LITERATURA:

- W. Dębski – „Rynek finansowy i jego mechanizmy”, PWN

- Czekaj – „Rynki, instrumenty, instytucje finansowe”

- Socha – „Rynek papierów wartościowych w Polsce”

- Sokłódko – „Rynkowe instrumenty finansowe”

- Bień – „Rynek papierów wartościowych”

- Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi

- Ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.

EGZAMIN:

Zaliczenie od 60%

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

WYKŁAD 1 – 18.02.2010

RYNEK to fundamentalna kategoria ekonomiczna – ekonomia instytucjonalna uznaje go za podstawową instytucję gospodarczą

RYNEK powszechnie jest definiowany jako zetknięcie się podaży i popytu.

RYNEK wymusza określone typy zachowania, tworzy określone normy.

RYNEK FINANSOWY

To zetknięcie się popytu i podaży kapitału pożyczkowego w formie pieniężnej (rynek pieniądza)

Obejmuje ogół transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe.

Stanowi integralną część systemu finansowego.

PRZEPŁYWY FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH W SYSTEMIE FINANSOWYM:

Fundusze pożyczkowe

Instrumenty finansowe

SYSTEM FINANSOWY to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej miedzy niefinansowymi podmiotami niegospodarczymi, w skład którego wchodzą: rynki, instrumenty i instytucje finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania (szeroko pojęte prawo finansowe).

Niezależnie od sposobu transferu w operacjach tych udział biorą podmioty określane mianem pośredników finansowych, których działalność poprawia efektywność transferu. Pośredników tych można podzielić na dwie grupy:

1 pierwszą grupę pośredników stanowią podmioty aktywnie uczestniczące w transferze. Oznacza to, że w ramach swojej działalności kreują nowe instrumenty finansowe i do tej grupy zalicza się przede wszystkim te podmioty, które kreują pieniądz (banki) oraz podmioty kreujące instrumenty niebędące pieniądzem (fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, zakłady ubezpieczeń).

2 drugą grupę pośredników stanowią podmioty uczestniczące w transferze w sposób bierny, tzn., że w ramach swojej działalności nie kreują instrumentów finansowych, a jedynie usprawniają obrót instrumentami wyemitowanymi przez inne podmioty. Tę grupę reprezentują: banki inwestycyjne oraz domy (biura) maklerskie.

Finansowanie pośrednie opiera się na pierwszej grupie pośredników, natomiast finansowanie bezpośrednie obejmuje ogół transakcji instrumentami finansowymi, w których uczestniczą podmioty zaliczone do drugiej grupy pośredników.

DEZINTERMEDIACJA – transfer pomiędzy podmiotami nadwyżkowymi a deficytowymi za pośrednictwem systemu finansowego, z wykluczeniem banków.

WYKŁAD 1

WYKŁAD 2

WYKŁAD 2 – 25.02.2010

FAZY (ETAPY) ROZWOJU SYSTEMU FINANSOWEGO

• faza kapitalizmu właścicielskiego

Faza ta jest typowa dla gospodarek typu rolniczego i łączy się z początkowym okresem rozwoju przemysłowego. W systemie finansowym dominują banki, które przejmują oszczędności i dokonują ich alokacji ^*. System bankowy pełni zatem rolę monitorującą i dyscyplinującą kapitało biorców, a także jest odpowiedzialny za stworzenie i funkcjonowanie systemu płatniczego.

Odnośnie nazwy fazy Na tym etapie właściciele aktywów w tej fazie sami zajmowali się ich zarządzaniem.

Sektor bankowy jest monopolistą.

^* Alokacja oznacza takie rozmieszczanie, żeby to przynosiło jak najlepsze wymierne efekty; odnosi się do tych dóbr, których ilość jest ograniczona (dobra rzadkie).

• faza kapitalizmu menadżerskiego

Widoczny jest wzrost roli rynków finansowych kosztem zmniejszającej się dominacji sektora bankowego. Jest to typowe dla gospodarek uprzemysłowionych, w których następuje rozdzielenie funkcji właścicielskich i menadżerskich. Zaczyna kształtować się bankowość inwestycyjna^* i pojawiają się tzw. systemy finansowe anglosaskie i niemiecko-japońskie.

Aby nastąpił rozwój rynków finansowych musiały być spełnione 3 warunki:

• kapitałobiorcy musieli się zobowiązać do udostępniania informacji na swój temat oraz na temat realizowanych przedsięwzięć;

• kapitałodawcy musieli być wyposażeni w narzędzia i modele umożliwiające przetworzenie tych informacji;

• kapitałodawcy musieli nauczyć się wyciągać właściwe wnioski z przeprowadzonych analiz.

W ten sposób sektor bankowy skończył pełnić rolę monopolisty.

^* Bank inwestycyjny – nie ma nic wspólnego ze zwykłym bankiem. Posiada w swojej ofercie substytuty (zamienniki) klasycznych produktów bankowych. Kojarzy się z rynkiem finansowym, a nie z klasyczną bankowością. Pojawienie się i rozwój banków inwestycyjnych zostały zapoczątkowane przez Wielki Kryzys w latach 30-tych.

Model anglosaski – rynek finansowy, model niemiecko-japoński – sektor bankowy ze szczególnym uwzględnieniem bankowości uniwersalnej

• faza kapitalizmu instytucjonalnego

Wyłania się w modelu anglosaskim. Jest typowa dla gospodarek najwyżej uprzemysłowionych. W strukturze rynku finansowego wyraźnie się wyodrębnia rynek pieniężny i rynek kapitałowy, widoczny jest wzrost znaczenia funduszy inwestycyjnych i bankowości inwestycyjnej kosztem zmniejszającej się roli klasycznych banków. Funkcje alokacyjne, dyscyplinujące i monitorujące przejmuje rynek finansowy.

Widoczny jest spadek znaczenia produkcji przemysłowej, natomiast rośnie rola usług.

W Polsce jest system niemiecko-japoński, z dominacją sektora bankowego Mimo działania GPW i rozwiniętego rynku finansowego około 60% aktywów sektora finansowego przypada na sektor bankowy.

FUNKCJE RYNKU FINANSOWEGO

• mobilizacja kapitału

• transfer kapitału od kapitałodawców do kapitałobiorców

• monitorowanie, realizowanie, rejestrowanie i rozliczanie transakcji

• obiektywna wycena aktywów finansowych

• źródło informacji

• wdrażanie innowacji finansowych

CECHY DECYDUJĄCE O POZIOMIE ROZWOJU RYNKU FINANSOWEGO I JEGO SKUTECZNOŚCI W TRANSFERZE FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH:

• PŁYNNOŚĆ

Wyraża się w możliwości zamiany instrumentów finansowych na środki pieniężne. Wysoka płynność występuje wówczas, gdy istnieje łatwa możliwość odzyskania zainwestowanego kapitału i dochodu niezależnie od okresu realizacji praw związanych z danym instrumentem finansowym. Ryzyko płynności określone jest więc przez głębokość (tj. ciągłość kupna-sprzedaży), szerokość (tj. ilość składanych zleceń kupna-sprzedaży) i elastyczność (tj. reakcja ceny na zmiany popytu i podaży – tzw. elastyczność CENOWA) rynku.

• EFEKTYWNOŚĆ

Efektywność rynku finansowego jest rozpatrywana w 3 aspektach:

• ALOKACYJNYM

Efektywność alokacyjna oznacza sytuację, w której ograniczone zasoby finansowe znajdujące się na rynku są alokowane w przedsięwzięciach charakteryzujących się najwyższą produktywnością.

• OPERACYJNYM

Efektywność operacyjna występuje wówczas, gdy istnieje niczym nie skrępowana konkurencja między pośrednikami finansowymi (czyli BRAK MONOPOLU). Oznacza to, że koszty związane z zawieraniem transakcji kupna-sprzedaży są uwarunkowane rozmiarami podaży i popytu.

• INFORMACYJNYM

Efektywność informacyjna oznacza jednoczesny i powszechny dostęp wszystkich uczestników do informacji znajdujących się na rynku, które w całości powinny znaleźć swe odzwierciedlenie w cenach instrumentów finansowych

• RZETELNOŚĆ

Rzetelność rynku finansowego dotyczy trybu i sposobu przekazywania informacji inwestorom. O rzetelności decydują w dużej mierze rozwiązania legislacyjne określające zakres i charakter przekazywanych inwestorom informacji. Przeregulowanie rynku w tym zakresie może podnieść koszty jego funkcjonowania i osłabić alokację zasobów finansowych w gospodarce.

• PRZEJRZYSTOŚĆ

Przejrzystość wyraża się w przyjętym sposobie zawierania transakcji na rynku finansowym i przekazywaniu informacji o ich realizacji. Sprowadza się to do czytelnych procedur transakcyjnych, a także do powoływania instytucji nadzorujących przestrzeganie tych procedur.

• INTEGRALNOŚĆ

Integralność rynku finansowego stanowi cechę, która może w znaczący sposób określać zainteresowanie nim inwestorów. Na poziom integralności wpływają przepisy oraz zwyczaje określające relację i współpracę między instytucjami pełniącymi na rynku różne funkcje (np. giełda, instytucje depozytowo-rozliczeniowe, regulatorzy rynku, itp.)

Wszystkie wymienione cechy wzajemnie na siebie oddziałują, stąd ustalenie stopnia dojrzałości rynku finansowego wymaga łącznego ich rozpatrywania, określając przy tym jak jedna cecha wpływa na pozostałe.

WYKŁAD 2

WYKŁAD 3

WYKŁAD 3 – 04.03.2010

CO TO JEST INSTRUMENT FINANSOWY?

SEGMENTY RYNKU FINANSOWEGO

• ZE WZGLĘDU NA CZAS TRWANIA I CEL TRANSAKCJI:

  • RYNEK PIENIĘŻNY

Obejmuje transakcje instrumentami krótkoterminowymi o charakterze dłużnym. Głównym motywem zawieranych na nich transakcji jest zarządzanie płynnością – rynek ten stwarza możliwość krótkoterminowych lokat chwilowych nadwyżek płynności, jak również pokrywania jej chwilowych niedoborów. Dzięki rozwiniętej sieci teleinformatycznej i szybkiemu obiegowi informacji rynek ten cechuje niemal czysta konkurencja. Jest to rynek przede wszystkim o charakterze hurtowym, a zawierane na nim transakcje należą do BEZPIECZNYCH. Rynek ten wykorzystywany jest również do tymczasowych inwestycji przynoszących wymierne korzyści w porównaniu z bezczynnym utrzymywaniem środków w oczekiwaniu na pojawienie się przesłanek uzasadniających ulokowanie ich w dłuższym terminie w dochodowe przedsięwzięcie. Segment ten daje możliwość bankowi centralnemu realizowania polityki pieniężnej i ustalania krótkoterminowych stóp procentowych.

CECHY RYNKU PIENIĘŻNEGO

• krótkoterminowość

• płynność

• transparentność

• uczestnicy transakcji

Ze względu na uczestników rynek pieniężny można podzielić na:

• MIĘDZYBANKOWY RYNEK PIENIĘŻNY

Obejmuje transakcje zawierane wyłącznie między bankami (bankami komercyjnymi i bankiem centralnym). W rozwiniętych gospodarkach jest to rynek dealerski, na którym ważną rolę odgrywają MARKET MAKERZY. Jest to ten obszar, który wykorzystuje bank centralny jako mechanizm transmisji impulsów realizowanej przez siebie polityki pieniężnej.

• POZABANKOWY RYNEK PIENIĘŻNY

Obejmuje transakcje, gdzie jedną ze stron jest podmiot niebędący bankiem.

W długim okresie polityka pieniężna jest NEUTRALNA. Rynek pieniężny jest rynkiem zdecentralizowanym, nie występuje tu giełda

• RYNEK KAPITAŁOWY

Obejmuje transakcje instrumentami średnio- i długoterminowymi o charakterze dłużnym i właścicielskim. Głównym motywem zawieranych transakcji są potrzeby rozwojowe podmiotów gospodarczych (np. inwestycje rzeczowe) oraz procesy odkładania oszczędności. Jest to rynek zarówno hurtowy, jak i detaliczny, a transakcje na nim zawierane są dużo bardziej ryzykowne niż na rynku pieniężnym. W rozwiniętych gospodarkach rynkowych rynek kapitałowy jest scentralizowany, tzn. że występuje na nim giełda, na którą inwestorzy składają zlecenia kupna-sprzedaży.

Podział rynku kapitałowego:

• rynek zorganizowany

• rynek niezorganizowany

• rynek regulowany

• rynek nieregulowany

• rynek giełdowy

• rynek pozagiełdowy

• rynek instrumentów dłużnych

• rynek instrumentów właścicielskich

  • RYNEK WALUTOWY

Obejmuje transakcje kupna-sprzedaży jednej waluty w zamian za inną, w wyniku czego dochodzi do ustalenia rynkowego kursu walut.

DEWALUACJA – reforma pieniężna, która polega na administracyjnym obniżeniu sztywnego kursu waluty narodowej wobec innych walut przez narodowy bank centralny

REWALUACJA – wzrost kursu waluty danego kraju względem waluty zagranicznej pod wpływem interwencji władzy monetarnej. Termin rewaluacja odnosi się tylko do systemu stałego kursu walutowego, ustalonego i zmienianego jedynie przez rząd w zależności od sytuacji na rynku międzynarodowym i od stanu jego rezerw dewizowych

DEPRECJACJA – spadek wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut

APRECJACJA – wzrost wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut

Rynek walutowy ze swoje istoty bardziej przypomina klasyczny rynek towarowy (wymiana barterowa), niż rynek finansowy. Obrót – 2-3 bln USD/1 dzień.

• RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH

Obejmuje transakcje, których przedmiotem są instrumenty pochodne.

• ZE WZGLĘDU NA WOLUMEN TRANSAKCJI

  • HURTOWY

  • DETALICZNY

• ZE WZGLĘDU NA TO, CZY DOCHODZI DO EMISJI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH, CZY NIE

  • PIERWOTNY

  • WTÓRNY

CO TO JEST INSTRUMENT FINANSOWY?

• Stanowi pewnego rodzaju formalizację (potwierdzenie) przepływu funduszy pieniężnych w obrębie rynku finansowego;

• Kontrakt (umowa) określający warunki, na jakich następuje transfer funduszy pożyczkowych, który z jednej strony reprezentuje prawa przysługujące jego posiadaczowi, a z drugiej – rodzi określone zobowiązania finansowe wystawcy (emitenta);

• Ucieleśnienie wszelkich operacji finansowych niosących za sobą powstanie zobowiązania finansowego (roszczenie dotyczące majątku jednych podmiotów do drugich);

• Wolumen tych transakcji jest określony przez wzajemną relację wielkości podaży i popytu wyznaczających cenę (stopę procentową), będącą parametrem analizy transakcji funduszami pieniężnymi na rynku finansowym.

Na rynku finansowym dochodzi do zamiany pieniądza na instrument finansowy i instrumentu finansowego na pieniądz.

SYSTEM FINANSOWY OGÓLNIE:

Instrumenty finansowe są swoistymi nośnikami siły nabywczej, rynki finansowe zapewniają jej przepływ (ruch), a instytucje finansowe poprzez swoją działalność aktywizują rynki.

Bez instytucji nie byłoby rynków bez rynków nie byłoby transakcji instrumentami finansowymi.

WYKŁAD 3

WYKŁAD 4

WYKŁAD 4 – 11.03.2010

POJĘCIE I ISTOTA PAPIERU WARTOŚCIOWEGO

POJĘCIE I ISTOTA PAPIERU WARTOŚCIOWEGO

Przez papiery wartościowe należy rozumieć szczególne dokumenty, które stwierdzają istnienie określonego podmiotowego prawa majątkowego, do realizacji którego konieczną przesłanką jest jego posiadanie (fizyczne lub w postaci zapisu elektronicznego), które stanowi formalną legitymację. Oznacza to, że prawa inkorporowane w papierach wartościowych utrwalone są w takim brzmieniu i w taki sposób, że bez tego dokumentu nie można ich ani dochodzić (przykładowo emitent wstrzyma się ze spełnieniem świadczeń w przypadku braku dokumentu), ani przenosić. Wobec tego tylko posiadacz papieru wartościowego może realizować prawa na podstawie jego okazania lub zwrotu. Innymi słowy papier wartościowy stanowi dokument inkorporujący w sobie określone prawo w taki sposób, że rozporządzanie tym prawem następuje w drodze rozporządzania dokumentem.

Prawa majątkowe zawarte w papierach wartościowych mogą mieć charakter:

• rzeczowy (np. prawo własności towarów),

• finansowy (np. prawo własności kapitału pieniężnego)

W literaturze zwraca się uwagę na różne teorie wyjaśniające istotę papierów wartościowych, jako materialnego nośnika praw majątkowych. Są to:

• TEORIA KONTRAKTOWA

Podstawowe znaczenie natury papieru wartościowego upatruje w umowie, jaką zawiera jego emitent z pierwszym nabywcą. W trakcie dalszego obrotu na rynku wtórnym pierwotne zobowiązanie przyczynowe wystawcy odrywa się od swojej podstawy gospodarczej stając się zobowiązaniem abstrakcyjnym. W związku z tym, władanie dokumentem staje się konieczną przesłanką do wykonywania praw w nim ucieleśnionych.

• TEORIA KREACYJNA

Przyjmuje, że papier wartościowy pojawi się w momencie jego świadomego i celowego podpisania przez emitenta. Wystarczającą przesłanką powstania (kreacji) papieru wartościowego staje się jednostronne oświadczenie woli wystawcy, co w połączeniu z brakiem wymogu współdziałania osoby trzeciej sprawia, że zobowiązanie takie ma od samego początku charakter abstrakcyjny

• TEORIA EMISYJNA

Przywiązuje główną wagę do wydania dokumentu.

• TEORIA DOBREJ WIARY

Zwraca uwagę na to, że do powstania zobowiązania z papieru wartościowego niezbędne są dwa zdarzenia:

• jego podpisanie przez wystawcę

• późniejsze nabycie dokumentu w dobrej wierze

• TEORIA OBIEGOWA

Odwołuje się do zdolności obiegowej dokumentu. Istota papieru wartościowego, z którym związane jest prawo podmiotowe tkwi w jego rozporządzalności. Opiera się ona na zdolności do rozporządzania prawem zakładając, że ścisłe powiązanie prawa z dokumentem przyspiesza i usprawnia obrót gospodarczy.

RODZAJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH (INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH) - KRYTERIA

• PRZEDMIOT UPRAWNIEŃ INKORPORACYJNYCH W PAPIERACH WARTOŚCIOWYCH

  • dłużne (wierzycielskie) stanowią potwierdzenie długu

  • własnościowe (udziałowe) stanowią tytuł współwłasności

  • zawierające uprawnienia do rozporządzania rzeczami (towarem), które znajdują się pod pieczą ich wystawców – konosamenty

• TERMIN WYKUPU

  • bez określonego terminu wykupu

  • z określonym terminem wykupu

    • krótkoterminowe wykupywane do roku

    • średnioterminowe wykupywane do 3-5 lat

    • długoterminowe wykupywane powyższej 3-5 lat

• ŹRÓDŁO DOCHODU

  • o stałym dochodzie

  • o zmiennym dochodzie

• SPOSÓB, W JAKI PRZYNOSZĄ DOCHÓD

  • odsetkowe (procentowe, kuponowe)

  • dyskontowe cena zakupu jest niższa, niż cena nominalna

  • dywidendowe

• SPOSÓB REGULACJI OBROTU

  • na okaziciela

  • imienne

  • na zlecenie weksle, czeki

• SPOSÓB ORGANIZACJI RYNKU FINANSOWEGO

  • wyłączone z mocy prawa z obrotu czeki, weksle, bony oszczędnościowe

  • z mocy prawa dopuszczone do obrotu

  • dopuszczone do obrotu po uzyskaniu zgody odpowiedniego organu nadzorującego rynek finansowy

  • których wprowadzenie do obrotu następuje w wyniku braku wyraźnego sprzeciwu organu nadzorującego rynek finansowy.

Emitentami instrumentów pośrednich są podmioty sfery finansowej.

• SPOSÓB USTALANIA CENY

  • bazowe (rzeczywiste) cena ustalana przez podaż i popyt

  • pozabilansowe (pochodne, derywaty)

Wartość instrumentów pochodnych jest w sposób bezpośredni lub pośredni wartością instrumentów bazowych, którymi mogą być: kursy akcji, obligacji, walut, indeksy giełdowe, stopy procentowe i inne. Zawarcie transakcji na derywatach nie wymaga dysponowania kwotą równą wartości transakcji lecz jedynie niewielkim jej procentem (tzw. depozyt zabezpieczający) – efekt dźwigni; pojawiły się latach 70-tych XX wieku i wykorzystuje się je do HEDGINGU (zabezpieczenia) oraz SPEKULACJI

Mogą mieć charakter symetryczny i niesymetryczny

Przykłady:

kontrakty terminowe typu forward, futures, opcje, warranty, swapy,…

FUNKCJE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH

• FUNKCJA POŻYCZKOWA

Poprzez emisję wystawca pozyskuje określony kapitał pieniężny lub prolongatę spłaty zadłużenia z tytułu zawartej transakcji handlowej

• FUNKCJA PŁATNICZA

Wyraża się w możliwości wykorzystania niektórych instrumentów jako środka zapłaty (surogaty pieniądza)

• FUNKCJA OBIEGOWA

Wyraża się w możliwości ułatwionego przenoszenia praw majątkowych inkorporowanych papierów wartościowych. Odnosi się to zarówno do tych przenoszonych w drodze indosu, jak i na okaziciela

• FUNKCJA GWARANCYJNA

Określa się ją również jako zabezpieczającą i polega na zabezpieczeniu roszczeń mogących powstać w ramach określonego stosunku prawnego

• FUNKCJA LEGITYMACYJNA

polega na uproszczeniu procedur identyfikujących podmioty uprawnione do wykonywania praw inkorporowanych w papierach wartościowych

• FUNKCJA KAPITAŁOWA

w wyniku emisji akcji następuje zwiększenie sumy kapitałów własnych emitenta

• FUNKCJA LOKACYJNA

Pozwala potencjalnym inwestorom wykorzystać instrumenty finansowe do zainwestowania posiadanych nadwyżek pieniężnych. Podstawowymi kryteriami wyboru są:

• Rentowność

• Ryzyko

WYKŁAD 4

WYKŁAD 5

WYKŁAD 5

WYKŁAD 5 – 18.03.2010

Charakterystyka instrumentów rynku pieniężnego – część 1.

PODZIAŁ INSTRUMENTÓW RYNKU PIENIĘŻNEGO ZE WZGLĘDU NA EMITENTA, SPOSÓB GENEROWANIA DOCHODU ORAZ ZBYWALNOŚĆ W OBROCIE WTÓRNYM

INSTRUMENTY ZBYWALNE INSTRUMENTY

NIEZBYWALNE

INSTRUMENTY DYSKONTOWE INSTRUMENTY ODSETKOWE

WEKSLE

• WŁASNY – bezwarunkowe przyrzeczenie

• TRASOWANY – bezwarunkowe polecenie

  • TRASANT – wystawca weksla trasowanego,

  • TRASAT – osoba, której trasant poleca wykupienie weksla.

Dokument, który zawiera wszystkie dane regulowane prawem wekslowym (w treści musi być słowo „weksel”, nie tylko w tytule); do tego opłata skarbowa za wystawienie weksla. W przypadku zakupu blankietu urzędowego opłata była wliczona.

Deklaracja/porozumienie wekslowe – dokument potwierdzający prawo do wypełnienia weksla.

WEKSEL – AKCEPT BANKIERSKI

Gwarancję wykupu daje bank, który zaakceptował ten weksel – wyjątkowo bezpieczny dokument. Zbywalny, ale nie handluje się nim.

DEPOZYTY I LOKATY MIĘDZYBANKOWE

Depozyt – pieniądz przyjęty z rynku,

Lokata – pieniądz udzielony innemu podmiotowi

DATA WALUTY – dzień, w którym następuje faktyczne rozliczenie transakcji. Innymi słowy to dzień, w którym dokonywany jest transfer środków w związku z zawartym kontraktem. Rodzaje daty waluty:

• WALUTA DZIŚ – przypada na dzień zawarcia transakcji (t+0)        t → dzien zawarcia transakcji

  • WALUTA JUTRO – przypada na pierwszy dzień po dniu zawarcia transakcji (t+1)

  • WALUTA SPOT – przypada na drugi dzień po dniu zawarcia transakcji

Wszystkie transakcje rozliczane najpóźniej na walutę spot określa się mianem TRANSAKCJI NATYCHMIASTOWYCH (kasowych)

• WALUTA TERMIN – przypada na dowolny dzień po walucie spot i wyznacza początek transakcji terminowych

DEPOZYTY (LOKATY) MIĘDZYBANKOWE dzielą się na:

• z ustalonym terminem spłaty

DZIŚ	JUTRO	SPOT	KOLEJNY DZIEŃ

O/N

T/N

S/N

1,2 W(T) W(T) = SW

1,2,3,6,9,12M SPOT WEEK

STOPY PROCENTOWE RYNKU DEPOZYTÓW MIĘDZYBANKOWYCH:

• WIBID (Warsaw Inter-bank BID rate )– średnia arytmetyczna BID-ów po odrzuceniu jednej najwyższej i jednej najniższej (kiedy mamy poniżej 8 BID-ów) lub po odrzuceniu dwóch najwyższych i dwóch najniższych (kiedy mamy nie mniej niż 8 BID-ów); ustalane w Polsce o godzinie 11.00

• WIBOR (Warsaw Inter-Bank Offered Rate) – średnia arytmetyczna OFFER-ów; j.w.

• LIBID (London Inter-bank BID rate)

• LIBOR (London Inter-Bank Offered Rate)

• EURIBOR (EURopean Inter-Bank Offered Rate) – ustalany w Brukseli na podstawie banków, które operują w strefie euro i dotyczy depozytów w EUR

• LIBOR EURO ≠ EURIBOR – stawka dla depozytów w EUR, dla kwotowa w Londynie

• EONIA (Euro Over Night Index Average) – średnia ważona oprocentowania depozytów over night wyrażonych w EUR, do kalkulacji bierze się tylko te stopy, po których zawarto rzeczywiste transakcje, „zważone” odpowiednimi kwotami.

• POLONIA (POLish Over Night Index Average) – Definicje można znaleźć na stronie ACI Polska – Polskie Stowarzyszenie Dealerów bankowych – Forex Polska, w regulaminie fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR, p. 4.6 i 4.7; wyliczana pod koniec dnia (około 16.45), używana w transakcjach typu OIS

  • Czechy CZEONIA (CZEch Over Night Index Average),

  • Wielka Brytania SONIA (Shterling Over Night Index Average)

• bez ustalonego terminu spłaty – to depozyty z tzw. okresem wypowiedzenia, czyli bank deponujący nie informuje na jaki okres deponuje środki. Chcąc podjąć swój depozyt taki bank musi wypowiedzieć umowę depozytu, odczekać okres wypowiedzenia, po upływie którego są stawiane do dyspozycji deponenta fundusze. Okresy wypowiedzenia są krótkie i wynoszą odpowiednio 24h albo 48h

Zadanie – kto ustala WIBID i WIBOR w Polsce; Czy jest odpowiednik EONII, SONII, POLONII na rynku w Tokio, jeśli jest, to jak się nazywa?

WYKŁAD 5

WYKŁAD 6

WYKŁAD 6 – 25.03.2010

CHARAKTERYSTYKA INSTRUMENTÓW RYNKU PIENIĘŻNEGO – CZĘŚĆ 2.

INSTRUMENTY DYSKONTOWE

• BONY SKARBOWE

  • emitentem jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów

  • pierwsza emisja w roku 1991, na pokrycie deficytu budżetowego

  • emitowane na okres maksymalnie 1 roku

  • cel emisji bonów skarbowych

    • wyrównywanie chwilowych niedoborów płynności w budżecie państwa – regulowanie płynności w budżecie państwa,

    • finansowanie deficytu budżetowego,

    • regulacja płynności sektora bankowego [budżet „po męsku”: pompa tłocząco-ssąca o niewielkiej pojemności]

• sprzedawane na rynku pierwotnym przez agenta, który organizuje przetargi. Agentem emisji bonów skarbowych jest NBP. Uczestniczyć w tych przetargach mogą wyłącznie Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych.

  • przetargi konkurencyjne (metoda amerykańska)

Inwestorzy składając swoje oferty proponują cenę oraz wartość nominalną walorów, które następnie emitent segreguje od najlepszej do najgorszej (ze swojego punktu widzenia) i ustala tzw. cenę przetargową. Wszystkie oferty z ceną wyższą od przetargowej są realizowane w całości po cenach zgłoszonych w ofertach. Oferty zawierające cenę niższą są odrzucane, a oferty z ceną równą cenie przetargowej mogą być zredukowane.

• przetargi niekonkurencyjne (metoda holenderska)

Na przetargu obowiązuje jednolita cena, po której są sprzedawane wszystkie walory. Cena ta jest wyznaczana jako średnia ważona lub jako minimalna zaakceptowana przez emitenta.

• nabywać bony skarbowe może każdy. Kwotowane stopą rentowności do wykupu. Z jedną ceną pakiet nie mniejszy niż 10 sztuk. Wartość nominalna – 10 000 zł

• terminy wykupu są wyrażone w dniach (od 1 do 90 dni) oraz tygodniach (od 1 do 52 tygodni)

• instrument zdematerializowany

• rejestr prowadzony przez

• rynek wtórny Bond Spot S.A. (MTSCETO) lub Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych – organizują obrót m.in. bonami skarbowymi

• bony pieniężne NBP

• emitentem jest Narodowy Bank Polski

• rynek pierwotny zorganizowany w formie przetargów organizowanych przez NBP

• cel emisji

  • regulacja płynności sektora bankowego

• bony pieniężne NBP pojawiły się w 1990 roku, przy czym w latach 1992-1994 ich emisja została wstrzymana

• bony pieniężne NBP mogą być nabywane wyłącznie przez banki (operacje dostrajające)

• rynek wtórny – kwotowania podają banki, które mają w swoim portfelu bony pieniężne.

• Wartość nominalna – 10 000zł

• termin wykupu: od 1 do 365 dni

• instrument zdematerializowany

• Ewidencję bonów pieniężnych NBP prowadzi

• bony (papiery) komercyjne przedsiębiorstw

• emitentem są niebankowe podmioty gospodarcze

• cel emisji

  • regulacja bieżącej płynności ich emitentów,

  • możliwość finansowania przedsięwzięć średnioterminowych

• rynek pierwotny organizowany jest przez Agenta emisji (bank komercyjny), który albo organizuje przetargi, albo prowadzi negocjacje z potencjalnymi nabywcami

• nabywać może każdy zainteresowany, kto dysponuje odpowiednimi funduszami

• są na ogół dedykowane i trafiają do banków i innych instytucji finansowych

• rynek wtórny organizowany jest przez banki będące Agentami emisji

• podstawa prawna emisji – Kodeks Cywilny, Prawo Wekslowe, przepisy Ustawy o obligacjach

• pierwsza emisja w 1992 roku, około 12-14 banków emitujących

• bony municypalne

• emitentem są jednostki samorządu terytorialnego

• konstrukcja w postaci weksla, obligacji bądź bonu komercyjnego

• cel emisji

  • regulacja płynności JST,

  • finansowanie średnioterminowych przedsięwzięć

DEALERZY RYNKU PIENIĘŻNEGO ≠ DEALERZY SKARBOWYCH PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

powołuje/mianuje NBP, wyłonieni po raz pierwszy w 1994

WYKŁAD 6

WYKŁAD 7

WYKŁAD 7

WYKŁAD 7 – 15.04.2010

Dealerzy Rynku Pieniężnego

Są powoływani przez NBP na podstawie obiektywnych kryteriów kwalifikacyjnych, które są zawarte w tzw. Indeksie Aktywności Dealerskiej (IAD). Podstawowym celem wyboru Dealerów jest wybór grupy banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym. Objęcie oceną aktywności banków w wybranych segmentach rynku finansowego Bank Centralny wspiera rozwój tych rynków, które z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej powinna odgrywać najważniejszą rolę.

Kryteria Indeksu IAD obejmują:

• potencjał rozliczeniowy banku (mierzony wielkością obrotów na rachunku bieżącym banku komercyjnego w Banku Centralnym)

• potencjał ofertowy banku (mierzony średnimi stanami Bonów Skarbowych i Pieniężnych NBP oraz Obligacji Skarbowych wg ich wartości nominalnej)

• aktywność banku na rynku depozytów międzybankowych

• aktywność banku na rynku REPO i BUY-SELL BACK (REVERSE-REPO)

• aktywność banku na rynku instrumentów pochodnych (FRA, IRS)

Oprócz wymienionych kryteriów banki muszą rzetelnie wypełniać obowiązki wynikające z uczestnictwa w rynku pieniężnym, tzn.:

• muszą uczestniczyć w fixingu stawek procentowych

• muszą sprawnie przeprowadzać rozliczenia międzybankowe

• muszą spełniać procedury przeprowadzania i rozliczania operacji otwartego rynku

• muszą terminowo i rzetelnie przesyłać do NBP dane dotyczące rynku pieniężnego i walutowego.

ZADANIA DEALERÓW RYNKU PIENIĘŻNEGO

• uczestniczą w podstawowych i dostrajających operacjach otwartego rynku (info na stronie NBP)

• uczestniczą w ustalaniu stawek WIBOR i WIBID

• przekazują Bankowi Centralnemu informacje o zawartych transakcjach typu over-night celem ustalenia stawki POLONIA

• przekazują Bankowi Centralnemu informacje dotyczące aktualnej i prognozowanej płynności finansowej banku oraz sytuacji na rynku pieniężnym i walutowym

DZIAŁANIA NBP W KIERUNKU ZWIĘKSZENIA PŁYNNOŚCI RYNKU PIENIĘŻNEGO są wspierane przez system Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych (DSPW). Wyboru dokonuje Minister Finansów na podstawie Indeksu Aktywności Dealerskiej spośród banków komercyjnych.

OBOWIĄZKI DSPW

• uczestnictwo w przetargach na Bony i Obligacje Skarbowe

• uczestnictwo w codziennym fixingu Skarbowych Papierów Wartościowych

• dwustronne kwotowanie Skarbowych Papierów Wartościowych

• rzetelne wypełnianie obowiązków wynikających z uczestnictwa w systemach depozytowo-rozliczeniowych

• współpraca z Ministrem Finansów w zakresie budowy przejrzystego, płynnego i efektywnego rynku Skarbowych Papierów Wartościowych

• działania na rzecz rozszerzenia bazy inwestorów nabywających Skarbowe Papiery Wartościowe

• promowanie rynku Skarbowych Papierów Wartościowych

UPRAWNIENIA DSPW

• wyłączne składanie ofert na przetargach sprzedaży

• zakup na przetargach uzupełniających

• wyłączność lub preferencja w zakresie przeprowadzania indywidualnych operacji z Ministrem, które dotyczą:

  • transakcji warunkowych typu REPO oraz BUY-SELL BACK

  • transakcji zabezpieczających

  • transakcji związanych z emisjami prywatnymi i zagranicznymi

  • innych transakcji określonych przez Ministra Finansów

PROCEDURA EMISJI BONÓW KOMERCYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW

- - - - - - - - - - -

CERTYFIKAT DEPOZYTOWY

• To zbywalny instrument finansowy rynku pieniężnego, którego wystawcą są banki komercyjne.

• Na gruncie polskich przepisów prawa bankowego to przykład tzw. bankowych papierów wartościowych.

• Oprocentowany i zbywalny na rynku wtórnym depozyt terminowy złożony w banku komercyjnym o ustalonym terminie zapadalności

WYKŁAD 7

WYKŁAD 8

WYKŁAD 8 – 22.04.2010

• CERTYFIKAT DEPOZYTOWY (c.d.)

C E C H A	O P I S
TERMIN WYKUPU	certyfikaty na ogół są emitowane na okres od miesiąca do roku (dopuszczalne są również terminy 7- i 10-dniowe). Zdarzają się też certyfikaty o dłuższym niż rok terminie wykupu (certyfikaty długoterminowe, o stałym oprocentowaniu, emitowane są na okres od 1 roku do 5 lat)
ŹRÓDŁO DOCHODU DLA INWESTORA	certyfikaty są z reguły papierami typu procentowego, a oprocentowanie może być stałe lub zmienne. Odsetki wypłacane są w pewnych odstępach czasu (półrocznych, rocznych) bądź kapitalizowane i wypłacane wraz z kapitałem początkowym w terminie wykupu. Oprocentowanie (tzw. KUPON) certyfikatów depozytowych z uwagi na płynność jest zazwyczaj nieco niższe od stóp procentowych lokat bankowych o podobnych terminach zapadalności. Istnieją również sporadycznie dyskontowe certyfikaty depozytowe, gdzie dochodem inwestora jest DYSKONTO. Wówczas emitowane są nie według wartości nominalnej (tak, jak to ma miejsce w przypadku certyfikatów odsetkowych), lecz po cenie niższej od ich wartości nominalnej, a w dniu zapadalności wykupywane są wg wartości nominalnej
EMITENT	banki komercyjne (ewentualnie kasy oszczędnościowo-pożyczkowe). W Wielkiej Brytanii prawo do emisji posiadają również innej instytucje, które posiadają status depozytariusza (np. towarzystwa budowlane)
FORMA	certyfikaty są emitowane na okaziciela w formie materialnej (papier wartościowy) lub w formie niematerialnej (zapis komputerowy)
NOMINAŁ	reprezentuje kapitał zdeponowany w banku. Nominały certyfikatów opiewają zwykle na duże kwoty co sprawia, że instrumenty te dostępne są raczej dla zamożnych inwestorów indywidualnych lub inwestorów instytucjonalnych
WALUTA	certyfikaty depozytowe mogą by wystawiane w walucie kraju emitującego banku lub w innych walutach. Wybór waluty jest podyktowany docelowym rynkiem, na którym będą oferowane certyfikaty.

K R Y T E R I U M	R O D Z A J E	O P I S
SPOSÓB OPROCENTOWANIA	Certyfikaty ze stałą stopą procentową (ze stałym kuponem)	Przez cały czas od momentu emisji do zapadłości stopa procentowa się nie zmienia
	Certyfikaty ze zmienną stopą procentową (ze zmiennym kuponem)	To certyfikaty zaliczane do certyfikatów krótko- i długoterminowych, w przypadku których, co pewien, z góry określony okres stopa procentowa może ulegać zmianom. Przedział czasu, w którym obowiązuje dany kupon jest określany okresem odsetkowym, na koniec którego następuje wypłata odsetek. W przypadku takiego CD inwestor powinien znać formułę zmian wysokości kuponu. Formuła taka składa się ze stopy referencyjnej i marży.
SPOSÓB SPRZEDAŻY	Certyfikaty sprzedawane wg nominału	ostatni posiadacz otrzyma w dniu wykupu wartość nominalną powiększoną o odsetki, wynikające z nominalnego oprocentowania. Tak więc są one płatne „z dołu”.
	Certyfikaty dyskontowe	CD jest sprzedawany na rynku pierwotnym z dyskontem, a więc poniżej wartości nominalnej. W tym przypadku inwestor otrzymuje odsetki „z góry”.
TERMIN WYKUPU	Certyfikaty, których termin wykupu NIE PRZEKRACZA 1 roku	To najczęściej certyfikaty o stałym oprocentowaniu, jednak występują również CD, których kupon jest zmienny.
	Certyfikaty, które są emitowane na okres DŁUŻSZY niż 1 rok	Rzadko spotykany instrument na rynku pierwotnym o stałym oprocentowaniu. Z racji niskiej płynności na rynku wtórnym segment tych certyfikatów stanowi niewielką część rynku certyfikatów depozytowych.

R Y N E K K A P I T A Ł O W Y

• OBLIGACJE

OBLIGACJA to papier wartościowy, emitowany w serii (czyli reprezentujący prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek), w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji). Świadczenie to może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny.

Rodzaje obligacji:

• ze względu na zabezpieczenie spłaty obligacje dzielimy na:

  • obligacje zabezpieczone spłata jest zabezpieczona całkowicie lub częściowo

    • jeżeli zabezpieczenie jest dokonywane przez Skarb Państwa, to obligacje te są PUPILARNE

  • obligacje niezabezpieczone spłata nie jest w ogóle zabezpieczona

• ze względu na TERMIN WYKUPU (czyli dzień, począwszy od którego obligacja podlega wykupowi) obligacje dzielimy na:

  • klasyczne obligacje terminowe wykupywane są przez emitenta po dacie z góry określonej przez emitenta

  • obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta (callable bonds) emitent (tylko emitent) może zażądać wykupu w dowolnym momencie.

  • obligacje z opcją wykupu na żądanie posiadacza (putable bonds) właściciel może zażądać wykupu w dowolnym terminie

  • obligacje bezterminowe (obligacje wieczyste, perpetualne, konsole) nie podlegają wykupowi przez emitenta w określonym terminie i w przypadku których właściciel bezterminowo otrzymuje odsetki. Nominał posiadacz otrzymuje wtedy, gdy wypowie umowę emisji i zażąda wykup. Fakt, że termin nie jest określony znacznie ułatwia wycenę.

• ze względu na WYSTĘPOWANIE ODSETEK wyróżniamy:

  • obligacje kuponowe z tytułu własności otrzymuje się odsetki.

  • obligacje zerokuponowe z tytułu własności nie otrzymuje się odsetek

    • po upływie terminu wykupu właściciel obligacji otrzymuje od emitenta kwotę równą wartości nominalnej obligacji; brak odsetek jest rekompensowany sprzedażą obligacji z dyskontem.

• KUPON – obligacje były zmaterializowane, składały się z 3 części: płaszczu (wszystkie informacje charakteryzujące dane emisji – skrót warunków emisji), arkusz kuponowy (kupony uprawniały do otrzymywania odsetek), arkusz wykupu (należało go przedstawić emitentowi celem żądania wykupu).

• ze względu na SPOSÓB NALICZANIA ODSETEK wyróżniamy:

• obligacje o stałym oprocentowaniu emitent zobowiązuje się do dokonywania regularnych płatności odsetkowych obliczanych na bazie stałej stopy procentowej

• obligacje o zmiennym oprocentowaniu emitent zobowiązuje się do dokonywania regularnych płatności odsetkowych obliczanych na bazie zmiennej stopy procentowej, w oparciu o tzw. stawkę referencyjną, niekiedy powiększoną o tzw. marżę odsetkową o z góry ustalonej, stałej wielkości (mającą charakter premii dla nabywcy obligacji)

  • obligacja indeksowana – żeby nie tracić nominalnie (realnie) na wartości, to wartość nominalna jest powiększana o indeks będący wskaźnikiem inflacji.

• ze względu na RODZAJ ŚWIADCZEŃ PRZYPISANYCH DO OBLIGACJI wyróżniamy:

• obligacje zwykłe emitent zobowiązany jest wobec obligatariusza do spełnienia świadczenia pieniężnego, polegającego na zapłacie należności głównej (wartości nominalnej obligacji) i/lub odsetek.

• obligacje zamienne emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego polegającego na przyznaniu obligatariuszowi prawa objęcia innych instrumentów finansowych w zamian za te obligacje (w Polsce można objąć jedynie akcje emitenta), przy czym termin zamiany obligacji na akcje nie może być dłuższy niż termin wykupu obligacji.

  • obligacje wymienne a zamienne:

    • ZAMIENNE następuje zamiana na akcje tego samego emitenta, co emitent obligacji;

    • WYMIENNE wymiana obligacji na akcje innego podmiotu (zwłaszcza, gdy emitentem jest Skarb Państwa przy jednoczesnej prywatyzacji)

• obligacje z prawem pierwszeństwa (obligacja z warrantem) emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego polegającego na przyznaniu właścicielowi obligacji prawa do subskrybowania akcji emitenta z pierwszeństwem przed jego akcjonariuszami, przed terminem wykupu obligacji. Warrant może być odłączony od obligacji i wówczas staje się przedmiotem odrębnego obrotu na rynku kapitałowym, a obligacja staje się obligacją zwykłą

• obligacje z prawem do udziału w zysku emitenta (obligacje przychodowe) emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego polegającego na przyznaniu właścicielowi prawa do udziału w zysku emitenta (prawo to wygasa z dniem wykupu obligacji)

• obligacje przychodowe emitent zobowiązany jest do spełnienia świadczenia niepieniężnego, które polega na przyznaniu właścicielowi obligacji (obligatariuszowi) prawa do zaspokojeniu swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta:

  • z całości albo z części przychodów lub z całości albo części majątku przedsięwzięć, które zostały sfinansowane ze środków uzyskanych z emisji obligacji

  • z całości albo z części przychodów z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta

• ze względu na rodzaj rynku, na którym emisja jest notowana wyróżniamy:

• obligacje krajowe emitent jest rezydentem kraju, w którym obligacja jest lokowana

• obligacje międzynarodowe emitent nie jest rezydentem kraju, w którym emisja jest lokowana

  • obligacje zagraniczne obligacje podmiotów zagranicznych na rynku krajowym, rozprowadzane przez dealerów krajowych

  • euroobligacje nominowane w innej walucie niż waluta kraju lokowania, rozprowadzane przez międzynarodowe konsorcja dealerów.

• ze względu na EMITENTA wyróżniamy:

• skarbowe emitowane przez Skarb Państwa, którego interesy są reprezentowane albo przez Ministra Finansów, albo przez Ministra Skarbu Państwa o tym decyduje cel emisji. W większości przypadków celem jest finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa (w takim przypadku Skarb Państwa jest reprezentowany przez MF). Oprocentowane są stopą wolną od ryzyka. Wiarygodność emitenta z reguły bardzo wysoka (przykład kryzysu w Grecji – śmieciowe*). Obligacje PASYWNE (służące do restrukturyzacji istniejących już zobowiązań) i AKTYWNE (pozwalające uzyskać nowe środki finansowe)

• komunalne emisji obligacji może dokonywać JST, cel jest zdeterminowany potrzebami związanymi z infrastrukturą lokalną. Instrumenty te są traktowane jako bezpieczne, choć mają wyższe ryzyko, niż Obligacje Skarbowe.

• przedsiębiorstw najbardziej ryzykowane obligacje, najczęściej nie są zabezpieczane, emitowane są przez podmioty gospodarcze, dla których emisja obligacji jest mniej kosztowna niż kredyt.

* obligacje śmieciowe (junk bonds) – emitowane przez podmioty zagrożone bankructwem

WYKŁAD 8

WYKŁAD 9

WYKŁAD 9 – 29.04.2010

OBLIGACJA A KREDYT

O B L I G A C J A	K R E D Y T
jest wielu wierzycieli (tzw. obligatariusze)	jest jeden wierzyciel (bank)
przy emisji ograniczona rola banku (pełnienie roli agenta emisji)	decyzje kredytowe zależą w 100% od banku
zwrot długu następuje najczęściej jednorazowo	zwrot kredytu bankowego odbywa się przeważnie w ratach
w wielu przypadkach brak konieczności określania celu emisji	konieczność podania celu zaciągnięcia kredytu
w wielu przypadkach brak konieczności ustanowienia zabezpieczenia zwrotu pożyczonych środków	konieczność ustanowienia zabezpieczenia spłaty kredytu
Emitent obligacji samodzielnie kształtuje strukturę emisji dopasowując ją do własnych potrzeb i możliwości (np. program emisji)	warunki kredytu nie zależą od kredytobiorcy, a określa je bank – kredytodawca

[EGZAMIN !!!] Skoro jest wielu wierzycieli, to często mają oni różne oczekiwania i zachcianki. W przypadku ogromu obligatariuszy ciężko jest się z nimi dogadać, co jest dla nich samych negatywne. W związku z czym istnieje instytucja sprawująca ochronę obligatariuszy przed nieuczciwymi praktykami emitenta – instytucja banku reprezentanta przy emisji obligacji

wyciąg z Ustawy o Obligacjach:

Art. 29. Emitent może, a w przypadku zabezpieczenia emisji poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa jest obowiązany, gdy liczba nabywców obligacji jest wyższa niż 15, przed rozpoczęciem emisji obligacji zawrzeć z bankiem umowę o reprezentację obligatariuszy wobec emitenta, zwaną dalej „umową o reprezentację”.

Art. 30. 1. Bank, o którym mowa w art. 29, zwany dalej „bankiem-reprezentantem”, pełni funkcję przedstawiciela ustawowego obligatariuszy na zasadach określonych w ustawie oraz w umowie o reprezentację. 
2. Przy wykonywaniu obowiązków wobec obligatariuszy bank-reprezentant powinien działać z zachowaniem najwyższej staranności zawodowej.  

Art. 31. 1. Funkcję banku-reprezentanta może pełnić wyłącznie bank posiadający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 000 000 EURO w walucie polskiej, utworzony w formie spółki akcyjnej, lub bank państwowy.  
2. Bankiem-reprezentantem w ramach danej emisji obligacji nie może być bank:  
 1) którego członkowie organów nadzoru lub zarządu są dłużnikami emitenta,  
 2) będący wprowadzającym papiery wartościowe danego emitenta w rozumieniu art. 4 pkt 6 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, 
 2a) z którym emitent zawarł umowę o oferowanie papierów wartościowych, o której mowa w art. 72 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538), 
 3) którego więcej niż 20% członków organów nadzoru lub zarządu pełni jednocześnie funkcje członka organu stanowiącego, nadzoru lub zarządu emitenta,  
 4) posiadający więcej niż 10% akcji lub udziałów emitenta lub podmiotu dominującego lub zależnego w stosunku do emitenta,  
 5) którego więcej niż 10% akcji lub udziałów jest łącznie w posiadaniu emitenta, członków jego organów stanowiących, nadzoru lub zarządu oraz któregokolwiek z właścicieli emitenta, albo gdy więcej niż 10% akcji lub udziałów podmiotu dominującego lub zależnego w stosunku do banku znajduje się w posiadaniu tych podmiotów lub osób.  
3. Ograniczenia, o których mowa w ust. 2 pkt 5, nie mają zastosowania do posiadanych przez Skarb Państwa akcji lub udziałów:  
 1) emitenta,  
 2) banku-reprezentanta,  
 3) podmiotu dominującego lub zależnego w stosunku do podmiotów określonych w pkt 1 i 2.  
4. W przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w ust. 2, bank-reprezentant zobowiązany jest, w terminie 30 dni od ich wystąpienia, do usunięcia powstałych przeszkód. Jeżeli usunięcie tych przeszkód nie jest możliwe, emitent powinien rozwiązać umowę o reprezentację w terminie nie dłuższym niż kolejne 60 dni, nie wcześniej jednak niż przed zawarciem umowy o reprezentację z nowym bankiem.  
5. W terminie 60 dni od zawieszenia działalności banku-reprezentanta lub otwarcia jego likwidacji emitent zobowiązany jest do zawarcia umowy o reprezentację z nowym bankiem. Do chwili zawarcia nowej umowy obowiązki reprezentanta obligatariuszy pełni bank dotychczasowy.  

Art. 32.

 1. Umowa o reprezentację powinna określać szczegółowo uprawnienia i obowiązki banku-reprezentanta wobec emitenta oraz obowiązki wobec obligatariuszy, jak również obowiązki emitenta wobec banku-reprezentanta.  
2. Istotne postanowienia umowy z bankiem-reprezentantem powinny być zamieszczone w prospekcie emisyjnym lub memorandum informacyjnym danej emisji obligacji.  

Art. 33. Emitent zobowiązany jest do: 
 1) przekazywania bankowi-reprezentantowi informacji bieżących i okresowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, 
 2) składania bankowi-reprezentantowi, w odstępach czasu nie dłuższych niż trzy miesiące, okresowego sprawozdania z wypełnienia obowiązków wynikających z warunków emisji,  
 3) zawiadamiania banku-reprezentanta - w przypadku ustanowienia zabezpieczenia emisji - o wszelkich zmianach dotyczących ustanowionych zabezpieczeń, w tym także o istotnych zmianach wartości rzeczy lub praw stanowiących podstawę zabezpieczenia.  

Art. 34. Do obowiązków banku-reprezentanta wobec obligatariuszy należy w szczególności: 
 1) okresowa analiza sytuacji finansowej emitenta z punktu widzenia jego zdolności do wykonywania obowiązków wynikających z warunków emisji,  
 2) udzielanie odpowiedzi na pytania obligatariuszy dotyczące emisji,  
 3) składanie obligatariuszom, nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy, oświadczenia o braku okoliczności, o których mowa w art. 31 ust. 2,  
 4) niezwłoczne zawiadamianie obligatariuszy o sytuacji finansowej emitenta - przed wystąpieniem okoliczności stanowiących naruszenie obowiązków emitenta ciążących na nim w ramach emisji - o ile zdaniem banku-reprezentanta sytuacja ta stwarza realne zagrożenie dla zdolności wykonywania tych obowiązków przez emitenta.  

Art. 35. 1. Do obowiązków banku-reprezentanta, po stwierdzeniu naruszenia przez emitenta obowiązków wynikających z warunków emisji, należy:  
 1) niezwłoczne zawiadomienie obligatariuszy o zaistnieniu okoliczności stanowiących naruszenie obowiązków emitenta wobec obligatariuszy,  
 2) zastosowanie środków mających na celu ochronę praw obligatariuszy danej emisji oraz niezwłoczne zawiadomienie obligatariuszy o zastosowanych środkach.
2. Środki, o których mowa w ust. 1 pkt 2, mogą obejmować w szczególności:  
 1) podjęcie działań mających na celu ustanowienie przez emitenta dodatkowych zabezpieczeń,  
 2) zawiadomienie emitenta o wymagalności całego długu głównego na wypadek opóźnienia w spłacie określonej części tego długu lub raty odsetek, jeżeli spłatę taką przewidują warunki emisji, albo 
 3) wystąpienie z właściwym powództwem przeciwko emitentowi, albo 
 4) zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości emitenta.  

Art. 37. Wierzytelności banku-reprezentanta wobec emitenta, w tym także roszczenie o wynagrodzenia przewidziane w umowie o reprezentację, nie mogą zostać zaspokojone w stopniu wyższym niż ten, w którym następuje zaspokojenie wierzytelności obligatariuszy wobec emitenta.

Art. 37a. Roszczenia wynikające z obligacji przedawniają się z upływem 10 lat.

• AKCJE

AKCJA to papier wartościowy, emitowany w serii przez przedsiębiorstwo będące spółką akcyjną, w którym emitent stwierdza, że nabywca akcji staje się współwłaścicielem spółki i – zgodnie z normami prawa obowiązującymi w Polsce – uzyskuje uprawnienia:

• o charakterze majątkowym – uprawnienia samoistne

• o charakterze korporacyjnym – uprawnienia akcesoryjne wobec majątkowych

RODZAJE AKCJI

• ze względu na ZAKRES UPRAWNIEŃ

  • ZWYKŁE

Nabywca takiej akcji otrzymuje uprawnienia:

• uprawnienia o charakterze majątkowym:

  • prawo do udziału w zysku rocznym spółki (prawo do dywidendy)

2 znaczenia:

• prawo do udziału w zysku spółki (może być przeniesione z przeniesieniem akcji)

• prawo do uchwalonej przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (WZA) dywidendy lub do przyszłych dywidend (może być przedmiotem obrotu)

PROBLEMY:

• wysokość dywidendy przypadającej na akcje pokryte nie całkowicie

• podstawa wyliczenia kwoty zysku do podziału (oraz czy musi być zysk bilansowy za rok obrotowy, by wypłacić dywidendę za ten rok)

• osoby uprawnione do dywidendy

• termin wypłaty dywidendy

• moment nabycia praw do dywidendy

• zaliczki dywidendowe

• prawo poboru akcji nowej emisji

  • Ustawowe prawo pierwszeństwa objęcia przez dotychczasowych akcjonariuszy akcji nowych emisji w stosunku do ilości posiadanych akcji

  • jest prawem zbywalnym

  • cena rynkowa prawa poboru zależy od podaży tego instrumentu oraz popytu ze strony potencjalnych inwestorów

  • nie zawsze odzwierciedla ona rzeczywistą wartość ekonomiczną tego instrumentu, która może być oszacowana w oparciu o formułę stosowaną przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie.

  • WARTOŚĆ TEORETYCZNA

$$C\left( \text{pp} \right) = \frac{C\left( r \right) - C(n)}{\frac{Q(s)}{Q(n)} + 1}$$

gdzie:

• C(pp)  wartość teoretyczna prawa poboru

• C(r)  rynkowa cena emisyjna jednej akcji spółki na giełdzie

• C(n) cena emisyjna jednej akcji nowej emisji

• Q(s) liczba akcji dotychczasowej emisji

• Q(n) liczba akcji nowej emisji

Wartość nominalna – nominał, na jaki opiewa instrument

Wartość emisyjna – wartość, po której jest przeprowadzana emisja

Wartość rynkowa – „tworzona” na rynku wtórnym

Wartość wewnętrzna – wartość teoretyczna

• Niedowartościowanie (cena rynkowa mniejsza od wartości teoretycznej) – „kupuj”

• Dowartościowanie (cena rynkowa mniej więcej równa wartości teoretycznej) – „trzymaj”

• Przewartościowanie (cena rynkowa wyższa od wartości teoretycznej) – „sprzedawaj”

• PROBLEMY:

  • wyłączenie prawa poboru (WZA może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru)

  • wykonywanie prawa poboru (zapisy na akcje)

  • prawo do udziału w tzw. kwocie likwidacyjnej

    • wyraża się w roszczeniu akcjonariusza o przeniesienie na niego odpowiedniej części majątku spółki, powstające w toku postępowania likwidacyjnego, jeżeli po zaspokojeniu wierzycieli pozostała jeszcze jakaś część majątku spółki, która może być rozdysponowana pomiędzy akcjonariuszy

    • PROBLEMY:

      • podział kwoty likwidacyjnej między akcjonariuszy

• uprawnienia o charakterze korporacyjnym

  • prawo uczestnictwa w WZA

  • prawo głosu na WZA

  • prawo do informacji o stanie finansowym spółki

  • bierne i czynne prawo wyborcze do organów spółki

  • prawo do zaskarżania uchwał WZA

  • prawo do kwitowania działalności organów zarządzających i nadzorczych spółki

  • prawo do wytaczania powództwa na rzecz spółki o naprawienie szkody

  • UPRZYWILEJOWANE

    • Uprzywilejowanie definiowane jest jako dopuszczona prawem nierówność uprawnień akcjonariuszy

    • Właściciel akcji uprzywilejowanej według norm prawa w Polsce, może być uprzywilejowany co do:

• dywidendy

  • nie mogą przyznawać dywidendy, która przewyższa więcej niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom uprawnionym z akcji zwykłych (max. 150% dywidendy z akcji zwykłych)

  • akcje posiadają pierwszeństwo w wypłacie dywidendy, która ma status dywidendy uprzywilejowanej

• podziału majątku likwidacyjnego spółki

  • akcje posiadają pierwszeństwo do spłaty według ceny emisyjnej, lub prawo podwyższenia udziału przy podziale majątku analogiczne do podwyższenia udziału w zysku (max 150%)

• głosu na WZA

  • na 1 akcję mogą przypadać maksymalnie 2 głosy (dawniej 5) na WZA.

• Podział ze względu na sposób wypłacania dywidendy:

  • akcje kumulacyjne zobowiązują spółkę do wypłacania dywidendy za okres, w którym spółka nie osiągnęła zysków (dywidendy te wypłacane są w pierwszej kolejności, z chwilą ponownego osiągnięcia wystarczającego zysku przez spółkę)

  • akcje niekumulacyjne dywidenda jest wypłacana jedynie w latach, w których spółka osiąga dostateczne zyski

  • UŁOMNE

    • brak jakiegoś prawa występującego przy akcjach zwykłych

    • akcje milczące (nieme) akcje takie są uprzywilejowane w zakresie dywidendy, wobec której wyłączone zostało prawo głosu. Wysokość wypłacanej dywidendy może nawet przekroczyć o połowę dywidendę przeznaczoną dla posiadaczy akcji zwykłych (nie ma górnego limitu). Nie korzystają też z prawa pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi akcjami

    • AKCJE ZŁOTE – dają prawo do zgłaszania weta wobec istotnych uchwał WZA (bezterminowo i terminowo), a więc zapewniają kontrolę nad podejmowanymi decyzjami strategicznymi, ale nie dają prawa głosu na WZA posiadaczem mogą być Skarb Państwa w momencie prywatyzacji, właściciele – założyciele

AKCJA A OBLIGACJA

A K C J A	O B L I G A C J A
procedura pozyskania kapitału jest skomplikowana	procedura pozyskania kapitału jest prostsza
brak terminu zwrotu kapitału pozyskanego w drodze emisji akcji	kapitał przekazany jest na określony czas (za wyjątkiem obligacji wieczystych)
jest instrumentem udziałowym potwierdzającym prawo własności	jest instrumentem odzwierciedlającym wierzytelności pieniężne
daje akcjonariuszom uprawnienia zarówno majątkowe (finansowe), jak i korporacyjne (np. prawo głosu)	wywołuje wyłącznie skutki obligacyjne o charakterze pieniężnym (finansowym) lub niepieniężnym (prawo zamiany)
jest instrumentem o charakterze dywidendowym – wysokość przypadającej na akcję dywidendy zależy od wypracowanego przez emitenta zysku oraz od decyzji WZA	jest instrumentem o charakterze odsetkowym lub dyskontowym – posiadacz otrzymuje świadczenie pieniężne, którego poziom nie zależy od wyniku finansowego spółki
Wiąże się bezpośrednio z ryzykiem inwestowania i dlatego może przynieść właścicielowi większe korzyści niż obligacja (wartość dochodowa akcji zależy od wysokości dywidend i zmian wartości ceny rynkowej akcji)	bezpośrednio nie podlega ryzyku związanemu z działalnością gospodarczą emitenta, jest papierem wartościowym bardziej bezpiecznym niż akcja i z tego względu z reguły przynosi jej właścicielowi mniejsze korzyści w porównaniu z akcją.

WYKŁAD 9

WYKŁAD 10

WYKŁAD 10 – 13.05.2010

WYCENA AKCJI

• METODY DOCHODOWE

Wycena t = 1 z dochodu z tytułu wypłaconej dywidendy oraz ceny akcji:

$$P = \frac{D_{1} + P_{1}}{(1 + r)}$$

D₁  dywidenda płacona po roku
P₁ cena akcji po roku

Wycena akcji dla inwestora, który nabywa akcje bezterminowo (model zdyskontowanych dywidend):

$$P = \sum_{t = 1}^{\infty}\left\lbrack \frac{D_{1}}{\left( 1 + r \right)^{t}} \right\rbrack$$

Model stałej wartości dywidendy:

$P = \frac{D}{r}$
D wielkość dywidendy (stała w kolejnych okresach)

Model stałego wzrostu dywidendy (model Gordona-Shapiro)

$$P = \frac{D\left( 1 + g \right)}{(r - g)}$$

g stopa wzrostu dywidendy

g = r_t * r_e

r_t  tzw. Współczynnik zatrzymania czyli udział zysku zatrzymanego w całości zysku spółki
r_e  stopa zwrotu zatrzymanych dochodów (np. ROE)

• METODY MNOŻNIKOWE

Wycena odnosi się:

• Do podmiotów notowanych na giełdzie papierów wartościowych

• Do porównywalnej firmy notowanej na giełdzie papierów wartościowych lub do wskaźników branżowych

Metoda wyznaczania wartości przedsiębiorstwa za pomocą:

• Wskaźnika cena/zysk (P/E)

$$\frac{P}{E} = \frac{\text{cena}\ \text{akcji}}{\text{EPS}}$$

EPS zysk przypadający na jedną akcję

• Wskaźnika cena/wartość księgowa (P/BV)

$$\frac{P}{\text{BV}} = \frac{\text{cena}\ \text{akcji}}{\text{warto}sc\ \text{ksi}e\text{gowa}}$$

Wartość księgowa odnosi się do wartości księgowej przypadającej na 1 akcję

PRAWO DO AKCJI (PDA):

• Papier wartościowy z którego wynika uprawnienie do otrzymania, nie mających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej, powstającej z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestracji przedsiębiorców.

• Prawa do akcji mogą zaniżać cenę akcji już notowanych.

KWIT DEPOZYTOWY

Kwit depozytowy jest to papier wartościowy stanowiący przedmiot obrotu na zagranicznym rynku kapitałowym reprezentujący akcje spółki mającej swoją siedzibę poza krajem w którym umiejscowiony jest ten rynek. Innymi słowy kwit depozytowy inkorporuje prawo własności akcji spółki mieszczącej się po za granicami kraju, w którym stanowi ona przedmiot obrotu, a którego warunki nabycia zostały wynegocjowane przez zainteresowane strony czyli emitenta i inwestora. Każdy kwit odpowiada jednej akcji, jej wielokrotności lub jej ułamkowi.

Do najpopularniejszych kwitów depozytowych zalicza się:

• Amerykańskie kwity depozytowe (ADR)

• Globalne kwity depozytowe (GDR)

• Europejskie kwity depozytowe (EDR)

Emisja kwitów depozytowych może być:

• SPONSOROWANA

Jest przeprowadzana na podstawie nowej emisji akcji lub na podstawie akcji juz znajdujących sie w obrocie. Proces emisji kwitów realizowany jest z inicjatywy spółki akcyjnej zgodnie z jej wolą i w sposób przez nią zaakceptowany. Przeprowadzenie emisji sponsorowanej poprzedza zawarcie umowy depozytowej pomiędzy spółką, a bankiem zagranicznym, która zawiera warunki nabycia i zdeponowania akcji oraz zasady wyemitowania przez bank depozytowy kwitów.

• NIESPONSOROWANA

Może być przeprowadzana bez wiedzy spółki akcyjnej, a nawet wbrew jej woli. W tym wypadku nie dochodzi do zawarcia umowy pomiędzy spółką, a bankiem zagranicznym emitującym, czy wystawiającym kwity, których podstawą emisji są akcje już notowane na giełdzie. Inicjatorem emisji niesponsorowanej jest bank zagraniczny.

Podmioty uczestniczące w emisji:

• Spółka akcyjna której akcje stanowią podstawę emisji kwitów

• Bank zagraniczny podmiot wystawiający na zagranicznych rynkach kwity depozytowe

• Bank powiernik bank w którym są przechowywane akcje na odpowiednim rachunku banku zagranicznego. Jest to bank mający siedzibę w kraju spółki akcyjnej.

CERTYFIKAT INWESTYCYJNY

Jest to papier wartościowy emitowany przez zamknięte fundusze inwestycyjne i reprezentuje on prawa majątkowe uczestników takiego funduszu.

• Certyfikat inwestycyjny jest niepodzielny i certyfikaty jednego funduszu reprezentują jednakowe prawa majątkowe.

• Certyfikaty inwestycyjne wystawione przez zamknięty fundusz inwestycyjny umarza się jedynie w przypadkach przewidzianych w ustawie.

• Certyfikaty inwestycyjne mogą być dopuszczone do obrotu publicznego i tym samym wprowadzane do obrotu giełdowego.

• Certyfikaty inwestycyjne ze względu na swoją konstrukcję wykazują cechy instrumentów zarówno właścicielskich jak i dłużnych.

WYKŁAD 10

WYKŁAD 11

WYKŁAD 11 – 20.05.2010

INSTRUMENTY STRUKTURYZOWANE

Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe, których cena jest uzależniona od wartości określonego wskaźnika rynkowego (np. kursu akcji lub koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Są emitowane przez instytucje finansowe, najczęściej banki lub domy maklerskie. Emitent produktu strukturyzowanego zobowiązuje się w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci mu kwotę rozliczenia kalkulowaną wg określonego wzoru. Formuła określająca zasady wypłaty ułatwia posiadaczom takich instrumentów śledzenie bieżącej wartości danego instrumentu.

W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych:

• Produkty gwarantujące ochronę kapitału – bardzo bezpieczne, dają inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty).

• Produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału – instrumenty bardziej ryzykowne, gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez produkt wbudowany (niemniej inwestor ma szansę na duży zarobek).

Produkty strukturyzowane możemy również podzielić w zależności od terminu ich wykupu na krótko-, średnio- i długoterminowe.

Różna może być konstrukcja produktu strukturyzowanego np. może to być obligacja strukturyzowana, certyfikat strukturyzowany lub warrant. Jedną z najczęstszych postaci produktu strukturyzowanego jest obligacja zerokuponowa połączona z opcją, która:

1. z jednej strony - dzięki obligacji zerokuponowej - gwarantuje zwrot zainwestowanego kapitału w terminie wykupu instrumentu,

2. z drugiej strony - dzięki opcji - daje możliwość udziału we wzroście aktywów bazowych, na których oparty jest produkt.

Siedem powodów, dla których warto inwestować w instrumenty strukturyzowane notowane na

Giełdzie:

1. możliwość ochrony kapitału przy jednoczesnym udziale w zyskach (produkty gwarantujące ochronę kapitału),

2. możliwość osiągania zysków przewyższających tradycyjne formy oszczędzania takie jak lokaty i obligacje,

3. znana formuła wypłaty, którą w momencie wykupu oferuje dany instrument (wypłata jest określona formułą, znaną inwestorowi przed rozpoczęciem inwestycji),

4. możliwość dostępu do nowych rynków (np. zagranicznych) i nowych instrumentów (m.in. surowców, indeksów, walut), do których dostęp dotychczas był niemożliwy – szczególnie w przypadku wielu inwestorów indywidualnych,

5. możliwość bezpośredniego dostępu do usług, które do tej pory były niedostępne dla inwestorów indywidualnych,

6. w przypadku produktów strukturyzowanych notowanych na Giełdzie możliwość sprzedaży instrumentu na rynku wtórnym (inwestor ma możliwość wycofania się z inwestycji przed terminem wykupu instrumentu przez emitenta),

7. dalsza dywersyfikacji inwestycji.

Clue zagadnienia znajduje się w przymiotniku „strukturyzowany”. W opisywanym kontekście znaczy to tyle, co „złożony z wielu części” (tj. innych instrumentów). 
Zgodnie z najszerzej akceptowaną definicją, produkty strukturyzowane to hybrydy składające się z aktywa przynoszącego stały dochód (obligacji) oraz z co najmniej jednego derywatu. W początkach ich dynamicznego rozwoju instrumenty pochodne służyły przede wszystkim do poprawy wyniku inwestycji w całą strukturę (np. opcja call dołączona do obligacji). 
Obecnie produkty strukturyzowane znajdują dużo szersze zastosowanie, poprzez dopasowanie profilu ryzyka stron transakcji do ich potrzeb, co osiąga się np. przez zabezpieczenie instrumentu pochodnego innym instrumentem lub jego realokację. 
Rynek instrumentów strukturyzowanych rozwinął się na początku lat dziewięćdziesiątych, na co wpływ miały czynniki takie, jak: niski poziom stóp procentowych czy wąskie spready między depozytami a kredytami. Oczywiście, w poszukiwaniu ponadprzeciętnych stóp zwrotu nie cofano się przed przesadnym stosowaniem dźwigni finansowej, a zasady zarządzania ryzykiem nie były wówczas zbyt dobrze rozumiane. Stosunkowo szybko pojawiły się pierwsze dowody na to, że nowe instrumenty wymagają szczególnej dokładności, ostrożności i rozsądku. Spektakularne porażki związane z hybrydami sprawiły, że ich popularność spadła. 
Oceniając te procesy obiektywnie, można łatwo wskazać, że hybrydy (które będą przedmiotem kolejnych artykułów w cyklu) mają jednak przed sobą różową przyszłość. Są kolejnym sposobem na zajmowanie pozycji na rynku, umożliwiając bogate możliwości kreowania profilu wypłaty i ryzyka. Ponadto, hybrydy są szczególnie wygodnym narzędziem do manipulowania ryzykiem kredytu oraz do oddzielenia ryzyka emisji instrumentu od ryzyka rynkowego. 
Instrumenty hybrydowe można podzielić na kilka grup, odnosząc się do aktywa bazowego, z którym powiązany jest instrument pochodny (a zatem można mówić o instrumentach powiązanych ze stopą procentową, z walutami, z indeksami, z towarami itd.), tudzież według rodzaju instrumentu (np. od opcji call – callable bonds, od swapów – swap rate notes itp.). Sama klasyfikacja instrumentów strukturyzowanych nastręcza sama w sobie poważne trudności, my tym czasem zaczniemy od dokładnego opisania czynników stojących za powstaniem structured notes, a następnie przejdziemy do najmniej skomplikowanych przedstawicieli tej grupy, czyli połączenia obligacji z opcjami waniliowymi.

LISTY ZASTAWNE

Instrumenty dłużne, których podstawą emisji są wierzytelności banków hipotecznych zabezpieczone hipotekami lub gwarancjami określonych instytucji (np. Skarb Państwa lub Bank Centralny). Emitentem listów zastawnych są banki hipoteczne, które zobowiązują się wobec posiadacza do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego (czyli wypłaty odsetek i wykupienia samego waloru) na warunkach określonych przez emitenta. W Polsce zasady emisji, zbywania, nabywania, wykupu i zabezpieczania tego typu instrumentów reguluje Ustawa z 29.08.1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Listy mogą być wystawiane jako walory imienne lub na okaziciela.

W Polsce występują 2 rodzaje listów zastawnych:

• publiczne listy zastawne – zabezpieczane przez instytucje o charakterze publicznym

• hipoteczne listy zastawne – zabezpieczeniem są hipoteki

Hipoteczny list zastawny może być zmaterializowany lub zdematerializowany i może opiewać na walutę krajową lub obcą

R Y N E K I N S T R U M E N T Ó W P O C H O D N Y C H

KONTRAKTY TERMINOWE

• Najprostszy pod względem konstrukcji instrument pochodny

• Kontrakt terminowy jest umową, w której kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonego towaru zwanego instrumentem bazowym

• Sprzedający zobowiązuje się natomiast do sprzedania określonego w kontrakcie instrumentu bazowego

• Bezwarunkowy charakter oznacza, że strony w dniu realizacji kontraktu muszą bezwarunkowo wykonywać zobowiązanie wynikające z zawartej umowy

• Instrumentami bazowymi mogą być towary, akcje, waluty, indeksy giełdowe, stopy procentowe czyli właściwie dowolne wartości ekonomiczne, które można wyliczyć i wyrazić w jednostkach pieniężnych w sposób nie budzący wątpliwości.

Chociaż sprzedaż lub kupno kontraktu terminowego oznacza zobowiązanie się do dostawy lub odbioru w przyszłości określonego instrumentu bazowego, to w przypadku kontraktów terminowych notowanych na rynkach giełdowych regulowanie ewentualnych zobowiązań następuje w postaci rozliczenia pieniężnego

O inwestorze, który kupił lub sprzedał kontrakt terminowy mówi się, że ma otwartą pozycję. Może on ją utrzymywać do dnia wykonania kontraktu lub też w każdej chwili wycofać się z rynku (zamknąć pozycję)

Jeżeli kupił kontrakt z terminem wykonania w grudniu 2009r., aby zamknąć pozycję musi sprzedać kontrakt z tym samym terminem wykonania. Jeżeli sprzedał kontrakt, aby zamknąć pozycję musi go kupić.

Kupno przez inwestora kontraktu to inaczej otworzenie pozycji DŁUGIEJ, natomiast sprzedaż kontraktu to zajęcie pozycji KRÓTKIEJ.

SCHEMAT ROZLICZENIA:

OBECNIE:

KUPUJACY  SPRZEDAJACY

W PRZYSZŁOŚCI:

$$KUPUJACY\ \begin{matrix} \\ \overset{\leftarrow}{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ platnosc\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ } \\ \end{matrix}\ SPRZEDAJACY$$

• Nabywca kontraktu (zajmując tzw. długą pozycję) zobowiązuje się zapłacić ustaloną cenę po dostarczeniu przedmiotu (np. walutę) kontraktu – spodziewa się wzrostu ceny, dzięki czemu będzie mógł sprzedać przedmiot kontraktu z zyskiem.

• Sprzedający kontrakt (zajmujący tzw. krótką pozycję) zobowiązuje się dostarczyć w określonym terminie przedmiot (tu: walutę) kontraktu – spodziewa się spadku ceny i liczy na zarobek z tytułu sprzedaży przedmiotu po cenie wyższej od rynkowej.

PROFIL ZYSKU (STRATY) DLA NABYWCY KONTRAKTU TERMINOWEGO – KUPNO KONTRAKTU TERMINOWEGO

ZYSK

Kurs w momencie

realizacji kontraktu

Ustalony w kontrakcie kurs terminowy

STRATA

PROFIL ZYSKU (STRATY) DLA SPRZEDAJĄCEGO KONTRAKT TERMINOWY – SPRZEDAŻ KONTRAKTU TERMINOWEGO

ZYSK

Kurs w momencie

realizacji kontra

Ustalony w kontrakcie kurs terminowy

STRATA

RODZAJE KONTRAKTÓW TERMINOWYCH

• FORWARD

  • w tym przypadku rozliczenie transakcji kończy się rzeczywistą fizyczną dostawą lub zakupem określonej kwoty waluty w przyszłości

  • foward-y są wykorzystywane przez firmy w celu zabezpieczenia rzeczywistych i przewidywanych ekspozycji, tak, aby zabezpieczyć marżę zysku lub cenę sprzedaży

  • nie jest to kontrakt wystandaryzowany – może być zawarty na dowolną ilość towaru z dostawą na dowolny dzień

  • handluje się nim na rynku pozagiełdowym

  • nie podlega codziennej operacji marking to market (czyli procesowi korygowania cen) – strony transakcji uzgadniają rozliczenie transakcji w dniu dostawy

• FUTURES

  • ścisła standaryzacja warunków kontraktów. Jedyne, co jest określane przez rynek to cena kontraktu

  • ta podstawowa cecha odróżnia kontrakt futures od kontraktu forward, w którym wszystkie elementy podlegają negocjacji

  • obrót kontraktami futures odbywa się na giełdzie, do której należy standaryzacja kontraktu, czyli określenie:

    • przedmiotu kontraktu

    • wielkości wartości bazowej, na którą opiewa kontrakt

    • terminu realizacji kontraktu

  • rodzaje kontraktów futures:

    • towarowe kontrakty futures – gdzie przedmiotem kontraktu są szeroko rozumiane towary

    • finansowe kontrakty futures – które opiewają na określone aktywa finansowe

      • walutowe kontrakty futures – polega na kupnie lub sprzedaży określonej waluty obcej po określonej cenie (kursie) w pewnym momencie w przyszłości

      • procentowe kontrakty futures – to takie, których cena (kurs) zależy wyłącznie od poziomu stóp procentowych. Podstawą takich kontraktów są instrumenty dłużne, takie jak bony skarbowe, certyfikaty depozytowe czy obligacje.

        • Kupujący procentowe kontrakty futures zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych, natomiast sprzedający procentowe kontrakty futures – przed wzrostem stóp procentowych.

        • Ceny (wartości) procentowych kontraktów futures wzrastają, gdy stopy procentowe na rynku spadają i odwrotnie.

      • indeksowe kontrakty futures – są kontraktami terminowymi na akcje, jednak nie odnoszą się do akcji bezpośrednio, lecz do indeksu akcji.

        • Kupujący indeksowy kontrakt futures zobowiązuje się kupić portfel akcji odpowiadający indeksowi na warunkach ustalonych w dniu zawarcia umowy, sprzedający natomiast zobowiązuje się sprzedać portfel akcji, który odpowiada indeksowi

PRZYKŁAD:

Walutowy kontrakt terminowy opiewający na 10000 Euro. Cena kontraktu po jakiej strony go zawarły to 1 Euro za 4,50zł. Termin rozliczenia za miesiąc.

3 warianty:

1 – kurs wynosi 1 EUR = 4,60zł

2 – kurs wynosi 1 EUR = 4,45zł

3 – kurs wynosi 1 EUR = 4,50zł

Ad. 1

Sprzedający kontrakt płaci w terminie rozliczenia kupującemu kontrakt na kwotę 1000zł, bo: 10000*(4,60-4,50)=1000,- PLN

Ad. 2

Kupujący kontrakt płaci w terminie rozliczenia sprzedającemu kwotę 500zł, bo: 10000*(4,50-4,45)=500,- PLN

Ad. 3

W tym wypadku nie następuje żadna płatność

• DEPOZYTY ZABEZPIECZAJĄCE

  • służą do zabezpieczenia zobowiązań kupującego/sprzedającego – zabezpieczeniu ryzyka dziennej zmiany ceny kontraktu

  • stanowią tylko część wartości kontraktu – określony % wartości (efekt dźwigni finansowej)

  • wartość depozytu liczona jest od ostatniego kursu rozliczeniowego

  • wysokość depozytu wyznaczana jest przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW)

  • wnoszone (wpłacane) na rachunek inwestora w Domu Maklerskim

  • dwa poziomy depozytów określane przez biura maklerskie:

    • WSTĘPNY – wnoszony w momencie zawarcia transakcji

    • MINIMALNY – poziom, który zawsze musi być utrzymywany

MARKING TO MARKET CZYLI CODZIENNE ROZLICZANIE TRANSAKCJI – PRZYKŁAD

Kontrakt terminowy na 10000 Euro po 4,50zł, termin rozliczenia za miesiąc. Depozyt zabezpieczający wynosi 10% wartości kontraktu, sprzedający to podmiot A, kupujący to podmiot B. W kolejnych 5 dniach kurs walutowy kształtował się następująco: 4,51zł, 4,38zł, 4,32zł, 4,53zł

W piątym dniu strony zamknęły kontrakt poprzez zajęcie tzw. pozycji odwrotnych, tj. podmiot A kupił kontrakt, zaś podmiot B sprzedał go. W ten sposób kontrakt został rozliczony po 5 dniach, pomimo, że termin rozliczenia kontraktu przypada za miesiąc.

Depozyt minimalny – 3000zł

DZIEŃ	PODMIOT A (SPRZEDAJĄCY)	PODMIOT B (KUPUJĄCY)
1	4500,-	4500,-
2	4400,-	4600,-
3	5700,-	3300,-
4	6300,-	2700,- + 1800,- = 4500,-
5	4200,-	6600,- (=4800,- + 1800,-)

Podmiot jest wezwany przez DM do uzupełnienia kwoty

STANDARD KONTARKTÓW TERMINOWYCH NA GPW

Instrumenty bazowe:

• USD/PLN

• EUR/PLN

• GBP/PLN

• CHF/PLN

Wartość kontraktu:

• 10 000 USD,

• 10 000 EUR,

• 10 000 GBP,

• 10 000 CHF

Np. przy kursie EUR/PLN na poziomie 3,6520 – wartość kontraktu EUR to 36520 PLN

Kontrakty są notowane w złotych za 100 jednostek danej waluty (czyli 100 USD, EUR, GBP lub CHF) z dokładnością do 0,01zł

WYKŁAD 11

WYKŁAD 12

WYKŁAD 12 – 03.06.2010

DEPOZYTY ZABEZPIECZAJĄCE

DŹWIGNIA FINANSOWA

DEPOZYTY ZABEZPIECZAJĄCE

Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych (indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Ryzyko zależy od wielkości używanej dźwigni finansowej!!!

Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych(indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Dla niektórych są jedyną możliwością uniknięcia ryzyka rynkowego!!!

Instrumenty pochodne nie są bardziej ryzykowne od instrumentów bazowych (indeksy, kursy akcji, kursy walut …). Najbardziej ryzykują ci, którzy nie zdają sobie sprawy z tego:

- jakim ryzykiem są obarczone ich inwestycje w instrumenty bazowe,

- że ponoszą ryzyko kursowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

RYZYKO

• RYZYKO RYNKOWE

  • Wynika ze zmian kursu kontraktu, która zależy od zmian ceny instrumentu bazowego

  • Jest potęgowane przez efekt dźwigni – małe wahania kursów na rynku kasowym mają proporcjonalnie większy wpływ na wartość depozytu zabezpieczającego

  • może doprowadzić do poniesienia strat przekraczających wielkość pierwotnej inwestycji – straty mogą być wyższe niż pierwotnie wpłacony depozyt zabezpieczający

• RYZYKO BRAKU PŁYNNOŚCI

  • wynika z małej aktywności inwestorów i animatorów na rynku – brak płynności,

  • płynność może być różna na różnych seriach kontraktów terminowych,

  • zawarcie transakcji może być utrudnione lub będzie pociągać za sobą dużą zmianę kursu

• RYZYKO MAKROEKONOMICZNE

  • np. zmiany stóp procentowych

• RYZYKO POLITYCZNE

  • niestabilna sytuacja gospodarcza i polityczna w państwie

• RYZYKO ZAMACHU TERRORYSTYCZNEGO

  • (mocniej reaguje np. USD – osłabienie, kurs CHF się umacnia – waluta na trudne czasy)

KONTRAKTY TERMINOWE NA AKCJE

	Pozycja	Wzrost kursu kontraktu	Spadek kursu kontraktu
Nabycie kontraktu	Długa (long)	Zyski	Straty
Sprzedaż kontraktu	Krótka (short)	Straty	Zyski

JAKIE MOŻLIWOŚCI DAJĄ KONTRAKTY?

• spekulacja na wzrost, spadek kursu akcji danej spółki,

• hedging - zabezpieczanie portfela akcji

• alternatywa dla krótkiej sprzedaży

• arbitraż

• transakcje spreadowe

  • operowanie na kontraktach na akcje i indeksy giełdowe

  • operowanie na różnych seriach tej samej klasy

  • operowanie na kontraktach na różne akcje

SPEKULACJA

• Osiąganie zysku wynikającego ze zmian cen kontraktów, powiększonego działaniem dźwigni finansowej.

• Działanie narażone na duże ryzyko inwestycyjne.

• Polega na otwieraniu pozycji (długiej, krótkiej) na rynku.

• kupno kontraktu (pozycja długa) - liczymy na wzrost kursu akcji i kontraktu

• sprzedaż kontraktu (pozycja krótka) - liczymy na spadek kursu akcji i kontraktu

• niższe koszty transakcyjne niż na rynku akcji,

• możliwość kupna lub sprzedaży kontraktu na akcję poszczególnych spółek,

• płynny rynek – umożliwia szybsze zajęcie pozycji,

• możliwość prostej spekulacji na spadek cen akcji

PRZYKŁAD:

Spekulacja na wzrost kursu

TRANSAKCJE ZABEZPIECZAJĄCE – HEDGING

- Ograniczanie ryzyka strat na rynku kasowym poprzez działania na rynku terminowym

- Zabezpieczenie przed:

• spadkiem wartości posiadanych akcji, poprzez sprzedaż kontraktów

• wzrostem wartości akcji, które chcemy nabyć w przyszłości poprzez kupno kontraktów

HEDGING ZAKUPOWY – LONG HEDGE

HEDGING SPRZEDAŻOWY – SHORT HEDGE

PRZYKŁAD:

Hedging sprzedażowy

1. W styczniu inwestor posiada w portfelu 1500 akcji, aktualna cena akcji wynosi 50 zł, wartość portfela 75 tys. zł

2. Obawia się spadku cen akcji, ale nie chce ich sprzedawać,

3. Aktualny kurs kontraktu terminowego na akcje spółki, wygasającego w marcu wynosi 55 zł,

4. Inwestor sprzedaje 14 kontraktów terminowych na akcje 14×100× 55 zł = 77 000 zł

5. Wnosi depozyt równy 20% = 16,4 tys. Zł

6. Tak jak przewidywał inwestor, kurs akcji spadł o zakładane 10%,

7. Wartość portfela na rynku kasowym spadła do 67,5 tys. zł, strata inwestora wynosi 7500 zł

8. Kurs kontraktu terminowego spadł do 50zł (-10%)

9. Inwestor zamyka pozycję na rynku terminowym, kupując 14 kontraktów,

10. Zysk z operacji na kontraktach wyniósł 7000 zł

[100 × 14 × (55 zł - 50 zł) = 7000 zł]

11. Na rynku kasowym inwestor stracił 7500 zł, na rynku terminowym inwestor zarobił 7000 zł.

12. W sumie, inwestor dzięki zabezpieczeniu portfela kontraktami terminowymi stracił tylko 500 zł (- 7500 zł + 7000 zł)

13. Strata stanowi tylko 0,67% początkowej wartości portfela. Bez zabezpieczenia, strata wyniosła by 10% (15 razy więcej).

ARBITRAŻ

Wykorzystywanie różnicy pomiędzy rynkowym a teoretycznym kursem kontraktu terminowego

Efekty arbitrażu:

• pewna kwota zysku

• minimum ryzyka

• brak wstępnych nakładów finansowych

Możliwości dokonania arbitrażu:

• Kontrakty przewartościowane cena rynkowa powyżej ceny teoretycznej

  • Sprzedaż kontraktów

  • Kupno akcji

• Kontrakty niedowartościowane cena rynkowa poniżej ceny teoretycznej

  • Kupno kontraktów

  • Sprzedaż akcji

KURS TEORETYCZNY KONTRAKTU

• F- kurs kontraktu,

• I- kurs instrumentu bazowego

• r- stopa wolna od ryzyka (rent. 13 tyg. bs)

• q - stopa dywidendy w ujęciu rocznym (p.a. w %)

• n-czas do wygaśnięcia kontraktu (dni)

PRZYKŁAD:

Arbitraż

Założenia:

• kurs akcji 28 zł

• stopa procentowa wolna od ryzyka 6%

• q - 0% (spółka nie wypłaciła dywidendy)

• liczba dni do wygaśnięcia kontraktu - 90

• kurs kontraktu terminowego na akcje 29 zł

• wielkość kontraktu 5000 akcji

Obliczamy wartość teoretyczną kontraktu:

kontrakt jest przewartościowany o 60 gr.

DZIAŁANIA:

• sprzedaż 50 kontraktów terminowych po kursie 29 zł, wartość transakcji 145 000 zł

• Depozyt – 5000 zł

• zaciągnięcie kredytu na 90 dni wg stopy 6%

• zakup pakietu 5000 akcji o wartości 140 000 zł

ZAMKNIĘCIE POZYCJI:

• zamknięcie pozycji na rynku terminowym,

• sprzedaż akcji,

• zwrot kredytu i odsetek,

PRZYKŁAD:

Arbitraż

Założenia:

• kurs akcji 50 zł

• stopa oprocentowania wolna od ryzyka 6%

• q - 0% (spółka nie wypłaciła dywidendy)

• liczba dni do wygaśnięcia kontraktu 90

• kurs kontraktu na akcje 50 zł

• wielkość kontraktu 300 akcji

Obliczamy wartość teoretyczną kontraktu:

kontrakt jest niedowartościowany o 0,75 zł

DZIAŁANIA:

• kupno 10 kontraktów po kursie 50 zł,

wartość transakcji 150 tys. zł,

• sprzedaż 3000 akcji po kursie 50 zł,

wartość transakcji 150 tys. zł

• lokata kwoty na 90 dni wg stopy wolnej od ryzyka 6%

ZAMKNIĘCIE POZYCJI

• zamknięcie pozycji na rynku terminowym sprzedaż kontraktów

• kupno akcji

• zamknięcie lokaty

WYKŁAD 12

WYKŁAD 13

WYKŁAD 13 – 08.06.2010

O P C J E

OPCJE

• Opcje są pochodnymi instrumentami finansowymi, które dają nabywcy prawo zakupu lub sprzedaży a sprzedawcy obowiązek dokonania transakcji zgodnie z wolą nabywcy na ustalonych wcześniej warunkach w danym momencie czasu.

• Nabywca posiada tym samym możliwość osiągnięcia nieograniczonego zysku przy znanym wcześniej poziomie ewentualnej straty.

• Sprzedawca w zamian za podjęte ryzyko wystawienia opcji otrzymuje premię, tym samym sprzedawca zna już swój dochód, a koszty ewentualnego rozliczenia transakcji na rzecz nabywcy zależą od przebiegu notowań na rynku.

• Nabywca opcji nie musi jednak korzystać z przysługującego mu prawa do realizacji opcji, jeżeli w momencie rozliczenia opcji kursy rynkowe będą korzystniejsze niż te zagwarantowane w opcji.

• W przypadku, gdy nabywca opcji będzie chciał zrealizować opcję kupna lub sprzedaży, wystawca opcji ma obowiązek dostarczenia lub zakupu określonej ilości instrumentu bazowego, niezależnie od sytuacji rynkowej.

• Opcje są instrumentami charakteryzującymi się asymetrią praw i obowiązków (tzw. asymetryczny rozkład ryzyka).

• Nabywca ma prawo do realizacji opcji a ryzyko poniesienia strat zamyka się wysokości płaconej premii, wystawca z kolei, ma obowiązek realizacji opcji a ryzyko potencjalnych strat jest praktycznie nieograniczone.

• Nabywca opcji w zamian za opłatę (premię) nabywa prawo, lecz nie obowiązek dokonania transakcji kupna (w przypadku opcji call) lub sprzedaży (opcja put) danego instrumentu po ściśle określonej cenie (tzw. poziom strike).

• Transakcja ta dokonywana jest w dniu wygaśnięcia opcji, w praktyce jednak posiadacz opcji ma możliwość odsprzedania nabytego instrumentu na rynku w dowolnym momencie.

ZE WZGLĘDU NA TERMIN WYGAŚNIĘCIA OPCJE DZIELĄ SIĘ NA:

• OPCJA AMERYKAŃSKA pozwala posiadaczowi na jej wykonanie w dowolnym dniu do momentu wygaśnięcia

• OPCJA EUROPEJSKA może być wykorzystana tylko w dniu wygaśnięcia

• Dochodem sprzedawcy opcji jest wartość premii, którą uzyskuje on w momencie zawarcia transakcji. Jeżeli nabywca nie skorzysta z prawa do wykonania opcji to cała tak uzyskana kwota będzie stanowić zysk sprzedawcy.

• Premia opcyjna Jest to koszt zakupu danego prawa do kupna lub sprzedaży. Premia opcyjna jest też zarazem naszą maksymalną stratą na transakcji.

• Termin wygasania opcji Jest to dzień, w którym inwestor, który zakupił daną opcją ma prawo z niej skorzystać, jeżeli sytuacja rynkowa okazała się zgodna z jego oczekiwaniami.

• Cena wykonania opcji Jest to poziom, po którym kupiliśmy sobie prawo do kupna lub sprzedaży danego instrumentu. Jeżeli cena danego instrumentu jest wyższa od ceny wykonania, właściciel opcji CALL wykonuje prawo do kupna i zarabia na opcji, natomiast w przypadku opcji PUT, opcja ta wygasa bez żadnych konsekwencji. W przypadku, gdy cena instrumentu jest niższa od ceny wykonania opcja CALL wygasa bez korzyści dla nabywcy, natomiast nabywcy opcji PUT pozwala sprzedać instrument po cenie wyższej niż od obecnej.

• Strona Opcji Stron opcji mamy dwie, czyli nabywcę oraz wystawcę opcji. Wystawca opcji dostaję premię, którą płaci nabywca. Nabywca opcji obliguje wystawcę opcji do zakupu lub sprzedaży danego instrumentu finansowego, jeżeli wykonanie opcji będzie dla inwestora korzystne.

• Mówi się też, że osoba, która dokonała zakupu opcji zajęła pozycję długą (long), natomiast osoba, która wystawiła opcję zajęła pozycję krótką (short)

• Wartość wewnętrzna opcji Wartość wewnętrzna opcji mówi nam ile jej właściciel dostałby, gdyby opcja dotrwała z bieżącą ceną aż do dnia zapadalności. Tak więc wartość wewnętrzna dla opcji CALL istnieje wówczas gdy bieżąca cena jest wyższa od ceny zapadalności i jest równa różnicy pomiędzy ceną zapadalności a ceną wykonania. Dla opcji PUT wartość wewnętrzna istnieje wówczas gdy bieżąca cena jest niższa od ceny wykonania i jest równa różnicy pomiędzy tymi cenami.

• Wartość wewnętrzna jest wiec zawsze dodatnia. O opcji, która posiada wartość wewnętrzną wyższą od zera, mówimy że jest to opcja In-the-money. Natomiast opcja, której bieżąca cena jest równa cenie wykonania nazywa się opcją At-the-money. Opcje bez wartości wewnętrznej o cenie wykonania wyższej od ceny bieżącej dla opcji CALL oraz niższej dla opcji PUT, nazywa się opcjami out-of-the-money.

  • Opcja in-the money („w pieniądzu”, „w cenie”) opcja taka w przypadku wykonania prowadziłaby do dodatniego przepływu pieniężnego dla posiadającego opcję, czyli kurs wykonania jest lepszy niż bieżący kurs rynkowy.

  • Opcja at-the-money („przy pieniądzu”, „po cenie”) nie powoduje przepływów pieniężnych, kurs wykonania jest równy bieżącemu gotówkowemu kursowi rynkowy.

  • Opcja out-of-money („poza pieniądzem”, „nie w cenie”) daje ujemny przepływ pieniężny dla posiadacza, czyli kurs wykonania jest gorszy niż bieżący gotówkowy kurs rynkowy.

Opcja	Kupna (call)	Sprzedaży (put)
in-the money	Cena rynkowa > Cena wykonania	Cena rynkowa < Cena wykonania
at-the-money	Cena rynkowa = Cena wykonania	Cena rynkowa = Cena wykonania
out-of-money	Cena rynkowa < Cena wykonania	Cena rynkowa > Cena wykonania

WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI

• Występuje wtedy, gdy opcja jest in-the-money. W przeciwnym przypadku wartość wewnętrzna równa jest zero

  • Wartość wewnętrzna dla opcji call in-the money = cena instrumentu bazowego – cena wykonania

  • Wartość wewnętrzna dla opcji put in-the money = cena wykonania - cena instrumentu bazowego

• Wartość czasowa opcji Wartość czasowa opcji wynika z możliwości zmiany ceny instrumentu w kierunku korzystnym dla jej właściciela. Oblicza się ją jako różnice pomiędzy wartością premii opcyjnej a wartością wewnętrzną opcji.

• Dźwignia Finansowa Opcje są instrumentami pochodnymi i czasami nawet niewielka zmiana instrumentu bazowego może przynieść inwestorowi zysk procentowo kilkakrotnie wyższy w stosunku do zainwestowanego kapitału. Oczywiście zasada ta działa w dwie strony i w przypadku niekorzystnej zmiany instrumentu strata może być również kilkakrotnie razy wyższa.

• Jeżeli na przykład inwestor zakupił opcję, dającą mu prawo do kupna instrumentu A po cenie 100 USD i premia opcyjna dla tej transakcji wyniosła 5 USD, wystarczy aby cena instrumentu A wzrosła o 10% aby inwestor zarobił na tej transakcji 10 USD ,czyli jego stopa zwrotu z inwestycji wyniosła 100%.

RODZAJE OPCJI

• opcja call – uprawnia do kupna instrumentu bazowego po danej cenie wykonania. Im wyżej w dniu jej wygaśnięcia znajduje się rynek, tym większy dochód osiągnie posiadacz opcji, pod warunkiem iż kurs rozliczeniowy przekroczy cenę wykonania opcji. Jeżeli w dniu rozliczenia cena rynkowa pozostaje poniżej poziomu wykonania, dochodem wystawcy opcji jest całkowita wartość premii.

• opcja put – pozwala na sprzedaż instrumentu bazowego po danej cenie w określonym momencie w przyszłości. Im niżej w dniu jej wygaśnięcia znajduje się rynek, tym większy dochód osiągnie posiadacz opcji, pod warunkiem iż kurs rozliczeniowy spadnie poniżej ceny wykonania opcji. Jeżeli w dniu rozliczenia cena rynkowa pozostaje powyżej poziomu wykonania, dochodem wystawcy opcji jest całkowita wartość premii.

RODZAJE OPCJI

OPCJA CALL DŁUGA POZYCJA

Zgodnie z definicją opcja CALL daje nabywcy prawo do kupna danego instrumentu finansowego po cenie wykonania w dniu wygaśnięcia opcji.

Profil wypłaty dla inwestora, który zakupił opcję CALL (zajął pozycję długą)

• Straty inwestora są ograniczone jedynie do premii opcyjnej natomiast zyski mogą być nieograniczone.

• Do momentu, w którym cena danego instrumentu znajduje się poniżej ceny wykonania strata inwestora równa się zapłaconej premii, natomiast w momencie, w którym cena zaczyna przekraczać poziom wykonania inwestorowi zaczyna opłacać się skorzystać z prawa do zakupu, a opcja zaczyna zarabiać.

OPCJA CALL KRÓKA POZYCJA

Zgodnie z definicją wystawca opcji zobowiązuje się do odsprzedaży danego instrumentu finansowego po cenie wykonania w dniu zapadalności.

Tak więc inwestor wystawiający opcję CALL oczekuje, że w dniu zapadalności, cena danego instrumentu finansowego ukształtuje się poniżej poziomu wykonania.

Profil zysków i strat inwestora, który zdecydował się na wystawienie opcji CALL

• Sytuacja inwestora wystawiającego opcję CALL jest lustrzanym odbiciem inwestora kupującego opcję CALL.

• Maksymalny zysk wystawcy limitowany jest jedynie do premii opcyjnej, którą zapłacił nabywca opcji. Maksymalne potencjalne straty takiego inwestora są z kolei nieograniczone w przypadku wzrostów kursu.

• Wzrost powyżej poziomu wykonania nie oznacza, że dany inwestor wystawiający opcję CALL już ponosi stratę na transakcji.

• Wzrosty muszą być na tyle znaczące, aby kwota, którą wystawca będzie musiał zapłacić nabywcy była wyższa od premii, którą nabywca zapłacił na początku.

OPCJA PUT DŁUGA POZYCJA

Nabywca opcji PUT kupuje sobie prawo do sprzedaży danego instrumentu finansowego po cenie wykonania w dniu zapadalności, tak więc celem tego inwestora jest jak największy spadek cen, co najmniej przekraczający poziom premii opcyjnej.

Profil zysków strat inwestora nabywającego opcję PUT

• Inwestor kupujący opcję PUT naraża się na maksymalną stratę w wysokości zapłaconej premii opcyjnej, natomiast jego zyski są tym większe im niższy jest kurs danego instrumentu. W przypadku opcji PUT, w przeciwieństwie do opcji CALL nie można powiedzieć, że zyski inwestora są nieograniczone, gdyż limitowane są poprzez spadek ceny danego instrumentu do 0.

OPCJA PUT KRÓTKA POZYCJA

Wystawiając opcję PUT inwestor zobowiązuje się do sprzedaży danego instrumentu finansowego po cenie wykonania w konkretnym dniu zapadalności.

Inwestor decydujący się na wystawienie opcji PUT liczy na to, że cena w dniu zapadalności będzie znajdowała się powyżej ceny wykonania.

Profil zysków i strat inwestora przyjmującego pozycję krótką

• Zysk inwestora jest limitowany jedynie do premii opcyjnej jeżeli cena w dniu zapadalności ukształtuje się powyżej ceny wykonania. Straty inwestora są limitowane maksymalnym spadkiem ceny danego instrumentu do 0.

• Spadek ceny poniżej ceny wykonania nie oznacza jednak, że inwestor wystawiający opcję PUT automatycznie zacznie tracić. Spadek musi być na tyle duży aby strata była większa od początkowej premii za wystawienie opcji

WYKŁAD 13