INSTRUMENTY FINANSOWE

1. Rodzaje instrumentów finansowych.

2. Papiery wartościowe o stałym dochodzie - obligacje.

3. Papiery wartościowe o zmiennym dochodzie - akcje.

4. Inne papiery wartościowe.

5. Emisja papierów wartościowych.

Rodzaje instrumentów finansowych

Przedmiotem obrotu na rynkach finansowych są instrumenty finansowe, w węższym ujęciu - papiery wartościowe.

Nazwa „instrument finansowy” powstała na gruncie finansów, natomiast „papier wartościowy” na gruncie prawa. Ogólnie biorąc są to pojęcia zbliżone, przy czym „instrument finansowy” jest pojęciem szerszym niż „papier wartościowy”, gdyż obejmuje także instrumenty nie będące klasycznymi papierami wartościowymi. Oznacza to, że każdy papier wartościowy jest instrumentem finansowym (na przykład akcje), natomiast nie każdy instrument finansowy jest papierem wartościowym (na przykład kontrakty futures).

Definicje (przypomnienie):

1) Instrument finansowy jest to umowa między dwiema stronami regulująca zależność finansową między nimi.

2) Papiery wartościowe (w tradycyjnym ujęciu) to dokumenty stwierdzające istnienie określonych praw majątkowych przysługujących ich właścicielom.

W aktualnie obowiązujących regulacjach prawnych w Polsce instrumenty finansowe zostały zdefiniowane w ten sposób, że w ustawie „o obrocie instrumentami finansowymi” wymienia się co jest instrumentem finansowym.

Zgodnie z ustawą instrumentami finansowymi są:

1. papiery wartościowe;

2. niebędące papierami wartościowymi:

1. tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,

2. instrumenty rynku pieniężnego,

3. finansowe kontrakty terminowe oraz swapy,

4. opcje,

5. pochodne instrumenty towarowe,

6. inne instrumenty, jeżeli zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium państwa członkowskiego lub są przedmiotem ubiegania się o takie dopuszczenie.

Z kolei papierami wartościowymi są:

1) akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego;

2) inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych, lub wykonywane przez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).

Papiery wartościowe - przyjmując określone kryteria - można podzielić na kilka rodzajów.

1) Ze względu na rodzaj praw zawartych w papierach wartościowych dzieli się je na dwie podstawowe grupy:

• papiery opiewające na wierzytelności pieniężne, nazywane papierami wierzytelnościowymi lub dłużnymi,

• papiery zawierające prawa udziałowe w spółkach, czyli prawa do współwłasności majątkowej, nazywane papierami udziałowymi lub własnościowymi.

2) Ze względu na sposób przenoszenia tytułu własności do praw majątkowych (inaczej: regulację obrotu) rozróżnia się:

• papiery na okaziciela,

• papiery na zlecenie,

• papiery imienne.

3) Ze względu na pełnione funkcje w gospodarce, czyli w zależności od celów jakim służą papiery wartościowe, dzieli się je na:

• lokacyjne papiery wartościowe,

• dowodowe (towarowe) papiery wartościowe,

• rozliczeniowe papiery wartościowe.

W zależności od horyzontu czasowego lokaty papiery wartościowe dzieli się na dwie zasadnicze grupy:

• papiery krótkoterminowe (rynku pieniężnego),

• papiery długoterminowe (rynku kapitałowego).

Z punktu widzenia charakteru przynoszonych dochodów papiery wartościowe dzielą się na:

• papiery przynoszące stały dochód; jest to dochód z góry ustalony, przeważnie w formie określonej stopy procentowej (np. obligacje),

• papiery przynoszące zmienny dochód, zależny od wyników ekonomicznych osiąganych przez emitenta (np. akcje).

Na współczesnych rynkach finansowych występują dwa rodzaje papierów wartościowych:

1. mające postać fizyczną, czyli formę dokumentu,

2. nie mające postaci fizycznej, czyli zdematerializowane. Papiery zdematerializowane występują w formie zapisów komputerowych.

W obrocie na rynku regulowanym w Polsce występują wyłącznie papiery w postaci zdematerializowanej. Papiery te są zarejestrowane w specjalnej instytucji, a mianowicie w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Transakcje dokonywane są poprzez zmiany zapisów na odpowiednich kontach.

Obligacje

Obligacja to papier wartościowy zaświadczający o udzieleniu emitentowi pożyczki oraz uprawniający właściciela obligacji (obligatariusza) do otrzymywania stałego dochodu w formie określonego procentu.

Podstawowymi charakterystykami większości obligacji są:

1. wartość nominalna obligacji;

2. termin wykupu (nazywany również terminem ważności lub terminem zapadalności);

3. odsetki, inaczej nazywane kuponami.

Obligacje można dzielić stosując różne kryteria klasyfikacyjne.

1) Ze względu na miejsce emisji obligacje dzieli się na dwa rodzaje:

• obligacje krajowe,

• obligacje zagraniczne.

2) Ze względu na sposób przenoszenia praw (sposób oznaczenia obligatariusza) obligacje dzielą się na imienne oraz na okaziciela.

3) Biorąc pod uwagę termin wykupu obligacje dzielimy na:

• krótkoterminowe;

• średnioterminowe;

• długoterminowe.

4) Ze względu na sposób wykupu wyróżnić można dwa typy obligacji:

• wykupywane w jednym terminie (jednorazowo);

• wykupywane w kilku terminach (ratami).

5) Biorąc pod uwagę zabezpieczenie interesów obligatariuszy obligacje dzielą się na:

• zabezpieczone;

• nie zabezpieczone.

6) Z punktu widzenia podmiotu emitującego obligacje (kryterium emitenta) wyróżniamy:

• obligacje skarbowe;

• obligacje komunalne;

• obligacje korporacyjne (przedsiębiorstw).

7) Biorąc pod uwagę sposób oprocentowania obligacji, czyli sposób naliczania i wypłacania odsetek, wyróżnia się:

• obligacje o stałym oprocentowaniu;

• obligacje o zmiennym oprocentowaniu;

• obligacje indeksowane;

• obligacje zerokuponowe, inaczej zwane obligacjami o kuponie zerowym (bez odsetek).

Obligacje mają określony termin trwania. W momencie wykupienia przez emitenta obligacje przestają istnieć.

Ważnym wskaźnikiem określającym bezpieczeństwo inwestycji w obligacje jest tzw. rating, czyli ocena wiarygodności emitenta do spłaty zadłużenia.

Rating jest niezależną i obiektywną oceną ryzyka kredytowego podmiotu zaciągającego dług na rynku. Ratingi nadawane są przez wyspecjalizowane agencje na podstawie wszechstronnej analizy sytuacji danego podmiotu, a także otoczenia w którym oceniany podmiot działa.

Do najbardziej znanych niezależnych agencji ratingowych należą:

• Standard and Poor's (S&P),

• Moody's,

• Fitch.

Agencje klasyfikują według podobnych zasad za pomocą systemu liter i symboli dodatkowych (znaki plus i minus, liczby). Jednak każda agencja stosuje własną skalę, według której nadaje oceny, tzn. kwalifikuje obligacje do odpowiedniej grupy. Klasyfikacja prowadzona jest w malejącej skali - na przykład w przypadku S&P od AAA (najwyższa jakość) do D (najniższa).

Głównym zadaniem ratingu jest poinformowanie obecnych i przyszłych inwestorów o wiarygodności i wypłacalności ocenianego podmiotu.

W Polsce zasady emisji, zbywania, nabywania i wykupu obligacji reguluje ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 z późn. zm.).

Zgodnie z ustawą obligacje mogą emitować:

1. podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną, a także spółki komandytowo-akcyjne,

2. gminy, powiaty, województwa (jednostki samorządu terytorialnego), a także związki tych jednostek oraz miasto stołeczne Warszawa,

3. inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw (np. banki),

4. rządowe i międzynarodowe instytucje finansowe (spełniające warunki określone w ustawie).

Przepisy ustawy nie mają zastosowania do obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i Narodowy Bank Polski.

Oprócz obligacji zwykłych, ustawa przewiduje także możliwość emitowania:

1. obligacji zamiennych,

2. obligacji z prawem pierwszeństwa,

3. obligacji przychodowych.

Obligacje skarbowe w Polsce

Obligacje skarbowe są emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Podstawą prawną emisji obligacji skarbowych jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240), natomiast dopuszczalną wielkość emisji w poszczególnych latach określają coroczne ustawy budżetowe.

Szczegółowe warunki dotyczące poszczególnych emisji podawane są w listach emisyjnych Ministra Finansów wprowadzających daną emisję do obrotu.

Obligacje skarbowe dzielą się na dwa rodzaje:

1. obligacje hurtowe - przeznaczone głównie dla dużych inwestorów instytucjonalnych. Obligacje hurtowe na rynku pierwotnym oferowane są do sprzedaży na przetargach organizowanych przez Narodowy Bank Polski - agenta emisji. Uczestnikami przetargów mogą być banki i biura maklerskie, spełniające kryteria określone przez Ministra Finansów. Następnie obligacje mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym - obligacje hurtowe są notowane na giełdzie papierów wartościowych;

2. obligacje detaliczne - dostępne dla inwestorów indywidualnych. Sprzedawane są na rynku pierwotnym przez PKO Bank Polski, który jest agentem emisji. Ponadto możliwy jest także zakup przez internet (np. strona www.obligacjeskarbowe.pl) oraz przez telefon.

Do obligacji hurtowych zaliczamy (przykładowo):

• obligacje dwuletnie „zerokuponowe” (OK),

• obligacje pięcioletnie o stałym oprocentowaniu (PS),

• obligacje dziesięcioletnie o stałym oprocentowaniu (DS),

• obligacje dziesięcioletnie o zmiennym oprocentowaniu (DZ),

• obligacje dwudziestoletnie o stałym oprocentowaniu (WS).

Obligacje detaliczne, czyli dostępne dla inwestorów indywidualnych, to:

• obligacje dwuletnie oszczędnościowe o stałym oprocentowaniu (DOS),

• obligacje trzyletnie o zmiennej stopie procentowej (TZ),

• obligacje czteroletnie indeksowane oszczędnościowe (COI),

• obligacje emerytalne dziesięcioletnie oszczędnościowe (EDO).

W obrocie obligacjami skarbowymi używa się skróconych nazw (symboli). Skrócona nazwa składa się z dwóch lub trzech liter oraz czterech cyfr. Litery określają rodzaj obligacji, natomiast cyfry oznaczają termin wykupu - pierwsze dwie miesiąc, pozostałe dwie rok.

Skarbowe obligacje detaliczne dzielą się na dwie grupy:

• obligacje oszczędnościowe,

• obligacje rynkowe.

Aktualnie emitowane są trzy rodzaje obligacji oszczędnościowych: DOS, COI i EDO. Obligacje oszczędnościowe charakteryzują się następującymi podstawowymi cechami:

• są dostępne dla osób fizycznych, stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych oraz fundacji wpisanych do rejestru sądowego,

• emisja odbywa się co miesiąc,

• w trakcie okresu sprzedaży sprzedawane są po stałej cenie równej wartości nominalnej (100 zł),

• nie są notowane na giełdzie papierów wartościowych,

• można je przedstawić do przedterminowego wykupu (nie wcześniej jednak niż miesiąc od momentu zakupu i nie później niż na miesiąc przed terminem ich wykupu). W takim przypadku wartość narosłych odsetek zostaje pomniejszona o opłatę w wysokości 1 zł od każdej obligacji (w przypadku EDO o 2 zł).

Z kolei obligacjami rynkowymi są obligacje trzyletnie o zmiennym oprocentowaniu (TZ). Podstawową cechą obligacji rynkowych jest możliwość obrotu nimi na giełdzie papierów wartościowych oraz na regulowanym rynku pozagiełdowym.

Akcje

Akcja reprezentuje część kapitału spółki akcyjnej i ma charakter tytułu własności.

Akcja jest to papier wartościowy stwierdzający udział w majątku spółki akcyjnej i dający jej właścicielowi (akcjonariuszowi) określone prawa. Prawa te dzielą się na prawa majątkowe (mające wartość pieniężną, natury finansowej) i prawa korporacyjne (dotyczące wpływu akcjonariuszy na podejmowanie decyzji w spółce).

Do podstawowych praw akcjonariusza zaliczamy:

• prawo do udziału w zysku spółki,

• prawo do udziału w zarządzaniu spółką,

• prawo do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji,

• prawo poboru.

1) Posiadacz akcji ma prawo do otrzymywania dywidendy. Dywidenda to niestały dochód z akcji - część zysku przeznaczona do podziału między akcjonariuszy, wypłacana najczęściej w stosunku rocznym.

Decyzję o wypłacie i wielkości dywidendy podejmuje walne zgromadzenie akcjonariuszy.

Walne zgromadzenie ustala dwie daty:

• dzień ustalenia prawa do dywidendy (dzień dywidendy);

• dzień wypłaty dywidendy.

Spółki nie mają obowiązku wypłacania dywidendy.

2) Akcjonariusz posiada prawo udziału oraz prawo głosu na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy, na których podejmowane są kierunkowe decyzje dotyczące działalności przedsiębiorstwa. Udział w walnym zgromadzeniu zapewnia akcjonariuszowi możliwość wpływania na losy spółki, wybór osób wchodzących do jej władz oraz podział wypracowanego zysku. W ten sposób realizowane jest prawo do udziału w zarządzaniu spółką.

3) Akcjonariuszowi przysługuje również prawo do udziału w majątku spółki, ale dopiero w razie jej likwidacji. Wówczas wartość (suma) likwidacyjna majątku, tzn. pozostała po uprzednim pokryciu wszelkich zobowiązań, podlega podziałowi proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych przez akcjonariuszy akcji.

4) Istotnym prawem przysługującym akcjonariuszowi jest prawo poboru. Prawo to ma zastosowanie w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę.

Jeżeli spółka zdecyduje się podwyższyć kapitał zakładowy w drodze emisji nowych akcji, dotychczasowi akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa w obejmowaniu tych akcji, czyli prawo poboru akcji nowej emisji (proporcjonalnie do już posiadanej liczby akcji).

Ważną cechą prawa poboru jest to, że może ono być przedmiotem obrotu giełdowego jako samodzielny papier wartościowy.

Wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w czasie trwania spółki. Akcjonariusz może odzyskać pieniądze wyłożone na zakup akcji jedynie poprzez ich sprzedaż.

Każda akcja ma wartość nominalną. Wartość nominalna akcji jest wynikiem podzielenia kapitału zakładowego spółki przez ilość wyemitowanych akcji. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz.

Akcje są niepodzielne, tzn. nie występują w częściach ułamkowych. Podziałowi może natomiast podlegać kapitał zakładowy. Tak zwane splity oznaczają zmniejszenie wartości nominalnej akcji, co automatycznie powoduje odpowiednie zwiększenie ich liczby w spółce.

Kapitał zakładowy może być także scalany przez podnoszenie wartości nominalnej akcji; jest to operacja odwrotna do splitu.

Akcje spełniają dwie podstawowe funkcje ekonomiczne:

1. są formą pozyskiwania kapitału przez spółki akcyjne,

2. z punktu widzenia akcjonariusza są instrumentem inwestowania bez podjęcia działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek.

Rodzaje akcji

1) Akcje mogą być imienne lub na okaziciela.

2) Ze względu na formę pokrycia równowartości akcji można wyróżnić akcje:

• opłacone gotówką,

• akcje aportowe, czyli wydawane za wkłady rzeczowe.

3) Z punktu widzenia uprawnień akcjonariuszy akcje dzieli się na zwykłe i uprzywilejowane.

Uprzywilejowanie może dotyczyć:

• prawa głosu,

• dywidendy,

• podziału majątku w razie likwidacji spółki.

Akcje danej spółki istnieją tak długo, jak długo istnieje sama spółka i mogą przechodzić z pokolenia na pokolenie.

W Polsce zagadnienia związane ze spółkami akcyjnymi i akcjami reguluje kodeks spółek handlowych, tytuł III, dział II „Spółka akcyjna”. Zgodnie z kodeksem akcje mogą emitować:

• spółki akcyjne,

• spółki komandytowo-akcyjne.

Inne papiery wartościowe

Prawo poboru. Prawo poboru jest to papier wartościowy, który oznacza prawo posiadacza akcji spółki do zakupu akcji nowej emisji po ustalonej cenie emisyjnej. Każdej akcji starej emisji odpowiada jedno prawo poboru.

Liczba praw poboru niezbędnych do zakupu jednej akcji nowej emisji zależy od stosunku łącznej liczby akcji starych emisji do liczby akcji nowej emisji.

W przypadku prawa poboru istotną datą jest dzień ustalenia prawa poboru, określony uchwałą walnego zgromadzenia.

Prawo poboru można wykonywać tylko w wyznaczonym terminie. W tym czasie akcjonariusze mają trzy możliwości:

1. wykonać prawo poboru, czyli dokonać zapisu na akcje nowej emisji,

2. sprzedać wszystkie lub część praw poboru,

3. pozwolić na wygaśnięcie tych praw, tzn. zatrzymać prawo poboru aż do dnia utraty ważności i nie zrealizować go.

Wartość (teoretyczną) prawa poboru obliczamy korzystając z następującego wzoru:

gdzie:

WPP - wartość prawa poboru,

C_A - aktualny kurs (cena) starych akcji przed „oddzieleniem” praw poboru,

C_E - cena emisyjna akcji nowej emisji,

R - liczba praw poboru potrzebna do zakupu jednej nowej akcji.

Emisja akcji PKO BP z prawem poboru

- dotychczasowa emisja: 1 mld akcji;

- nowa emisja akcji serii D: 250 mln sztuk;

- cena emisyjna nowych akcji: 20,50 zł;

- cztery prawa poboru uprawniały do objęcia jednej nowej akcji;

- dzień prawa poboru: 6 X 2009 r. (wtorek);

- ostatnia sesja giełdowa (biorąc pod uwagę system rozliczeń transakcji giełdowych T+3), na której można było kupić akcje PKO BP z prawem poboru: 1 X 2009 r. (czwartek);

- kurs akcji 1 X 2009 r. (czwartek): 33,41 zł;

- wartość prawa poboru = 2,58 zł (33,41 - 20,50)/(4 + 1);

- kurs skorygowany akcji 2 X 2009 r. (piątek) po odjęciu prawa poboru = 30,83 zł (33, 41 - 2,58), tj. spadek o 7,72% (podczas sesji kurs wzrósł o 2,47% i na zakończenie sesji wyniósł 31,59 zł);

- okres notowań praw poboru na GPW: 7-15 X 2009 r.

- termin zapisów na akcje (zapisy wynikające z wykonania prawa poboru oraz dodatkowe): 7-20 X 2009 r.

- przydział akcji objętych w ramach wykonania praw poboru oraz zapisów dodatkowych: 29 X 2009 r.

Rezultaty oferty - w ofercie nowej emisji akcji serii D banku PKO BP inwestorzy złożyli ponad 67,7 tys. zapisów na 247,9 mln akcji, czyli wykorzystano 99,16% praw poboru. Pozostałe 2,1 mln akcji przydzielono inwestorom, którzy złożyli zapisy dodatkowe (stopa redukcji w tej puli wyniosła 99,04%).

Bank pozyskał środki w kwocie 5,125 mld zł.

Prawa do akcji (PDA). Prawo do akcji jest papierem wartościowym, który daje prawo jego posiadaczowi do otrzymania akcji danej spółki.

Po formalnym przydziale akcji musi nastąpić rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego spółki w sądzie, a następnie zarejestrowanie nowych akcji w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych i dopiero wtedy możliwe jest rozpoczęcia ich notowania na giełdzie. W sumie może to trwać nawet kilka tygodni.

W celu złagodzenia problemu długiego oczekiwania na rozpoczęcie giełdowych notowań akcji wprowadzono papier wartościowy, zwany prawem do nowych akcji (PDA), co graficznie zostało przedstawione na schemacie 2.

Schemat 2.

Prawo do akcji (PDA)

PDA zastępują akcje spółki w okresie między zakończeniem przyjmowania zapisów na akcje a rozpoczęciem ich notowań giełdowych.

Po zakończeniu subskrypcji inwestor otrzymuje tyle praw do akcji, ile zostało mu przydzielonych akcji. Inwestor może obracać prawami do akcji na giełdzie tak samo, jak gdyby to były akcje.

Podstawową korzyścią wynikającą z obrotu prawami do akcji jest możliwość skrócenia czasu zamrożenia kapitału inwestorów.

Prawo do akcji wygasa z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych. Sama zamiana PDA na akcje przeprowadzana jest płynnie, czyli z dnia na dzień i nie wymaga od akcjonariusza podejmowania jakichkolwiek działań.

Kwity depozytowe. Kwity depozytowe są papierami wartościowymi wyemitowanymi w innym kraju na podstawie zakupionych i złożonych do depozytu (czyli wyłączonych z obrotu) akcji spółki danego kraju.

Ogólne zasady emisji i obrotu kwitami depozytowymi:

• inwestor zagraniczny, np. bank inwestycyjny (bank depozytowy) kupuje określony pakiet akcji spółki wyemitowanych w innym kraju i składa je do depozytu (w wybranym banku krajowym lub w filii banku depozytowego w kraju emitenta akcji, pełniącym funkcję powiernika);

• na tej podstawie emituje z reguły w walucie zagranicznej i oferuje do sprzedaży (poza krajem emitenta akcji) kwity, z których każdy odpowiada konkretnej liczbie akcji znajdujących się w depozycie (tj. jednej lub więcej);

• nabyte przez inwestorów kwity depozytowe mogą być przedmiotem dalszego obrotu na zagranicznym rynku (lub rynkach), na takich samych zasadach jakie występują w obrocie innymi walorami na tym rynku;

• właściciel kwitu depozytowego wystawionego na podstawie zdeponowanych akcji ma takie same prawa jak akcjonariusz, w tym przede wszystkim prawo do dywidendy.

Zasadą stosowaną w przypadku kwitów depozytowych jest pełna możliwość realizacji praw z akcji będących podstawą ich emisji.

Podstawowym kryterium podziału kwitów depozytowych jest miejsce ich emisji i obrotu. Najczęściej dzielimy kwity na dwa rodzaje:

• Amerykańskie Kwity Depozytowe (ang. American Depositary Receipt, w skrócie ADR), emitowane na rynku amerykańskim z przeznaczeniem dla amerykańskich inwestorów;

• Globalne Kwity Depozytowe (ang. Global Depositary Receipt, w skrócie GDR), które mogą być przedmiotem obrotu na innych rynkach kapitałowych lub na amerykańskim i innych rynkach.

Listy zastawne. Listy zastawne są emitowane przez banki hipoteczne na podstawie wierzytelności z tytułu udzielonych przez nie kredytów hipotecznych, czyli służą refinansowaniu udzielonych kredytów.

Listy zastawne są instrumentem wierzytelnościowym, co oznacza, że emitent (bank hipoteczny) zobowiązany jest do ich wykupu oraz wypłaty odsetek w sposób określony w warunkach emisji.

W Polsce listy zastawne mogą być emitowane na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Ustawa przewiduje dwa rodzaje listów zastawnych:

• hipoteczne listy zastawne, które są emitowane pod zastaw nieruchomości;

• publiczne listy zastawne, które są emitowane pod zastaw gwarancji lub poręczenia określonych instytucji (np. Skarbu Państwa, NBP).

Polskie listy zastawne są papierami wartościowymi imiennymi lub na okaziciela. Mogą być emitowane w formie dokumentu (materialnej) lub w formie zdematerializowanej. Mogą być nominowane w złotych lub w walucie obcej.

Certyfikaty inwestycyjne. Certyfikat inwestycyjny jest to papier wartościowy będący tytułem uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym.

Emitentem certyfikatów inwestycyjnych mogą być fundusze zamknięte.

Certyfikaty inwestycyjne są papierami niepodzielnym i mogą być emitowane w formie materialnej (dokumentu) lub zdematerializowanej, a także jako certyfikaty imienne lub na okaziciela.

Certyfikaty inwestycyjne na okaziciela, w formie zdematerializowanej, mogą być notowane na giełdzie.

Produkty strukturyzowane. Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe, których cena jest uzależniona od wartości określonego wskaźnika rynkowego (np. kursu akcji lub koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych czy kursów walut). Są one emitowane przez instytucje finansowe, najczęściej banki lub domy maklerskie. Emitent produktu strukturyzowanego zobowiązuje się w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci mu kwotę rozliczenia kalkulowaną według określonego wzoru.

W zależności od konstrukcji instrumentu wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych:

1. produkty gwarantujące pełną ochronę kapitału - instrumenty bardzo bezpieczne, które dają inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału;

2. produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, ponieważ większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez wbudowany produkt.

Produkty strukturyzowane możemy także dzielić w zależności od terminu ich wykupu na krótko-, średnio- i długoterminowe.

Emisja papierów wartościowych

Emisją nazywamy wypuszczenie na rynek nowych papierów wartościowych. Warunkiem zgromadzenia kapitału jest sprzedaż wyemitowanych walorów.

Sprzedażą papierów wartościowych może zajmować się sam ich wystawca (emitent) lub może to zlecić pośrednikowi (lub grupie). W związku z tym wyróżnia się dwa podstawowe sposoby emisji:

1. emisję własną,

2. emisję obcą.

Przy emisji własnej wystawca papierów sam je sprzedaje wśród „publiczności”. Występują dwie odmiany emisji własnej - subskrypcja własna i sprzedaż z wolnej ręki.

W przypadku subskrypcji sprzedaż odbywa się w ten sposób, że kupujący wypełnia i podpisuje formularz, zwany deklaracją subskrypcyjną (zapisem na akcje), w którym zobowiązuje się do przyjęcia wskazanej liczby papierów na podanych w ogłoszeniu warunkach.

Natomiast sprzedaż z wolnej ręki ma miejsce wówczas, gdy emitent sam sprzedaje walory kontaktując się bezpośrednio z ich ewentualnymi nabywcami.

Drugim sposobem emisji jest emisja obca, która oznacza korzystanie z usług wyspecjalizowanych instytucji finansowych (np. domów maklerskich czy banków).

W przypadku emisji obcej pośrednik może być tylko sprzedawcą papierów wartościowych lub może gwarantować emisję.

Pierwsza sytuacja polega na oddaniu papierów do rozprzedaży pośrednikowi.

W drugim przypadku emitent papierów wartościowych zawiera porozumienie z pośrednikami, że rozprzedadzą wszystkie walory. Jeżeli pośrednikom nie uda się znaleźć odpowiedniej liczby klientów, kupują papiery na własny rachunek (same).

W celu ułatwienia emitentom papierów wartościowych pozyskiwania kapitału w drodze oferty publicznej w polskim prawie wprowadzona została możliwość zawarcia przez emitenta umowy o subemisję, czyli umowy o gwarantowanie emisji. Istnieją dwa rodzaje umów o subemisję:

1. umowa o subemisję inwestycyjną,

2. umowa o subemisję usługową.

Umowa o subemisję inwestycyjną polega na zobowiązaniu się subemitenta inwestycyjnego do nabycia na własny rachunek całości lub części papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym, na które nie złożono zapisów w terminie ich przyjmowania (popyt na papiery jest niewystarczający).

Z kolei na podstawie umowy o subemisję usługową subemitent usługowy zobowiązuje się do nabycia na własny rachunek całości lub części papierów wartościowych danej emisji w celu dalszego ich oferowania w obrocie pierwotnym.

Zgodnie z ustawą oferowanie przez subemitenta usługowego papierów wartościowych stanowi obrót pierwotny.

11

zakończenie

subskrypcji
i przydział akcji

rozpoczęcie

subskrypcji

notowanie

akcji

notowanie praw do akcji

na giełdzie

rejestracja podwyższenia kapitału przez sąd

pierwsze notowanie akcji na giełdzie

---