Rachunkowość –

Instrumenty finansowe

Dr Łukasz Górka

Katedra Rachunkowości Finansowej

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Literatura podstawowa:
M.

Frendzel,

"Rachunkowość

instrumentów

finansowych w świetle regulacji krajowych i
międzynarodowych", Stowarzyszenie Księgowych w
Polsce, Warszawa 2010
Literatura uzupełniająca
A. Hellin, K. Drabikowska, H. Sztuczyńska,
"Rachunkowość instrumentów finansowych", BDO
ODDK, Gdańsk 2005
P.

Woźniak,

R.

Seredyński,

"Rachunkowość

zabezpieczeń", Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2010

Forma zaliczenia przedmiotu:
Egzamin testowy z treści wykładów oraz zadania z
ćwiczeń

W Polsce zagadnienie instrumentów finansowych
uregulowane

zostało

w następujących

aktach

prawnych:
• Ustawie z dnia 29 września 1994 roku o

rachunkowości

• Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12

grudnia 2001 w sprawie szczegółowych zasad
uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i
sposobu prezentacji instrumentów finansowych
(Dz.U. nr 149 poz. 1674 ze zm.)

Regulacje dotyczące instrumentów finansowych
zawarte są także w Międzynarodowych Standardach
Sprawozdawczości

Finansowej,

które

należy

stosować zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy w
sprawach nieuregulowanych w polskich przepisach:
• MSSF 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie

informacji,

• MSSF 9 Instrumenty finansowe
• MSR 32 Instrumenty finansowe: prezentacja,
• MSR 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i

wycena.

Zgodnie z regulacjami art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy
przez instrument finansowy rozumie się kontrakt,
który powoduje powstanie aktywów finansowych u
jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo
instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod
warunkiem, że z kontraktu zawartego między
dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają
skutki gospodarcze, bez względu na to, czy
wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z
kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo
warunkowy. Z definicji tej ustawowo wyłączone
zostały:
• rezerwy i aktywa z tytułu odroczonego podatku

dochodowego,

• umowy o gwarancje finansowe, które ustalają

wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej
gwarancji,

w

formie

zapłacenia

kwot

odpowiadających stratom poniesionym przez
beneficjenta

na

skutek

niespłacenia

wierzytelności przez dłużnika w wymaganym
terminie,

• umowy o przeniesienie praw z papierów

wartościowych w okresie pomiędzy terminem
zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie
tych

umów

wymaga

wydania

papierów

wartościowych w określonym terminie, również
wtedy, gdy przeniesienie tych praw następuje w
formie

zapisu

na

rachunku

papierów

wartościowych, prowadzonym przez podmiot
upoważniony na podstawie odrębnych przepisów,

• aktywa i zobowiązania z tytułu programów, z

których wynikają udziały pracowników oraz
innych osób związanych z jednostką w jej
kapitałach, lub w kapitałach innej jednostki
z grupy kapitałowej, do której należy jednostka,

• umowy połączenia spółek, z których wynikają

obowiązki określone w art. 44b ust. 9.

Aktywa finansowe to:
• aktywa pieniężne, czyli aktywa w formie

krajowych środków płatniczych, walut obcych
i dewiz; do aktywów pieniężnych zalicza się
również

inne

aktywa

finansowe,

w

tym

w szczególności naliczone odsetki od aktywów
finansowych,

• instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne

jednostki,

• wynikające z kontraktu prawo do otrzymania

aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany
instrumentów finansowych z inną jednostką na
korzystnych warunkach.

Aktywa

pieniężne

zdefiniować

można

na

podstawie Prawa dewizowego jako:
• krajowe środki płatnicze tj. znaki pieniężne

(banknoty i monety) będące w kraju prawnym
środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu,
lecz

podlegające

wymianie

oraz

papiery

wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję
środka

płatniczego,

wystawione

w walucie

polskiej,

• waluty obce czyli znaki pieniężne (banknoty i

monety) będące poza krajem prawnym środkiem
płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz
podlegające wymianie; na równi z walutami
obcymi traktuje się wymienialne rozrachunkowe
jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach
międzynarodowych, w szczególności jednostkę
rozrachunkową

Międzynarodowego

Funduszu

Walutowego (SDR),

• dewizy czyli papiery wartościowe i inne

dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego,
wystawione w walutach obcych.

Inne aktywa finansowe obejmują:
• bony skarbowe emitowane przez Skarb Państwa,
• bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego,
• bony lokacyjne emitowane poza systemem

bankowym przez jednostki.

Do instrumentów kapitałowych zaliczać należy:
• udziały

w

spółkach

z

ograniczoną

odpowiedzialnością,

• akcje w spółkach akcyjnych lub komandytowo-

akcyjnych,

• prawa do akcji, czyli papier wartościowy, z

którego wynika uprawnienie do otrzymania, nie
mających formy dokumentu, akcji nowej emisji
spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania
przydziału tych akcji i wygasające z chwilą
zarejestrowania akcji w depozycie papierów
wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się
postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego
wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do
rejestru przedsiębiorców,

• warranty subskrypcyjne lub emisyjne na akcje –

to szczególne prawo poboru czyli dokument
emitowany przez spółkę akcyjną, w którym
zobowiązuje się ona do sprzedaży określonej
ilości

akcji

własnych

przyszłej

emisji

w

określonym terminie i po z góry ustalonej cenie,

• kwity depozytowe czyli papiery wartościowe

wystawione przez instytucję finansową z siedzibą
na terytorium państwa członkowskiego lub innego
państwa należącego do OECD poza terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w związku z papierami
wartościowymi dopuszczonymi do obrotu na
rynku

regulowanym

na

terytorium

Rzeczypospolitej

Polskiej

albo

papierami

wartościowymi

wyemitowanymi

poza

tym

terytorium, albo na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej w związku z papierami wartościowymi
wyemitowanymi poza tym terytorium, będącymi
przedmiotem obrotu na zagranicznym rynku
regulowanym w państwie członkowskim lub w
państwie należącym do OECD – w którym
inkorporowane jest prawo do zamiany tego
papieru wartościowego na określone papiery
wartościowe we wskazanej w warunkach emisji
proporcji, przejście na właściciela tego papieru
wartościowego praw majątkowych

stanowiących pożytki z papierów wartościowych lub
ich równowartości oraz, w przypadku akcji –
możliwość wydania przez właściciela tego papieru
wartościowego jego emitentowi wiążącej dyspozycji
co

do

sposobu

głosowania

na

walnym

zgromadzeniu.
Prawa do otrzymania aktywów pieniężnych
lub

prawa

do

wymiany

instrumentów

finansowych z inną jednostką na korzystnych
warunkach obejmują:
• instrumenty finansowe dłużne, do których należą

m.in. obligacje będące papierami wartościowym
emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza,
że

jest

dłużnikiem

właściciela

obligacji

(obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do
spełnienia określonego świadczenia,

• instrumenty

związane

z

funduszami

inwestycyjnymi

w

postaci

jednostek

inwestycyjnych

i certyfikaty

inwestycyjne

reprezentujące prawa majątkowe uczestników
funduszu inwestycyjnego,

• instrumenty

pochodne,

które

zgodnie

z

rozporządzeniem

zdefiniować

można

jako

instrumenty finansowe, których wartość jest
zależna

od

zmiany

wartości

instrumentu

bazowego, to jest określonej stopy procentowej,
ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu
wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny
wiarygodności

kredytowej

lub

indeksu

kredytowego albo innej podobnej wielkości,
których nabycie nie powoduje poniesienia
żadnych wydatków początkowych albo wartość
netto tych wydatków jest niska w porównaniu do
wartości innych rodzajów kontraktów, których
cena podobnie zależy od zmiany warunków
rynkowych, zaś rozliczenie nastąpi w przyszłości,

• instrumenty złożone to kontrakty składające się z

instrumentu kapitałowego oraz zobowiązania
finansowego

lub

zobowiązania

o

innym

charakterze.

Do instrumentów pochodnych zaliczyć należy w
szczególności:
• kontrakt forward, czyli umowę nakładająca na

jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą
- odbioru aktywów o określonej ilości, w
określonym terminie w przyszłości i po określonej
cenie,

ustalonej

w

momencie

zawierania

kontraktu,

• kontrakt futures, czyli umowę o określonej

standardowej

charakterystyce,

będąca

przedmiotem obrotu w obrocie regulowanym,
nakładająca

na

jedną

stronę

obowiązek

dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o
określonej

ilości,

w

określonym

terminie

w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w
momencie zawierania kontraktu,

• opcja czyli kontrakt, w wyniku którego jednostka

nabywa prawo kupna - opcja kupna (call) lub
sprzedaży - opcja sprzedaży (put) aktywów
podstawowych po określonej z góry cenie i w
określonym czasie, aktywami podstawowymi
mogą być: towary, waluty, akcje, stopy
procentowe,

• kontrakt swap, czyli umowa zamiany przyszłych

płatności na warunkach z góry określonych przez
strony, podstawowe rodzaje swapów to: swap
odsetkowy, swap walutowy, swap walutowo-
odsetkowy, swap towarowy, swap indeksowy.

Przykładami instrumentów złożonych mogą być:
• obligacja zamienna na akcje,
• umowy, z których należne kwoty są indeksowane

(np. do kursu wymiany waluty obcej, wskaźnika
inflacji),

• wbudowane instrumenty pochodne, czyli

wynikające z zawartej umowy warunki
powodujące, że część lub całość przepływów
pieniężnych uzyskiwanych z umowy zmienia się w
sposób podobny do tego, jaki powodowałby
samodzielnie instrument pochodny.

Przy definiowaniu wbudowanych instrumentów
finansowych należy posługiwać się zapisami
rozporządzenia, zgodnie z którym obowiązek
odrębnego wykazania w księgach rachunkowych
wbudowanego instrumentu pochodnego powstaje,
gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
• zawarta

umowa

będąca

instrumentem

finansowym nie jest zaliczana do aktywów
finansowych

lub

zobowiązań

finansowych

przeznaczonych

do

obrotu

lub

aktywów

finansowych dostępnych do sprzedaży, których
skutki

przeszacowania

są

odnoszone

do

przychodów lub kosztów finansowych okresu
sprawozdawczego,

• charakter wbudowanego instrumentu oraz ryzyka

z nim związane nie są ściśle powiązane z
charakterem umowy zasadniczej i ryzykami z niej
wynikającymi,

• odrębny instrument, którego charakterystyka

odpowiada cechom wbudowanego instrumentu
pochodnego, spełniałby warunki określone w § 3
pkt 4 rozporządzenia,

• możliwe jest wiarygodne ustalenie wartości

godziwej wbudowanego instrumentu pochodnego.

Instrument kapitałowy to kontrakt, z którego
wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po
zaspokojeniu

lub

zabezpieczeniu

wszystkich

wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do
wyemitowania

lub

dostarczenia

własnych

instrumentów kapitałowych, a w szczególności
udziały, opcje na akcje własne lub warranty.
Zobowiązanie

finansowe

to

zobowiązanie

jednostki do wydania aktywów finansowych albo do
wymiany

instrumentu

finansowego

z

inną

jednostką, na niekorzystnych warunkach. Typowe
zobowiązania finansowe to: wyemitowane dłużne
papiery

wartościowe

(obligacje),

zaciągnięte

pożyczki lub kredyty, odsetki naliczone do
zapłacenia, zobowiązania z tytułu kontraktów,
których przedmiotem są towary, gdy następuje
wyłącznie rozliczenie pieniężne bez fizycznej
dostawy towarów.

Przykłady instrumentów finansowych:
Zdecyduj czy dany składnik będzie zaliczony do
instrumentów finansowych firmy ABC:
• Umowa gwarancji na naprawę produktów
• Zakup akcji firmy X
• Zamówienie na dostawę towarów z firmy Z
• Zakup obligacji wyemitowanych przez Skarb

Państwa

• Wyemitowanie obligacji przez jednostkę ABC
• Kontrakt forward na zakup materiałów który

jednostka zamierza rozliczyć pieniężnie

• Kontrakt forward na zakup materiałów który

zakłada ich fizyczną dostawę

ZASADY KLASYFIKACJI

INSTRUMENTÓW

FINANSOWYCH

Ustawa o rachunkowości dla celów sporządzania
bilansu wymaga podziału posiadanych aktywów
finansowych

na

długo

(powyżej

roku)

i

krótkoterminowe (do roku), dotyczące jednostek
powiązanych lub pozostałych oraz dodatkowo na:
• udziały i akcje,
• inne papiery wartościowe,
• udzielone pożyczki,
• inne aktywa finansowe.

Zupełnie

odmiennie

klasyfikuje

instrumenty

finansowe na dzień ich wprowadzenia do ksiąg
rachunkowych Rozporządzenie. Zgodnie z jego
zapisami dla aktywów mogą to być:
• aktywa finansowe przeznaczone do obrotu

do których zalicza się aktywa nabyte w celu
osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających
z krótkoterminowych zmian cen oraz wahań
innych czynników rynkowych albo krótkiego czasu
trwania nabytego instrumentu, a także inne
aktywa finansowe, bez względu na zamiary,
jakimi kierowano się przy zawieraniu kontraktu,
jeżeli stanowią one składnik portfela podobnych
aktywów finansowych, co do którego jest duże
prawdopodobieństwo realizacji w krótkim terminie
zakładanych

korzyści

ekonomicznych;

do

aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu
zalicza się pochodne instrumenty finansowe, z
wyjątkiem przypadku, gdy jednostka uznaje
zawarte

kontrakty

za

instrumenty

zabezpieczające;

• pożyczki udzielone i należności własne do

których zalicza się niezależnie od terminu ich
wymagalności

(zapłaty),

aktywa

finansowe

powstałe na skutek wydania bezpośrednio drugiej
stronie kontraktu środków pieniężnych, pod
warunkiem

że

zawarty

kontrakt

spełnia

wymagania instrumentu finansowego określone w
ustawie; do pożyczek udzielonych i należności
własnych zalicza się także obligacje i inne dłużne
instrumenty finansowe nabyte w zamian za
wydane bezpośrednio drugiej stronie kontraktu
środki pieniężne, jeżeli z zawartego kontraktu
jednoznacznie wynika, że zbywający nie utracił
kontroli

nad

wydanymi

instrumentami

finansowymi; do pozycji tej nie należy zaliczać
nabytych pożyczek ani należności, a także wpłat
dokonanych przez jednostkę celem nabycia
instrumentów

kapitałowych

nowych

emisji,

również wtedy, gdy nabycie następuje w
pierwszej ofercie publicznej lub w obrocie
pierwotnym, a w przypadku praw do akcji - także
w obrocie wtórnym,

• aktywa finansowe utrzymywane do terminu

wymagalności obejmujące niezakwalifikowane
do pożyczek udzielonych i należności własnych
aktywa finansowe, dla których zawarte kontrakty
ustalają termin wymagalności spłaty wartości
nominalnej oraz określają prawo do otrzymania w
ustalonych terminach korzyści ekonomicznych, na
przykład oprocentowania, w stałej lub możliwej do
ustalenia kwocie, pod warunkiem że jednostka
zamierza i może utrzymać te aktywa do czasu,
gdy staną się one wymagalne; do aktywów
utrzymywanych do terminu wymagalności można
zaliczyć także nabyte dłużne instrumenty
finansowe z opcją sprzedaży (put) lub opcją
kupna (call), które odpowiednio dają stronom
kontraktu prawo wykupu instrumentu przed
upływem terminu wymagalności, pod warunkiem
że jednostka - pomimo posiadania opcji sprzedaży
- zamierza i może

utrzymać instrument do terminu wymagalności, a
w

przypadku

opcji

kupna

związanej

z

instrumentem kwoty otrzymane od emitenta we
wcześniejszym terminie nie będą istotnie
odbiegały

od

wartości

tego

instrumentu

wynikającej z ksiąg rachunkowych;

• aktywa finansowe dostępne do sprzedaży to

pozostałe aktywa finansowe, nie spełniające
warunków zaliczenia do wyżej wymienionych
kategorii.

Zobowiązania finansowe zgodnie z rozporządzeniem
zakwalifikować

można

do:

zobowiązań

przeznaczonych do obrotu – obejmujących
pochodne instrumenty finansowe o ujemnej
wartości godziwej lub zobowiązania do dostarczenia
pożyczonych papierów wartościowych oraz innych
instrumentów finansowych, w przypadku zawarcia
przez jednostkę umowy krótkiej, oraz innych
zobowiązań finansowych – czyli takich, które nie
klasyfikują się do wyżej wymienionych, jako
przykład wskazać można gwarancję.
Jak

zatem

wykazano

zasady

kwalifikacji

instrumentów

finansowych

według

ustawy

i rozporządzenia

są

odmienne.

Szczegółowa

ewidencja jednostki gospodarczej powinna pozwolić
na

prawidłowe

sklasyfikowanie

posiadanych

instrumentów finansowych zarówno na potrzeby
sporządzenia bilansu (w układzie wymaganym przez
ustawę) jak i informacji dodatkowej (w układzie
wymaganym w rozporządzeniu).

Dokonaj klasyfikacji następujących instrumentów
finansowych zgodnie z Rozporządzeniem:
• Akcja którą zamierzamy utrzymywać 1,5 roku,
• Obligacja wyemitowana przez naszą jednostkę,
• Obligacja nabyta bezpośrednio od Skarbu

Państwa przeznaczona do sprzedaży do 3
miesięcy,

• Obligacja nabyta na GPW którą zamierzamy

utrzymywać do terminu wymagalności,

• Kontrakt forward zabezpieczający kurs EUR,
• Kontrakt forward na kurs EUR nabyty w celu

osiągnięcia korzyści ekonomicznych,

• Nabyta opcja na akcje do sprzedaży za 3

miesiące,

• Udzielona pożyczka z terminem spłaty 1 rok,

środki przekazano bezpośrednio zaciągającemu.

Zasady wyceny

instrumentów

finansowych

Zasady wyceny instrumentów finansowych na
dzień wprowadzenia do ksiąg rachunkowych
Zasady wyceny instrumentów finansowych na dzień
ich

wprowadzenia

do

ksiąg

rachunkowych

wynikające z ustawy zawarto w art. 35 ust. 1,
zgodnie z którym nabyte lub powstałe aktywa
finansowe oraz inne inwestycje ujmuje się w
księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo
powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu,
jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji
nie są istotne. Należy zwrócić uwagę, że ustawa nie
precyzuje, co uważa się za koszty istotne, stąd
należałoby posiłkować się tutaj Założeniami
Koncepcyjnymi do Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości.

Zapisy rozporządzenia określają zasady wyceny
aktywów finansowych wprowadzanych do ksiąg
rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu jako
cenę nabycia, to jest wartość godziwą poniesionych
wydatków lub przekazanych w zamian innych
składników

majątkowych,

zaś

zobowiązania

finansowe jako wartość godziwą uzyskanej kwoty
lub wartości otrzymanych innych składników
majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na
ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę
koszty transakcji. Koszty transakcji to koszty
poniesione

bezpośrednio

w

związku

z

przeniesieniem, nabyciem lub zbyciem aktywów
finansowych oraz zobowiązań finansowych. Zalicza
się do nich w szczególności prowizje maklerskie, w
tym za pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu
instrumentów finansowych, opłaty giełdowe i inne
nałożone przez uprawnione instytucje w związku
z zawarciem transakcji, prowizje za doradztwo,
podatki i opłaty wynikające z obowiązujących
przepisów.

Momentem wprowadzenia do ksiąg aktywów
finansowych jest w zasadzie data zawarcia
kontraktu, jednak zgodnie z § 4 ust. 3
rozporządzenia aktywa finansowe nabyte w wyniku
transakcji dokonanych w obrocie regulowanym
wprowadza się do ksiąg rachunkowych, w zależności
od przyjętej przez jednostkę metody, pod datą
zawarcia transakcji albo na dzień rozliczenia
transakcji. Wybrana przez jednostkę metoda ma
zastosowanie również w przypadku sprzedaży
aktywów finansowych w obrocie regulowanym.

Jak zatem wykazano powyżej zasady wyceny
instrumentów finansowych na dzień wprowadzenia
do ksiąg rachunkowych zawarte w ustawie i
rozporządzeniu są zbieżne.

Zasady

wyceny

bilansowej

dotyczące

instrumentów

finansowych

wynikające

z

ustawy określono w art. 28 ust. 1 pkt 3 i 5, zgodnie
z którymi wycenia się:
• udziały, akcje oraz inne inwestycje (poza

nieruchomościami inwestycyjnymi i wartościami
niematerialnymi i prawnymi) zaliczone do
aktywów trwałych - według ceny nabycia,
pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty
wartości lub według wartości godziwej albo
skorygowanej ceny nabycia, jeżeli dla danego
składnika aktywów został określony termin
wymagalności; wartość w cenie nabycia można
przeszacować do wartości w cenie rynkowej,
a różnicę z przeszacowania rozliczyć na kapitał z
aktualizacji wyceny; przy czym ustawa dopuszcza
jedynie

tworzenie

dodatniego

kapitału

z

aktualizacji wyceny w przeciwieństwie do zapisów
MSR

i

Rozporządzenia

dopuszczających

ujmowanie w tym kapitale zarówno zysków jak i
strat,

• inwestycje krótkoterminowe - według ceny

(wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub
ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która
z nich jest niższa, albo według skorygowanej ceny
nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów
został

określony

termin

wymagalności,

a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie
istnieje aktywny rynek w inny sposób określonej
wartości godziwej.

Zasady

wyceny

bilansowej

dotyczące

instrumentów

finansowych

wynikające

z rozporządzenia określono w § 14-16:
• aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów

instrumenty pochodne, wycenia się nie później
niż na koniec okresu sprawozdawczego, w
wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez jej
pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka
poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je
z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba
że wysokość tych kosztów byłaby znacząca.

Zasady określone powyżej nie dotyczą jednak:
• pożyczek udzielonych i należności własnych,

których jednostka nie przeznacza do sprzedaży,

• aktywów finansowych utrzymywanych do terminu

wymagalności,

• składników aktywów finansowych, dla których nie

istnieje cena rynkowa ustalona w aktywnym
obrocie regulowanym albo których wartość
godziwa nie może być ustalona w inny
wiarygodny sposób,

• składników

aktywów

finansowych

objętych

zabezpieczeniem (pozycji zabezpieczanych).

Wartość godziwa zgodnie z postanowieniami
ustawy to kwota, za jaką dany składnik aktywów
mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie
uregulowane na warunkach transakcji rynkowej,
pomiędzy

zainteresowanymi

i

dobrze

poinformowanymi,

niepowiązanymi

ze

sobą

stronami.

Wartość

godziwą

instrumentów

finansowych znajdujących się w obrocie na
aktywnym

rynku

stanowi

cena

rynkowa

pomniejszona

o

koszty

związane

z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość
była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych
posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań
finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć,
stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna,
natomiast cenę rynkową aktywów finansowych,
które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych
zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na
rynek bieżąca oferta sprzedaży. Rozporządzenie nie
precyzuje pojęcia wartości godziwej.

Zgodnie z postanowieniami § 15 rozporządzenia za
wiarygodną uznaje się wartość godziwą ustaloną
w szczególności drogą:
• wyceny instrumentu finansowego po cenie

ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, jeśli
informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,

• oszacowania dłużnych instrumentów finansowych

przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę
świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym
możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów
pieniężnych związanych z tymi instrumentami,

• zastosowania

właściwego

modelu

wyceny

instrumentu finansowego, a wprowadzone do
tego modelu dane wejściowe pochodzą z
aktywnego obrotu regulowanego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla

którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na
podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w
aktywnym obrocie regulowanym ceny nie
różniącego się istotnie, podobnego instrumentu
finansowego, albo cen składników złożonego
instrumentu finansowego,

• oszacowania ceny instrumentu finansowego za

pomocą metod estymacji powszechnie uznanych
za poprawne.

Skorygowana cena nabycia (zamortyzowany
koszt)

aktywów

finansowych

i zobowiązań

finansowych to cena nabycia, w jakiej składnik
aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych
został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg
rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszona
o

spłaty

wartości

nominalnej

(kapitału

podstawowego),

odpowiednio

skorygowana

o

skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między
wartością początkową składnika i jego wartością w
terminie wymagalności, wyliczona za pomocą
efektywnej

stopy

procentowej,

a

także

pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość.
Efektywna stopa procentowa to stopa, za pomocą
której następuje zdyskontowanie do bieżącej
wartości związanych z instrumentem finansowym
przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w
okresie do terminu wymagalności, a w przypadku
instrumentów o zmiennej stopie procentowej - do
terminu następnego oszacowania przez rynek
poziomu odniesienia.

Efektywna

stopa

procentowa

stanowi

wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub
zobowiązania finansowego za dany okres. Przy
wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów
finansowych i zobowiązań finansowych za pomocą
efektywnej stopy procentowej uwzględnia się
wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez
strony kontraktu. Efektywna stopa procentowa
może

być

obecnie

ustalana

bardzo

łatwo

z zastosowaniem

arkusza

kalkulacyjnego

(np.

formuła IRR w Excelu), co znacznie ułatwia jej
wykorzystanie do ustalenia skorygowanej ceny
nabycia aktywów lub zobowiązań finansowych.

Przykład Wycena pożyczki
Jednostka udzieliła 31 grudnia 2011 r. swojemu
dostawcy pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres
3 lat. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i wynosi
10% w skali roku, a spłaty rat następują corocznie w
wysokości 200.000 zł. W momencie udzielenia
pożyczki pobrana została prowizja w wysokości
1,5%. Należy wskazać zasady wyceny na koniec
poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR
wynosi 10,88839077%
Przykład Wycena pożyczki
Jednostka udzieliła 31 grudnia 2011 r. swojemu
dostawcy pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres
5 lat. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i wynosi
10% w skali roku, a spłaty rat następują corocznie w
wysokości 120.000 zł. W momencie udzielenia
pożyczki pobrana została prowizja w wysokości
1,5%. Należy wskazać zasady wyceny na koniec
poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR
wynosi 10,62800630%

Przykład Wycena kredytu
Jednostka zaciągnęła kredyt 31 grudnia 2011 r. w
wysokości

900.000

zł

na

okres

3

lat.

Oprocentowanie jest stałe i wynosi 15% w skali
roku, a spłaty rat następują corocznie w wysokości
300.000 zł. W momencie udzielenia kredytu
pobrana została prowizja w wysokości 2,0%.
Należy wskazać zasady wyceny na koniec
poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR
wynosi 16,27786459%

Przykład Wycena obligacji
Jednostka nabyła 1 stycznia 2012 r. od emitenta
trzyletnią obligację o nominale 1.000.000 zł płacąc
za nią 950.000 zł. Od obligacji tej płatne są
corocznie odsetki w wysokości 5%. Nominał, czyli
1.000.000 zł płatny jest po okresie trzech lat. Należy
wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych
okresów

sprawozdawczych.

IRR

wynosi

6,90184245%

Przykład Wycena obligacji zerokuponowej
Jednostka nabyła 1 stycznia 2012 r. od emitenta
pięcioletnią

obligację

zerokuponową

(bez

odsetkową) o nominale 5.000.000 zł płacąc za nią
4.000.000 zł. Nominał, czyli 5.000.000 zł płatny jest
po okresie pięciu lat. Należy wskazać zasady
wyceny

na

koniec

poszczególnych

okresów

sprawozdawczych. IRR wynosi 4,56395526%

Przykład

Wycena

i

ewidencja

obligacji

zaliczonej do kategorii pożyczek udzielonych
i należności własnych
Jednostka zakupiła 31 grudnia 2011 na rynku
pierwotnym 4-letnią obligację po 98,25 zł. Wartość
nominalna obligacji wynosi 100 zł, a odsetki
wypłacane są co roku w stałej wysokości 5%.
Jednostka zamierza zakupioną obligację przedstawić
do wykupu.
IRR wynosi 5,5%.

Skutki okresowej wyceny dokonane zgodnie z
rozporządzeniem zalicza się odpowiednio do:
• przychodów i kosztów finansowych okresu w

którym nastąpiło przeszacowanie – dla aktywów
finansowych, w tym instrumentów pochodnych,
oraz zobowiązań finansowych zakwalifikowanych
do kategorii przeznaczonych do obrotu, a także
aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych
w wysokości skorygowanej ceny nabycia (zarówno
odpisy dyskonta lub premii a także pozostałe
różnice w wycenie),

• kapitału z aktualizacji wyceny lub przychodów i

kosztów

okresu

w

którym

nastąpiło

przeszacowanie zgodnie z wyborem dokonanym
przez jednostkę – dla aktywów finansowych
zakwalifikowanych do kategorii dostępnych do
sprzedaży i wycenianych w wartości godziwej
(będących zatem składnikiem aktywów trwałych
jednostki).

Wyrażone w walutach obcych aktywa finansowe i
zobowiązania finansowe wycenia się w sposób
określony w art. 30 ust. 1- 3 ustawy, a więc po
obowiązującym na ten dzień średnim kursie NBP
ustalonym dla danej waluty. Różnice kursowe
powstałe na dzień wyceny aktywów i zobowiązań
finansowych ujmuje się w księgach rachunkowych
według następujących zasad:
• w kapitale z aktualizacji wyceny – dla aktywów

finansowych

dostępnych

do

sprzedaży

z wyłączeniem

aktywów

pieniężnych,

jeżeli

jednostka przyjęła taką zasadę dla potrzeb
wyceny okresowej; pamiętać należy iż ustawa nie
przewiduje

możliwości

tworzenia

ujemnego

kapitału z aktualizacji wyceny, której skutki
odnosić należy wtedy do kosztów finansowych,

• w przychodach i kosztach finansowych – dla

pozostałych

aktywów

lub

zobowiązań

finansowych, wraz z aktywami pieniężnymi.

Na dzień, w którym jednostka utraciła kontrolę nad
składnikiem aktywów finansowych, jego wartość
wyłącza się w części lub całości z ksiąg
rachunkowych. Utrata kontroli następuje wtedy, gdy
wynikające z zawartego kontraktu prawa do
korzyści ekonomicznych zostały zrealizowane,
wygasły albo jednostka zrzekła się tych praw. Nie
stanowi utraty kontroli przez jednostkę wydanie lub
sprzedaż aktywów finansowych, jeżeli jednostka:
1) ma prawo do odkupu takich aktywów lub jako
pierwsza może odmówić odkupu, a cena różni się od
wartości godziwej aktywów na dzień odkupu, albo
aktywa takie nie są łatwo dostępne na rynku,
2) ma prawo i jest zobowiązana do odkupu lub
umorzenia wydanych aktywów, na warunkach
zapewniających innej jednostce (przyjmującej
aktywa) zwrot w wysokości, jaką jednostka ta
mogłaby

uzyskać,

udzielając

pożyczki

zabezpieczonej przyjętymi aktywami,

3) zawarła kontrakt swap, w wyniku którego ponosi
zasadnicze ryzyko kredytowe i zachowuje prawo do
zasadniczej

części

korzyści

ekonomicznych

związanych z wydanymi aktywami, jakby była ich
posiadaczem, w zamian za zobowiązanie się do
zapłaty na rzecz jednostki przyjmującej aktywa
kwoty określonej w kontrakcie; jeżeli przedmiotem
takiego kontraktu są aktywa łatwo dostępne na
rynku, to uznaje się, że nastąpiła utrata kontroli,
4) ponosi zasadnicze ryzyko związane z wydanymi
aktywami, jakby była ich posiadaczem, w wyniku
wystawienia bezwarunkowej opcji sprzedaży (put)
tych aktywów, a aktywa takie nie są łatwo dostępne
na rynku.

Zobowiązanie finansowe wyłącza się z ksiąg
rachunkowych w całości lub części na dzień, w
którym jednostka spełniła w całości lub części
wynikające z zawartego kontraktu świadczenie,
została ze świadczenia zgodnie z obowiązującym
prawem zwolniona albo zobowiązanie uległo
przedawnieniu.
Nie stanowi spełnienia w całości lub części
zobowiązania ani zwolnienia z zobowiązania
finansowego zawarcie umowy z osobą trzecią
zobowiązującą się do spełnienia całości lub części
świadczenia

wobec

wierzyciela

ze

środków

przekazywanych przez jednostkę, z zastrzeżeniem
ust. 3.
Jednostkę uznaje się za zwolnioną z zobowiązania
finansowego w całości lub części, jeżeli zawarła - za
zgodą wierzyciela - ważną prawnie umowę z osobą
trzecią, w której osoba trzecia zobowiązała się do
przejęcia długu odpowiednio w całości lub części.

Decydując o wycenie instrumentów finansowych
trudno nie wspomnieć o utracie wartości. Trwała
utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże
prawdopodobieństwo,

że

kontrolowany

przez

jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w
przyszłości w znaczącej części lub w całości
przewidywanych

korzyści

ekonomicznych,

co

uzasadnia

dokonanie

odpisu

aktualizującego

doprowadzającego wartość składnika aktywów
wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny
sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do
ustalonej w inny sposób wartości godziwej. Odpisy
aktualizujące

wartość

składnika

aktywów

finansowych lub portfela podobnych składników
aktywów finansowych ustala się w przypadku
wyceny aktywów finansowych:
• w skorygowanej cenie nabycia – jako różnicę

między wartością tych aktywów wynikającą z
ksiąg rachunkowych na dzień wyceny i możliwą
do odzyskania kwotą; kwotę możliwą do
odzyskania stanowi bieżąca wartość przyszłych
przepływów pieniężnych oczekiwanych przez

jednostkę, zdyskontowana za pomocą efektywnej
stopy procentowej, którą jednostka stosowała
dotychczas,

wyceniając

przeszacowywany

składnik aktywów finansowych lub portfel
podobnych składników aktywów finansowych,

• w wartości godziwej – jako różnicę między ceną

nabycia składnika aktywów i jego wartością
godziwą ustaloną na dzień wyceny, z tym że
przez wartość godziwą dłużnych instrumentów
finansowych na dzień wyceny rozumie się bieżącą
wartość przyszłych przepływów pieniężnych
oczekiwanych przez jednostkę zdyskontowaną za
pomocą bieżącej rynkowej stopy procentowej
stosowanej

do

podobnych

instrumentów

finansowych. Stratę skumulowaną do tego dnia
ujętą w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny
zalicza się do kosztów finansowych w kwocie nie
mniejszej niż wynosi odpis, pomniejszony o część
bezpośrednio zaliczoną do kosztów finansowych,

• w cenie nabycia lub kwocie wymaganej zapłaty –

jako różnicę między wartością składnika aktywów
wynikającą z ksiąg rachunkowych i bieżącą
wartością przyszłych przepływów pieniężnych
oczekiwanych przez jednostkę, zdyskontowaną za
pomocą bieżącej rynkowej stopy procentowej
stosowanej

do

podobnych

instrumentów

finansowych.

Zasady prezentacji w sprawozdaniu

finansowym

Jednostka sporządzająca sprawozdanie finansowe
prezentuje w bilansie instrumenty finansowe w
podziale na długoterminowe i krótkoterminowe.
Wartości aktywów finansowych i zobowiązań
finansowych w bilansie kompensuje się ze sobą i
wykazuje w wartości (kwocie) netto, jeżeli
jednostka:
1) posiada ważny prawnie tytuł do kompensaty
określonych aktywów i zobowiązań finansowych
oraz
2) zamierza rozliczyć transakcję w wartości netto
poddanych kompensacie składników aktywów i
zobowiązań finansowych lub jednocześnie takie
składniki aktywów wyłączyć z ksiąg rachunkowych,
a zobowiązanie finansowe rozliczyć.

W bilansie wykazuje się:
1) skutki przeszacowania aktywów finansowych,
odpisy aktualizujące ich wartość, jak również
związane z tymi aktywami nabyte kupony
odsetkowe i przychody odsetkowe, o których mowa
w § 25 ust. 1 - w pozycjach, do których
zakwalifikowano aktywa finansowe,
2) skutki przeszacowania zobowiązań finansowych,
odpisy amortyzacyjne oraz koszty odsetkowe
związane z tymi zobowiązaniami - w pozycjach, do
których zakwalifikowano zobowiązania finansowe.

W rachunku zysków i strat wykazuje się:
1) skutki przeszacowania aktywów finansowych,
odpisy aktualizujące ich wartość oraz przychody
odsetkowe, o których mowa w § 25 ust. 1, które
zalicza się do przychodów lub kosztów finansowych:
a)

w

przypadku

aktywów

wycenianych

w

skorygowanej cenie nabycia - jako przychody lub
koszty z tytułu odsetek,
b) w przypadku aktywów finansowych wycenianych
w wartości godziwej lub cenie nabycia - jako
przychody lub koszty z tytułu aktualizacji wartości
inwestycji,
2) skutki przeszacowania zobowiązań finansowych
zaliczonych do kategorii przeznaczonych do obrotu,
w tym koszty odsetkowe oraz wynik z operacji, o
którym mowa w § 18 ust. 4 - jako przychody lub
koszty z tytułu aktualizacji wartości inwestycji; w
pozostałych przypadkach wykazuje się je jako
przychody lub koszty z tytułu odsetek.

Wyniki ze sprzedaży oraz inne zyski i straty, w tym
także odniesione na kapitał (fundusz) z aktualizacji
wyceny, ustalone na dzień wyłączenia z ksiąg
rachunkowych

aktywów

finansowych

zaliczonych do kategorii dostępnych do
sprzedaży, wykazuje się w rachunku zysków i strat
odpowiednio jako zysk lub stratę ze zbycia
inwestycji.

Wyniki ze sprzedaży oraz inne zyski i straty
ustalone na dzień wyłączenia z ksiąg rachunkowych
aktywów finansowych zaliczonych do kategorii
przeznaczonych do obrotu wykazuje się w
rachunku zysków i strat odpowiednio jako zysk lub
stratę ze zbycia inwestycji.

Zapisy dotyczące zasad wyceny instrumentów
finansowych zawarte w ustawie i rozporządzaniu nie
są niestety jednolite. Różnice wynikają z:
• różnych kryteriów kwalifikacji, które w ustawie

podzielone są na długo- i krótkoterminowe, zaś w
rozporządzeniu podział przebiega według celu
inwestowania,

• zapisów ustawy które pozostawiają jednostce

wybór czy wyceniać instrumenty finansowe w
cenie nabycia (kwocie wymaganej zapłaty) nie
wyższej

od

ceny

rynkowej,

a

więc

z uwzględnieniem skutków utraty wartości, ale
bez możliwości ujmowania przyrostu tej wartości,
lub też według wartości godziwej (jedynie dla
instrumentów zaliczonych do aktywów trwałych) z
możliwością ujęcia zarówno przyrostu jak i utraty
wartości;

zapisy rozporządzenia nie dają jednostce prawa
wyboru metody wyceny (poza wyjątkiem –
aktywami dostępnymi do sprzedaży), zgodnie z
zapisami rozporządzenia wyceny dokonać należy
w

wartości

godziwej,

zaś

w

przypadku

niemożności jej ustalenia w skorygowanej cenie
nabycia,

• możliwości tworzenia ujemnego kapitału z

aktualizacji wyceny zgodnie z rozporządzeniem,
co jest niedopuszczalne w ustawie,

• zapisów ustawy w których nie przewidziano

obowiązku

dyskontowania

należności

i zobowiązań, zaś rozporządzenie zawiera taką
dyspozycję w odniesieniu do nie wycenianych w
wartości godziwej instrumentów finansowych
innych niż instrumenty kapitałowe.

Nasuwa się więc pytanie – które zasady wyceny
powinny stosować jednostki gospodarcze. W
odpowiedzi pomocne są zapisy § 2 ust. 2
rozporządzenia, zgodnie z którym przepisów tego
aktu, mogą nie stosować jednostki, których
sprawozdania

finansowe

nie

podlegają

obowiązkowemu badaniu zgodnie z art. 64 ust. 1
ustawy, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego
wpływu na sytuację majątkową i finansową oraz
wynik finansowy jednostki. Wszystkie pozostałe
podmioty powinny w kwestiach spornych stosować
zapisy rozporządzenia, co wynika z zasady
uchylania

zasad

ogólnych

przez

zasady

szczegółowe (lex specialis derogat legi generali).

Przykład Wycena i ewidencja akcji
stanowiącej składnik Aktywów
przeznaczonych do obrotu
W listopadzie 2011 jednostka zakupiła 1.000 sztuk
akcji spółki giełdowej "A". Cena nabycia 1 akcji
wyniosła 20 zł. Jednostka zamierza sprzedać akcje w
styczniu następnego roku. Na dzień bilansowy
31.12.2011 cena rynkowa akcji wzrosła do 25 zł/szt.
Cena na dzień sprzedaży 15.01.2012 wyniosła 19
zł/szt.

Przykład Wycena i ewidencja akcji
W listopadzie 2008 jednostka zakupiła 1.000 sztuk
akcji spółki giełdowej "A". Cena nabycia 1 akcji
wyniosła 20 zł. Jednostka zamierza sprzedać akcje
po upływie trzech lat. Na dzień bilansowy
31.12.2008 cena rynkowa akcji wzrosła do 22 zł/szt.
Na dzień bilansowy 31.12.2009 cena rynkowa akcji
spadła do 19,50 zł/szt. Na dzień bilansowy
31.12.2010 cena rynkowa akcji spadła do 19 zł/szt.
Cena na dzień sprzedaży 01.11.2011 wyniosła
18,50 zł/szt. Należy wskazać zasady wyceny oraz
ewidencję operacji gospodarczych przy założeniu,
iż:
• akcje stanowią składnik Aktywów dostępnych do

sprzedaży, a jednostka gospodarcza skutki
wyceny akcji odnosi na wynik finansowy,

• akcje stanowią składnik Aktywów dostępnych do

sprzedaży, a jednostka gospodarcza skutki
wyceny akcji odnosi na kapitał z aktualizacji
wyceny.

Przykład

Wycena

i

ewidencja

obligacji

zaliczonej do kategorii aktywów finansowych
dostępnych do sprzedaży, skutki wyceny
odnoszone są na kapitał z aktualizacji wyceny
Jednostka zakupiła 31 grudnia 2009 na rynku
wtórnym 4-letnią obligację po 98,25 zł. Wartość
nominalna obligacji wynosi 100 zł, a odsetki
wypłacane są co roku w stałej wysokości 5%.
Jednostka zamierza zakupioną obligację sprzedać po
upływie dwóch i pół roku. Na dzień 31 grudnia 2010
cena obligacji wynosiła 98,55 zł, zaś na 31 grudnia
2011 – 99,20 zł.
Cena sprzedaży obligacji wyniosła 99,45 zł. 

Przykład

Obligacja

stanowiąca

składnik

aktywów finansowych przeznaczonych do
obrotu
W dniu 15 listopada 2010 jednostka nabywa od
zagranicznego

emitenta

5-letnią

obligację

o wartości nominalnej 100 EUR za kwotę 103,20
EUR. Odsetki wynoszą 4% rocznie. Kurs sprzedaży
banku, z usług którego korzysta jednostka wynosi
4,50 zł/EUR. Cena nabycia obligacji wynosi 464,40
zł.

Jednostka

zamierza

sprzedać

obligację

31.01.2011.
Na dzień bilansowy cena rynkowa obligacji wynosi
103,70 EUR, kurs średni NBP 4,30 zł/EUR. Wartość
godziwa obligacji w walucie polskiej wynosi 445,91
zł. Jednostka sprzedaje obligację, otrzymując w
rozliczeniu walutę polską. Cena rynkowa obligacji
wynosi 103,90 EUR, kurs kupna banku 4,40 zł/EUR.
Przychód ze sprzedaży obligacji wynosi 457,16 zł.

Przykład Obligacja stanowiąca składnik
kategorii - pożyczki udzielone i należności
własne
W

dniu

31.12.2009

jednostka

nabywa

od

zagranicznego emitenta 5-letnią obligację za kwotę
103,20 EUR.  Odsetki wypłacane są raz w roku
(ostatniego dnia) i wynoszą 4% od wartości
nominalnej 100 EUR.  Cena nabycia obligacji po
przeliczeniu na walutę polską wynosi 464,40 zł
(4,50

zł/EUR).

Jednostka

zamierza

sprzedać

obligację przed terminem wykupu po 2 latach.
Obligacja zostaje zakwalifikowana do kategorii
pożyczek udzielonych i należności własnych
(inwestycje

długoterminowe).

Skutki

przeszacowania wartości wynikające z zastosowania
skorygowanej ceny nabycia (w walucie  obcej)
odnoszone są  na wynik finansowy, a powstałe
różnice kursowe odnoszone są na kapitał z
aktualizacji wyceny.

Efektywna

stopa

procentowa

obliczona

dla

przepływów wyrażonych w walucie obcej  wynosi
3,30%.
Na dzień bilansowy 31.12.2010 kurs średni NBP
wynosi 4,30 zł/EUR, kurs kupna banku  4,25 zł/EUR.
Na dzień bilansowy 31.12.2011 kurs średni NBP
4,40 zł/EUR, kurs kupna banku 4,35 zł/EUR.
Jednostka

sprzedaje

obligację

31.01.2012

otrzymując w rozliczeniu walutę polską. Cena
rynkowa obligacji wynosi 102,10 EUR, kurs kupna
banku 4,50 zł/EUR.

Instrumenty

zabezpieczające

Zgodnie z § 29 Rozporządzenia Instrumentem
zabezpieczającym może być każdy instrument
pochodny, jeżeli jego wartość godziwą można
wiarygodnie

ustalić.

Nie

mogą

stanowić

instrumentów zabezpieczających wystawione przez
jednostkę

opcje,

z

wyjątkiem

tych,

które

wystawiono w celu zamknięcia pozycji nabytych
opcji, w tym wbudowanych w inny instrument
finansowy.
Aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe,
niebędące instrumentami pochodnymi, mogą być
instrumentem zabezpieczającym wyłącznie wtedy,
gdy służą zabezpieczeniu ryzyka zmiany kursu
walut, zaś ich wartość godziwą można wiarygodnie
ustalić. Jeżeli ustalenie wartości godziwej takich
aktywów lub zobowiązań finansowych nie jest
możliwe, lecz są one wyrażone w walucie obcej, to
można uznać je za instrumenty zabezpieczające
ryzyko zmiany kursu walut, jeżeli ich składnik
walutowy można wiarygodnie wycenić.

Za instrument zabezpieczający ryzyko zmiany kursu
walut można uznać aktywa finansowe zaliczone do
kategorii utrzymywanych do terminu wymagalności,
wyceniane

w

skorygowanej

cenie

nabycia.

Pojedynczy instrument zabezpieczający można
uznać za zabezpieczenie przed więcej niż jednym z
rodzajów ryzyka związanego z tą samą pozycją
zabezpieczaną, jeżeli każdy z tych rodzajów ryzyka
może być zidentyfikowany, możliwy do ustalenia
jest

związek

między

instrumentem

zabezpieczającym

i

każdym

z

rodzajów

zabezpieczanego

ryzyka,

a

efektywność

zabezpieczenia każdego rodzaju ryzyka można
wiarygodnie

zmierzyć.

Za

instrument

zabezpieczający można uznać określoną przez
jednostkę

część

wybranych

aktywów

lub

zobowiązań, albo określoną część wybranego
składnika aktywów lub zobowiązań, spełniających
wymagania określone w niniejszym rozdziale. Nie
mogą stanowić instrumentu zabezpieczającego
aktywa lub zobowiązania, jeżeli miałyby one służyć
zabezpieczeniu przejściowo tylko przez pewien
okres ich posiadania.

Przed rozpoczęciem zabezpieczenia jednostka
sporządza dokumentację, obejmującą co najmniej:
1) określenie celu i strategii zarządzania ryzykiem,
2) identyfikację instrumentu zabezpieczającego
oraz zabezpieczanych przez ten instrument:
składników

aktywów

lub

pasywów,

uprawdopodobnionego przyszłego zobowiązania
albo planowanej transakcji,
3)

charakterystykę

ryzyka

związanego

z

zabezpieczaną

pozycją,

uprawdopodobnionym

przyszłym

zobowiązaniem

lub

planowaną

transakcją,
4) okres zabezpieczania,
5) opis wybranej metody pomiaru efektywności
zabezpieczenia zmian wartości godziwej lub
przepływów pieniężnych pozycji zabezpieczanej
związanych z określonym rodzajem ryzyka.

Poziom efektywności zabezpieczenia ustala się z
uwzględnieniem wartości pieniądza w czasie.
Poziom efektywności uznaje się za wysoki wtedy,
gdy w myśl przyjętych założeń przez cały okres
zabezpieczenia niemal cała kwota zmian wartości
godziwej zabezpieczanej pozycji lub związanych z
nią

przepływów

pieniężnych

zostaje

skompensowana zmianami wartości godziwej lub
przepływów

pieniężnych

instrumentu

zabezpieczającego,

a

rzeczywiście

osiągnięty

poziom efektywności zabezpieczenia mieści się w
przedziale od 80% do 125%.

Jednym z ryzyk związanych z finansowaniem
działalności gospodarczej są niekorzystne zmiany
kursu walutowego w przypadku spłaty zobowiązań
wyrażonych w walucie obcej. Możliwe jest tu
wykorzystanie

nowego

typu

instrumentów

finansowych

nazywanych

instrumentami

pochodnymi,

dzięki

którym

firma

może

zagwarantować sobie poziom kursu walutowego, po
jakim spłacać będzie kredyt lub pożyczkę
denominowaną w walucie obcej. Instrument
pochodny stosowany w takim przypadku nazywa się
kontraktem forward i pozwala na ustalenie w
dniu zaciągania pożyczki lub w innym dla nas
dogodnym momencie kursu walutowego na dzień
spłaty. Zaleta takiego kontraktu polega na tym, że
już w momencie zaciągania kredytu można określić
w walucie polskiej wydatek, jaki poniesiemy w
przyszłości.

Dokonując zabezpieczenia wykorzystujemy kontrakt
forward w celach ochronnych. Możliwe jest jednak
także spekulowanie na zmianach kursu waluty.
Każda bowiem transakcja na instrumentach
pochodnych (w tym forward) ma dwie strony
kontraktu: podmiot zabezpieczający się oraz
podmiot, który podejmuje ryzyko licząc na korzystne
dla siebie zmiany kursu walut. Zawierając kontrakt
forward należy mieć na uwadze, że możemy
uzyskać zysk, jak i ponieść stratę w zależności od
poziomu kursu waluty w przyszłości. Kurs walutowy
może bowiem ukształtować się odmiennie od
przewidywań

zabezpieczającego

się.

W takim przypadku

ponosi

on

stratę.

Jeżeli

natomiast przewidywania co do poziomu kursu
w przyszłości sprawdzą się, zapłacimy np. za walutę
znacznie mniej niż wynosić będzie cena rynkowa
(zapłacimy cenę ustaloną w kontrakcie).

Dokumentacja

kontraktu

forward

w

przedsiębiorstwie (zabezpieczający się):
1. Cel i strategia zarządzania ryzykiem -
zabezpieczenie się przed niekorzystną zmianą kursu
walutowego polegającą na obniżeniu wartości
złotego w stosunku do euro, w której wyrażona jest
kwota

pożyczki.

Pożyczka

walutowa

wynosi

1.000.000 EUR, termin spłaty zobowiązania 1 maja
2011 r. Strategia zarządzania ryzykiem polega na
zawarciu walutowej transakcji terminowej typu
forward z bankiem "B" na kwotę 1.000.000 EUR z
terminem sprzedaży waluty 1 maja 2011 r.
2.

Instrument

zabezpieczający

-

walutowa

transakcja terminowa typu forward zawarta
z bankiem "B"  na zakup 1.000.000 EUR  z
terminem dostawy 1 maja 2011 r. według kursu
terminowego 4,580 zł/EUR.

3. Pozycja zabezpieczana - to pożyczka walutowa
otrzymana od banku "A" w kwocie 1.000.000 EUR z
terminem spłaty 1 maja 2011 r. (umowa pożyczki z
dnia  1 sierpnia 2010 r.).
4. Charakterystyka ryzyka - ryzyko walutowe
(spadek wartości złotego w stosunku do euro na
moment spłaty pożyczki).
5. Okres zabezpieczenia - 8 miesięcy, tj. od 1
września 2010 r. do 1 maja 2011 r.
6. Metoda pomiaru efektywności zabezpieczenia -
zmiana wartości godziwej kontraktu forward.