Andrzej Marzec

Krako

´w

Szymon z Ruszkowa.

Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej

w czternastowiecznej Polsce

Kancelaria Kazimierza Wielkiego była, jest i be˛dzie przedmiotem studio

´w

jeszcze zapewne bardzo długo. Od ponad stu lat kolejni dyplomatycy pro

´buja˛

zmierzyc´ sie˛ wyzwaniem, jakie stanowi kompleksowe zbadanie funkcjonowania
kancelaryjnego zaplecza ostatniego kro

´la Piasta. Cia˛gle niedos´cigniony na tym

polu pozostaje Stanisław Ke˛trzyn

´ski, kto

´remu wybuch II wojny s´wiatowej

nieodwracalnie odebrał szanse˛ na dokon

´czenie badan

´

1

. Opro

´cz niego

w pierwszej połowie XX w. wa˛tek kancelarii kazimierzowskiej pojawiał sie˛
m.in. w studiach Stanisława Kutrzeby, Oswalda Balzera i Zdzisława Kaczmar-
czyka

2

. Niedługo po wojnie nowa˛ prace˛ podejmuja˛ca˛ te˛ tematyke˛ opublikował

Karol Maleczyn

´ski, ale była ona niestety krokiem wstecz w stosunku do

wczes´niejszych osia˛gnie˛c´, przede wszystkim S. Ke˛trzyn

´skiego i została poddana

krytyce

3

. Od tego czasu pojawił sie˛ szereg ro

´z˙nych studio

´w podejmuja˛cych

tematyke˛ zwia˛zana˛ z funkcjonowaniem, znaczeniem, składem osobowym

1

S. Ke˛trzyn

´ski, Studia nad kancelaria˛Kazimierza Wielkiego, „Sprawozdania AU”, 1903/1904,

cz. 1, s. 8 n.; tamz˙e, 1904/1907, cz. 1 i 2, s. 17–19; tenz˙e, O elementach chronologicznych
dokumento

´w Kazimierza Wielkiego, RAU whf, 56, 1913, s. 77–178; tenz˙e, O datach niejednolitych

w dokumentach polskich , Kwart. Hist., 41, 1927, s. 257–273; tenz˙e, Do genezy kanclerstwa
koronnego, tamz˙e, 42, 1928, s. 713–760; tenz˙e, Zarys nauki o dokumencie polskim wieko

´w

s´rednich, t. 1, Warszawa 1934.

2

S. Kutrzeba, Urze˛dy koronne i nadworne w Polsce, ich pocza˛tki i rozwo

´j do roku 1504,

„Przewodnik Naukowy i Literacki”, 31, 1903, s. ??? [dodac´ – PW]; O. Balzer, Skarbiec i archiwum
koronne w dobie przedjagiellon

´skiej, Lwo

´w 1917; tenz˙e, Kro

´lestwo Polskie 1295–1370, t. 2 i 3,

Lwo

´w 1919–1920 (reprint Krako

´w 2005); Z. Kaczmarczyk, Monarchia Kazimierza Wielkiego, t. 1,

Organizacja pan

´stwa, Poznan

´ 1939, s. 97–142.

3

K. Maleczyn

´ski, Zarys dyplomatyki polskiej wieko´w s´rednich, cz. 1, Wrocław 1951, s. 241–

303; K. Jasin

´ski, Uwagi nad kancelaria˛ Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Zap. Hist.,

19, 1953, s. 57–101.

kancelarii zaro

´wno Łokietka, jak i jego syna

4

. Brak jednak do dzisiaj nowo-

czesnej monografii kro

´lewskiej kancelarii ostatnich koronowanych Piasto

´w.

Znaczna cze˛s´c´ prac poruszała sprawy zwia˛zane z ludz´mi, kto

´rzy w kancelarii

pracowali. Dzie˛ki temu osoby tworza˛ce zespo

´ł wspo

´łpracowniko

´w kro

´la i pra-

cuja˛ce na jego dworze sa˛ juz˙ dzisiaj całkiem dobrze znane

5

. W kaz˙dym razie

znacznie wie˛cej nieraz wiemy o pracownikach kancelarii niz˙ o zasadach jej
funkcjonowania.

Historycy che˛tnie powracali do wa˛tko

´w zahaczaja˛cych o kro

´lewska˛

kancelarie˛ Kazimierza Wielkiego takz˙e dlatego, z˙e w gronie jej pracowniko

´w

znalazł sie˛ Jan z Czarnkowa, autor słynnej i wyja˛tkowej kroniki czaso

´w

andegawen

´skich, napisanej w wyraz´nej opozycji do panuja˛cego wo

´wczas kro

´la

i jego popleczniko

´w. Jan nie ukrywał z˙alu po s´mierci kro

´la Kazimierza, suge-

ruja˛c znacza˛ce pogorszenie sie˛ sytuacji w Polsce po 5 XI 1370 r. Ten subiek-
tywny wymiar jego dzieła w naturalny sposo

´b kierował ciekawos´c´ badaczy

w strone˛ uchwycenia najwie˛kszej ilos´ci informacji o jego karierze i pochodze-
niu

6

. Ws´ro

´d szeregu wzmianek z´ro

´dłowych odnosza˛cych sie˛ do podkancle-

4

Zob. m.in. A. Preissner, Dokumenty Władysława Łokietka. Chronologiczny spis, regesty

i bibliografia edycji, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie”, 11, 1965, s. 197–296; F. Sikora, Ze
studio

´w nad s´redniowiecznymi kancelariami polskimi, St. Hist., 16, 1973, s. 31–35; M. Bielin

´ska,

A. Ga˛siorowski, K. Maleczyn

´ski, Dyplomatyka wieko´w s´rednich, Warszawa 1971; S. Kuras´,

Przywileje prawa niemieckiego miast wsi małopolskich XIV i XV wieku, Wrocław 1971; A.
Rutkowski, Objazdy i system rza˛dzenia pan

´stwem Kazimierza Wielkiego, Kwart. Hist., 85, 1978,

s. 605–626; S. Szczur, Dyplomaci Kazimierza Wielkiego, „Nasza Przeszłos´c´”, 66, 1986, s. 43–104;
F. Sikora, Dokumenty tynieckie Kazimierza Wielkiego, Zap. Hist., 50, 1985, s. 149–176; K. Oz˙o

´g,

Intelektualis´ci w słuz˙bie Kro

´lestwa Polskiego w latach 1306–1382, Krako

´w 1995; J. Pakulski,

Kanclerze wielkopolscy ostatnich Piasto

´w i ich rola w polityce wewne˛trznej i zagranicznej, w:

Społeczen

´stwo Polski S´redniowiecznej, t. 7, red. S.K. Kuczyn

´ski, Warszawa 1997, s. 135–164;

A. Ga˛siorowski, Itinerarium Kazimierza Wielkiego. Materiały, Rocz. Hist., 64, 1998, s. 175–208;
A. Rybicka-Adamska, Zbigniew ze Szczyrzyca, kanclerz Władysława Łokietka i Kazimierza
Wielkiego, „Nasza Przeszłos´c´”, 78, 1992, s. 151–166; taz˙, Arengi w dokumentach Władysława
Łokietka, Krako

´w 1999; J. Kurtyka, Odrodzone Kro´lestwo. Monarchia Władysława Łokietka

i Kazimierza Wielkiego w s´wietle nowszych badan

´, Krako

´w 2001; A. Marzec, Urze˛dnicy małopolscy

w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Krako

´w 2007.

5

Zob. przypisy poprzednie oraz m.in.: J. Sieradzki, Janko z Czarnkowa i jego utwo

´r, w: tenz˙e,

Polska XIV w. Studium z czaso

´w Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1959, s. 39–82; J. Da˛browski,

Jan z Czarnkowa, PSB, t. 10, s. 446–449; Z. Kozłowska-Budkowa, Mokrski Florian, PSB, t. 21,
s. 600–602; taz˙, Franciszek, kanclerz krakowski, PSB, t. 7, s. 77; J. Bieniak, Otto z Mstyczowa,
tamz˙e, t. 24, s. 663–634; Z. Kowalska-Urbankowa, Jarosław Bogoria ze Skotnik arcybiskup
gniez´nien

´ski, prawodawca i dyplomata (zm. 1376), „Nasza Przeszłos´c´”, 36, 1985, s. 53–96; S.

Szczur, Uwagi o działalnos´ci dyplomatycznej arcybiskupa gniez´nien

´skiego Jarosława Bogorii, tamz˙e,

67, 1987, s. 237–247; A. Marzec, „Sapientior inter procesres Poloniae”. Kariera polityczna Janusza
Suchywilka h. Grzymała (1336–1374), w: Polska i jej sa˛siedzi w po

´z´nym s´redniowieczu, red. K.

Oz˙o

´g, S. Szczur, Krako

´w 2000, s. 9–53; J. Bieniak, Jan (Janek) z Czarnkowa. Niedokon

´czona

kronika polska z XIV wieku, St. Z

´ ro´dł., 47, 2009, s. 109–142.

6

Podsumowanie badan

´ nad Jankiem i jego dziełem, tamz˙e, s. 109–143.

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

225

rzego Kro

´lestwa Polskiego znalazła sie˛ jedna, kto

´ra byc´ moz˙e wskazuje nam

bliskiego krewniaka Jana, takz˙e działaja˛cego w kre˛gu kro

´lewskiej kancelarii.

W kro

´lewskim statucie z˙up wielickich i bochen

´skich z 1368 r. wymieniono

podkanclerzego, nazywaja˛c go bratem Szymka, oraz pisarza kancelaryjnego
Szymona z Ruszkowa

7

. W literaturze dos´c´ zgodnie panuje opinia, z˙e Janko

i Szymon byli brac´mi, aczkolwiek chyba nie rodzonymi, lecz przyrodnimi ba˛dz´
stryjecznymi.

Szymon z Ruszkowa pojawił sie˛ na dworze Kazimierza Wielkiego naj-

wczes´niej w kon

´cu 1365 r. Z dnia 27 grudnia tego roku pochodzi dokument

Kazimierza Wielkiego, potwierdzaja˛cy nadanie dla klasztoru w Łeknie

8

. W for-

mułach datum per manus i scriptum per manus kon

´cza˛cych dyplom znalez´li sie˛

podkanclerzy Janko i pisarz Szymon. S. Ke˛trzyn

´ski analizuja˛c o

´w dokument

wskazał na całkowita˛jego poprawnos´c´ z wyja˛tkiem tego, z˙e niekto

´re osoby nie

powinny zostac´ wymienione w tym dyplomie

9

. W opinii tego badacza wytłu-

maczeniem moz˙e byc´ fakt po

´z´niejszego spisania dokumentu w stosunku do

akcji prawnej, kto

´ra miała miejsce w grudniu 1365 r. Nie ulega jednak wa˛tpli-

wos´ci, z˙e Szymon juz˙ pie˛c´ miesie˛cy po

´z´niej na pewno pracował w kro

´lewskiej

kancelarii i spisywał dokumenty

10

. Jego aktywnos´c´ az˙ do zgonu kro

´la Kazi-

mierza utrzymywała sie˛ na dos´c´ wysokim poziomie

11

. Wzmianki z´ro

´dłowe

o pisarzu kancelaryjnym z okresu panowania Kazimierza Wielkiego niewiele
jednak pomagaja˛ w rozszyfrowaniu jego pochodzenia i kre˛gu rodzinnego. Nie
budzi wa˛tpliwos´ci jedynie miejscowos´c´, z kto

´rej sie˛ pisał, poniewaz˙ kilkukrot-

nie został okres´lony jako pochodza˛cy z Ruszkowa, oraz pokrewien

´stwo z pod-

kanclerzym Janem z Czarnkowa. Ruszko

´w jako miejsce pochodzenia Szymona

skierowało uwage˛ badaczy w strone˛ innego jeszcze pracownika kro

´lewskiej

kancelarii. W latach 1357–1359 pojawił sie˛ bowiem na kro

´lewskim dworze

7

SPPP, t. 1, s. 218. Obaj zostali wymienieni w gronie duchownych, kto

´rzy mieli doradzac´

przy redagowaniu statutu: „Janko, frater Schimkonis, vicecancellarius [...] Schimko notarius
domini regis”.

8

KDWlkp., t. 3, nr 1554.

9

S. Ke˛trzyn

´ski, O elementach chronologicznych, s. 113.

10

KDMłp, t. 3 nr 791 (Wis´lica 30 V 1366); ZDMłp, t. 1, nr 117 (Wis´lica 21 VI 1366).

11

Dokumenty wymieniaja˛ce Szymona z Ruszkowa: KDPol., t. 3, nr 148 (2 I 1367 Krako

´w);

KDWlkp., t. 3, nr 1573 (13 V 1367 Kalisz), nr 1576 (25 V 1367 Poznan

´); ZDMłp, t. 4, nr 986,

989 (3 IV 1367 Krako

´w; 30 VII 1367 Olkusz); AGZ, t. 5, nr 4 (19 XI 1367 Krako

´w); KDPol., t. 3,

nr 150 (19 VI 1368 Krako

´w); KDWlkp., t. 6, nr 222 (16 XII 1368 Inowrocław); t. 3, nr 1605 (18

XII 1368 Kruszwica); t. 6, 224 (10 IV 1369 Płock); ZDMłp. t. 4, nr 999 (10 V 1369 Krako

´w);

KDMłp. t. 3, nr 836 (4 VIII 1369 Krako

´w); Archiwum ksia˛z˙a˛t Lubartowiczo

´w Sanguszko´w

w Sławucie. t. 2, wyd. Z.L. Radzimin

´ski, Lwo

´w 1888, nr 40 (24 VIII 1369 Biecz); KDMłp. t. 1,

nr 304 (4 XI 1369 Krako

´w); KDWlkp. t. 3, nr 1626–7 (25 I 1370 Z

˙ nin); KDMłp. t. 3, nr 838

(6 VIII 1370 Krako

´w).

226

Andrzej Marzec

Henryk z Ruszkowa, pisarz i notariusz publiczny

12

. Trudno o nim cokolwiek

powiedziec´, poniewaz˙ jego epizodyczny pobyt w Krakowie (przynajmniej
w s´wietle z´ro

´deł) nie pozostawił wielu s´lado

´w. Niewa˛tpliwie jednak zwia˛zany

był wspo

´łpraca˛ z kanclerzem krakowskim Januszem Suchywilkiem i uczest-

niczył w 1357 r. w transumowaniu przez niego waz˙nych dokumento

´w

mie˛dzynarodowych, dotycza˛cych relacji polsko-we˛gierskich

13

. Zachowane

transumpty zostały zredagowane i spisane w formie instrumento

´w notarial-

nych. Jeden z nich został przygotowany i podpisany przez notariusza Henryka,
syna Mikołaja z Ruszkowa, kleryka diecezji wrocławskiej, notariusza publicz-
nego cesarskiego autorytetu („Henricus Nicolai de Ruskow, clericus Wratisla-
viensis diocesis, imperiali auctoritate notarius publicus”)

14

. W drugim

z transumpto

´w ten sam Henryk został wymieniony na lis´cie s´wiadko

´w

z tytułem pisarza kro

´lewskiego („Henricus de Ruscow notarius domini regis

Polonie”)

15

. Moz˙liwos´c´ rodzinnych powia˛zan

´ mie˛dzy Szymonem a Henrykiem

nie uszła uwadze badaczy, jednak nie została nigdy szczego

´lnie pogłe˛biona. S.

Ke˛trzyn

´ski nie odrzucał takiej moz˙liwos´ci, a wre˛cz spekulował, czy nie moz˙na

by wycia˛gna˛c´ wniosko

´w o szczego

´lnej roli Jana z Czarnkowa, skoro udało mu

sie˛ wcia˛gna˛c´ dwo

´ch bliskich krewniako

´w do pracy w kancelarii

16

. Zaro

´wno

Karol Maleczyn

´ski, jak i Kazimierz Jasin

´ski podobnie widzieli sprawe˛

rodzinnych powia˛zan

´ mie˛dzy trzema pracownikami kro

´lewskiej kancelarii

17

.

Nieco uwagi pos´wie˛cił Janowi z Czarnkowa Jo

´zef Sieradzki

18

. Autor ten pod-

kres´lił wskazana˛ juz˙ znacznie wczes´niej informacje˛ o tym, z˙e Janko był synem
wo

´jta z Czarnkowa – Bogumiła oraz podnio

´sł kwestie˛ zachowanych do dzisiaj

piecze˛ci po

´z´niejszego podkanclerzego, na kto

´rych widnieja˛ znaki herbowe,

moga˛ce pomo

´c w jego lepszej identyfikacji

19

. Podsumowania starszych

rozwaz˙an

´ nad genealogia˛Jana z Czarnkowa, a tym samym i Szymona dokonał

12

KDKK t. 1, nr 211; KDMłp., t. 3, nr 715; KDWlkp., t. 3, nr 1371; A. Prochaska, W sprawie

zaje˛cia Rusi przez Kazimierza Wielkiego, Kwart. Hist., 6, 1892, s. 33; S. Ke˛trzyn

´ski, O elementach

chronologicznych, s. 132, gdzie znajduje sie˛ zestawienie dokumento

´w uwaz˙anych przez autora za

spisane re˛ka˛ Henryka.

13

A. Marzec, Sapientior inter proceres, s. 29 n.

14

KDKK, t. 1, nr 211.

15

A. Prochaska, W sprawie zaje˛cia Rusi, s. 33.

16

S. Ke˛trzyn

´ski, Do genezy kanclerstwa, s. 749 n.: „Gdyby sie˛ dało udowodnic´, z˙e i Henryk

[tak samo jak Jan z Czarnkowa – A.M.] jest bratem Szymona, byłby to pierwszy s´lad wpływo

´w

Janka z Czarnkowa w kancelarii”.

17

K. Maleczyn

´ski, Zarys dyplomatyki polskiej, s. 300 n.; K. Jasin

´ski, Uwagi nad kancelaria˛,

s. 101, wskazuje jednoznacznie na mieszczan

´skie pochodzenie Henryka i Szymona z Ruszkowa

oraz Jana z Czarnkowa.

18

J. Sieradzki, Janko z Czarnkowa, s. 70–75.

19

Tamz˙e; S. Krzyz˙anowski, Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Awinionu i pierwsze

przywileje uniwersyteckie, Rocz. Krak., 4, 1900, s. 13 n.

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

227

w 1985 r. Marek Derwich

20

. Przypomniał on uwage˛ Jerzego Łojki, z˙e pokre-

wien

´stwo mie˛dzy Henrykiem z Ruszkowa a Szymonem i Jankiem jest czysto

hipotetyczne, bo oparte wyła˛cznie na wspo

´lnej pracy w kancelarii, a nazwa

„Ruszko

´w” moz˙e oznaczac´ przeciez˙ ro

´z˙ne miejscowos´ci

21

. M. Derwich stana˛ł

na stanowisku, z˙e Jan z Czarnkowa i obaj notariusze pochodzili z jednej
rodziny rycerskiej wywodza˛cej sie˛ włas´nie z Ruszkowa

22

. Nie mo

´gł sie˛

zdecydowac´, kto

´ra˛ miejscowos´c´ o tej nazwie uznac´ za gniazdo Janka i jego

braci. Zwro

´cił uwage˛, z˙e Henryk z Ruszkowa jako notariusz publiczny

okres´lony był mianem kleryka wrocławskiej diecezji, co by wskazywało na
Ruszko

´w koło Opola, ale ostatecznie skłonił sie˛ w strone˛ Ruszkowa w ziemi

sandomierskiej koło Opatowa

23

. W literaturze jednak cia˛gle funkcjonuja˛ ro

´z˙ne

wersje pochodzenia i rodzinnych powia˛zan

´ podkanclerzego i dwo

´ch pisarzy

24

.

Ostatnim głosem w dyskusji nad krewniaczymi powia˛zaniami podkanclerzego
Jana z Czarnkowa jest artykuł Janusza Bieniaka

25

. Autor ten jednoznacznie

stana˛ł na stanowisku, z˙e podkanclerzy i Szymon nie byli brac´mi rodzonymi i na
pewno nie pochodzili od tego samego ojca. Szymon nie był synem wo

´jta

czarnkowskiego, poniewaz˙ z˙adne z´ro

´dło nie wia˛z˙e go z tym miasteczkiem,

a wyła˛cznie z Ruszkowem. Byli wie˛c brac´mi z jednej matki, ba˛dz´ tez˙ byli
rodzen

´stwem stryjecznym, ba˛dz´ wujecznym, a gniazdem wspo

´lnym był Rusz-

ko

´w, kto

´ry ojciec Jana opus´cił. Osobe˛ Henryka J. Bieniak odrzuca, twierdza˛c

z˙e skoro był on klerykiem wrocławskim, to nie wchodzi w gre˛ jako krewniak
Janka i Szymona, gdyz˙ ci pochodzili z ziem Kro

´lestwa Polskiego

26

. Kluczem do

rozstrzygnie˛cia kwestii pochodzenia Janka i Szymona jest dla J. Bieniaka piecze˛c´
Janka i znajduja˛ce sie˛ na niej herby. Jan z Czarnkowa dysponował własna˛
piecze˛cia˛ podczas słuz˙by w otoczeniu Andrzeja z Wis´licy, biskupa szweryn

´-

skiego w Meklemburgii. Wyobraz˙ono na niej dwa znaki herbowe: pierwszym
jest ro

´g mys´liwski, drugim gwiazda z trzema po

´łksie˛z˙ycami zwro

´conymi ku

rogom tarczy i opartymi barkami o promienie gwiazdy. Autor skupia sie˛ na
drugim z wymienionych herbo

´w, uznaja˛c, z˙e Ro

´g mo

´gł byc´ herbem biskupa

Andrzeja, ale uznał przede wszystkim, z˙e herb taki nie wyste˛puje po

´z´nej

w heraldyce rycerskiej w Polsce. J. Bieniak zanalizował opis niemieckiego

20

M. Derwich, Janko z Czarnkowa a Kronika Wielkopolska, „Acta Universitatis Wratisla-

viensis” 800, „Historia” 50, Wrocław 1985, s. 160–162.

21

J. Łojko, Przyczynki do z˙yciorysu Janka z Czarnkowa, Rocz. Hist., 46, 1980, s. 134.

22

M. Derwich, Janko z Czarnkowa, s. 161.

23

Tamz˙e.

24

Np. I. Sułkowska-Kurasiowa, Dokumenty kro

´lewskie i ich funkcja w pan

´stwie polskim za

Andegaweno

´w i pierwszych Jagiellono´w, Warszawa 1977, s. 250 n., uwaz˙ała, z˙e Jan, Szymon i moz˙e

tez˙ Henryk pochodzili z wielkopolskiego Ruszkowa.

25

J. Bieniak, Jan (Janek) z Czarnkowa, s. 109–113.

26

Tamz˙e, s. 109 n., 113 przyp. 41.

228

Andrzej Marzec

wydawcy dokumentu drugiego z herbo

´w i doszedł do wniosku, z˙e chodzi

o polski herb Rola

27

. Uwage˛ autora przykuł wie˛c Ruszko

´w na Kujawach,

w kto

´rym kiedys´ mogli dziedziczyc´ Rolice

28

. W konkluzji J. Bieniak przychyla

sie˛ do zdania, z˙e Rola był zapewne herbem matki podkanclerzego, jego zas´
herbem rodowym mo

´gł byc´ Ro

´g, kto

´ry po jego s´mierci przestał byc´ uz˙ywany.

Jak przy takiej interpretacji pochodzenia Janka z Czarnkowa okres´lic´ jego

zwia˛zki z Szymonem z Ruszkowa? Odnosza˛c sie˛ do ustalen

´ J. Bieniaka trzeba

zaznaczyc´, z˙e dokonał on dwo

´ch zasadniczych rozstrzygnie˛c´, kto

´re zawaz˙yły na

kon

´cowych wnioskach. Po pierwsze interpretuja˛c godło herbu z piecze˛ci Jana

z Czarnkowa posłuz˙ył sie˛ wyła˛cznie opisem wydawcy zawartym w Meklem-
burgisches Urkundenbuch. Tak jak Stanisław Krzyz˙anowski ponad sto lat temu,
nie sie˛gna˛ł po zdje˛cie omawianej piecze˛ci. Tymczasem reprodukowana jest ona
w ksia˛z˙ce J. Sieradzkiego Polska XIV wieku. Studium z czaso

´w Kazimierza

Wielkiego

29

. Patrza˛c nawet na te˛ nienajlepsza˛ reprodukcje˛, widac´ wyraz´nie, z˙e

nie da sie˛ jednoznacznie utoz˙samic´ analizowanego przez J. Bieniaka herbu
z godłem Rola, kto

´re zbudowane jest z gwiazdy ba˛dz´ cze˛s´ciej z kwiatu ro

´z˙y

i trzech pługo

´w (krojo

´w płuz˙nych), kto

´re odchodza˛ od ro

´z˙y na zewna˛trz

kon

´cami ostrymi

30

. Na piecze˛ci Jana z Czarnkowa do gwiazdy przylegaja˛ trzy

po

´łksie˛z˙yce (ba˛dz´ mocno zagie˛te rogi), oparte o ramiona gwiazdy swoimi

barkami. To mo

´gł byc´ herb zupełnie niezalez˙ny od znanych godeł rycerskich

z XIV w. J. Bieniak takz˙e całkowicie pomina˛ł sprawe˛ pojawienia sie˛ herbu
z rogiem w godle na malowidle w kaplicy s´w. Jakuba w La˛dzie, fundowanej
przez staroste˛ wielkopolskiego Wierzbie˛te˛ z Palowic. Herb ten został przez
Tomasza Jurka zidentyfikowany jako herb rodziny Falkenhain, wo

´wczas juz˙ od

kilku pokolen

´ z˙yja˛cej na S´la˛sku

31

. Ma to duz˙e znaczenie w zwia˛zku z drugim

rozstrzygnie˛ciem J. Bieniaka, czyli odrzuceniem hipotezy, z˙e Henryk z Rusz-
kowa mo

´gł byc´ krewniakiem Jana z Czarnkowa, ze wzgle˛du na jego s´la˛skie

pochodzenie. Bez s´la˛skiego wa˛tku torun

´skiemu historykowi nie pozostał

włas´ciwie z˙aden wyraz´ny przekaz identyfikuja˛cy pochodzenie interesuja˛cych go
postaci.

27

Tamz˙e, s. 110–113.

28

Tamz˙e, s. 112 n. Jak zaznacza sam autor, w XVI w. siedzieli tam Ogon

´czycy, ale mieli po

ka˛dzieli przodko

´w z rodu Rolo

´w.

29

Meklemburgisches Urkundenbuch, t. 13, Schwerin 1884, nr 8059; S. Krzyz˙anowski,

Poselstwo Kazimierza Wielkiego, s. 13 n., przyp. 6; J. Sieradzki, Janko z Czarnkowa, s. 73.

30

J. Szyman

´ski, Herbarz s´redniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993, s. 254.

31

J. Łojko, Fryz heraldyczny w kaplicy klasztornej s´w. Jakuba Apostoła w La˛dzie nad Warta˛,

St. Z

´ro´dł., 22, 1977, s. 146–148; T. Jurek, Kra˛g rodzinny starosty wielkopolskiego Wierzbie˛ty

(1352–1369), czyli pocza˛tki rodu Niesobio

´w, „Genealogia. Studia i materiały historyczne”, 1,

1991, s. 39.

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

229

Osoba Henryka z Ruszkowa poła˛czona z kwerenda˛ w s´la˛skim materiale

z´ro

´dłowym daje szanse˛ na znacznie precyzyjniejsze ustalenia. Henryk z Rusz-

kowa, jak wyz˙ej juz˙ wspomniałem, był synem Mikołaja i pochodził ze S

´la˛ska,

gdyz˙ był klerykiem wrocławskiej diecezji. W indeksie spisu urze˛dniko

´w cen-

tralnych i nadwornych znalazła sie˛ tymczasem pod hasłem Ruszko

´w informacja

o moz˙liwej toz˙samos´ci podkanclerzego Kro

´lestwa Polskiego Szymona

z Ruszkowa z notariuszem publicznym działaja˛cym na S

´la˛sku w pierwszej

połowie lat szes´c´dziesia˛tych XIV w.

32

Rzeczywis´cie, z lat 1362 i 1365 zacho-

wały sie˛ dwa instrumenty notarialne, kto

´re spisał „Simon Nicolai de Ruskow,

wratislaviensis diocesis clericus, imperiali auctoritate notarius publicus”

33

.

Warto w tym miejscu zaznaczyc´, z˙e Szymon w otoczeniu Kazimierza Wielkiego
pojawił sie˛ najwczes´niej w samym kon

´cu 1365 r., a najprawdopodobniej

w pierwszej połowie 1366 r. Tak wie˛c mo

´gł wczes´niej pracowac´ na S´la˛sku, tym

bardziej, z˙e spisany przez niego w 1365 r. instrument notarialny nosi date˛ 14
marca

34

. Mamy wie˛c dwo

´ch S´la˛zako

´w z Ruszkowa, syno

´w Mikołaja, duchow-

nych robia˛cych kariery zawodowych kancelisto

´w i pewnie prawniko

´w. Nie

moz˙na wykluczyc´, z˙e włas´nie mie˛dzy nimi istniec´ mogły bliskie wie˛zy krwi,
jez˙eli nie braterstwa. Trudno jest oczywis´cie zidentyfikowac´ jednoznacznie
Ruszko

´w, z kto

´rego sie˛ pisali. F. Luschek wskazywał na Ruszko

´w koło Strze-

gomia

35

. W regestach s´la˛skich znalez´c´ moz˙na przynajmniej dwie miejscowos´ci

o nazwie Rusk i Ruskowe. Pierwsza z nich jest identyfikowana przez wydawco

´w

jako lez˙a˛ca koło Strzegomia (niem. Striegau), na południowy zacho

´d od

Wrocławia, w dawnym ksie˛stwie s´widnickim. Druga zas´ koło Lewina
Brzeskiego (niem. L

˙wen), mie˛dzy Opolem a Brzegiem. Z opolskiego Ruszkowa

w 1310 r. pisali sie˛ Mikołaj z synami Dytrychem i Mikołajem

36

. Czy byli to

dziad, ojciec i stryj Henryka i Szymona, niestety nie da sie˛ jednoznacznie
potwierdzic´. Moz˙na natomiast z duz˙ym powodzeniem pogłe˛bic´ wiedze˛ na temat
samego Szymona i z cała˛ moca˛ potwierdzic´, z˙e na pewno pochodził ze S

´la˛ska.

W latach 1366–1370 Szymon z Ruszkowa pracował w kancelarii Kazimie-

rza Wielkiego

37

. Znika ze z´ro

´deł wraz ze s´miercia˛kro

´la, kto

´ra przerwała takz˙e

kariere˛ jego krewniaka Jana z Czarnkowa, wo

´wczas podkanclerzego kro

´lestwa.

Nie moz˙na wykluczyc´, z˙e odejs´cie Szymona z dworu monarszego wia˛zało sie˛

32

Urze˛dnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wiek. Spisy, oprac. K. Chłapowski i in.,

Ko

´rnik 1992, s. 200.

33

F. Luschek, Notariatsurkunde und Notariat in Schlesien von den Anfa¨ngen (1282) bis zum

Ende des 16. Jahrhunderts, Weimar 1940, s. 232, 260, 262.

34

Tamz˙e, s. 262.

35

Tamz˙e, s. 232.

36

Regesten zur Schlesischen Geschichte 1301–1315, hrsg. C. Gru

¨nhagen, K. Wutke, Breslau

1892, nr 3166; T. Jurek, Obce rycerstwo na S´la˛sku do połowy XIV w., Poznan

´ 1996, s. 329 n.

37

Zob. przyp. 11.

230

Andrzej Marzec

z kłopotami Janka, ale nie moz˙na takz˙e wykluczyc´, z˙e wynikało to z wymiany,
przynajmniej cze˛s´ciowej, personelu kancelarii po przyjs´ciu Zawiszy z Kuroz-
we˛k i kro

´lowej Elz˙biety Łokietko

´wny. Tak czy inaczej o losach Szymona nic nie

wiadomo az˙ do przełomu sierpnia i wrzes´nia 1375 r., kiedy został wymieniony
w szeregu dokumento

´w ksie˛cia Władysława Opolczyka jako jego pisarz

(notarius specialis)

38

. Jerzy Sperka uwaz˙a pojawienie sie˛ Szymona w otoczeniu

ksie˛cia s´la˛skiego za s´lad cia˛głych kontakto

´w dawnego pisarza kazimierzowskiej

kancelarii z dworem Elz˙biety Łokietko

´wny i dopatruje sie˛ w jego przybyciu na

Rus´ misji politycznej zleconej przez Zawisze˛ z Kurozwe˛k

39

. Trudno te˛ hipoteze˛

w jakikolwiek sposo

´b pogłe˛bic´, ale fakt pojawienia sie˛ kleryka wrocławskiej

diecezji i zawodowego pisarza na dworze władcy, kto

´ry ewidentnie da˛z˙ył do

zbudowania własnego władztwa na Rusi, wia˛zac´ sie˛ mo

´gł z powszechnym

u S

´la˛zako´w poszukiwaniem szans na z˙yciowa˛ kariere˛ poza granicami rodzimej

dzielnicy. Sam ksia˛z˙e˛ Władysław kariere˛ robił u boku we˛gierskich Andegawe-
no

´w. Szymon, utraciwszy moz˙liwos´c´ pracy w kro

´lewskiej kancelarii, szukał

swoich szans u be˛da˛cego wyraz´nie na fali ksie˛cia s´la˛skiego. Kolejny raz w z´ro

´d-

łach Szymon z Ruszkowa pojawił sie˛ jednak dopiero w 1377 r. W kwietniu
został wymieniony w dokumencie Ludwika We˛gierskiego, datowanym na 23
kwietnia

40

. Akcja prawna zawartej w dyplomie decyzji miała miejsce koło

Koszyc, podczas zjazdu kro

´la Ludwika z moz˙nymi polskimi w sprawie organi-

zacji wyprawy przeciw Litwie. Jest to pierwsze wysta˛pienie Szymona z tytułem
podkanclerzego kro

´lestwa. W tych samych dniach z ta˛sama˛godnos´cia˛wymie-

niony został w dyplomie starosty krakowskiego Se˛dziwoja z Szubina

41

. Wresz-

cie znalazł sie˛ u boku kro

´la Ludwika podczas wyprawy litewskiej w lipcu

1377 r.

42

Nie budzi wie˛c wa˛tpliwos´ci fakt, z˙e Szymon z Ruszkowa powro

´cił do

kro

´lewskiej kancelarii w Krakowie i obja˛ł podkanclerstwo. Pojawia sie˛ tylko

jeden problem. W sierpniu 1377 r. został wymieniony z tytułem kanclerza
ksie˛cia Władysława Opolczyka

43

. U boku kro

´lowej Elz˙biety, jako podkanclerzy

38

AGZ, t. 2, nr 4, 5; t. 8, nr 9; t. 9, nr 1; J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka w

latach 1370–1401. Studium o elicie władzy w relacjach z monarcha˛, Katowice 2006, s. 120.

39

Tamz˙e, s. 121.

40

KDKK, t. 2, nr 299.

41

ZDMłp., t. 1, nr 151. Pojawia sie˛ tutaj problem z data˛ kro

´lewskiego dyplomu, poniewaz˙

miejscem jego wystawienia była osada Vizsoly na południe od Koszyc, data zas´ to 23 kwietnia.
Tymczasem dokument starosty został wystawiony 24 kwietnia w Krakowie. Nie było moz˙liwe, aby
trzy osoby obecne na We˛grzech 23 kwietnia (Se˛dziwo

´j z Szubinia, Bodze˛ta z Kosowic i Szymon

z Ruszkowa) mogły w jeden dzien

´ przybyc´ do Krakowa. Tym bardziej, z˙e w dokumencie starosty

jedna˛ze stron transakcji jest włas´nie Bodze˛ta z Kosowic. Sprawa wymaga szczego

´łowego zbadania.

42

KDMłp., t. 3, nr 893.

43

ZDMłp., t. 4, nr 1033. W tym czasie kanclerzem ksie˛cia był niewa˛tpliwie Mikołaj

Tyczkowic – J. Sperka, Otoczenie Władysława, s. 121 n. Trudno jednoznacznie wyjas´nic´ te˛
niezgodnos´c´, tym bardziej, z˙e Szymon został wymieniony w formule „scriptum per manus”, a do-

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

231

kro

´lestwa wysta˛pił ponownie w 1379 r.

44

Na urze˛dzie tym pozostawał

zapewne do s´mierci kro

´la Ludwika We˛gierskiego w 1382 r. Poza wysta˛pienia-

mi w kancelaryjnych formułach dokumento

´w Ludwika i Elz˙biety zachowała sie˛

jedynie jedna wzmianka o jego zaangaz˙owaniu w polityke˛ kro

´la. Jan z Czarn-

kowa w Kronice wspomniał, z˙e to podkanclerzy kro

´lestwa Szymon zawio

´zł

w 1379 r. do Gdan

´ska pienia˛dze wypłacone przez kro

´la Polski ksie˛ciu Włady-

sławowi Białemu w zamian za rezygnacje˛ tego drugiego z pretensji do ziemi
gniewkowskiej

45

. Ostatnia wzmianka o podkanclerzym pełnia˛cym swo

´j urza˛d

pochodzi z 1381 r.

46

Najciekawsze informacje z´ro

´dłowe, kto

´re pozwalaja˛ na rozjas´nienie

zagmatwanego obrazu pochodzenia i genealogii Jana z Czarnkowa, Henryka
i Szymona z Ruszkowa, pochodza˛z ostatniego okresu z˙ycia tego ostatniego. Po
s´mierci Ludwika We˛gierskiego Szymon ponownie znalazł sie˛, rzec moz˙na, bez
pracy, tym bardziej, z˙e polityczny zame˛t w Kro

´lestwie Polskim osia˛gał wo

´wczas

swoje apogeum. Najprawdopodobniej rozpocza˛ł energiczne starania o zabezpie-
czenie swojej przyszłos´ci zaraz po s´mierci kro

´la, a adresatem jego pro

´s´b była

chyba o

´wczesna kandydatka do korony polskiej, kro

´lewna Jadwiga Andega-

wen

´ska. S´wiadcza˛ o tym dwa dokumenty z 1383 r., zachowane niestety

w uszkodzonej formie wszywek w oprawe˛ pie˛tnastowiecznego re˛kopisu

47

.

Pergamin wszyty w re˛kopis jest dokumentem oficjała krakowskiego Nawoja,
syna Andrzej z Te˛czyna, kto

´ry w kon

´cu wrzes´nia 1383 r. rozstrzygna˛ł spo

´r

mie˛dzy Szymonem z Ruszkowa a dwoma duchownymi ze S

´la˛ska, Marcinem

Strzelicem i Michałem z Olszowej, o obsade˛ archidiakonatu w kapitule
krakowskiej. W dokumencie swym oficjał transumował takz˙e bulle˛ papiez˙a
Urbana VI, przyznaja˛ca˛ rezerwacje˛ na te˛ prałature˛ włas´nie Szymonowi. W do-
kumencie papieskim zapisano: „Nos volentes dilectum filium Symkonem
Nicolai, clericum Wratislaviensis diocesis qui ut asseritur vicec [...] ssime in
Christo filie Elisabeth Regine Ungarie illustris pro dicto Symkone dovoto suo
nobis super hoc humiliter supplicaverunt”

48

. Obcie˛cie dyplomu nie pozwala na

odkrycie, kto prosił o archidiakonat dla podkanclerzego, ale moz˙na
domniemywac´, z˙e jedna˛ z oso

´b była co

´rka kro

´lowej we˛gierskiej Elz˙biety Bos´-

kument zachował sie˛ w oryginale, wie˛c ewentualne oddzielenie akcji prawnej od spisania dyplomu
niczego nie wyjas´nia.

44

KDMłp., t. 3, nr 909. Pojawił sie˛ jeszcze w dwo

´ch dyplomach Elz˙biety w tego roku:

KDMłp. t. 1, nr 350; KDm.K, t. 1, nr 55.

45

Johannis de Czarnkow Chronikon Polonorum, wyd. J. Szlachtowski, w: MPH, t. 2, s. 689.

46

KDMłp., t. 1, nr 358 – 12 XI 1381 Krako

´w.

47

BJ, rkps 416, k. IVv–V. Za zwro

´cenie mi uwagi na ten dokument dzie˛kuje˛ dr Piotrowi

We˛cowskiemu. Zob. P. We˛cowski, Nad spisem urze˛dniko

´w kro

´lowej Jadwigi, Rocz. Hist., 66,

2000, s. 216, przyp. 4.

48

BJ, rkps 416, k. V.

232

Andrzej Marzec

niaczki, czyli z˙ony Ludwika. Bulla papiez˙a nosi date˛ 26 VI 1383 r., a wie˛c
w tym dniu papiez˙ musiał wyrazic´ swoja˛ decyzje˛, suplika zas´ wpłyna˛c´ musiała
odpowiednio wczes´niej. Cała sprawa rozgrywac´ sie˛ musiała wie˛c w pierwszej
połowie 1383 r. Domys´lac´ sie˛ moz˙na, z˙e chodziło o Jadwige˛ Andegawen

´ska˛,

kto

´ra włas´nie w burzliwych pierwszych miesia˛cach 1383 r. ostatecznie została

uznana za dziedziczke˛ polskiej korony

49

. Byc´ moz˙e Szymon wystarał sie˛ o po-

parcie przyszłej kro

´lowej, uczestnicza˛c w intensywnych rokowaniach z Elz˙bieta˛

Bos´niaczka˛, kto

´ra takz˙e zabiegała niewa˛tpliwie o utrzymanie wpływo

´w

w Krakowie. Podkanclerzy nalez˙ał w kon

´cu do bliskich wspo

´łpracowniko

´w

jej me˛z˙a, a takz˙e tes´ciowej. Nie rozstrzygaja˛c tego, warto poda˛z˙yc´ tropem
krakowskiego archidiakonatu, poniewaz˙ po obje˛ciu tej godnos´ci Szymon
kilkukrotnie wysta˛pił w kos´cielnych dokumentach, a jeden z nich sam
wystawił

50

. Wart szczego

´lnej uwagi jest dyplom ze stycznia 1389 r., kto

´ry

został wystawiony przez archidiakona krakowskiego Szymona. Wysta˛pił on
w tym dyplomie jako opiekun do

´br cysterskich („conservator iurium

monarsteriorum, abbatum, fratrum, singularumque personarum et conventum
Cisterciensis”) i potwierdził transakcje˛ mie˛dzy klasztorem w Mogile a
mieszczanami krakowskimi

51

. F. Piekosin

´ski w komentarzu do wydanego

dokumentu zaznaczył, z˙e przy oryginale wisiała juz˙ tylko jedna piecze˛c´ –
archidiakona. Odczytał takz˙e uszkodzony cze˛s´ciowo napis otokowy: S’
SYMONIS [...] ID’ ECCE CRAC. Co najciekawsze, na piecze˛ci wyobraz˙ony
został herb włas´ciciela sigillum, autopsja zas´ oryginału przyniosła dodatkowe
informacje

52

. Zachowana piecze˛c´ ostroowalna została wycis´nie˛ta w czerwonym

wosku, w solidnej woskowej misce. Przedstawia po

´łpostac´ s´w. Stanisława z

pastorałem w lewej re˛ce, prawa˛ zas´ błogosławia˛cego, nad kto

´rym widnieje

baldachim w formie architektonicznej. Poniz˙ej s´wie˛tego, we wne˛ce znajduje sie˛
modla˛ca postac´ w stroju duchownego, zwro

´cona w prawa˛ strone˛. Po obu

stronach kle˛cza˛cej postaci znajduja˛ sie˛ tarcze herbowe z takim samym godłem.
Tarcza podzielona w słup, pole prawe przecie˛te szerokim pasem w poprzek,
lewe wypełnia pie˛tnas´cie okra˛głych kamieni, ułoz˙onych w cztery symetryczne
rze˛dy po trzy kamienie, jeden rza˛d ma dwa kamienie, ostatni – pojedynczy
kamien

´ u dołu tarczy

53

. Odczyt napisu uczyniony przez Piekosin

´skiego moz˙na

49

S. Szczur, Historia Polski. S´redniowiecze, Krako

´w 2002, s. 408 n.

50

Archidiakon pojawił sie˛ na dokumentach swego kolegi z czaso

´w pracy w kancelarii Jana

Radlicy, wo

´wczas biskupa krakowskiego w latach 1386, 1387, 1389: KDKK, t. 2, nr 336, 341,

355.

51

KDm.K, t. 1, nr 68. Na opiekuna cysterso

´w został wyznaczony przez papiez˙a, zob. Zbio

´r

dyplomo

´w klasztoru mogilskiego przy Krakowie, wyd. E. Janota, Krako

´w 1865, nr 99.

52

ANK, Zbio

´r dokumento

´w pergaminowych, nr 91.

53

Herb ten w z˙aden sposo

´b nie wpisuje sie˛ w polska˛ heraldyke˛ rycerska˛ i wykazuje bardzo

wiele wspo

´lnych cech z heraldyka˛ s´la˛ska˛.

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

233

uzupełnic´ o bardzo znacza˛cy fragment: S’ SYMONIS D’ RUS[KOW] ID’ ECCE
CRAC. Archidiakon krakowski Szymon z Ruszkowa zmarł 21 VI 1389 r., a
jego zgon został odnotowany w kalendarzu katedry krakowskiej. W zapisce
komemoracyjnej znalazł sie˛ jednak bła˛d, poniewaz˙ nazwano go kanclerzem
kapituły, kto

´rym wo

´wczas był bez wa˛tpienia Zbigniew z Nasiechowic, naste˛pca

Szymona na archidiakonacie

54

.

Zebrane informacje dotycza˛ce Szymona z Ruszkowa, notariusza publicz-

nego, pisarza kancelarii Kazimierza Wielkiego i ksie˛cia Władysława Opolczyka,
podkanclerzego Kro

´lestwa Polskiego oraz archidiakona krakowskiego zmu-

szaja˛ do zrewidowania dotychczasowych pogla˛do

´w odnosza˛cych sie˛ do

genealogii Jana z Czarnkowa

55

. S

´la˛skie korzenie archidiakona dezaktualizuja˛

pomysły szukania wspo

´lnego gniazda Janka, Szymona i Henryka w Ruszkowie

na Kujawach, w ziemi sandomierskiej lub w Wielkopolsce. Całkowita
odre˛bnos´c´ herbo

´w obu podkanclerzych tym bardziej nie ułatwia znalezienia

ła˛cza˛cego ich krewniaczego ogniwa. Wszystko natomiast wskazuje na istnienie
bliskiego pokrewien

´stwa mie˛dzy Szymonem a Henrykiem, kto

´rzy wywodzili

sie˛ z opolskiego Ruszkowa. Nie moz˙na jednak pomina˛c´ zapisu statutu z˙upnego,
nazywaja˛cego Janka bratem Szymona. Wszystko wie˛c wskazuje na kognatyczne
powia˛zania mie˛dzy Szymonem i Henrykiem a Janem z Czarnkowa. Nie bez
znaczenia moz˙e byc´ identyfikacja herbu z piecze˛ci kronikarza ze s´la˛skim
herbem rodziny Falkenhain, kto

´rej dokonał T. Jurek. To włas´nie kobiety (moz˙e

siostry) wywodza˛ce sie˛ z tej familii mogły stanowic´ krewniaczy ła˛cznik mie˛dzy
synem czarnkowskiego wo

´jta Bogumiła a notariuszami z opolskiego Ruszko-

wa

56

. Pochodzenie Bogumiła, ojca Jana z Czarnkowa pozostaje nieznane, moz˙e

jednak nalez˙ałoby go szukac´ w Wielkopolsce, gdzie mo

´gł zetkna˛c´ sie˛ z rodzina˛

Falkenhain, posiadaja˛ca˛ w tej dzielnicy dobra

57

. Brak jakichkolwiek zwia˛zko

´w

Bogumiła i Janka ze znanymi rodami rycerskimi Kro

´lestwa Polskiego moz˙e

wskazywac´ na mieszczan

´skie korzenie Bogumiła. Nie moz˙na wykluczyc´, z˙e był,

jez˙eli tak moz˙na powiedziec´, zawodowym zasadz´ca˛, kto

´ry w monarchii

kazimierzowskiej miał duz˙e szanse˛ na zrealizowanie kariery maja˛tkowej

54

Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, wyd. Z. Kozłowska-Budkowa, w: MPH

s.n., t. 5, Warszawa 1976, s. 152. Zbigniew juz˙ w styczniu 1390 r. był archidiakonem krakowskim,
ZDKK, t. 1, wyd. S. Kuras´, Lublin 1965, nr 101. Nazwanie Szymka kanclerzem, a nie
archidiakonem mogło wynikac´ z po

´z´niejszego dopisania tej informacji lub pomylenia godnos´ci

kapitulnej z dawnymi funkcjami kanclerskimi.

55

Przegla˛d koncepcji dotycza˛cych tej sprawy zob. wyz˙ej, w pierwszej cze˛s´ci artykułu.

56

Warte odnotowanie jest to, z˙e w 1367 r. Jan z Czarnkowa jako podkanclerzy i Szymon jako

pisarz uczestniczyli w przygotowaniu kro

´lewskiego dokumentu potwierdzaja˛cego transakcje˛

mie˛dzy rycerzami pasowanymi Tamo z Schellendorfu i brac´mi Gunterem i Piotrem z Falkenhain,
KDWlkp., t. 3, nr 1573.

57

T. Jurek, Obce rycerstwo, s. 219.

234

Andrzej Marzec

i społecznej, przez wejs´cie do grona rycerstwa herbowego

58

. Sta˛d byc´ moz˙e

drugi, obok godła Falkenhain, herb na piecze˛ci Jana z Czarnkowa, kto

´ry nie

pasuje jednoznacznie do z˙adnego znanego rycerskiego herbu. Pozostaje niestety
jeszcze jedna wa˛tpliwos´c´. Herb przedstawiaja˛cy ro

´g mys´liwski, jakkolwiek

uz˙ywany przez rycerzy von Falkenhain, był takz˙e wyobraz˙ony na piecze˛ci
biskupa szweryn

´skiego Andrzeja z Wis´licy, kto

´rego kanclerzem i oficjałem

byłJan z Czarnkowa

59

. Dlatego nie moz˙na wykluczyc´, z˙e to biskup był krew-

niakiem podkanclerzego, albo Janko uz˙ył herbu swego zwierzchnika na
o

´wczesnej swojej piecze˛ci, jak juz˙ podejrzewał S. Krzyz˙anowski

60

. Nie ułatwia

to jednak w z˙adnej mierze moz˙liwos´ci odkrycia rodzinnych wie˛zo

´w z dziedzi-

cami s´la˛skiego Ruszkowa. Hipotezy moz˙na zawsze mnoz˙yc´, nie ulega nato-
miast wa˛tpliwos´ci, z˙e na rozwia˛zanie czeka jeszcze wiele zagadek zwia˛zanych
z historia˛ czternastowiecznej Polski.

58

Taka˛ droga˛ kariere˛ zrobił Paweł Gładysz, protoplasta rodziny Gładyszo

´w z Łosia.

Pierwotnie piecze˛towali sie˛ herbem Pobe˛dzie, be˛da˛cym wyła˛cznie ich znakiem, a dopiero w XV
w. weszli do rodu Gryfo

´w, przyjmuja˛c ich godło, A. Marzec, Gładysze z Łosia w XIV i pierwszej

połowie XV wieku, w: Miasta, ludzie, instytucje, znaki. Ksie˛ga jubileuszowa ofiarowana prof.
Boz˙enie Wyrozumskiej w 75. rocznice˛ urodzin, red. Z. Piech, Krako

´w 2008, s. 215–233.

59

Meklemburgisches Urkundenbuch, t. 13, nr 8059.

60

S. Krzyz˙anowski, Poselstwo Kazimierza, s. 13, przyp. 6.

Fot_1

Fot_2

Szymon z Ruszkowa. Z badan

´ nad personelem kancelarii kro´lewskiej...

235