RACHUNKOWOŚC INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH – wykład 14.10.2012

INSTRUMENTY FINANSOWE – DEFINICJA

Kontrakt, który powoduje u jednej ze stron powstanie aktywów finansowych, a u drugiej ze stron powstanie zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego i jednocześnie charakteryzuje się tym, że jednoznacznie wynikają z niego dla stron (dwóch lub więcej) skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy czy warunkowy.

INSTRUMENTY FINANSOWE – CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

Umowa ma określać jasno skutki gospodarcze postanowienia dotyczące kwoty, terminu i stopnia pewności wpływów i wydatków pieniężnych.

PRZYKŁADY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH:

• Należności i zobowiązania, jeśli w wyniku kontraktu występuje wyłącznie rozliczenie pieniężne, bez fizycznej dostawy

• Papiery wartościowe z prawem do kapitału

• Obligacje

• Weksle własne i obce

• Czeki

• Bony handlowe

• Bony komercyjne

• Lokaty terminowe

• Instrumenty pochodne (niezależnie od tego, czy zostały ujęte w bilansie, czy nie)

Nie zaliczamy do instrumentów finansowych :

1. umowy, których rozliczenia oczekuje się w formie dostawy nie finansowych aktywów majątku: do tego typu umów należą:

   • typowe (zwykłe) umowy kupna/ sprzedaży określonego nie finansowego dobra

   • kontrakty terminowe dotyczące towarów, które mogą być zrealizowane wyłącznie poprzez dostarczenie aktywów nie finansowych

   • umowy leasingu operacyjnego

   • wydatki poniesione z góry, przedpłaty, zaliczki na dobra rzeczowe

2. elementy wykluczone z definicji instrumentów finansowych na podstawie UoR (art. 3 ust. 1 pkt. 23)

• rezerwy i aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

• umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji w formie zapłacenia kwot odpowiadającym stratom poniesionych przez beneficjenta na skutek nie spłacenia wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie

• umowy o poniesienie praw z papierów wartościowych w okresie pomiędzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji , gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy, gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów

Aktywa finansowe stanowi każdy składnik aktywów mający postać:

1. środków pieniężnych

2. instrumentu kapitałowego innej jednostki

3. umownego prawa do otrzymania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych od innej jednostki lub wymiany aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z inną jednostka na potencjalnie korzystnych warunkach lub

4. kontraktu, który będzie rozliczony lub może być rozliczony we własnych instrumentach kapitałowych jednostki i jest :

   • instrumentem niepochopnym z którego wynika umowny obowiązek przyjęcia przez jednostkę zmiennej liczby własnych instrumentów kapitałowych lub

   • instrumentem pochodnym, który będzie rozliczony przez emitenta w inny sposób, niż poprzez wymianę ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych za ustalona liczbę własnych instrumentów finansowych

INSTRUMENTY KAPITAŁOWE WEDŁUG USTAWY O RACHUNKOWOŚCI

Kontrakty, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziału, opcje na akcje własne lub warianty (art. 3 ust. 1 pkt. 26).

WARUNKI ZALICZENIA DO INSTRUMENTU KAPITAŁOWEGO (JEDNOCZESNOSC) WG MSSF

1. instrument nie obejmuje umownego obowiązku:

1. wydania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych innej jednostce lub

2. wymiany aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z inna jednostką na potencjalnie niekorzystnych warunkach dla emitenta.

1. instrument będzie lub może być rozliczony we własnych instrumentach kapitałowych i jest:

1. instrumentem niepochopnym, z którego nie wynika umowny obowiązek dostarczenia przez jednostkę zmiennej liczny własnych instrumentów kapitałowych lub

2. instrumentem pochodnym, który będzie rozliczony przez emitenta wyłącznie przez wymianę ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych za ustalona liczbę własnych instrumentów finansowych.

PRZYKŁADY INSTRUMENTÓW KAPITAŁOWYCH:

• akcje własne

• opcje na akcje własne

• warranty

• udziały w spółkach z o. o.

• udziały kapitałowe wspólników spółek osobowych (jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych)

ZOBOWIĄZANIE FINANSOWE – DEFINICJA MSSF

Każde zobowiązanie będące:

• wynikającym z umowy obowiązkiem wydania środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych innej jednostce lub wymiany aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych z inną jednostką na potencjalnie niekorzystnych warunkach lub

• kontraktem, który będzie rozliczony lub może być rozliczony we własnych instrumentach kapitałowych jednostki i jest:

- instrumentem niepochodnym, z którego wynika umowny obowiązek dostarczenia przez jednostkę zmiennej liczny własnych instrumentów kapitałowych lub

- instrumentem pochodnym, który będzie rozliczony przez emitenta w inny sposób niż przez wymiane ustalonej kwoty środków pieniężnych lub innego składnika aktywów finansowych za ustaloną liczbę własnych instrument finansowych.

ZOBOWIĄZANIE FINANSOWE – PRZYKŁADY:

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług , jeżeli w wyniku kontraktu następuje włącznie rozliczenie pieniężne bez fizycznej dostawy;

• pożyczki/kredyty do spłacenia, odsetki naliczone do spłacenia;

• wyemitowane dłużne papiery wartościowe;

• zobowiązania wekslowe;

• wystawione czeki własne;

• instrumenty pochodne o ujemnej wartości godziwej na dzień wyceny.

Przykład

Jednostka zaciągnęła pożyczkę równą 100 000 PLN, która ma spłacić poprzez wydanie własnych instrumentów kapitałowych – akcji, w taki sposób, aby ich wartość w dniu zapłaty wynosiła dokładnie 100 000 PLN. Akcje notowane na giełdzie – cena rynkowa – wartość godziwa – podlega fluktuacjom.

Jednostka musi zwrócić równowartość kwoty kredytu w akcjach, a nie określoną liczbę akcji. Jeśli wartość akcji na giełdzie będzie rosła, to liczba akcji do przekazania będzie malała.

Liczba akcji niezbędna do zaspokojenia obowiązku umownego zmienia się wraz ze zmianą ich wartości (kursu akcji) ale tak, że łączna wartość akcji do przekazania jest równa kwocie zobowiązania umownego.

W takiej sytuacji zobowiązanie do wydania własnych instrumentów kapitałowych należy zaliczyć do zobowiązań finansowych pożyczkobiorcy

KATEGORIE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH (RIF, MSR).

• Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu, (aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wyceniane według wartości godziwej przez wynik finansowy);

• Pożyczki udzielone i należności własne (pożyczki i należności);

• Aktywa finansowe (inwestycje) utrzymywane do terminu wymagalności;

• Aktywa finansowe dostępne do sprzedaży.

INSTRUMENTY FINANSOWE WYCENIANE WG WARTOSCI GODZIWEJ PRZEZ WYNIK FINASOWY:

• Aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe przeznaczonych do obrotu, a wiec takie które są:

- nabyte lub zaciągnięte głownie w celach sprzedaży lub odkupienia w krótkim terminie, krótki czas trwania instrumentu,

- instrumentami pochodnymi (z wyjątkiem umów gwarancji finansowych i efektywnych zabezpieczeń)

- częścią portfela instrumentów finansowych mających generować krótkoterminowe zyski dzięki krótkoterminowym zmianom cen, marży maklerskiej lub innych czynników rynkowych

• Kontrakty zawierające wbudowany instrument pochodny, który należałoby wyodrębnić, a którego wartości nie można oddzielnie określić,

• Zobowiązanie do dostarczenia pożyczonych papierów wartościowych innych instrumentów finansowych w przypadku zawarcia przez jednostkę umowy sprzedaży krótkiej,

• Pożyczki udzielone i należności własne przeznaczone do sprzedaży w okresie 3 miesięcy

• Ujęte fakultatywnie w tej kategorii przy początkowym ujęciu, o ile spełniony jest jeden z warunków:

1. prowadzi do uzyskania bardziej przydatnej informacji.

2. Umowa z wbudowanymi instrumentem pochodnym może być traktowaną łącznie (nie rozdziela się wbudowanego instrumentu pochodnego ) i jednocześnie instrument wbudowany nie zmienia istotnie przepływów pieniężnych albo oddzielnie wbudowanego instrumentu jest zabronione.

Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wyceniane wg wartości godziwej przez wynik finansowy

Nie możemy zaliczać do tej grupy inwestycji w instrumenty kapitałowe, dla których nie ma ceny na aktywnym rynku i nie można w wiarygodny sposób wyznaczyć wartości godziwej.

POŻYCZKI I NALEŻNOŚCI (MSSF)

Są aktywami finansowymi, ale nie instrumentami pochodnymi, które mają określone płatności i nie są notowane na aktywnych rynkach ( notowane instrumenty dłużne) i jednocześnie nie są:

• Przeznaczone do szybkiej sprzedaży;

• Wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy

• Dostępne do sprzedaży

• Aktywami finansowymi, z których możemy nie odzyskać pierwotnej kwoty inwestycji z powodów innych niż ryzyko kredytowe – dostępne do sprzedaży;

• Nabytymi udziałami w portfelu aktywów nie będących pożyczkami i należnościami (np. udziały w funduszach powierniczych lub In. )

POŻYCZKI UDZIELONE I NALEŻNOŚCI WŁASNE OBEJMUJĄ:

• Aktywa finansowe (niezależnie od terminu ich wymagalności) powstałe na skutek dostarczenia drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych, pod warunkiem, że zawarty kontrakt spełnia definicje instrumentu finansowego;

• Obligacje i inne dłużne instrumenty finansowe nabyte w zamian za wydane bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środki pieniężne, jeżeli z zawartego kontraktu jednoznacznie wynika, że zbywając nie utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi.

AKTYWA FINANSOWE UTRZYMYWANE DO TERMINU WYMAGALNOŚCI OBEJMUJĄ:

• Niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i należności własnych aktywa finansowe o ustalonym terminie wymagalności spłaty wartości nominalnej oraz określonym prawie do otrzymania stałej lub możliwej odo ustalenia kwoty korzyści ekonomicznych (np. oprocentowanie) w ustalonych terminach, pod warunkiem, że podmiot zamierza i może utrzymać te aktywa terminu wymagalności;

• Nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcja sprzedaży (put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom kontraktu prawo wykupu instrumentu przed upływem terminu wymagalności, pod warunkiem, że jednostka zamierza i może utrzymać instrument do terminu wymagalności (pomimo posiadania opcji sprzedaży) oraz że kwoty otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych (przy opcji kupna)

OGRANICZENIA KLASYFIKOWANIA DO KATEGORII INSTRUMWNÓW FINANSOWYCH UTRZYMYWANYCH DO TERMINU WYMAGALNOSCI:

• Podmiot zamierza utrzymać określone instrumenty przez czas nieokreślony;

• Kwota możliwa do uzyskania od emitenta po wykonaniu przez niego opcji kupna znacząco odbiega od wartości instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych;

• Jednostka nabywa dłużny instrument finansowy z opcja zamiany na instrumenty kapitałowe, chyba że wykonanie opcji jest możliwe w terminie wymagalności ustalonym dla instrumentu dłużnego albo inne uzasadnione okoliczności wskazują na małe prawdopodobieństwo wykonania opcji;

• Jednostka nie dysponuje środkami na finansowanie aktywów do terminu wymagalności;

• Przepisy prawa, statut albo zawarte umowy ograniczają możliwość utrzymania aktywów do terminu wymagalności.

Podmiot nie powinien zaliczać żadnych aktywów finansowych, jako utrzymywanych do terminu wymagalności, jeżeli w bieżącym roku obrotowym albo podczas dwóch poprzednich lat obrotowych sprzedał, przekazał lub wykonał opcje sprzedaży przed terminem wymagalności albo tez przekwalifikował takie aktywa do innej kategorii. Konsekwencją jest zakaz zaliczania nabytych aktywów do tej kategorii przez okres pozostały do końca bieżącego roku obrotowego oraz przez dwa następne lata obrotowe. Ponadto w dniu wykonania transakcji naruszającej ów warunek podmiot jest zobowiązany przekwalifikować wszystkie instrumenty pozostałe w tym portfelu do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu lub dostępnych do sprzedaży. Nie odnosi się to do przypadku , gdy transakcja taka dotyczyła nieznaczącej wartości aktywów w skali całego portfela albo nastąpiła:

- w dniu bliskim terminowi wymagalności;

- po dniu, w którym co najmniej 90 % wartości nominalnej zostało spłacone;

- na skutek zdarzen trudnych do przewidzenia w momencie zaliczenia instrumentu finanse do aktywow utrzymywanych do terminu wymagalności.