac oraz rozliczenia robocizny,

4) wybrać gazomierz z katalogu producenta gazomierzy,
5) dobrać złączki do połączenia gazomierza z instalacją ,
6) dobrać materiały uszczelniające,
7) sporządzić kalkulację cenową materiałów podstawowych i pomocniczych użytych do

montażu,

8) na arkuszu papieru zaplanować kolejność czynności niezbędnych przy montażu

uwzględniając wymagania bhp i p.poż. obowiązujące podczas wykonywania tego typu prac,

9) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
10) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
11) wykonać połączenia gazomierza z instalacją za pomocą złączek i podejścia pod gazomierz,

uszczelniając te połączenia taśmą teflonową,

12) uruchomić gazomierz i sprawdzić szczelność połączenia gazomierza z instalacją,
13) wykonać obmiar prac monterskich i przygotowawczych oraz rozliczyć robociznę wykonaną

przy tych pracach,

14) uporządkować stanowisko pracy,
15) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
16) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− instrukcja do wykonania ćwiczenia,

− katalog producenta gazomierzy,

− katalog producenta przyłączy redukcyjnych pod gazomierze,

− materiały uszczelniające – taśma teflonowa,

− gazomierz miechowy,

− przyłącza redukcyjne,

− klucze monterskie nieiskrzące,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− zeszyt,

− ołówek,

− gumka,

− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr
75 poz. 690 z późniejszymi zmianami),

− http://www.intergaz.com.pl, http://www.metrix.pl, http://weba.com.pl,

− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Określ warunki techniczne dla montażu gazomierza na zewnątrz budynku.

Sposób wykonywania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym warunków technicznych montażu

aparatury pomiarowej w instalacjach gazowych,

3) określić warunki instalowania gazomierza na zewnątrz budynku,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− plansze z przykładami montażu gazomierzy,

− zeszyt,

− ołówek,

− gumka,

− Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków

technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr
75 poz. 690 z późniejszymi zmianami),

− http://www.intergaz.com.pl, http://www.metrix.pl, http://weba.com.pl,

− literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) określić, jaką aparaturę pomiarową można i należy stosować budynkach?

2) wymienić rodzaje aparatury pomiarowej stosowanej przy pomiarze
zużycia gazu?

3) warunki, jakie należy spełnić przy montażu gazomierzy w budynkach?

4) określić, gdzie przed gazomierzem należy umieścić kurek odcinający?

5) określić, jakie odległości powinny być zachowane podczas montażu
gazomierza w budynku?

6) wymienić, gdzie nie należy montować gazomierzy miechowych
w budynkach?

7) opisać zasadę działania gazomierza rotorowego?

8) opisać zasadę działania gazomierza miechowego?

9) zaplanować wykonanie uruchomienia aparatury pomiarowej?

10) wymienić podstawowe przepisy bhp i ppoż., które obowiązują podczas
uruchomienia aparatury pomiarowej w budynku?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję zanim zaczniesz rozwiązywać zadania.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Przed wykonaniem każdego zadania lub udzieleniem odpowiedzi na pytania przeczytaj

bardzo uważnie polecenia.

5. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania: zamknięte, wielokrotnego

wyboru.

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając kółeczkiem

prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź przekreślić
znakiem X i otoczyć kółkiem prawidłową odpowiedź.

7. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymasz jeden punkt.
8. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności:

I część – poziom podstawowy
II część – poziom ponadpodstawowy.

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

11. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Część I
1. Do podłączenia kuchni gazowej na gaz ziemny jest uprawniony:

a) dostawca gazu,
b) pracownik serwisu urządzeń gazowych,
c) każda osoba posiadająca kwalifikacje i uprawnienia energetyczne,
d) monter posiadający uprawnienia budowlane.

2. Odległość podstawowa od wolnostojącej szafki na kurek główny do zasilanego budynku nie

powinna być większa niż:

a) 15 m,
b) 10 m,
c) dla przyłączy wykonanych z stali 5 m, a dla przyłączy z PE 10 m,
d) 5 m.

3. Do gaszenia pożarów grupy B służą gaśnice:

a) płynowe, śniegowe, proszkowe,
b) płynowe, pianowe, śniegowe, proszkowe,
c) tylko proszkowe,
d) tylko pianowe.

4. Podczas napełniania instalacji gazem cały czas kontrolujemy:

a) szczelność instalacji gazowej,
b) zawartość metanu w przewodzie odpowietrzającym,
c) poprawność działania gazomierza,
d) drożność przewodów kominowych.

5. Włączenie do czynnej sieci gazowej mogą wykonywać wyłącznie:

a) pracownicy posiadający uprawnienia do wykonywania prac gazoniebezpiecznych,
b) pracownicy posiadający uprawnienia do wykonywania prac gazoniebezpiecznych oraz

pracownicy dostawcy gazu,

c) tylko pracownicy dostawcy gazu.
d) tylko pracownicy dostawcy gazu z ważnymi uprawnieniami.

6. Zawory typu kulowego przeznaczone są do pracy przy ciśnieniu roboczym do 10 kPa

i temperaturze:

a) od -20

°C do +60°C,

b) od -30

°C do +60°C,

c) od -20

°C do +60°C,

d) od -40

°C do +100°C.

7. Armatury odcinającej na instalacji gazowej nie montujemy:

a) przed gazomierzem,
b) przed reduktorem,
c) przed urządzeniem gazowym,
d) w szafce kurka głównego pomiędzy kurkiem głównym a gazomierzem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Gazomierze w pomieszczeniach budynku zaleca się instalować na wysokości:

a) 1,6 m,
b) 1,8 m,
c) wysokość montażu gazomierza ustala projektant w porozumieniu z odbiorcą gazu,
d) powyżej 1,8 m.

9. Gazomierzy nie wolno instalować:

a) na klatce schodowej,
b) na zewnątrz budynku,
c) wydzielonych i zamykanych pomieszczeniach piwnicznych,
d) w łazienkach.

10. Reduktory gazowe przed urządzeniem gazowym stosuje się tylko:

a) dla gazu ziemnego,
b) dla gazu miejskiego,
c) dla wszystkich gazów,
d) dla gazu płynnego.

11. Prace gazoniebezpieczne mogą wykonywać tylko:

a) pracownicy posiadający odpowiednie uprawnienia,
b) pracownicy wyznaczeni przez właściciela budynku,
c) pracownicy dostawcy gazu,
d) wszyscy pracownicy posiadający uprawnienia budowlane.

12. Wlot czujnika detektora w przypadku gazu ziemnego należy umieścić:

a) pod sufitem, w odległości 15-30 cm od sufitu,
b) nad podłogą, w odległości 15-30 cm od niej,
c) nad potencjalnym źródłem ulatniania gazu,
d) bezpośrednio nad potencjalnym źródłem ulatniania.

13. Reduktory domowe ciśnienia gazu przeznaczone są do stabilizacji i:

a) redukcji ciśnienia niskiego na robocze,
b) redukcji ciśnienia średniego na niskie,
c) redukcji ciśnienia wysokiego na średnie,
d) redukcji tylko gazu płynnego.

14. Przewód odpowietrzający montujemy na zewnątrz budynku w celu:

a) wyprowadzenia mieszaniny gazu i powietrza na zewnątrz,
b) szybszego odpowietrzenia instalacji,
c) wyrównania ciśnienia gazu w instalacji,
d) całkowitego odpowietrzenia instalacji.

15. Jaka jest dolna granica wybuchowości dla mieszaniny metan-powietrze:

a) 1,2 % metanu w powietrzu,
b) 5,0 % metanu w powietrzu,
c) 14 % metanu w powietrzu,
d) 25 % metanu w powietrzu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Część II
16. Detektor GD-7 jest urządzeniem przeznaczonym do wykrywania nieszczelności gazu

poprzez:

a) spalanie katalityczne,
b) pomiar dyfuzyjny ciągły,
c) katalityczny ciągły,
d) czujnik elektrochemiczny.

17. W gazomierzu turbinowym gaz:

a) wprawia w ruch obrotowy tłoki i napełnia komory pomiarowe.
b) wypełnia komory miechowe,
c) wpływający powoduje spadek ciśnienia, co powoduje moment obrotowy, który wpływa

na tłoki, które zaczynają się obracać,

d) wpływający wprawia w ruch wirnik pomiarowy.

18. Instalacja gazowa zostaje napełniona, kiedy pomiar przy wylocie przewodu

odpowietrzającego wykaże zawartość tlenu w gazie ziemnym poniżej:

a) 6% mierząc eksplozymetrem,
b) 10 % mierząc eksplozymetrem,
c) 90 % mierząc eksplozymetrem,
d) 2 % mierząc eksplozymetrem.

19. Działanie metanomierza oparte jest na:

a) wskazaniach czujnika dyfuzyjnego,
b) wskazaniach czujnika elektrochemicznego,
c) na zjawisku katalitycznego spalania metanu na spiralach platynowych,
d) ciągłym pomiarze dyfuzyjnym.

20. W gazomierzu rotorowym gaz:

a) wypełnia komory miechowe,
b) wpływający wprawia wirnik pomiarowy turbiny,
c) wpływający powoduje spadek ciśnienia, co powoduje moment obrotowy, który wpływa

na tłoki, które zaczynają się obracać,

d) napędza wałek transmisyjny poprzez sprzęgło magnetyczne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Instalowanie armatury i aparatury pomiarowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

ODPOWIEDŹ

Punktacja

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14.

a b c d

15.

a b c d

16.

a b c d

17.

a b c d

18.

a b c d

19.

a b c d

20.

a b c d

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Barczyński A.: Instalacje gazowe z miedzi. Centrum Szkolenia Gazownictwa, Warszawa

1998

2. Bąkowski K., Bartuś J., Zajda R.: Projektowanie instalacji gazowych. Arkady, Warszawa

1995

3. Bąkowski K.: Sieci gazowe, Arkady, Warszawa 1978
4. Instalacje gazowe. Cobo-Profil, Warszawa 1996
5. http://www.alter.pl
6. http://www.elektrometal.com.pl
7. http://www.ewimarwb.com.pl
8. http://www.famas.com.pl
9. http://www.gazziemny.pl
10. http://www.intergaz.com.pl
11. http://www.metrix.pl
12. http://www.perfexim.com.pl
13. http://www.weba.pl
14. http://www.zawgaz.com.pl
15. Instrukcja obsługi Detektor DAG-11 [http://www.alter.pl/]
16. Instrukcja obsługi Detektor GD-7 [http://www.alter.pl/]
17. http://www.merazet.pl
18. Karta technologiczna Eksplozymetr przenośny typu EXPLOR [http://www.ewimarwb.pl/]
19. Karta technologiczna Tlenomierz OXG - O [http://www.ewimarwb.pl/]
20. Technologia instalacji wodociągowych i gazowych – podręcznik do nauki zawodu.

Część II – Instalacje gazowe. Rea, Warszawa 1998

21. Zajda R., Gebhardt Z.: Instalacje gazowe oraz lokalne sieci gazu płynnego, Cobo-Profil,

Warszawa 1995

22. Zajda R., Tymiński B.: Instalacje i urządzenia gazowe. Centrum Szkolenia Gazownictwa,

Warszawa 1999