REWIZJA FINANSOWA

2015-03-13

Rachunkowość – Instrumenty

finansowe

Dr Łukasz Górka

Katedra Rachunkowości Finansowej

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Literatura podstawowa:
M. Frendzel, "Rachunkowość instrumentów finansowych w
świetle

regulacji

krajowych

międzynarodowych",

Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2010
Literatura uzupełniająca
A. Hellin, K. Drabikowska, H. Sztuczyńska, "Rachunkowość
instrumentów finansowych", BDO ODDK, Gdańsk 2005
P. Woźniak, R. Seredyński, "Rachunkowość zabezpieczeń",
Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2010

Forma zaliczenia przedmiotu:
Egzamin testowy z treści wykładów oraz zadania z ćwiczeń

W Polsce zagadnienie instrumentów finansowych uregulowane
zostało w następujących aktach prawnych:
• Ustawie z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości
• Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 w

sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny,
zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów
finansowych (Dz.U. nr 149 poz. 1674 ze zm.)

Regulacje dotyczące instrumentów finansowych zawarte są także
w

Międzynarodowych

Standardach

Sprawozdawczości

Finansowej, które należy stosować zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy
w sprawach nieuregulowanych w polskich przepisach:
• MSSF 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji,
• MSSF 9 Instrumenty finansowe
• MSR 32 Instrumenty finansowe: prezentacja,
• MSR 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena.

Zgodnie  z  regulacjami  art.  3  ust.  1  pkt  23  ustawy  przez
instrument  finansowy  rozumie  się  kontrakt,  który  powoduje
powstanie  aktywów

finansowych

jednej

stron

i  zobowiązania  finansowego  albo  instrumentu  kapitałowego  u
drugiej  ze  stron  pod  warunkiem,  że  z  kontraktu  zawartego
między  dwiema  lub  więcej  stronami  jednoznacznie  wynikają
skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub
zobowiązań

wynikających

kontraktu

charakter

bezwarunkowy albo warunkowy. Z definicji tej ustawowo
wyłączone zostały:
• rezerwy i aktywa z tytułu odroczonego podatku

dochodowego,

• umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie

obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie
zapłacenia kwot odpowiadających stratom poniesionym przez
beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelności przez
dłużnika w wymaganym terminie,

• umowy o przeniesienie praw z papierów wartościowych w

okresie  pomiędzy  terminem  zawarcia  i  rozliczenia  transakcji,
gdy  wykonanie  tych  umów  wymaga  wydania  papierów
wartościowych  w  określonym  terminie,  również  wtedy,  gdy
przeniesienie  tych  praw  następuje  w  formie  zapisu  na
rachunku  papierów  wartościowych,  prowadzonym  przez
podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów,

• aktywa i zobowiązania z tytułu programów, z których wynikają

udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką
w jej kapitałach, lub w kapitałach innej jednostki z grupy
kapitałowej, do której należy jednostka,

• umowy połączenia spółek, z których wynikają obowiązki

określone w art. 44b ust. 9.

Schemat 1 Instrument finansowy w sprawozdaniu finansowym

INSTRUMENT

FINANSOWY

BILANS

AKTYWA

PASYWA

AKTYWA

FINANSOWE

INSTRUMENT

KAPITAŁOWY

ZOBOWIĄZANIE

FINANSOWE

I STRONA

KONTRAKTU

II STRONA

KONTRAKTU

2015-03-13

Aktywa finansowe to:
• aktywa pieniężne, czyli aktywa w formie krajowych środków

płatniczych, walut obcych i dewiz; do aktywów pieniężnych
zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym
w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych,

• instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki,
• wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów

pieniężnych

lub

prawo do

wymiany

instrumentów

finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.

Aktywa pieniężne zdefiniować można na podstawie Prawa
dewizowego jako:
• krajowe środki płatnicze tj. znaki pieniężne (banknoty i

monety)  będące  w  kraju  prawnym  środkiem  płatniczym,  a
także  wycofane  z  obiegu,  lecz  podlegające  wymianie  oraz
papiery  wartościowe  i  inne  dokumenty,  pełniące  funkcję
środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej,

• waluty obce czyli znaki pieniężne (banknoty i monety) będące

poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane
z  obiegu,  lecz  podlegające  wymianie;  na  równi  z  walutami
obcymi  traktuje  się  wymienialne  rozrachunkowe  jednostki
pieniężne  stosowane  w  rozliczeniach  międzynarodowych,  w
szczególności  jednostkę  rozrachunkową  Międzynarodowego
Funduszu Walutowego (SDR),

• dewizy czyli papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące

funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.

Inne aktywa finansowe obejmują:
• bony skarbowe emitowane przez Skarb Państwa,
• bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego,
• bony lokacyjne emitowane poza systemem bankowym przez

jednostki.

Do instrumentów kapitałowych zaliczać należy:
• udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością,
• akcje w spółkach akcyjnych lub komandytowo-akcyjnych,
• prawa do akcji, czyli papier wartościowy, z którego wynika

uprawnienie do otrzymania, nie mających formy dokumentu,
akcji  nowej  emisji  spółki  publicznej,  powstające  z  chwilą
dokonania  przydziału  tych  akcji  i  wygasające  z  chwilą
zarejestrowania  akcji  w  depozycie  papierów  wartościowych
albo  z  dniem  uprawomocnienia  się  postanowienia  sądu
rejestrowego  odmawiającego  wpisu  podwyższenia  kapitału
zakładowego do rejestru przedsiębiorców,

• warranty subskrypcyjne lub emisyjne na akcje – to szczególne

prawo poboru czyli dokument emitowany przez spółkę
akcyjną, w którym zobowiązuje się ona do sprzedaży
określonej ilości akcji własnych przyszłej emisji w określonym
terminie i po z góry ustalonej cenie,

• kwity depozytowe czyli papiery wartościowe wystawione

przez  instytucję  finansową  z  siedzibą  na  terytorium  państwa
członkowskiego lub innego państwa należącego do OECD poza
terytorium  Rzeczypospolitej  Polskiej  w  związku  z  papierami
wartościowymi  dopuszczonymi  do  obrotu  na  rynku
regulowanym  na  terytorium  Rzeczypospolitej  Polskiej  albo
papierami  wartościowymi  wyemitowanymi  poza  tym
terytorium,  albo  na  terytorium  Rzeczypospolitej  Polskiej  w
związku  z  papierami  wartościowymi  wyemitowanymi  poza
tym  terytorium,  będącymi  przedmiotem  obrotu  na
zagranicznym  rynku  regulowanym  w  państwie  członkowskim
lub  w  państwie  należącym  do  OECD  –  w  którym
inkorporowane  jest  prawo  do  zamiany  tego  papieru
wartościowego  na  określone  papiery  wartościowe  we
wskazanej  w  warunkach  emisji  proporcji,  przejście  na
właściciela tego papieru wartościowego praw majątkowych

stanowiących  pożytki  z  papierów  wartościowych  lub  ich
równowartości  oraz,  w  przypadku  akcji  –  możliwość  wydania
przez  właściciela  tego  papieru  wartościowego  jego  emitentowi
wiążącej  dyspozycji  co  do  sposobu  głosowania  na  walnym
zgromadzeniu.
Prawa  do  otrzymania  aktywów  pieniężnych  lub  prawa  do
wymiany  instrumentów  finansowych  z  inną  jednostką  na
korzystnych warunkach obejmują:
• instrumenty  finansowe  dłużne,  do  których  należą  m.in.

obligacje  będące  papierami  wartościowym  emitowanym  w
serii,  w  którym  emitent  stwierdza,  że  jest  dłużnikiem
właściciela  obligacji  (obligatariusza)  i  zobowiązuje  się  wobec
niego do spełnienia określonego świadczenia,

• instrumenty związane z funduszami inwestycyjnymi w postaci

jednostek

inwestycyjnych

certyfikaty

inwestycyjne

reprezentujące prawa majątkowe uczestników funduszu
inwestycyjnego,

• instrumenty pochodne, które zgodnie z rozporządzeniem

zdefiniować  można  jako  instrumenty  finansowe,  których
wartość  jest  zależna  od  zmiany  wartości  instrumentu
bazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru
wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen
lub  stóp,  oceny  wiarygodności  kredytowej  lub  indeksu
kredytowego  albo  innej  podobnej  wielkości,  których  nabycie
nie  powoduje  poniesienia  żadnych  wydatków  początkowych
albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do
wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie
zależy od zmiany warunków rynkowych, zaś rozliczenie nastąpi
w przyszłości,

• instrumenty złożone to kontrakty składające się z instrumentu

kapitałowego

oraz

zobowiązania

finansowego

lub

zobowiązania o innym charakterze.

2015-03-13

Do instrumentów pochodnych zaliczyć należy w szczególności:
• kontrakt forward, czyli umowę nakładająca na jedną stronę

obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o
określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po
określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,

• kontrakt futures, czyli umowę o określonej standardowej

charakterystyce,  będąca  przedmiotem  obrotu  w  obrocie
regulowanym,  nakładająca  na  jedną  stronę  obowiązek
dostarczenia,  a  na  drugą  -  odbioru  aktywów  o  określonej
ilości,  w  określonym  terminie  w  przyszłości  i  po  określonej
cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,

• opcja czyli kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa

prawo kupna - opcja kupna (call) lub sprzedaży - opcja
sprzedaży (put) aktywów podstawowych po określonej z góry
cenie i w określonym czasie, aktywami podstawowymi mogą
być: towary, waluty, akcje, stopy procentowe,

• kontrakt swap, czyli umowa zamiany przyszłych płatności na

warunkach z góry określonych przez strony, podstawowe
rodzaje swapów to: swap odsetkowy, swap walutowy, swap
walutowo-odsetkowy, swap towarowy, swap indeksowy.

Przykładami instrumentów złożonych mogą być:
• obligacja zamienna na akcje,
• umowy, z których należne kwoty są indeksowane (np. do

kursu wymiany waluty obcej, wskaźnika inflacji),

• wbudowane instrumenty pochodne, czyli wynikające z

zawartej umowy warunki powodujące, że część lub całość
przepływów pieniężnych uzyskiwanych z umowy zmienia się w
sposób podobny do tego, jaki powodowałby samodzielnie
instrument pochodny.

Instrument kapitałowy to kontrakt, z którego wynika prawo do
majątku

jednostki,

pozostałego

zaspokojeniu

lub

zabezpieczeniu  wszystkich  wierzycieli,  a  także  zobowiązanie  się
jednostki  do  wyemitowania  lub  dostarczenia  własnych
instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na
akcje własne lub warranty.
Zobowiązanie finansowe to zobowiązanie jednostki do wydania
aktywów  finansowych  albo  do  wymiany  instrumentu
finansowego  z  inną  jednostką,  na  niekorzystnych  warunkach.
Typowe  zobowiązania  finansowe  to:  wyemitowane  dłużne
papiery  wartościowe  (obligacje),  zaciągnięte  pożyczki  lub
kredyty,  odsetki  naliczone  do  zapłacenia,  zobowiązania  z  tytułu
kontraktów,  których  przedmiotem  są  towary,  gdy  następuje
wyłącznie rozliczenie pieniężne bez fizycznej dostawy towarów.

Przykłady instrumentów finansowych:
Zdecyduj czy dany składnik będzie zaliczony do instrumentów
finansowych firmy ABC:
• Umowa gwarancji na naprawę produktów
• Zakup akcji firmy X
• Zamówienie na dostawę towarów z firmy Z
• Zakup obligacji wyemitowanych przez Skarb Państwa
• Wyemitowanie obligacji przez jednostkę ABC
• Kontrakt forward na zakup materiałów który jednostka

zamierza rozliczyć pieniężnie

• Kontrakt forward na zakup materiałów który zakłada ich

fizyczną dostawę

ZASADY KLASYFIKACJI

INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH

Ustawa o rachunkowości dla celów sporządzania bilansu
wymaga podziału posiadanych aktywów finansowych na długo
(powyżej roku) i krótkoterminowe (do roku), dotyczące jednostek
powiązanych lub pozostałych oraz dodatkowo na:
• udziały i akcje,
• inne papiery wartościowe,
• udzielone pożyczki,
• inne aktywa finansowe.

2015-03-13

Zupełnie odmiennie klasyfikuje instrumenty finansowe na dzień
ich wprowadzenia do ksiąg rachunkowych Rozporządzenie.
Zgodnie z jego zapisami dla aktywów mogą to być:
• aktywa finansowe przeznaczone do obrotu do których zalicza

się aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych
wynikających  z  krótkoterminowych  zmian  cen  oraz  wahań
innych  czynników  rynkowych  albo  krótkiego  czasu  trwania
nabytego  instrumentu,  a  także  inne  aktywa  finansowe,  bez
względu  na  zamiary,  jakimi  kierowano  się  przy  zawieraniu
kontraktu,  jeżeli  stanowią  one  składnik  portfela  podobnych
aktywów

finansowych,

którego

jest

duże

prawdopodobieństwo

realizacji

krótkim

terminie

zakładanych

korzyści

ekonomicznych;

aktywów

finansowych przeznaczonych do obrotu zalicza się pochodne
instrumenty finansowe, z wyjątkiem przypadku, gdy jednostka
uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające;

• pożyczki udzielone i należności własne do których zalicza się

niezależnie  od  terminu  ich  wymagalności  (zapłaty),  aktywa
finansowe powstałe na  skutek  wydania bezpośrednio  drugiej
stronie  kontraktu  środków  pieniężnych,  pod  warunkiem  że
zawarty

kontrakt

spełnia

wymagania

instrumentu

finansowego określone w ustawie; do pożyczek udzielonych i
należności  własnych  zalicza  się  także  obligacje  i  inne  dłużne
instrumenty  finansowe  nabyte  w  zamian  za  wydane
bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środki pieniężne, jeżeli
z zawartego kontraktu jednoznacznie wynika, że zbywający nie
utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi; do
pozycji  tej  nie  należy  zaliczać  nabytych  pożyczek  ani
należności,  a  także  wpłat  dokonanych  przez  jednostkę  celem
nabycia  instrumentów  kapitałowych  nowych  emisji,  również
wtedy,  gdy  nabycie  następuje  w  pierwszej  ofercie  publicznej
lub  w  obrocie  pierwotnym,  a  w  przypadku  praw  do  akcji  -
także w obrocie wtórnym,

• aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności

obejmujące  niezakwalifikowane  do  pożyczek  udzielonych  i
należności  własnych  aktywa  finansowe,  dla  których  zawarte
kontrakty  ustalają  termin  wymagalności  spłaty  wartości
nominalnej oraz określają prawo do otrzymania w ustalonych
terminach

korzyści

ekonomicznych,

przykład

oprocentowania,  w  stałej  lub  możliwej  do  ustalenia  kwocie,
pod  warunkiem  że  jednostka  zamierza  i  może  utrzymać  te
aktywa  do  czasu,  gdy  staną  się  one  wymagalne;  do  aktywów
utrzymywanych  do  terminu  wymagalności  można  zaliczyć
także nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcją sprzedaży
(put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom
kontraktu  prawo  wykupu  instrumentu  przed  upływem
terminu  wymagalności,  pod  warunkiem  że  jednostka  -
pomimo posiadania opcji sprzedaży - zamierza i może

utrzymać instrument do terminu wymagalności, a w
przypadku opcji kupna związanej z instrumentem kwoty
otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą
istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z
ksiąg rachunkowych;

• aktywa finansowe dostępne do sprzedaży to pozostałe

aktywa finansowe, nie spełniające warunków zaliczenia do
wyżej wymienionych kategorii.

Schemat 2 Zasady kwalifikacji instrumentów kapitałowych

Instrumenty

kapitałowe

Czy osiągnięcie planowanych korzyści
ekonomicznych, bądź sprzedaż nastąpi

w okresie do 1 roku?

Aktywa finansowe

przeznaczone do obrotu

Aktywa finansowe

dostępne do sprzedaży

TAK

NIE

Schemat 3 Zasady kwalifikacji instrumentów pochodnych

Instrumenty

pochodne

Instrumenty przeznaczone

do obrotu

Instrumenty

zabezpieczające

Aktywa finansowe

przeznaczone do obrotu

Zobowiązania finansowe

przeznaczone do obrotu

2015-03-13

Schemat 4 Zasady kwalifikacji instrumentów finansowych (z wyłączeniem kapitałowych

i pochodnych)

Instrumenty finansowe

(z wyłączeniem kapitałowych i pochodnych)

Czy przekazano środki pieniężne

bezpośrednio wystawcy?

Czy planowana jest
sprzedaż w krótkim

terminie (do 3 miesięcy)?

Czy planowane i możliwe

jest utrzymywanie do

terminu wymagalności?

TAK

NIE

Czy osiągnięcie planowanych

korzyści ekonomicznych lub

wygaśnięcie nastąpi w ciągu 1 roku?

Pożyczki

udzielone i

należności

własne

Aktywa finansowe

utrzymywane do

terminu

wymagalności

Aktywa

finansowe

dostępne do

sprzedaży

Aktywa

finansowe

przeznaczone do

obrotu

NIE

TAK

NIE

Zobowiązania

finansowe

zgodnie

rozporządzeniem

zakwalifikować  można  do:  zobowiązań  przeznaczonych  do
obrotu  –  obejmujących  pochodne  instrumenty  finansowe  o
ujemnej  wartości  godziwej  lub  zobowiązania  do  dostarczenia
pożyczonych papierów wartościowych oraz innych instrumentów
finansowych,  w  przypadku  zawarcia  przez  jednostkę  umowy
krótkiej,  oraz  innych  zobowiązań  finansowych  –  czyli  takich,
które  nie  klasyfikują  się  do  wyżej  wymienionych,  jako  przykład
wskazać można gwarancję.
Jak  zatem  wykazano  zasady  kwalifikacji  instrumentów
finansowych  według  ustawy  i  rozporządzenia  są  odmienne.
Szczegółowa ewidencja jednostki gospodarczej powinna pozwolić
na  prawidłowe  sklasyfikowanie  posiadanych  instrumentów
finansowych  zarówno  na  potrzeby  sporządzenia  bilansu  (w
układzie  wymaganym przez ustawę)  jak  i  informacji dodatkowej
(w układzie wymaganym w rozporządzeniu).

Dokonaj klasyfikacji następujących instrumentów finansowych
zgodnie z Rozporządzeniem:
• Akcja którą zamierzamy utrzymywać 1,5 roku,
• Obligacja wyemitowana przez naszą jednostkę,
• Obligacja nabyta bezpośrednio od Skarbu Państwa

przeznaczona do sprzedaży do 3 miesięcy,

• Obligacja nabyta na GPW którą zamierzamy utrzymywać do

terminu wymagalności,

• Kontrakt forward zabezpieczający kurs EUR,
• Kontrakt forward na kurs EUR nabyty w celu osiągnięcia

korzyści ekonomicznych,

• Nabyta opcja na akcje do sprzedaży za 3 miesiące,
• Udzielona pożyczka z terminem spłaty 1 rok, środki

przekazano bezpośrednio zaciągającemu.

Zasady wyceny

instrumentów finansowych

Zasady  wyceny  instrumentów  finansowych  na  dzień
wprowadzenia do ksiąg rachunkowych
Zasady  wyceny  instrumentów  finansowych  na  dzień  ich
wprowadzenia  do  ksiąg  rachunkowych  wynikające  z  ustawy
zawarto w art. 35 ust. 1, zgodnie z którym nabyte lub powstałe
aktywa  finansowe  oraz  inne  inwestycje  ujmuje  się  w  księgach
rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny
nabycia  albo  ceny  zakupu,  jeżeli  koszty  przeprowadzenia  i
rozliczenia  transakcji  nie  są  istotne.  Należy  zwrócić  uwagę,  że
ustawa  nie  precyzuje,  co  uważa  się  za  koszty  istotne,  stąd
należałoby  posiłkować  się  tutaj  Założeniami  Koncepcyjnymi  do
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.

Zapisy  rozporządzenia  określają  zasady  wyceny  aktywów
finansowych  wprowadzanych  do  ksiąg  rachunkowych  na  dzień
zawarcia  kontraktu  jako  cenę  nabycia,  to  jest  wartość  godziwą
poniesionych  wydatków  lub  przekazanych  w  zamian  innych
składników  majątkowych,  zaś  zobowiązania  finansowe  jako
wartość  godziwą  uzyskanej  kwoty  lub  wartości  otrzymanych
innych  składników  majątkowych.  Przy  ustalaniu  wartości
godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę
koszty  transakcji.  Koszty  transakcji  to  koszty  poniesione
bezpośrednio w związku z przeniesieniem, nabyciem lub zbyciem
aktywów  finansowych oraz  zobowiązań finansowych.  Zalicza  się
do  nich  w  szczególności  prowizje  maklerskie,  w  tym  za
pośrednictwo  w  nabywaniu  lub  zbywaniu  instrumentów
finansowych, opłaty giełdowe i inne nałożone przez uprawnione
instytucje  w  związku  z  zawarciem  transakcji,  prowizje  za
doradztwo,  podatki  i  opłaty  wynikające  z  obowiązujących
przepisów.

2015-03-13

Momentem wprowadzenia do ksiąg aktywów finansowych jest w
zasadzie  data  zawarcia  kontraktu,  jednak  zgodnie  z  §  4  ust.  3
rozporządzenia  aktywa  finansowe  nabyte  w  wyniku  transakcji
dokonanych  w  obrocie  regulowanym  wprowadza  się  do  ksiąg
rachunkowych,  w  zależności  od  przyjętej  przez  jednostkę
metody,  pod  datą  zawarcia  transakcji  albo  na  dzień  rozliczenia
transakcji.  Wybrana  przez  jednostkę  metoda  ma  zastosowanie
również w przypadku sprzedaży aktywów finansowych w obrocie
regulowanym.

Jak  zatem  wykazano  powyżej  zasady  wyceny  instrumentów
finansowych  na  dzień  wprowadzenia  do  ksiąg  rachunkowych
zawarte w ustawie i rozporządzeniu są zbieżne.

Zasady

wyceny

bilansowej

dotyczące

instrumentów

finansowych wynikające z ustawy określono w art. 28 ust. 1 pkt
3 i 5, zgodnie z którymi wycenia się:
• udziały, akcje oraz inne inwestycje (poza nieruchomościami

inwestycyjnymi  i  wartościami  niematerialnymi  i  prawnymi)
zaliczone  do  aktywów  trwałych  -  według  ceny  nabycia,
pomniejszonej  o  odpisy  z  tytułu  trwałej  utraty  wartości  lub
według  wartości  godziwej  albo  skorygowanej  ceny  nabycia,
jeżeli  dla  danego  składnika  aktywów  został  określony  termin
wymagalności; wartość w cenie nabycia można przeszacować
do  wartości  w  cenie  rynkowej,  a  różnicę  z  przeszacowania
rozliczyć  na  kapitał  z  aktualizacji  wyceny;  przy  czym  ustawa
dopuszcza jedynie tworzenie dodatniego kapitału z aktualizacji
wyceny w przeciwieństwie do zapisów MSR i Rozporządzenia
dopuszczających  ujmowanie  w  tym  kapitale  zarówno  zysków
jak i strat,

• inwestycje krótkoterminowe - według ceny (wartości)

rynkowej  albo  według  ceny  nabycia  lub  ceny  (wartości)
rynkowej,  zależnie  od  tego,  która  z  nich  jest  niższa,  albo
według  skorygowanej  ceny  nabycia  -  jeżeli  dla  danego
składnika  aktywów  został  określony  termin  wymagalności,
a  krótkoterminowe  inwestycje,  dla  których  nie  istnieje
aktywny rynek w inny sposób określonej wartości godziwej.

Zasady

wyceny

bilansowej

dotyczące

instrumentów

finansowych wynikające z rozporządzenia określono w § 14-16:
• aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty

pochodne,  wycenia  się  nie  później  niż  na  koniec  okresu
sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej
bez  jej  pomniejszania  o  koszty  transakcji,  jakie  jednostka
poniosłaby,  zbywając  te  aktywa  lub  wyłączając  je  z  ksiąg
rachunkowych  z  innych  przyczyn,  chyba  że  wysokość  tych
kosztów byłaby znacząca.

Zasady określone powyżej nie dotyczą jednak:
• pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka

nie przeznacza do sprzedaży,

• aktywów

finansowych

utrzymywanych

terminu

wymagalności,

• składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje

cena rynkowa ustalona w aktywnym obrocie regulowanym
albo których wartość godziwa nie może być ustalona w inny
wiarygodny sposób,

• składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem

(pozycji zabezpieczanych).

Tabela 1 Zasady wyceny bilansowej instrumentów finansowych zgodnie

z rozporządzeniem Ministra Finansów

Zasady wyceny

w wartości

godziwej

w skorygowanej

cenie nabycia

Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu

Pożyczki udzielone i należności własne
(nie dostępne do sprzedaży)

Aktywa finansowe utrzymywane do terminu
wymagalności

Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży

Inne aktywa finansowe dla których nie można
ustalić wiarygodnie określonej wartości godziwej

Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu
oraz instrumenty pochodne

Pozostałe zobowiązania finansowe

Wartość  godziwa  zgodnie  z  postanowieniami  ustawy  to  kwota,
za  jaką  dany  składnik  aktywów  mógłby  zostać  wymieniony,  a
zobowiązanie  uregulowane  na  warunkach  transakcji  rynkowej,
pomiędzy  zainteresowanymi  i  dobrze  poinformowanymi,
niepowiązanymi

sobą

stronami.

Wartość

godziwą

instrumentów  finansowych  znajdujących  się  w  obrocie  na
aktywnym  rynku  stanowi  cena  rynkowa  pomniejszona  o  koszty
związane  z  przeprowadzeniem  transakcji,  gdyby  ich  wysokość
była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych
przez  jednostkę  oraz  zobowiązań  finansowych,  które  jednostka
zamierza  zaciągnąć,  stanowi  zgłoszona  na  rynku  bieżąca  oferta
kupna,  natomiast  cenę  rynkową  aktywów  finansowych,  które
jednostka  zamierza  nabyć,  oraz  zaciągniętych  zobowiązań
finansowych  stanowi  zgłoszona  na  rynek  bieżąca  oferta
sprzedaży.  Rozporządzenie  nie  precyzuje  pojęcia  wartości
godziwej.

2015-03-13

Zgodnie z postanowieniami § 15 rozporządzenia za wiarygodną
uznaje się wartość godziwą ustaloną w szczególności drogą:
• wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w

aktywnym obrocie regulowanym, jeśli informacje o tej cenie
są ogólnie dostępne,

• oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez

wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego
rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie
przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,

• zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu

finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane
wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie

istnieje  aktywny  obrót  regulowany,  na  podstawie  publicznie
ogłoszonej,  notowanej  w  aktywnym  obrocie  regulowanym
ceny  nie  różniącego  się  istotnie,  podobnego  instrumentu
finansowego,  albo  cen  składników  złożonego  instrumentu
finansowego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą

metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.

Skorygowana  cena  nabycia  (zamortyzowany  koszt)  aktywów
finansowych i zobowiązań finansowych to cena nabycia, w jakiej
składnik  aktywów  finansowych  lub  zobowiązań  finansowych
został  po  raz  pierwszy  wprowadzony  do  ksiąg  rachunkowych
(wartość  początkowa),  pomniejszona  o  spłaty  wartości
nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowana
o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością
początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności,
wyliczona  za  pomocą  efektywnej  stopy  procentowej,  a  także
pomniejszona  o  odpisy  aktualizujące  wartość.  Efektywna  stopa
procentowa

stopa,

pomocą

której

następuje

zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem
finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w
okresie do terminu wymagalności, a w przypadku instrumentów
o zmiennej stopie procentowej - do terminu następnego
oszacowania przez rynek poziomu odniesienia.

Efektywna stopa procentowa stanowi wewnętrzną stopę zwrotu
składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres.
Przy  wyliczeniu  skumulowanej  kwoty  dyskonta  aktywów
finansowych  i  zobowiązań  finansowych  za  pomocą  efektywnej
stopy  procentowej  uwzględnia  się  wszelkie  opłaty  płacone  lub
otrzymywane  przez  strony  kontraktu.  Efektywna  stopa
procentowa  może  być  obecnie  ustalana  bardzo  łatwo
z  zastosowaniem  arkusza  kalkulacyjnego  (np.  formuła  IRR  w
Excelu),  co  znacznie  ułatwia  jej  wykorzystanie  do  ustalenia
skorygowanej  ceny  nabycia  aktywów  lub  zobowiązań
finansowych.

Przykład Wycena pożyczki
Jednostka  udzieliła  31  grudnia  2011  r.  swojemu  dostawcy
pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres 3 lat. Oprocentowanie
pożyczki  jest  stałe  i  wynosi  10%  w  skali  roku,  a  spłaty  rat
następują  corocznie  w  wysokości  200.000  zł.  W  momencie
udzielenia pożyczki pobrana została prowizja w wysokości 1,5%.
Należy  wskazać  zasady  wyceny  na  koniec  poszczególnych
okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 10,88839077%
Przykład Wycena pożyczki
Jednostka  udzieliła  31  grudnia  2011  r.  swojemu  dostawcy
pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres 5 lat. Oprocentowanie
pożyczki  jest  stałe  i  wynosi  10%  w  skali  roku,  a  spłaty  rat
następują  corocznie  w  wysokości  120.000  zł.  W  momencie
udzielenia pożyczki pobrana została prowizja w wysokości 1,5%.
Należy  wskazać  zasady  wyceny  na  koniec  poszczególnych
okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 10,62800630%

Skutki okresowej wyceny dokonane zgodnie z rozporządzeniem
zalicza się odpowiednio do:
• przychodów i kosztów finansowych okresu w którym nastąpiło

przeszacowanie  –  dla  aktywów  finansowych,  w  tym
instrumentów  pochodnych,  oraz  zobowiązań  finansowych
zakwalifikowanych  do  kategorii  przeznaczonych  do  obrotu,  a
także  aktywów  i  zobowiązań  finansowych  wycenianych  w
wysokości  skorygowanej  ceny  nabycia  (zarówno  odpisy
dyskonta lub premii a także pozostałe różnice w wycenie),

• kapitału z aktualizacji wyceny lub przychodów i kosztów

okresu  w  którym  nastąpiło  przeszacowanie  zgodnie  z
wyborem  dokonanym  przez  jednostkę  –  dla  aktywów
finansowych  zakwalifikowanych  do  kategorii  dostępnych  do
sprzedaży  i  wycenianych  w  wartości  godziwej  (będących
zatem składnikiem aktywów trwałych jednostki).

2015-03-13

Wyrażone  w  walutach  obcych aktywa  finansowe  i  zobowiązania
finansowe  wycenia  się  w  sposób  określony  w  art.  30  ust.  1-  3
ustawy,  a  więc  po  obowiązującym  na  ten  dzień  średnim  kursie
NBP  ustalonym  dla  danej  waluty.  Różnice  kursowe  powstałe  na
dzień  wyceny  aktywów  i  zobowiązań  finansowych  ujmuje  się  w
księgach rachunkowych według następujących zasad:
• w  kapitale  z  aktualizacji  wyceny  –  dla  aktywów  finansowych

dostępnych

sprzedaży

wyłączeniem

aktywów

pieniężnych, jeżeli jednostka przyjęła taką zasadę dla potrzeb
wyceny okresowej; pamiętać należy iż ustawa nie przewiduje
możliwości tworzenia ujemnego kapitału z aktualizacji wyceny,
której skutki odnosić należy wtedy do kosztów finansowych,

• w przychodach i kosztach finansowych – dla pozostałych

aktywów lub zobowiązań finansowych, wraz z aktywami
pieniężnymi.

Na dzień, w którym jednostka utraciła kontrolę nad składnikiem
aktywów  finansowych,  jego  wartość  wyłącza  się  w  części  lub
całości  z  ksiąg  rachunkowych.  Utrata  kontroli  następuje  wtedy,
gdy  wynikające  z  zawartego  kontraktu  prawa  do  korzyści
ekonomicznych  zostały  zrealizowane,  wygasły  albo  jednostka
zrzekła się tych praw. Nie stanowi utraty kontroli przez jednostkę
wydanie lub sprzedaż aktywów finansowych, jeżeli jednostka:
1) ma prawo do odkupu takich aktywów lub jako pierwsza może
odmówić odkupu, a cena różni się od wartości godziwej aktywów
na  dzień  odkupu,  albo  aktywa  takie  nie  są  łatwo  dostępne  na
rynku,
2)  ma  prawo  i  jest  zobowiązana  do  odkupu  lub  umorzenia
wydanych  aktywów,  na  warunkach  zapewniających  innej
jednostce  (przyjmującej  aktywa)  zwrot  w  wysokości,  jaką
jednostka

mogłaby

uzyskać,

udzielając

pożyczki

zabezpieczonej przyjętymi aktywami,

3)  zawarła  kontrakt  swap,  w  wyniku  którego  ponosi  zasadnicze
ryzyko  kredytowe  i  zachowuje  prawo  do  zasadniczej  części
korzyści ekonomicznych związanych z wydanymi aktywami, jakby
była  ich posiadaczem,  w  zamian  za  zobowiązanie  się do  zapłaty
na  rzecz  jednostki  przyjmującej  aktywa  kwoty  określonej  w
kontrakcie;  jeżeli  przedmiotem  takiego  kontraktu  są  aktywa
łatwo  dostępne  na  rynku,  to  uznaje  się,  że  nastąpiła  utrata
kontroli,
4)  ponosi  zasadnicze  ryzyko  związane  z  wydanymi  aktywami,
jakby  była  ich  posiadaczem,  w  wyniku  wystawienia
bezwarunkowej  opcji  sprzedaży  (put)  tych  aktywów,  a  aktywa
takie nie są łatwo dostępne na rynku.

Zobowiązanie  finansowe  wyłącza  się  z  ksiąg  rachunkowych  w
całości lub części na dzień, w którym jednostka spełniła w całości
lub części wynikające z zawartego kontraktu świadczenie, została
ze świadczenia zgodnie z obowiązującym prawem zwolniona albo
zobowiązanie uległo przedawnieniu.
Nie  stanowi  spełnienia  w  całości  lub  części  zobowiązania  ani
zwolnienia z zobowiązania finansowego zawarcie umowy z osobą
trzecią  zobowiązującą  się  do  spełnienia  całości  lub  części
świadczenia wobec wierzyciela ze środków przekazywanych przez
jednostkę, z zastrzeżeniem ust. 3.
Jednostkę uznaje się za zwolnioną z zobowiązania finansowego w
całości  lub  części,  jeżeli  zawarła  -  za  zgodą  wierzyciela  -  ważną
prawnie  umowę  z  osobą  trzecią,  w  której  osoba  trzecia
zobowiązała  się  do  przejęcia  długu  odpowiednio  w  całości  lub
części.

Decydując  o  wycenie  instrumentów  finansowych  trudno  nie
wspomnieć  o  utracie  wartości.  Trwała  utrata  wartości  zachodzi
wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany
przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w
znaczącej  części  lub  w  całości  przewidywanych  korzyści
ekonomicznych,  co uzasadnia dokonanie  odpisu aktualizującego
doprowadzającego  wartość  składnika  aktywów  wynikającą  z
ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej
braku  -  do  ustalonej  w  inny  sposób  wartości  godziwej.  Odpisy
aktualizujące  wartość  składnika  aktywów  finansowych  lub
portfela podobnych składników aktywów finansowych ustala się
w przypadku wyceny aktywów finansowych:
• w skorygowanej cenie nabycia – jako różnicę między wartością

tych  aktywów  wynikającą  z  ksiąg  rachunkowych  na  dzień
wyceny  i  możliwą  do  odzyskania  kwotą;  kwotę  możliwą  do
odzyskania  stanowi  bieżąca  wartość  przyszłych  przepływów
pieniężnych oczekiwanych przez

jednostkę,  zdyskontowana  za  pomocą  efektywnej  stopy
procentowej,  którą  jednostka  stosowała  dotychczas,
wyceniając  przeszacowywany  składnik  aktywów finansowych
lub portfel podobnych składników aktywów finansowych,

• w wartości godziwej – jako różnicę między ceną nabycia

składnika aktywów i jego wartością godziwą ustaloną na dzień
wyceny, z tym że przez wartość godziwą dłużnych
instrumentów finansowych na dzień wyceny rozumie się
bieżącą

wartość

przyszłych

przepływów

pieniężnych

oczekiwanych  przez  jednostkę  zdyskontowaną  za  pomocą
bieżącej  rynkowej  stopy  procentowej  stosowanej  do
podobnych  instrumentów  finansowych.  Stratę  skumulowaną
do tego dnia ujętą w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny
zalicza się do kosztów finansowych w kwocie nie mniejszej niż
wynosi  odpis,  pomniejszony  o  część  bezpośrednio  zaliczoną
do kosztów finansowych,

2015-03-13

• w cenie nabycia lub kwocie wymaganej zapłaty – jako różnicę

między  wartością  składnika  aktywów  wynikającą  z  ksiąg
rachunkowych  i  bieżącą  wartością  przyszłych  przepływów
pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę, zdyskontowaną za
pomocą bieżącej  rynkowej  stopy  procentowej  stosowanej do
podobnych instrumentów finansowych.

Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym

Jednostka  sporządzająca  sprawozdanie  finansowe  prezentuje  w
bilansie instrumenty finansowe w podziale na długoterminowe i
krótkoterminowe.
Wartości  aktywów  finansowych  i  zobowiązań  finansowych  w
bilansie kompensuje się ze sobą i wykazuje w wartości (kwocie)
netto, jeżeli jednostka:
1)  posiada  ważny  prawnie  tytuł  do  kompensaty  określonych
aktywów i zobowiązań finansowych oraz
2)  zamierza  rozliczyć  transakcję  w  wartości  netto  poddanych
kompensacie składników aktywów i zobowiązań finansowych lub
jednocześnie  takie  składniki  aktywów  wyłączyć  z  ksiąg
rachunkowych, a zobowiązanie finansowe rozliczyć.

W bilansie wykazuje się:
1)  skutki  przeszacowania  aktywów  finansowych,  odpisy
aktualizujące ich wartość, jak również związane z tymi aktywami
nabyte  kupony  odsetkowe  i  przychody  odsetkowe,  o  których
mowa  w §  25  ust.  1  -  w pozycjach,  do których  zakwalifikowano
aktywa finansowe,
2)  skutki  przeszacowania  zobowiązań  finansowych,  odpisy
amortyzacyjne  oraz  koszty  odsetkowe  związane  z  tymi
zobowiązaniami  -  w  pozycjach,  do  których  zakwalifikowano
zobowiązania finansowe.

W rachunku zysków i strat wykazuje się:
1)  skutki  przeszacowania  aktywów  finansowych,  odpisy
aktualizujące  ich  wartość  oraz  przychody  odsetkowe,  o  których
mowa w § 25 ust. 1, które zalicza się do przychodów lub kosztów
finansowych:
a)  w  przypadku  aktywów  wycenianych  w  skorygowanej  cenie
nabycia - jako przychody lub koszty z tytułu odsetek,
b)  w  przypadku  aktywów  finansowych  wycenianych  w  wartości
godziwej  lub  cenie  nabycia  -  jako  przychody  lub  koszty  z  tytułu
aktualizacji wartości inwestycji,
2) skutki przeszacowania zobowiązań finansowych zaliczonych do
kategorii  przeznaczonych  do  obrotu,  w  tym  koszty  odsetkowe
oraz  wynik  z  operacji,  o  którym  mowa  w  §  18  ust.  4  -  jako
przychody  lub  koszty  z  tytułu  aktualizacji  wartości  inwestycji;  w
pozostałych  przypadkach  wykazuje  się  je  jako  przychody  lub
koszty z tytułu odsetek.

Wyniki  ze  sprzedaży  oraz  inne  zyski  i  straty,  w  tym  także
odniesione na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, ustalone na
dzień  wyłączenia  z  ksiąg  rachunkowych  aktywów  finansowych
zaliczonych do kategorii dostępnych do sprzedaży, wykazuje się
w  rachunku  zysków  i  strat  odpowiednio  jako  zysk  lub  stratę  ze
zbycia inwestycji.

Wyniki  ze  sprzedaży  oraz  inne  zyski  i  straty  ustalone  na  dzień
wyłączenia  z  ksiąg  rachunkowych  aktywów  finansowych
zaliczonych do kategorii przeznaczonych do obrotu wykazuje się
w  rachunku  zysków  i  strat  odpowiednio  jako  zysk  lub  stratę  ze
zbycia inwestycji.

Zapisy dotyczące zasad wyceny instrumentów finansowych
zawarte w ustawie i rozporządzaniu nie są niestety jednolite.
Różnice wynikają z:
• różnych kryteriów kwalifikacji, które w ustawie podzielone są

na długo- i krótkoterminowe, zaś w rozporządzeniu podział
przebiega według celu inwestowania,

• zapisów ustawy które pozostawiają jednostce wybór czy

wyceniać  instrumenty  finansowe  w  cenie  nabycia  (kwocie
wymaganej  zapłaty)  nie  wyższej  od  ceny  rynkowej,  a  więc
z uwzględnieniem skutków utraty wartości, ale bez możliwości
ujmowania  przyrostu  tej  wartości,  lub  też  według  wartości
godziwej  (jedynie  dla  instrumentów  zaliczonych  do  aktywów
trwałych) z możliwością ujęcia zarówno przyrostu jak  i utraty
wartości;

2015-03-13

zapisy  rozporządzenia  nie  dają  jednostce  prawa  wyboru
metody wyceny (poza wyjątkiem – aktywami dostępnymi do
sprzedaży),  zgodnie  z  zapisami  rozporządzenia  wyceny
dokonać  należy  w  wartości  godziwej,  zaś  w  przypadku
niemożności jej ustalenia w skorygowanej cenie nabycia,

• możliwości tworzenia ujemnego kapitału z aktualizacji wyceny

zgodnie z rozporządzeniem, co jest niedopuszczalne w
ustawie,

• zapisów ustawy w których nie przewidziano obowiązku

dyskontowania należności i zobowiązań, zaś rozporządzenie
zawiera taką dyspozycję w odniesieniu do nie wycenianych w
wartości godziwej instrumentów finansowych innych niż
instrumenty kapitałowe.

Nasuwa  się  więc  pytanie  –  które  zasady  wyceny  powinny
stosować  jednostki  gospodarcze.  W  odpowiedzi  pomocne  są
zapisy  §  2  ust.  2  rozporządzenia,  zgodnie  z  którym  przepisów
tego  aktu,  mogą  nie  stosować  jednostki,  których  sprawozdania
finansowe nie podlegają obowiązkowemu badaniu zgodnie z art.
64 ust. 1 ustawy, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu
na  sytuację  majątkową  i  finansową  oraz  wynik  finansowy
jednostki.  Wszystkie  pozostałe  podmioty  powinny  w  kwestiach
spornych  stosować  zapisy  rozporządzenia,  co  wynika  z  zasady
uchylania zasad ogólnych przez zasady szczegółowe (lex specialis
derogat legi generali).

Instrumenty zabezpieczające

Zgodnie z § 29 Rozporządzenia Instrumentem zabezpieczającym
może  być  każdy  instrument  pochodny,  jeżeli  jego  wartość
godziwą  można  wiarygodnie  ustalić.  Nie  mogą  stanowić
instrumentów  zabezpieczających  wystawione  przez  jednostkę
opcje,  z  wyjątkiem  tych,  które  wystawiono  w  celu  zamknięcia
pozycji nabytych opcji, w tym wbudowanych w inny instrument
finansowy.
Aktywa  finansowe  lub  zobowiązania  finansowe,  niebędące
instrumentami

pochodnymi,

mogą

być

instrumentem

zabezpieczającym  wyłącznie  wtedy,  gdy  służą  zabezpieczeniu
ryzyka  zmiany  kursu  walut,  zaś  ich  wartość  godziwą  można
wiarygodnie  ustalić.  Jeżeli  ustalenie  wartości  godziwej  takich
aktywów  lub  zobowiązań  finansowych  nie  jest  możliwe,  lecz  są
one  wyrażone  w  walucie  obcej,  to  można  uznać  je  za
instrumenty zabezpieczające ryzyko zmiany kursu walut, jeżeli ich
składnik walutowy można wiarygodnie wycenić.

Za instrument zabezpieczający ryzyko zmiany kursu walut można
uznać  aktywa  finansowe  zaliczone  do  kategorii  utrzymywanych
do  terminu  wymagalności,  wyceniane  w  skorygowanej  cenie
nabycia. Pojedynczy instrument zabezpieczający można uznać za
zabezpieczenie  przed  więcej  niż  jednym  z  rodzajów  ryzyka
związanego z tą samą pozycją zabezpieczaną, jeżeli każdy z tych
rodzajów ryzyka może być zidentyfikowany, możliwy do ustalenia
jest związek między instrumentem zabezpieczającym i każdym z
rodzajów zabezpieczanego ryzyka, a efektywność zabezpieczenia
każdego  rodzaju  ryzyka  można  wiarygodnie  zmierzyć.  Za
instrument  zabezpieczający  można  uznać  określoną  przez
jednostkę  część  wybranych  aktywów  lub  zobowiązań,  albo
określoną  część  wybranego  składnika  aktywów  lub  zobowiązań,
spełniających  wymagania  określone  w  niniejszym  rozdziale.  Nie
mogą  stanowić  instrumentu  zabezpieczającego  aktywa  lub
zobowiązania,  jeżeli  miałyby  one  służyć  zabezpieczeniu
przejściowo tylko przez pewien okres ich posiadania.

Przed rozpoczęciem zabezpieczenia jednostka sporządza
dokumentację, obejmującą co najmniej:
1) określenie celu i strategii zarządzania ryzykiem,
2)

identyfikację

instrumentu

zabezpieczającego

oraz

zabezpieczanych przez  ten  instrument: składników aktywów  lub
pasywów,  uprawdopodobnionego  przyszłego  zobowiązania  albo
planowanej transakcji,
3)  charakterystykę  ryzyka  związanego  z  zabezpieczaną  pozycją,
uprawdopodobnionym przyszłym zobowiązaniem lub planowaną
transakcją,
4) okres zabezpieczania,
5)  opis  wybranej  metody  pomiaru  efektywności  zabezpieczenia
zmian  wartości  godziwej  lub  przepływów  pieniężnych  pozycji
zabezpieczanej związanych z określonym rodzajem ryzyka.

2015-03-13

Poziom efektywności zabezpieczenia ustala się z uwzględnieniem
wartości  pieniądza  w  czasie.  Poziom  efektywności  uznaje  się  za
wysoki  wtedy,  gdy  w  myśl  przyjętych  założeń  przez  cały  okres
zabezpieczenia  niemal  cała  kwota  zmian  wartości  godziwej
zabezpieczanej  pozycji  lub  związanych  z  nią  przepływów
pieniężnych  zostaje  skompensowana  zmianami  wartości
godziwej

lub

przepływów

pieniężnych

instrumentu

zabezpieczającego,

rzeczywiście

osiągnięty

poziom

efektywności zabezpieczenia mieści się w przedziale od 80% do
125%.

Jednym  z  ryzyk  związanych  z  finansowaniem  działalności
gospodarczej  są  niekorzystne  zmiany  kursu  walutowego  w
przypadku  spłaty  zobowiązań  wyrażonych  w  walucie  obcej.
Możliwe  jest  tu  wykorzystanie  nowego  typu  instrumentów
finansowych  nazywanych  instrumentami  pochodnymi,  dzięki
którym  firma  może  zagwarantować  sobie  poziom  kursu
walutowego,  po  jakim  spłacać  będzie  kredyt  lub  pożyczkę
denominowaną  w  walucie  obcej.  Instrument  pochodny
stosowany w takim przypadku nazywa się kontraktem forward i
pozwala na ustalenie w dniu zaciągania pożyczki lub w innym dla
nas  dogodnym  momencie  kursu  walutowego  na  dzień  spłaty.
Zaleta  takiego  kontraktu  polega  na  tym,  że  już  w  momencie
zaciągania  kredytu  można  określić  w  walucie  polskiej  wydatek,
jaki poniesiemy w przyszłości.

Dokonując  zabezpieczenia  wykorzystujemy  kontrakt  forward  w
celach  ochronnych.  Możliwe  jest  jednak  także  spekulowanie  na
zmianach  kursu  waluty.  Każda  bowiem  transakcja  na
instrumentach  pochodnych  (w  tym  forward)  ma  dwie  strony
kontraktu:  podmiot  zabezpieczający  się  oraz  podmiot,  który
podejmuje  ryzyko  licząc  na  korzystne  dla  siebie  zmiany  kursu
walut.  Zawierając  kontrakt  forward  należy  mieć  na  uwadze,  że
możemy  uzyskać  zysk,  jak  i  ponieść  stratę  w  zależności  od
poziomu  kursu  waluty  w  przyszłości.  Kurs  walutowy  może
bowiem  ukształtować  się  odmiennie  od  przewidywań
zabezpieczającego  się.  W  takim  przypadku  ponosi  on  stratę.
Jeżeli  natomiast  przewidywania  co  do  poziomu  kursu
w  przyszłości  sprawdzą  się,  zapłacimy  np.  za  walutę  znacznie
mniej niż wynosić będzie cena rynkowa (zapłacimy cenę ustaloną
w kontrakcie).

Przykład Wycena zawartego kontraktu na walutę EUR
Jednostka  gospodarcza  1  sierpnia  2010r.  zaciągnęło  w  banku  "A"  pożyczkę  walutową  na kwotę
1.000.000 EUR. Kurs euro w dniu zaciągnięcia pożyczki wyniósł 4,500 zł/EUR. Spłatę ustalono na
1 maja 2011 r. Jednostka obawiała się niekorzystnych dla siebie zmian kursu walutowego (spadek
wartości  złotego)  i  aby  zabezpieczyć  wartość  godziwą  zobowiązania  z tytułu  pożyczki  zawarło
z bankiem "B" kontrakt "forward na walutę". Bank "B" zaproponował, iż w dniu 1 maja 2011r., tj.
w momencie spłaty pożyczki walutowej do banku "A", sprzeda jednostce 1.000.000 EUR po kursie
4,580 zł/EUR. Kurs walutowy spot w dniu zawarcia kontraktu forward wynosił 4,560 zł/EUR. Aby
zabezpieczyć  wykonanie  kontraktu  przez  jednostkę  gospodarczą  (zakup  1.000.000  EUR)  bank
zażądał  wpłaty  8%  depozytu  gwarancyjnego  od  wartości  kontraktu.  Termin  zawarcia  transakcji
forward wyznaczono na 1 września 2010r.

Kursy spot i terminowe w kontrakcie forward

Data

Kurs spot

Kurs terminowy na 01.05.2011

01.09.2010

4,5600

4,5800

31.12.2010

4,5820

4,6000

01.05.2011

4,6200

Dokumentacja kontraktu forward

w przedsiębiorstwie

(zabezpieczający się):
1. Cel i strategia zarządzania ryzykiem - zabezpieczenie się przed
niekorzystną zmianą kursu walutowego polegającą na obniżeniu
wartości  złotego  w  stosunku  do  euro,  w  której  wyrażona  jest
kwota  pożyczki.  Pożyczka  walutowa  wynosi  1.000.000  EUR,
termin spłaty zobowiązania 1 maja 2011 r. Strategia zarządzania
ryzykiem  polega  na  zawarciu  walutowej  transakcji  terminowej
typu forward z bankiem "B" na kwotę 1.000.000 EUR z terminem
sprzedaży waluty 1 maja 2011 r.
2. Instrument zabezpieczający - walutowa transakcja terminowa
typu forward zawarta z bankiem "B"  na zakup 1.000.000 EUR  z
terminem  dostawy  1  maja  2011  r.  według  kursu  terminowego
4,580 zł/EUR.

3.  Pozycja  zabezpieczana  -  to pożyczka  walutowa  otrzymana od
banku  "A"  w  kwocie  1.000.000  EUR  z  terminem  spłaty  1  maja
2011 r. (umowa pożyczki z dnia  1 sierpnia 2010 r.).
4.  Charakterystyka  ryzyka  -  ryzyko  walutowe  (spadek  wartości
złotego w stosunku do euro na moment spłaty pożyczki).
5. Okres zabezpieczenia - 8 miesięcy, tj. od 1 września 2010 r. do
1 maja 2011 r.
6.  Metoda  pomiaru  efektywności  zabezpieczenia  -  zmiana
wartości godziwej kontraktu forward.