INSTRUMENTY POCHODNE

1. Istota instrumentów pochodnych.

2. Rodzaje instrumentów pochodnych.

3. Zastosowanie instrumentów pochodnych.

4. Kontrakty terminowe forward:

• charakterystyka kontraktu forward,

• profile zysk/strata.

5. Instrumenty pochodne notowane na GPW w Warszawie.

6. Kontrakty terminowe futures:

• charakterystyka kontraktów futures,

• kontrakty terminowe futures na indeksy giełdowe - standard kontraktu.

7. Opcje:

• charakterystyka opcji,

• profile wypłaty (zysk/strata) opcji,

• standard opcji na indeks WIG20.

8. Swapy.

Istota instrumentów pochodnych

Instrumenty pochodne (derywaty) to takie instrumenty finansowe, których wartość zależy od wartości innych aktywów, na które instrumenty te zostały wystawione. Z kolei aktywa, na które instrumenty pochodne są wystawione nazywają się instrumentami podstawowymi, bazowymi lub pierwotnymi.

Instrumenty bazowe mogą być fizycznymi towarami lub instrumentami finansowymi. Stąd najbardziej ogólnym podziałem instrumentów pochodnych jest podział na dwie zasadnicze grupy. Są to:

1. towarowe instrumenty pochodne,

2. finansowe instrumenty pochodne.

Ogólnie biorąc instrumenty pochodne umożliwiają inwestorom zakup lub sprzedaż instrumentów bazowych w przyszłości po cenie ustalonej w momencie wystawienia instrumentu pochodnego.

Wspólną cechą instrumentów pochodnych jest to, że dotyczą przyszłej daty i przyszłej ceny, chociaż zawierane są dużo wcześniej.

Instrumenty pochodne zaliczane są do grupy najbardziej ryzykownych instrumentów finansowych, co wynika z faktu zastosowania dźwigni finansowej.

Rodzaje instrumentów pochodnych

Do podstawowych rodzajów instrumentów pochodnych zaliczamy:

1. kontrakty terminowe (typu forward i typu futures),

2. opcje,

3. swapy (kontrakty wymiany).

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, w której jedna ze stron (wystawca kontraktu) zobowiązuje się do sprzedaży (dostawy) określonej ilości danego aktywa w określonym czasie w przyszłości, natomiast druga ze stron (nabywca kontraktu) zobowiązuje się do przyjęcia dostawy oraz uiszczenia za nią opłaty ustalonej w momencie zawierania kontraktu.

Opcja jest to kontrakt dający jego właścicielowi prawo do zakupu lub sprzedaży określonych aktywów w przyszłości, po z góry ustalonej cenie.

Istnieją dwa podstawowe rodzaje (typy) opcji:

• opcje kupna,

• opcje sprzedaży.

Ogólnie mówiąc, swapy są to umowy zawierane przez dwie strony, polegające na zamianie przyszłych płatności według wcześniej określonych zasad. Wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron zależy od realizacji zobowiązań drugiej strony.

Zastosowanie instrumentów pochodnych

Instrumenty pochodne są wykorzystywane przez inwestorów do trzech podstawowych celów, którymi są:

1. Hedging. Zasadniczą ekonomiczną funkcją rynków terminowych jest tworzenie warunków do efektywnego przenoszenia ryzyka przez podmioty wykazujące awersję do ryzyka na inne podmioty, które skłonne są przejąć to ryzyko w nadziei na osiągnięcie zysku.

Hedging jest to działanie, które polega na zabezpieczeniu się przed niekorzystnymi zmianami cen instrumentów bazowych na rynku kasowym.

2. Spekulacja. Spekulacja jest przeciwna do hedgingu. Podmioty podejmujące spekulację dążą do osiągnięcia zysku z absolutnych lub względnych zmian cen instrumentów finansowych.

Spekulanci świadomie podejmują ryzyko licząc na ponadprzeciętne zyski. Mówi się również, że spekulacja to „kupowanie” ryzyka.

3. Arbitraż. Ogólnie biorąc arbitraż jest działaniem, które wykorzystuje różnice cenowe. Arbitraż polega na jednoczesnym zawarciu przeciwstawnych transakcji na dwóch lub więcej rynkach celem osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka.

Transakcje arbitrażowe mogą również polegać na wykorzystaniu różnicy w wycenie pomiędzy instrumentem pochodnym a jego instrumentem bazowym, czyli niedopasowania cen na rynku kasowym i rynku terminowym.

Kontrakty terminowe forward - charakterystyka

Kontrakt terminowy forward to umowa zobowiązująca jedną stronę do dostawy a drugą do przyjęcia w przyszłym terminie określonej ilości danego dobra (instrumentu finansowego lub towaru) oraz zapłaty za nie po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. Ta ustalona cena to cena wykonania kontraktu, nazywana także ceną dostawy lub ceną forward.

O nabywcy kontraktu zwykle mówi się, że zajął tzw. pozycję długą, natomiast sprzedawca kontraktu zajmuje tzw. pozycję krótką.

Przedmiotem kontraktów forward są najczęściej produkty rolne, metale szlachetne, ropa naftowa, waluty obce, akcje, obligacje skarbowe itp.

W transakcji biorą udział dwie strony oraz niekiedy pośrednik (dealer).

Zawierając transakcję, strony uzgadniają między sobą sposób jej realizacji (rozliczenia).

W większości przypadków warunki kontraktu wymagają fizycznej realizacji dostawy określonego dobra. Jednak kontrakt może być również rozliczany pieniężnie - wówczas strony wymieniają jedynie kwotę będącą różnicą pomiędzy ceną wykonania kontraktu a ceną bieżącą instrumentu bazowego na rynku kasowym, obowiązującą w terminie wykonania kontraktu.

Wszystkie warunki kontraktu forward ustalane są przez kontrahentów w ramach indywidualnych negocjacji, co oznacza, że kontrakt taki jest niestandaryzowany.

Warunki kontraktów forward mogą być bardzo precyzyjnie dostosowane do potrzeb stron transakcji, co ma jednak dwustronne konsekwencje.

Z jednej strony są to instrumenty wysoce zindywidualizowane, mogące zaspokoić niekiedy bardzo specyficzne potrzeby stron kontraktu.

Z drugiej natomiast strony obrót nimi jest utrudniony, głównie z powodu braku płynności.

Cechą charakterystyczną kontraktu forward jest zobowiązanie się stron do jego realizacji w dniu dostawy, niezależnie od skutków finansowych jakie muszą ponieść obie strony. W chwili zawarcia kontraktu i w okresie jego trwania nie są dokonywane żadne płatności.

Większość kontraktów jest realizowana w postaci dostawy towaru lub końcowego rozliczenia gotówkowego. W momencie realizacji kontraktu forward jedna strona zyskuje, a druga strona traci taką samą kwotę.

Podstawowe ryzyko, które występuje w kontraktach forward, związane jest z niedotrzymaniem warunków umowy. Ryzyko niewywiązania się ze zobowiązań działa w obie strony.

Kontrakty terminowe forward - profile zysk/strata

Profil zysk/strata to zależność pomiędzy ceną instrumentu bazowego a dochodem uzyskiwanym przez wystawcę lub nabywcę instrumentu pochodnego

Profile zysk/strata związane z kontraktami forward

K = cena dostawy, S_T = cena gotówkowa instrumentu

bazowego w dniu dostawy.

a) łączny zysk posiadacza kontraktu forward wynosi:

zysk = (S_T - K)×(liczba zakontraktowanych jednostek)

b) zysk sprzedającego kontrakt forward jest następujący:

zysk = (K - S_T)×(liczba zakontraktowanych jednostek)

Instrumenty pochodne notowane na GPW w Warszawie

I. Kontrakty terminowe:

1. na indeksy:

• WIG20

• mWIG40

2. na kursy walut:

• CHF

• EUR

• USD

3. na akcje spółek:

• ACP

• BRS

• CDR

• GPW, GTC

• JSW

• KER, KGH, KOV

• LTS, LWB

• OIL

• PBG, PEO, PGE, PGN, PKN, PKO, PZU

• TPE, TPS, TVN

II. Opcje na indeks WIG20

III. Jednostki indeksowe na indeks WIG20 (MiniWIG20)

Kontrakty terminowe futures - charakterystyka

Kontrakt terminowy futures zdefiniować można jako wystandaryzowany kontrakt giełdowy, w którym strony zobowiązują się do zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego (finansowego lub towarowego) po z góry określonej cenie i w ściśle określonym czasie. Jest to zatem, podobnie jak w przypadku kontraktów forward, dwustronna umowa dotycząca przyszłej dostawy instrumentu bazowego, z tą jednak różnicą, że zawierana na giełdzie.

Fakt obecności kontraktów futures na giełdzie stworzył potrzebę wprowadzenia ich standaryzacji.

Podobnie jak w przypadku kontraktów forward, nabywca kontraktu futures zajmuje pozycję długą, natomiast sprzedawca - pozycję krótką.

Zajęcie nowej pozycji na rynku, niezależnie od tego czy jest to pozycja długa, czy krótka, określa się mianem otwarcia pozycji. Natomiast zajęcie pozycji przeciwstawnej do pozycji aktualnie otwartej, czyli zajęcie pozycji długiej w przypadku gdy otwarta jest pozycja krótka, lub odwrotnie, nazywa się zamknięciem pozycji.

Pomimo istnienia oczywistych podobieństw, pomiędzy kontraktami terminowymi forward i futures występuje szereg różnic. Najważniejsza to ta, że kontrakty futures zawierane są na giełdach, natomiast kontrakty forward - poza giełdami.

Kontrakty futures z racji występowania na zorganizowanych rynkach giełdowych podlegają określonym regułom handlu. Należą do nich:

• standaryzacja,

• występowanie izby rozliczeniowej (rozrachunkowej),

• depozyty zabezpieczające,

• rozliczenia dzienne.

Standaryzacja kontraktu futures jest podstawowym warunkiem jego występowania na zorganizowanym rynku wtórnym. Polega ona na tym, iż wszystkie warunki kontraktu, poza ceną, są ustalone przez giełdę, czyli standardowe i nie mogą one być zmieniane przez strony kontraktu.

Kolejną cechą charakterystyczną dla obrotu finansowymi kontraktami futures jest występowanie izby rozliczeniowej (clearing house), która odgrywa bardzo istotną rolę. Ogólnie biorąc zadaniem izby jest rejestrowanie i rozliczanie wszystkich kontraktów będących w obrocie na danej giełdzie.

Najważniejszym zadaniem izby rozliczeniowej jest gwarantowanie wykonania każdej zarejestrowanej transakcji, co wiąże się z przejęciem przez nią ryzyka niewypłacalności stron kontraktu. Poza tym izba określa wysokość depozytów zabezpieczających, dokonuje dziennego rozliczania każdego zarejestrowanego kontraktu, a także przeprowadza księgowania zawartych transakcji.

W Polsce izbą rozliczeniową jest spółka zależna Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych - KDPW_CCP.

Bardzo ważną cechą kontraktów futures jest to, że inwestorzy nie muszą płacić całej kwoty, na jaką opiewa poszczególny kontrakt. Pokrywają natomiast tylko część, nazywaną depozytem zabezpieczającym. Depozyty stanowią stosunkowo niewielki odsetek wartości samego kontraktu i są płacone zarówno przez kupującego, jak i sprzedającego kontrakt.

Należy podkreślić, że depozyt nie jest opłatą za kontrakt, ale zabezpieczeniem jego wykonania. Wielkość depozytów zabezpieczających jest wyznaczana przez izbę rozliczeniową.

Rozróżniamy dwa rodzaje depozytów, a mianowicie:

• depozyt początkowy (wstępny),

• depozyt minimalny.

Na polskim rynku giełdowym KDPW_CCP stosuje następujące określenia:

1. wstępny depozyt zabezpieczający,

2. właściwy depozyt zabezpieczający.

Depozyt początkowy to kwota, jaką inwestor musi zapłacić w momencie zajmowania pozycji na rynku (kupna lub sprzedaży).

Każdego dnia po rozliczeniu sesji do rachunku inwestora dopisywane są zyski lub odpisywane straty z otwartych pozycji.

Jeżeli na skutek poniesionych strat depozyt inwestora zmniejszy się do poziomu depozytu minimalnego, który jest ustalany na poziomie niższym od depozytu początkowego, inwestor jest wzywany przez swoje biuro maklerskie do uzupełnienia depozytu. Inwestor powinien dokonać wpłaty na ogół przed rozpoczęciem kolejnej sesji. Jeżeli tego nie zrobi, jego pozycja zostaje przez biuro maklerskie zamknięta.

Ponieważ wartość depozytu stanowi tylko część wartości kontraktu, mówi się, że kontrakty futures mają dużą dźwignię finansową. Pozwala to osiągnąć duże zyski, przy zaangażowaniu tylko niewielkiej kwoty, którą stanowi depozyt.

Dodatkowym zabezpieczeniem wykonania kontraktu jest system codziennych rozliczeń.

Przeprowadzanie codziennych rozliczeń oznacza, że zawierający kontrakt na bieżąco realizuje swoje zyski lub straty powstałe w danym dniu giełdowym. Inwestor może wycofać swój dzienny zysk, ale jest też zmuszony do pokrycia równowartości dziennej straty.

Kontrakty terminowe futures na indeksy giełdowe

Standard kontraktu

Instrument pochodny	Instrument bazowy	Nazwa skrócona
Kontrakt terminowy na WIG20	WIG20	FW20krr (np. FW20H12)
Kontrakt terminowy na mWIG40	mWIG40	FW40krr (np. FW40Z11)

Kurs kontraktu określany jest w punktach indeksowych.

Miesiące wykonania:

• cztery najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień (H, M, U, Z) w przypadku kontraktu na WIG20;

• trzy najbliższe miesiące z tego samego cyklu w przypadku kontraktu na mWIG40.

Seria obejmuje wszystkie kontrakty mające ten sam termin wykonania, np. w czerwcu lub we wrześniu 2012 r.

Dniem wygaśnięcia kontraktu jest trzeci piątek miesiąca wykonania.

Dziennym kursem rozliczeniowym jest kurs zamknięcia kontraktów danej serii (istnieją odstępstwa od tej reguły).

Ostateczny kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia kontraktu jako średnia arytmetyczna ze wszystkich wartości danego indeksu (WIG20, mWIG40) w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych oraz wartości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej, po odrzuceniu 5 najwyższych i 5 najniższych z tych wartości.

Rozliczenie pieniężne - mnożnik: 10 złotych

Nazwa skrócona - FXYZkrr:

F - rodzaj instrumentu;

XYZ - skrót nazwy instrumentu bazowego (W20 oraz W40 odpowiednio dla indeksu WIG20 i mWIG40);

k - kod określający miesiąc wykonania kontraktu;

rr - dwie ostatnie cyfry roku wykonania.

(Przykład: FW20M12 - kontrakt terminowy na indeks WIG20 z terminem wygaśnięcia w czerwcu 2012 r.)

Charakterystyka opcji

Opcja jest to upoważnienie (prawo) do zakupu lub sprzedaży przedmiotu transakcji (np. papieru wartościowego lub towaru) w oznaczonym okresie czasu i po określonej cenie. Transakcje (kontrakty) opcyjne polegają więc na kupnie lub sprzedaży nie konkretnej np. akcji, lecz prawa do jej kupna lub sprzedaży.

Innymi słowy transakcja opcyjna oznacza umowę między kupującym a sprzedającym opcję, w wyniku której kupujący ma prawo do zakupu lub sprzedania przedmiotu transakcji (np. akcji danej spółki) po z góry określonej cenie w ustalonym czasie w przyszłości. Za nabycie tego prawa kupujący w momencie zawierania transakcji płaci sprzedawcy opcji określoną cenę, nazywaną premią.

Z opcjami związane są trzy różne ceny:

1. cena opcji, czyli premia,

2. cena wykonania (realizacji) - jest to cena po jakiej opcja jest wykonana, cena ta ustalana jest w momencie wystawienia opcji,

3. cena instrumentu finansowego (instrumentu bazowego), na który jest wystawiona opcja - cena ta zmienia się w czasie.

W odniesieniu do terminu opcji należy odróżniać dwa pojęcia: termin wygaśnięcia i termin wykonania.

Termin wygaśnięcia opcji jest to termin, po upływie którego opcja traci swoją ważność. Natomiast termin wykonania opcji to termin, w którym opcja jest wykonana (realizowana).

Istnieją dwa podstawowe rodzaje opcji:

• opcje kupna (ang. call option),

• opcje sprzedaży (ang. put option).

Opcja kupna daje kupującemu prawo do zakupu w przyszłości przedmiotu transakcji (np. akcji danej spółki) według z góry ustalonych warunków. Jeżeli kupujący zdecyduje się skorzystać ze swojego prawa, sprzedawca opcji kupna zobowiązany jest do dostarczenia mu określonego w umowie instrumentu bazowego zgodnie z ustalonymi warunkami.

Z kolei opcja sprzedaży daje kupującemu prawo do sprzedania przedmiotu transakcji według z góry określonych warunków. Natomiast sprzedający opcję sprzedaży zobowiązuje się do zakupu określonego w umowie instrumentu bazowego zgodnie z ustalonymi warunkami.

Podobnie jak w przypadku kontraktów forward i futures, kupujący opcje określani są jako zajmujący pozycję długą, natomiast sprzedający jako zajmujący pozycję krótką. Sprzedaż opcji nazywana jest także wystawieniem opcji, a sprzedający - wystawiającym opcję (wystawcą).

Wystawiający opcję kupna (sprzedawca) może nie posiadać aktywów bazowych, na które ona opiewa. W takiej sytuacji jest to tzw. opcja bez pokrycia. Z kolei opcje, które mają pokrycie w aktywach bazowych nazywane są opcjami z pokryciem.

Na rynkach opcji wyróżnia się cztery rodzaje uczestników. Są to:

1. kupujący opcje kupna, którzy nabywają prawo do zakupu określonego instrumentu finansowego, czyli zajmują długą pozycję w kupnie;

2. sprzedający opcje kupna, którzy zobowiązują się do sprzedaży określonego instrumentu finansowego w przypadku zażądania jego zakupu przez posiadacza opcji, czyli zajmują krótką pozycję w kupnie;

3. kupujący opcje sprzedaży, którzy nabywają prawo do zbycia określonego instrumentu finansowego, czyli zajmują długą pozycję w sprzedaży;

4. sprzedający opcje sprzedaży, którzy zobowiązują się do zakupu określonego instrumentu finansowego, w przypadku gdy posiadacz opcji zdecyduje się go sprzedać, czyli zajmują krótką pozycję w sprzedaży.

Drugim podziałem opcji jest podział na opcje europejskie i amerykańskie. Jest to podział z punktu widzenia terminu, w którym posiadacz opcji może ją wykonać.

Opcja europejska może zostać wykonana jedynie w dniu wygaśnięcia opcji, natomiast opcja amerykańska - w dowolnym dniu, przez cały okres ważności.

Transakcje opcyjne nie muszą być zrealizowane; kupujący nie ma obowiązku ich realizacji. Nabywcy opcji przysługuje prawo do decydowania czy dana transakcja ma zostać wykonana, tzn. czy chce zrealizować prawa przysługujące mu z tytułu posiadania opcji, czy też nie. Za to prawo zapłacił sprzedającemu premię.

O wykonaniu opcji decyduje porównanie ceny wykonania opcji (która jest określona w opcji i jest stała) z ceną instrumentu bazowego (która się zmienia). Możliwe są trzy następujące sytuacje:

1. Opcja jest „w cenie” („in-the-money” - ITM). W przypadku opcji kupna oznacza to, że cena wykonania jest niższa niż cena instrumentu bazowego. W przypadku opcji sprzedaży oznacza to, że cena wykonania jest wyższa niż cena instrumentu bazowego.

2. Opcja jest „nie w cenie” („out-of-the-money” - OTM). W przypadku opcji kupna oznacza to, że cena wykonania jest wyższa niż cena instrumentu bazowego. W przypadku opcji sprzedaży oznacza to, że cena wykonania jest niższa niż cena instrumentu bazowego.

3. Opcja jest „po cenie” („at-the-money” - ATM). Oznacza to (w przypadku opcji kupna i opcji sprzedaży), że cena wykonania jest równa (w praktyce bliska) cenie instrumentu bazowego.

Opcję wykonuje się, gdy jest ITM, natomiast nie wykonuje się, gdy jest OTM. Z kolei w przypadku opcji ATM jest obojętne czy opcja jest wykonana czy nie. Wykonanie opcji nie oznacza, że jej posiadacz osiągnie dochód, ponieważ musiał zapłacić premię kupując opcję. Premię tę należy uwzględnić przy obliczaniu dochodu.

Inwestor nabywający opcje kupna oczekuje wzrostu cen akcji, natomiast inwestor kupujący opcje sprzedaży ma nadzieję na spadek cen.

Profile wypłaty (zysk/strata) opcji

OPCJA KUPNA - PRZYKŁAD

Hipotetyczna europejska opcja kupna 100 akcji

Kurs wykonania = 115 zł

Termin wygaśnięcia: trzeci piątek września

Kurs opcji kupna (premia) = 1 zł (wartość opcji kupna 100 × 1 zł = 100 zł)

Opcja zostanie wykonana, gdy kurs akcji na rynku będzie wyższy niż 115 zł.

ZYSKI/STRATY POSIADACZA I WYSTAWCY OPCJI KUPNA

116 = 115 (kurs wykonania) + 1 (premia)

(dla uproszczenia w przykładzie pominięto opłaty transakcyjne)

OPCJA SPRZEDAŻY - PRZYKŁAD

Hipotetyczna opcja europejska sprzedaży 100 akcji

Kurs wykonania = 115 zł

Termin wygaśnięcia: trzeci piątek grudnia

Kurs opcji sprzedaży = 4 zł/szt. (za 100 akcji cena 400 zł)

Opcja zostanie wykonana, gdy kurs akcji na rynku będzie niższy niż 115 zł.

ZYSKI/STRATY POSIADACZA I WYSTAWCY OPCJI SPRZEDAŻY

111 = 115 (kurs wykonania) - 4 (premia)

(dla uproszczenia w przykładzie pominięto opłaty transakcyjne)

Standard opcji na indeks WIG20

Typ opcji - opcje kupna i opcje sprzedaży

Styl wykonania opcji - europejski (opcje mogą być wykonane tylko w dniu wygaśnięcia)

Instrument bazowy - indeks WIG20

Jednostka notowania - punkty indeksowe

Rozliczenie pieniężne - mnożnik 10 zł

Kwota rozliczenia:

opcja kupna: (kurs rozliczeniowy - kurs wykonania) razy 10 zł

opcja sprzedaży: (kurs wykonania - kurs rozliczeniowy) razy 10 zł

Klasa opcji obejmuje wszystkie opcje na dany instrument bazowy objęte tym samym standardem.

Seria opcji obejmuje wszystkie opcje tej samej klasy i tego samego typu o tym samym dniu wygaśnięcia i tym samym kursie wykonania.

Kurs rozliczeniowy jest określony w dniu wygaśnięcia opcji jako średnia arytmetyczna ze wszystkich wielkości indeksu WIG20 w czasie ostatniej godziny notowań ciągłych oraz wielkości tego indeksu ustalonej na zamknięcie sesji giełdowej, po odrzuceniu 5 najwyższych i 5 najniższych z tych wartości.

Miesiące wygaśnięcia - cztery najbliższe miesiące z cyklu marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień.

Miesiąc	Kod opcji kupna	Kod opcji sprzedaży
marzec	C	O
czerwiec	F	R
wrzesień	I	U
grudzień	L	X

Dzień wygaśnięcia - trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia danej serii.

Depozyty zabezpieczające wymagane są wyłącznie od wystawców opcji.

Nazwa skrócona opcji - OXYZkrccc:

O - rodzaj instrumentu;

XYZ - kod określający nazwę instrumentu

bazowego (w tym przypadku W20);

k - kod określający typ i miesiąc wygaśnięcia opcji;

r - ostatnia cyfra roku wygaśnięcia;

ccc - oznaczenie kursu wykonania (kurs wykonania

opcji = kurs w nazwie skróconej pomnożony przez

10).

(Przykład: OW20R2250 - opcja sprzedaży na WIG20 wygasająca w czerwcu 2012 r. z kursem wykonania 2500 pkt.)

Swapy (kontrakty swap)

Kontrakty swap są to umowy zawierane przez dwie strony, polegające na wymianie przyszłych płatności według wcześniej określonych zasad.

Celem zawierania kontraktów swap jest osiąganie korzyści komparatywnych, które występują na rynkach finansowych.

Najbardziej popularnymi rodzajami kontraktów swap są swapy procentowe i swapy walutowe.

W przypadku swapu procentowego jedna strona kontraktu (np. strona B) zobowiązuje się wypłacać drugiej stronie (np. stronie A) przez określoną liczbę lat oprocentowanie wartości nominalnej swapu liczone według ustalonej stałej stopy procentowej. W tym samym okresie strona A zobowiązuje się wypłacać stronie B oprocentowanie tej samej kwoty liczone według zmiennej stopy procentowej. Waluty obu strumieni płatności są takie same.

Z kolei najprostsze swapy walutowe polegają na wymianie wartości nominalnej pożyczki oraz jej oprocentowania naliczonego według stałej stopy procentowej w jednej walucie na wartość nominalną pożyczki wraz z oprocentowaniem obliczonym według stałej stopy procentowej w innej walucie. Wartości obu pożyczek są w przybliżeniu równe.

Przykład swapu procentowego

Spółki A i B zamierzają zaciągnąć 5-letnie kredyty w wysokości 10 mln zł każdy. Spółce A zależy na zmiennym oprocentowaniu kredytu powiązanym z sześciomiesięczną stopą WIBOR. Z kolei spółka B chce zaciągnąć kredyt o oprocentowaniu stałym.

Spółkom zaoferowano stopy oprocentowania kredytów przedstawione w tabeli:

	Oprocentowanie stałe	Oprocentowanie zmienne
Spółka A	10,0%	6-miesięczna stopa WIBOR + 0,3%
Spółka B	11,2%	6-miesięczna stopa WIBOR + 1,0%

Sposób postępowania:

1. Spółka A zaciąga kredyt o oprocentowaniu stałym 10% rocznie.

2. Spółka B zaciąga kredyt o oprocentowaniu zmiennym, równym stopie WIBOR + 1% rocznie.

3. Spółki zawierają kontrakt swap.

1. Kontrakt swap bez pośrednika finansowego.

Schemat tego kontraktu jest przedstawiony na rysunku 1.

Rys.1. Bezpośrednia umowa swapowa wraz z płatnościami zewnętrznymi

Spółka A zobowiązuje się płacić spółce B od zaciągniętego kredytu w wysokości 10 mln zł oprocentowanie zmienne według stopy WIBOR.

W zamian spółka B zobowiązuje się płacić spółce A również od zaciągniętego kredytu 10 mln zł oprocentowanie według stałej stopy równej 9,95 % rocznie.

Spółka A:

1. płaci kredytodawcom zewnętrznym 10% w skali roku,

2. otrzymuje od spółki B 9,95% w skali rocznej,

3. płaci spółce B oprocentowanie równe stopie WIBOR.

Łączny wynik trzech płatności oznacza, że spółka A jest zobowiązana do płacenia oprocentowania w wysokości stopy WIBOR + 0,05% w skali rocznej.

Spółka B:

1. płaci zewnętrznym kredytodawcom oprocentowanie równe stopie WIBOR + 1% w skali roku,

2. otrzymuje od spółki A oprocentowanie równe stopie WIBOR,

3. płaci spółce A 9,95% w skali rocznej.

Suma trzech płatności spółki B daje oprocentowanie w wysokości 10,95% w skali rocznej.

Przedstawiony przykład pokazuje, że dzięki zawartemu kontraktowi swap obie spółki zyskują po 0,25% w skali rocznej, a zatem łączny zysk z tego kontraktu jest równy 0,5% w skali roku.

2. Kontrakt swap za pośrednictwem instytucji finansowej.

Schemat takiego kontraktu jest przedstawiony na rysunku 2.

Rys.2. Swap procentowy zawarty za pośrednictwem instytucji finansowej wraz z płatnościami zewnętrznymi

Obie spółki zawierają kontrakty swap z pośrednikiem finansowym.

Spółka A zobowiązuje się płacić pośrednikowi oprocentowanie zmienne w wysokości stopy WIBOR, natomiast pośrednik płaci spółce oprocentowanie stałe 9,9% w skali roku.

Z kolei spółka B zobowiązuje się płacić pośrednikowi oprocentowanie stałe 10% rocznie, natomiast pośrednik płaci spółce oprocentowanie zmienne w wysokości stopy WIBOR.

Spółka A:

1. płaci kredytodawcom zewnętrznym 10% w skali roku,

2. otrzymuje od instytucji finansowej 9,9% w skali rocznej,

3. płaci instytucji finansowej oprocentowanie równe stopie WIBOR.

W rezultacie spółka A płaci oprocentowanie równe stopie WIBOR + 0,1% (-10% + 9,9% - WIBOR), czyli o 0,2% w skali roku mniej, niż gdyby zaciągnęła bezpośrednio kredyt o oprocentowaniu zmiennym.

Spółka B:

1. płaci zewnętrznym kredytodawcom oprocentowanie równe stopie WIBOR + 1% w skali roku,

2. otrzymuje od instytucji finansowej oprocentowanie w wysokości stopy WIBOR,

3. płaci instytucji finansowej 10% w skali rocznej.

Łącznie oprocentowanie kredytu spółki B wynosi 11% [-(WIBOR + 1%) + WIBOR - 10%], a zatem o 0,2% mniej, niż gdyby zaciągnęła bezpośrednio kredyt o oprocentowaniu stałym.

Z kolei zysk netto instytucji finansowej wynosi 0,1% rocznie. Zmienna stopa procentowa, którą instytucja ta musi zapłacić, jest wprawdzie równa otrzymywanej zmiennej stopie procentowej, ale otrzymywana stała stopa procentowa jest o 0,1% wyższa niż płacona stała stopa procentowa.

Ogólnie biorąc zysk netto wszystkich (tym razem trzech) uczestników kontraktu swap jest - tak jak poprzednio - równy 0,5% w skali roku.

15

0

(b) pozycja krótka

(a) pozycja długa

Zysk

Zysk

Strata

Strata

K

K

S_T

S_T

0

10%

WIBOR

Instytucja
finansowa

WIBOR+1%

9,9%

WIBOR

10%

Spółka B

Spółka A

WIBOR+1%

9,95%

WIBOR

10%

Spółka B

Spółka A

---