BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

38

O

prof. dr hab. Tomasz E. Janowski

Zespół Rozrodu Zwierząt, Katedra Nauk Klinicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

schorzenia mają łagodniejszy prze-
bieg i są łatwiejsze do ewentualnego
wyleczenia.

Bakteryjne infekcje macicy
Rozwój infekcji macicy zależy tak-
że w sposób istotny od poziomu sił
obronnych tego narządu oraz całego
organizmu. Przy ich fizjologicznym
funkcjonowaniu wiele zwierząt jest
w stanie zniwelować negatywne skut-
ki oddziaływania bakterii (fagocytoza),
przez co nie dochodzi u nich do po-
wstawania stanów zapalnych o istot-
nym znaczeniu. Proces taki nazywany
jest samowyleczeniem. Takim przebie-
giem okresu poporodowego cechują
się zwłaszcza zwierzęta zdrowe, nato-
miast krowy z zaburzeniami metabo-
licznymi lub żywione niedoborowo,
zwłaszcza pod względem energetycz-
nym, bardzo łatwo zapadają na infek-
cje maciczne. Jest to silnie związane
z osłabieniem wspomnianych wyżej sił
obronnych macicy i organizmu.

W dzisiejszej hodowli krów mlecz-

nych, cechujących się wysoką wydaj-
nością mleczną, jest to bardzo istot-
ny problem, bowiem u zwierząt tych
niedobory energetyczne oraz zabu-
rzenia metaboliczne występują nie-
zmiernie często. Ich wtórnym skut-
kiem są stany zapalne macicy, przy
czym zależność ta nie zawsze istnie-
je w świadomości hodowców. Nega-
tywny wpływ na te procesy wywiera
także brak funkcji jajników, powstają-
cy szczególnie często przy deficycie
energetycznym.

Bakteryjne infekcje macicy mają,

jak wspomniano wyżej, różny prze-

bieg i charakter. Najbardziej po-
wszechną i dobrze znaną formą tego
schorzenia są przewlekłe stany zapal-
ne błony śluzowej macicy, objawia-
jące się wypływem z dróg rodnych.
Wypływ ten jest objawem toczącego
się w macicy procesu chorobowego
i może mieć bardzo różny charakter:
śluzowy, śluzowo-ropny lub ropny.
Różna może także być jego ilość, co
świadczy o intensywności i rozległo-
ści procesu chorobowego w macicy.
Schorzenie to pojawia się z reguły
w 4-5. tygodniu po porodzie i jest
istotną przyczyną obniżonej płod-
ności zwierząt. W takim wypadku
ma miejsce przedłużanie się okre-
sów międzyciążowego i międzywy-
cieleniowego, gdyż zwierzęta takie
do czasu wyleczenia nie powinny
być inseminowane. W przypadku zaś
występowania stanów zapalnych bez
wyraźnych objawów klinicznych oraz
inseminacji takich krów ma często
miejsce wczesne zamieranie zarod-
ków. Taka forma zapaleń macicy jest
powszechnie znana, szacuje się przy
tym, że w krajowym pogłowiu krów
mlecznych, w zależności od uwarun-
kowań środowiskowych, występuje
u 3-40% zwierząt.

Ostry poporodowy
stan zapalny macicy
Jednakże u niektórych krów infekcje
macicy mogą przebiegać także w spo-
sób odmienny, a mianowicie przyj-
mować postać tzw. ostrego poporo-
dowego stanu zapalnego macicy.
Schorzenie to jest z reguły następ-
stwem ciężkich porodów, zatrzymania

Ostre poporodowe
zapalenie macicy
u krów

Ten zespół chorobowy ma różnorodny
charakter i jest związany z występowa-
niem ciężkich porodów, zatrzymaniem
łożyska oraz ostrymi i przewlekłymi
stanami zapalnymi macicy. Schorzenia
te posiadają wspólną przyczynę, którą
są bakterie wnikające do jamy macicy
w trakcie porodu lub bezpośrednio
po nim. Infekcje te mają najczęściej
charakter mieszany, co znaczy, że do
macicy wnika równocześnie wiele ro-
dzajów bakterii, przy czym z reguły
odzwierciedlają one skład mikroorga-
nizmów bytujących w bezpośrednim
środowisku zwierząt. Są to najczęściej
takie bakterie, jak: paciorkowce, gron-
kowce, E. coli, Pseudomonas, Fusobacte-
rium, mikoplazmy i chlamydia.

Dlatego też stopień higieny w obo-

rach i porodówkach ma istotne zna-
czenie dla częstotliwości występo-
wania infekcji macicy w stadzie.
Praktycznie nie jest możliwe unik-
nięcie wnikania bakterii do macicy
po porodzie. Jednakże poprzez wy-
soki poziom higieny w oborze, a tak-
że prawidłową i wykonywaną zgodnie
z jej zasadami pomoc porodową moż-
na w istotny sposób obniżyć niebez-
pieczeństwo infekcji. W warunkach
wysokiej higienizacji środowiska do
macicy wnika znacznie mniej bak-
terii, ponadto są to z reguły mikro-
organizmy znacznie mniej chorobo-
twórcze. Przez to wymienione wyżej

Jedną z bardziej istotnych
przyczyn zaburzeń płodności
u bydła są występujące po
porodzie infekcje bakteryjne
macicy.

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

40

łożyska i atonii macicy. Wymienione
schorzenia są często skutkiem pomo-
cy porodowej związanej z uszkodze-
niem tkanek kanału rodnego. W sy-
tuacjach tych bakterie wywołujące
wspomniane wyżej poporodowe in-
fekcje szczególnie łatwo wnikają do
macicy cechującej się zmniejszoną
kurczliwością. Namnażające się szyb-
ko drobnoustroje oraz produkowane
przez nie toksyny są wchłaniane do
krwi i wywołują ciężkie niekiedy ob-
jawy ogólne, jak utrata apetytu, apa-
tia oraz spadek wydajności mlecz-
nej. Temperatura u takich zwierząt
może być podwyższona do 40-41°C,
ale w niektórych przypadkach bywa
także obniżona. Tętno i oddechy są
przyspieszone, co może być błędnie
brane jako objaw schorzeń dróg od-
dechowych. Charakterystycznym dla
tego schorzenia objawem jest znacz-
nie powiększona macica wypełniona
wodnistą, cuchnącą zawartością płyn-
ną, wydostającą się na zewnątrz jako
wypływ z dróg rodnych.
Wprawdzie wymienione wyżej symp-
tomy są dość charakterystyczne, ale
należy zwrócić baczną uwagę na od-
różnienie tego schorzenia od zapale-
nia płuc, urazowego zapalenia czepca
oraz ostrych stanów zapalnych gru-
czołu mlekowego.

Ostry stan zapalny macicy rozwi-

ja się bezpośrednio po porodzie, zaś
pierwsze objawy pojawiają się najczę-
ściej w kilka dni później. Z reguły ma
to miejsce w drugim tygodniu po po-
rodzie. Istotą tego schorzenia jest to,
że stan zapalny macicy jest znaczny
i dotyczy nie tylko błony śluzowej ma-

cicy, jak to ma miejsce w innych infek-
cjach tego narządu, ale także obejmu-
je jego głębsze warstwy (mięśniówka).
Następnie, rozszerzając się kolejno
na inne organy i układy (wątroba,
nerki, serce, stawy), obejmuje cały
organizm. Dlatego też następstwem
nieleczonego ostrego zapalenia maci-
cy są z reguły przewlekłe schorzenia
tych narządów o przebiegu klinicz-
nym lub subklinicznym (niewyraźne
lub brak objawów), z towarzyszącym
im brakiem lub osłabionym apetytem
oraz znacznym spadkiem wydajności
mlecznej. Jest to związane z dużymi
stratami dla hodowcy, dlatego tak
istotna jest wiedza o znaczeniu, isto-
cie i przebiegu tej choroby. Opisane
schorzenie oraz jego odległe skut-
ki są często przyczyną problemów
z uzyskaniem optymalnej wydajno-
ści mlecznej o trudnej do ustalenia
przyczynie.

W Polsce brak jest szczegółowych

informacji odnośnie rozpowszech-
nienia tego schorzenia, jednakże
w innych krajach szacuje się je na
kilka, kilkanaście procent pogłowia
krów będących na początku lakta-
cji. W USA miarą doceniania zna-
czenia tego schorzenia w chowie
krów mlecznych jest popularyzacja
programów wykrywania go przez sa-
mych farmerów. Zaleca się w nich
samodzielne mierzenie temperatury
przez hodowców u wszystkich krów
w tydzień po porodzie. Stwierdzenie
osobników posiadających podwyższo-
ną temperaturę powyżej 39,5°C nasu-
wa silne podejrzenie tego schorzenia.
Jednakże należy pamiętać, że objaw

ten może nie występować u wszyst-
kich zwierząt dotkniętych tą chorobą.
Dlatego w jego bardziej precyzyjnym
rozpoznaniu należy bazować na jego
występowaniu we wczesnym okresie
po porodzie (drugi tydzień) oraz po-
jawianiu się cuchnących i wodnistych
wypływów z dróg rodnych. Optymal-
nym rozwiązaniem jest w tym wzglę-
dzie współpraca z lekarzem wetery-
narii w ramach generalnej opieki nad
zdrowiem i produkcyjnością stada.
Lekarz weterynarii badaniem przez
prostnicę oraz ogólnym jest w stanie
precyzyjnie ustalić fakt istnienia tej
choroby.

Leczenie
Postępowanie z krowami dotkniętymi
tym schorzeniem powinno bazować
na ich leczeniu przez lekarza wetery-
narii oraz stworzeniu im optymalnych
warunków środowiskowych. Chore
zwierzęta powinny być w miarę moż-
liwości odizolowane, bowiem wyda-
lają duże ilości bakterii niebezpiecz-
nych dla innych zwierząt. Ich boksy
(najlepiej niewiązane) lub stanowiska
powinny być dobrze posłane, często
sprzątane i dezynfekowane.

Samo leczenie zaś powinno być

bezwzględnie prowadzone przez le-
karza weterynarii, a jego podstawą
jest stosowanie odpowiednich anty-
biotyków. Pragnę zwrócić w tym miej-
scu uwagę na upowszechniającą się
w ostatnich latach zmianę koncepcji
leczenia tego schorzenia macicy. Jego
podstawą powinno być stosowanie
właściwie dobranych antybiotyków,
które wykazują działanie antybakte-
ryjne w charakterystycznym środowi-
sku macicy, dotkniętej ostrym stanem
zapalnym. Ze względu na panujące
w macicy niskie pH, obecność krwi,
ropy, resztek obumarłych tkanek, en-
zymów bakteryjnych oraz brak tlenu
tylko niektóre antybiotyki cechują się
pełną aktywnością bakteriobójczą.
Należą do nich cefalosporyny oraz
częściowo penicyliny.

Wartą podkreślenia rzeczą jest przy

tym to, że antybiotyki te należy sto-
sować głównie w postaci iniekcji do-
mięśniowych. Wynika to z faktu, że
przy tej drodze podania posiadają
one (głównie cefalosporyny) właści-
wość w uzyskiwaniu wysokich kon-
centracji terapeutycznych w błonie
śluzowej i płynach macicznych, co za-

fot. Shutters

tock

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

2/2008

•

41

pewnia wysoką skuteczność leczenia
tej choroby. Terapię taką należy sto-
sować przez co najmniej 5 dni, co po-
woduje nie tylko wyleczenie macicy,
ale zapobiega także ewentualnemu
szerzeniu się schorzenia w organi-
zmie oraz uszkodzeniom nerek, serca
i stawów. Zapobiega to występowaniu
opisanych wcześniej trudnych niekie-
dy do zdiagnozowania problemów
zdrowotnych krów oraz obniżonej
wydajności mlecznej. Wspomniana
wcześniej nowa koncepcja leczenia
ostrych stanów zapalnych macicy
odchodzi natomiast od stosowanych
powszechnie wlewów domacicznych.
Dowiedziono ostatnio, że w leczeniu
tego schorzenia są one mniej skutecz-
ne od ogólnej terapii wymienionymi
antybiotykami. Należy także dodać,
że inne antybiotyki podawane domię-
śniowo nie są tak skuteczne w terapii
tej choroby. W leczeniu można do-
datkowo zastosować środki kurczące
macicę oraz jej lewarowanie prowa-
dzące do opróżnienia narządu z pa-
tologicznej zawartości. Warto także,
uwzględniając przy tym stan ogólny
chorego zwierzęcia (temperatura, tęt-
no, oddechy), stosować środki prze-
ciwzapalne oraz infuzyjne płyny wie-
loelektrolitowe.

Podsumowanie
Intencją tego artykułu nie jest szczegó-
łowe przedstawienie terapii, ale zwró-
cenie uwagi na istotę tego schorzenia
oraz nowe metody jego leczenia pole-
gające na stosowaniu wybranych an-
tybiotyków drogą iniekcyjną, uzupeł-
nione ogólnym leczeniem. Natomiast
tradycyjne domaciczne leczenie w tej
postaci zapalenia macicy powinno
zejść na dalszy plan, gdyż najnowsze
badania wykazują ich niewielką przy-
datność. Warto także zwrócić uwagę
hodowców na generalne problemy
związane z występowaniem tej przy-
padłości oraz możliwościami jej zapo-
biegania. Wydaje się, że jest ona w na-
szej hodowli częstsza niż do tej pory
sądzono, a przez to wymaga zwróce-
nia na nią specjalnej uwagi. Poprzez
podniesienie poziomu higieny w sta-
dach, wczesne wykrywanie (mierzenie
temperatury) schorzenia oraz właści-
we leczenie prowadzone najnowszymi
metodami można znacznie ograniczyć
jej negatywne skutki w stadach krów
mlecznych.

‰