Reprezentacja

Materia umysłu?

Po percepcji…

Percepcja wzrokowa dostarcza nam opisu sceny
złożonej z przestrzennej, trójwymiarowej konfiguracji
obiektów opisanych pod względem widocznych lub
oczekiwanych cech, „po drodze” wykorzystując różne
reprezentacje cząstkowe

Aby taka reprezentacja mogła być wykorzystana do
rozpoznawania, planowania wnioskowania itp. musi
zostać zapisana w jakimś trwałym, uniwersalnym
kodzie

Kiedyś…

Pamięć długotrwała (LTM)

–

Semantyczna

Pojęcia

Znaczenia słów

Reguły

–

Epizodyczna

Konkretne obiekty i zdarzenia

–

Autobiograficzna

(specjalny rodzaj pamięci epizodycznej z perspektywy „ja”)

Teraz..

Czy tylko konstrukcje trwałe?

Czy podział pamięć semantyczna/epizodyczna
jest ostry?

Czy tylko jeden/dwa/trzy rodzaje kodów
pamięci?

(popularna do dziś hipoteza Paivio, 1970, dwóch

kodów umysłowych – wyobrażeniowego i werbalno-
abstrakcyjnego)

Pytanie 1

Dlaczego w zakresie 1-3 lub 1-4 oceniamy (lub
porównujemy) liczbę elementów zbioru
dokładnie, a wielkość zbioru nie wpływa na
czas wykonania, a w zakresie powyżej 4
dokładność i czas zależą od liczby elementów
i od proporcji liczności porównywanych
zbiorów?

Odpowiedź

1. Subitizing - hipoteza geometryczna

2. Subitizing - hipoteza znaczników plików
obiektów

3. Hipoteza akumulatora

4. Hipoteza osi liczbowej

Pytanie 2

Dlaczego przy przetwarzaniu małych liczb
szybciej reagujemy lewą ręką, a przy dużych
liczbach – prawą?

8

Parzysta

Nieparzysta

3

Nieparzysta

Parzysta

Odpowiedź

Efekt SNARC – oś liczbowa reprezentowana w obu
półkulach mózgu: „niski” koniec w lewej, „wysoki” w
prawej

A może MARC – liczba zostaje rozpoznana i
przypisana do kategorii (mała/duża,
parzysta/nieparzysta). Kategorie mają „lepszy” (duży,
parzysty) i „gorszy” (mały, nieparzysty) koniec.
Również klasyfikacja przestrzenna (prawy/lewy) jest
nacechowana (lewy odpowiada gorszemu końcowi).
Następuje uzgodnienie polaryzacji kategorii

Pytanie

Dlaczego dostrzeżone poza centrum uwagi

czerwone

A

i niebieskie

B

możemy

zapamiętać jako niebieskie

A

i czerwone

B

Odpowiedź

Hipoteza plików obiektów: dla obiektów z poza centrum
uwagi zakładany jest zbiorczy plik obiektu
reprezentujący rozkład kolorów i kształtów, ale nie
wiążący kształtu z kolorem

Hipoteza integracji w pamięci roboczej: cechy obiektów
przetwarzanych poza systemem pamięci roboczej
reprezentowane są oddzielnie w kodach
poszczególnych modułów percepcyjnych
(reprezentacja kształtu, koloru, położenia w
przestrzeni)

Pytanie 3

Dlaczego dwie sylaby, których spektrogramy
są bardzo podobne (można samemu
poeksperymentować) spostrzegane są jako
wyraźnie różne, podczas gdy nie odróżniamy
ich od takich, których spektogram jest wyraźnie
inny?

Odpowiedź

Kategorialna percepcja fonemów, efekt
magnesu

Pytanie 4

Gdzie Piotruś będzie szukał czekolady?

Piotruś z mamą kupili w sklepie dużą tabliczkę

czekolady. Po powrocie do domu schowali
czekoladę do szuflady stołu w kuchni. Piotruś
poszedł się bawić, a mama wyjęła czekoladę i z
połowy zrobiła krem do ciasta, a drugą połowę
schowała do wiszącej szafki. Piotruś wrócił z placu
zabaw i chciał wziąć kawałek czekolady. Czy będzie
jej szukał w szufladzie czy w szafce?

Fałszywe przekonanie?

(czy Funkcje wykonawcze?)

(preferencja wzrokowa u małych dzieci)

Pytanie 5

Dlaczego 3-letnie dziecko, ale także dorosły,
gdy każemy mu powtarzać w myśli jakiś nie
związany z sytuacją wierszyk, w prostokątnym
pomieszczeniu szukając schowanego
wcześniej w jego obecności przedmiotu,
kierować będzie się tylko geometrią
pomieszczenia („w rogu na prawo od dłuższej
ś

ciany) a nie np. kolorem ścian (w rogu na

prawo od żółtej ściany)

Odpowiedź

Naturalny, wspólny dla wszystkich wyższych
kręgowców system kodowania przestrzeni jest
oparty na geometrii. Wskazówki
„krajobrazowe” są prawdopodobnie kodowane
w postaci opisów językowych

Pytanie 6

Co znaczą słowa?

Reprezentacja: problemy z definicją

Stan lub zdarzenie (fizyczne?) reprezentuje inny
stan lub zdarzenie

–

Stany umysłu reprezentują (odwzorowują?) stany
rzeczywistości

–

Stany umysłu reprezentują inne stany umysłu

–

Stany układu nerwowego reprezentują stany umysłu

Reprezentacja: własności
semantyczne

Reprezentacje mają właściwości semantyczne
(odnoszą się do czegoś lub posiadają warunki
spełnienia)

–

Jeśli jestem przekonany, że wygłaszam właśnie
wykład z psychologii procesów poznawczych, to
moje przekonanie jest prawdziwe wtedy, gdy (1)
wygłaszam właśnie wykład i (2) dotyczy on
procesów poznawczych u człowieka

Problemy z reprezentacją:
przyczynowość

Czy reprezentacja ma właściwości
przyczynowe

–

Czy właściwości jednej reprezentacji mogą wpłynąć
na właściwości innej reprezentacji (np. przekonanie

>>X ma białą skórę<< może doprowadzić do sądu

>>X nie jest Indianinem<<)

–

Czy reprezentacje mogą być wyróżnionymi
warunkami koniecznymi zachowań (Czy do tego
aby wybrać się na przyjęcie do praprababci trzeba
mieć przekonanie, że praprababcia żyje)

Problemy z reprezentacją:

intencjonalność

Czy u podstaw przyczynowych właściwości
reprezentacji leży ich szczególna (specyficznie
ludzka ???) właściwość:

–

Intencjonalność

:

reprezentacje (jako klasa

stanów umysłu) są „o czymś”, mają coś na celu,
są ukierunkowane na przedmioty i zdarzenia,
stany rzeczywistości. Intencjonalnymi stanami
umysłu są w szczególności przekonania, sądy itp.,
a nie jest np. lęk
(

różnice w strukturze zachowania ukierunkowanego na zmianę

stanu rzeczywistości a zachowania ukierunkowanego na redukcję
lęku)

Intecjonalność – c.d.

Problem intencjonalności jest jednym z głównych
problemów rozpatrywanych przez współczesną filozofię
umysłu (Denett, Fodor, Searle, Stich)

Wiele wskazuje na to, że założenie o intencjonalności
należy do najważniejszych składników naszej intuicyjnej
wiedzy o umyśle, w istotny sposób wpływającej na
zachowania społeczne

Problemy z reprezentacją:

reprezentacja jako odwzorowanie rzeczywistości

Czy reprezentacja jest biernym odwzorowaniem
rzeczywistości (obiekty, cechy, relacje,
zdarzenia/zmiany stanów)

–

Problem abstrakcji (jakie elementy struktury rzeczywistości
są odwzorowywane w reprezentacji i dlaczego?)

–

Problem arbitralności / subiektywności

–

Problem planów działania jako zamierzonej zmiany struktury
rzeczywistości

–

Problem reprezentacji kontrfaktycznych („ co by było
gdyby...”; reprezentacje obiektów i wydarzeń
nierzeczywistych)

Problemy z reprezentacją:

symboliczność

Czy reprezentacje poznawcze są symboliczne

–

Czy składają się ze skończonej liczby symboli łączonych w
złożone reprezentacje za pomocą reguł (jak np. język)

symbol

[gr.], znak umowny, pełniący funkcję

zastępczą wobec pewnego przedmiotu (pojęcia, stanu
rzeczy) i przywodzący ów przedmiot na myśl (budzący
związane z nim reakcje).

–

Czy sieć neuronalna, w której znaczenie przypisać można
tylko całościowemu wzorcowi pobudzeń, ale nie
poszczególnym składnikom (węzłom) jest reprezentacją?

Problemy z reprezentacją: kody
reprezentacji

Czy reprezentacja poznawcza jest tworzona w
amodalnym kodzie, funkcjonalnie równoważnym
postawom propozycjonalnym wobec sądów logicznych,
np.:

Jestem przekonany, że

P(x)

, gdzie P(x) oznacza „X ma białą

skórę”

Przypuszczam, że

~R(x)

, gdzie „~” jest przeczeniem, a R(x)

oznacza „X jest Indianinem

”

Czy również w innych kodach (obrazowym, językowym
itd.)? (hipoteza dwóch kodów Paivio)

Modułowa teoria umysłu (oryginalnie: Fodor, 1983):
każdy moduł posługuje się własnym kodem
reprezentacji

Problemy z reprezentacją:
reprezentacje deklaratywne i
proceduralne

Wiedza „że” vs. wiedza „jak”

–

Wiem ile jest okien w moim pokoju

–

Wiem jak obliczyć ile jest okien w moim pokoju

Czy to jest ostry i wyczerpujący podział?

Reprezentacje – własności
funkcjonalne

Forma reprezentacji (oraz jej realizacja
fizyczna) determinują właściwości
funkcjonalne:

–

Reprezentacja przestrzenna – elementy odległe są
trudniej dostępne

–

Reprezentacja oparta na podobieństwie – elementy
mało podobne do wzorca są trudno dostepne

–

Reprezentacja obiektu oparta na ruchu (obiekt to
coś, co porusza się po ciągłej ścieżce) – obiekty
nieruchome trudno dostępne

Kategorie i pojęcia:

Najważniejsze w systemie poznawczym
reprezentacje to systemy kategorii i pojęć

Kategorie: reprezentowane umysłowo grupy obiektów
powiązanych tożsamością lub podobieństwem właściwości

Pojęcia: system przekonań określających właściwości
członków kategorii lub definiujących relacje

Dlaczego kategorie i pojęcia:

Argument nadmiaru informacji

–

Zmysły dostarczają więcej jednostkowej informacji
niż umysł potrzebuje i może wykorzystać

–

Znaczna część informacji zmysłowej powtarza się
(redundancja)

–

Różnorodność percepcyjna nie oznacza
różnorodności znaczenia lub podstawowych
właściwości użytkowych (koń to koń i, co więcej, jaki
jest – każdy widzi, choć może być srokosz lub
kasztan, mały lub wielki)

Dlaczego kategorie i pojęcia:

Argument niedostatku informacji

Znaczna część istotnej informacji o obiekcie nie jest
dostarczana percepcyjnie:

–

Informacja niedostępna w aktualnej sytuacji percepcyjnej
(rozpoznanie tygrysa ryczącego w gęstych zaroślach)

–

Istotne cechy niedostępne percepcyjne w standardowych
warunkach (np. procesy trawienia)

–

Istotne właściwości w ogóle nie podlegają bezpośredniej
percepcji (np. myśli ludzi)

Kategoryzujemy na podstawie zubożonej informacji i
uzupełniamy ją w oparciu o wiedzę o kategorii
(ryczy w zaroślach tygrys
tygrys ma cztery łapy, pręgi i jest niebezpieczny)

Czy istnieje niekategorialna/niepojęciowa
reprezentacja?

–

Kategoryzacja występuje już na wczesnych etapach
percepcji (klasyfikacja krawędzi i płaszczyzn,
identyfikacja fonemów, kategorii prozodycznych,
tonów itp.)

–

Czy wyobrażenia, plany, mapy i obrazy mentalne,
pamięciowe zapisy epizodów i narracyjne struktury
umysłowej reprezentacji doświadczeń mają
charakter pojęciowy?

–

Nieświadoma wiedza pojęciowa?

Wyobrażenia

Eksperyment Sheparda i Metzlera

–

Umysłowy obrót konstrukcji z klocków

Eksperymenty Kosslyna

–

Umysłowe zbliżenie i przegladanie obrazu

Kontra: Pylyshyn – relacje pomiędzy obiektami
na mapie

Schematy, skrypty, ramy

Stałe systemy relacji

Zmienne „końcówki”

Schematy łączą elementy reprezentacji
deklaratywnej i proceduralnej

... Ale niestety niewiele wyjaśniają, jeżeli nie

określi się, co w nich siedzi

Sieci neuronalne (modele
koneksjonistyczne)

Czy można się obyć bez
reprezentacji?

S-R, S-O-R, Network?

–

Czy sieć neuronalna jest reprezentacją czy zawansowanym

systemem bodziec-reakcja?

Co na wejściu i wyjściu?

Czy jedna globalna sieć, czy podsieci o jednoznacznie

określonych funkcjach i znaczeniach?

Gibsonowie

–

umysł nie musi posługiwać się reprezentacjami, a jedynie

dostrzegać w strumienu pobudzenia możliwości działania

Motywy i cele działania?

Jak reprezentowane (?!) są niezmienniki?

Reprezentacje motoryczne?

Podsumowanie

(czyli co do tego miejsca trzeba wiedzieć o reprezentacjach)

Typy reprezentacji:

–

symboliczne / subsymboliczne / holistyczne

–

propozycjonalne / analogowe

–

specyficzne wzgl. modalności zmysłowej / specyficzne wzgl.
zadania lub dziedziny / amodalne

–

deklaratywne / proceduralne

Właściwości reprezentacji:

–

Semantyczne (odniesienie, intencje, warunki spełnienia)

–

Syntaktyczne (reguły konstruowania złożonych reprezentacji
ze skończonej listy elementarnych symboli)

–

Przyczynowe (wyróżniony warunek konieczny zachowania)

Literatura do cyklu wykładów o
reprezentacjach i pojęciach

Literatura podstawowa:

Nęcka i in.: Psychologia Poznawcza, PWN 2006, R.
2, 3 i 4 (bez 4.4)

Literatura pomocnicza:

–

Haman M.: Pojęcia i ich rozwój. Warszawa, 2002.

r. 1; r. 2.5

–

Pinker S.: Jak działa umysł. Warszawa, 2002, r. 1-4

!!!

Uwaga: wykład ma pierwszeństwo przed lekturą!!!

!!!