Zajęcia 9

*Kawczyńska Butrym Z. (1998) - „O nowy model opieki nad osobami niepełnosprawnymi”; str.135-157.

KULTUROWE WYZNACZNIKI OPIEKI NAD OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI

*Negatywne postawy i izolację społeczną osób niepełnosprawnych wskazują źródła:

1. ekonomiczne:

• osoby te wymagały świadczeń ze strony innych i obciążały ekonomicznie rodzinę i społeczność koniecznością nakładów finansowych (gł. w społecznościach o niskim statusie ekonomicznym)

• negatywna postawa wobec wszystkich, którzy z różnych powodów, w tym też ze względu na swoją niepełną sprawność, nie byli włączeni w realizację kolejnych socjalistycznych planów gospodarczych (w Polsce w latach 60.)

2. kulturowe:

• utożsamianie deformacji ciała z ułomnościami duszy jest wyrazem istniejących uprzedzeń wobec kalectwa i jednocześnie źródłem ich utrwalania oraz przekazywania kolejnym pokoleniom

• przekonania prowadziły do akceptacji społecznej różnych form biologicznej likwidacji osób kalekich

• w XVII w. ludzi nazywanych obłąkanymi (upośledzeni umysłowo) zamknięto wraz z żebrakami, bezdomnymi, donosicielami itp. w szpitalach, więzieniach i domach przymusowego pobytu

• w dalszym ciągu wobec osób niepełnosprawnych umysłowo obserwowana jest w społeczeństwie mniejsza tolerancja i akceptowanie ich uczestnictwa w środowisku osób zdrowych

• sytuacja prawna i mieszkaniowa osób niepełnosprawnych jest zdecydowanie niekorzystna

• problemy są związane z pracą zawodową, zabezpieczeniem ekonomicznym, dostępem do kształcenia, zapewnieniem uczestnictwa w kulturze i wypoczynku, właściwymi warunkami i dostępem do rehabilitacji

• jednak najtrudniejsze do przezwyciężenia jest stosunek do osób niepełnosprawnych - wymagana jest przede wszystkim przemiana świadomości społecznej

MIEJSCE CZŁOWIEKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO WŚRODOWISKU SPOŁECZNYM

*Relacje między osobami niepełnosprawnymi a zdrowymi i sprawnymi:

• pozytywna, czyli właściwa, korzystna dla osoby z ograniczoną sprawnością

• negatywna, a więc niewłaściwa, stanowiąca lub wywołująca dodatkowe problemy dla osoby z ograniczoną sprawnością, uniemożliwiająca lub utrudniająca jej rozwój

*M. Sokołowska wyróżnia: trzy główne typy współżycia ludzi z ograniczona sprawnością z ludźmi sprawnymi, zdrowymi.

Kryterium wyodrębnienia każdego z nich jest:

• poziom zadbania o interesy tych ludzi, wyrażający się stopniem zorganizowania środowiska ich życia

• szansa na to, by mogli być widoczni w środowisku lokalnym, uczestniczyć w jego życiu i podejmować w nim różne formy aktywności, podobnie jak czynią to osoby sprawne

1. gł. w krajach trzeciego świata (widzialni, ale nie zadbani):

• niski poziom świadczeń na rzecz osób z ograniczoną sprawnością

• brak rozwiniętych form pomocy

• niski poziom gospodarki (brak skomplikowanych rozwiązań technologicznych umożliwia osobom niepełnosprawnym wykonywanie konkretnych czynności oraz udział w działalności produkcyjnej w rolnictwie, rzemiośle, w przemyśle

• niski poziom urbanizacji nie stwarza dodatkowych barier komunikacyjnych

• osoby niepełnosprawne maja stosunkowo dużą łatwość przemieszczania się oraz są obecne i widoczne w życiu społeczności

2. gł. kraje średnio rozwinięte (niewidzialni):

• łączy się ze znacznymi przeobrażeniami w gospodarce i zaawansowanym procesem urbanizacji

• wzrost technicyzacji produkcji rolnej (np. kombajny), zanik rzemiosła i skomplikowane technologie w przemyśle wymagają znacznej sprawności od pracowników, a także często specjalizacji zawodowej

• procesy urbanizacji występują razem z osłabieniem więzi społecznych i ograniczeniem liczby kontaktów społecznych o charakterze osobistym

• zatrudnienie, utrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi i przemieszczanie się w terenie stwarza osobom z ograniczoną sprawnością coraz więcej barier

• osoby o ograniczonej sprawności pozostają ukryte w mieszkaniach lub domach opieki, których nie mogą opuszczać z powodu istnienia najrozmaitszych barier architektonicznych (np. brak poręczy) i urbanistycznych, nieprzystosowania istniejących urządzeń do potrzeb ludzi niepełnosprawnych

3. gł. kraje wysoko rozwinięte (widzialni i zadbani):

• w tych krajach procesy technologii produkcji są już utrwalone, a procesy urbanizacji mają wieloletnią tradycję (łączą się ze świadczeniami pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych)

• rozbudowana jest sieć profesjonalnych instytucji, nieformalnych ruchów i inicjatyw opieki nad tymi osobami:

• działania edukacyjne i reedukacyjne w zakresie samo opieki i radzenia sobie ze swymi problemami

• wyposażenie osób niepełnosprawnych w niezbędne udogodnienia techniczne, gwarancje prawne, przygotowuje potężną infrastrukturę ułatwiającą różne formy ich aktywności

• niwelowanie wielu barier architektonicznych, technicznych, prawnych i społecznych

• celem działań jest zapewnienie odpowiednich warunków i wyrównanie szans na możliwie normalne i aktywne oraz twórcze życie:

• nauczanie

• zatrudnienie

• usprawnianie lecznicze

• zabezpieczenie społeczne

*Dwa typy rozważań innych autorów:

1) uwzględniające negatywne reakcje środowiska (odrzucenie, agresja) powoduje tworzenie się środowisk izolowanych w obrębie których osoby niepełnosprawne znajdują zrozumienie i akceptację (brak szansy na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i dezintegracja osób niepełnosprawnych)

2) możliwość uczestnictwa niepełnosprawnych w życiu osób sprawnych pod warunkiem zreorganizowania życia zbiorowego w taki sposób, by stworzyć naturalne warunki życia niepełnosprawnych i aby ich obecność stała się rzeczą naturalną i ogólnie akceptowaną (pełna integracja ze społeczeństwem i równoprawne uczestnictwo)

Kierunek działań: zwiększenie i urzeczywistnienie tych inicjatyw, które umożliwiają otwarcie się środowiska na aktywną obecność osób z ograniczoną sprawnością, stanowi realną szansę na integrację niepełnosprawnych i sprawnych.

ZAŁOŻENIA I GŁÓWNE ZALECENIA ŚWIATOWEGO PROGRAMU DZIAŁANIA NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

*Światowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych: wskazuje działania, jakie powinny być podjęte w celu poprawy jakości i warunków codziennego funkcjonowania, a przede wszystkim w celu wyrównania szans osób niepełnosprawnych.

*W większości krajów co najmniej jedna osoba na 10 jest niepełnosprawna na skutek umysłowych lub sensorycznych ograniczeń, a co najmniej 25% każdej populacji dotknięte jest ujemnymi skutkami niepełnosprawności.

*Do wzrostu liczby osób niepełnosprawnych oraz niekorzystnych warunków życia tych osób przyczynia się 16 czynników:

• wojny i ich konsekwencje, nędza, głód, epidemie

• ubóstwo, przeludnienie oraz złe warunki mieszkaniowe i bytowe

• analfabetyzm i niski poziom wiedzy ogólnej, wiedzy z dziedziny zdrowia oraz wiedzy o podstawowych świadczeniach socjalnych

• brak wiedzy na temat przyczyn inwalidztwa, zapobiegania i leczenia oraz negatywne reakcje powodujące zepchnięcie osób niepełnosprawnych na margines życia społecznego

• zła, niewystarczająca opieka zdrowotna, powikłania

• wypadki w przemyśle, rolnictwie i transporcie

• zanieczyszczenie środowiska

• nadużywanie lekarstw, środków pobudzających, używanie narkotyków

• brak infrastruktury sprzyjającej zapobieganiu inwalidztwa i jego skutkom oraz niwelującej bariery fizyczne i społeczne, utrudniające ludziom niepełnosprawnym dostęp do różnego typu świadczeń w zakresie pomocy społecznej, zdrowia, oświaty, szkolenie zawodowego i zatrudnienia

*wyraźny związek między niepełnosprawnością a ubóstwem - w niektórych krajach odsetek ludności niepełnosprawnej szacowany jest na 20%, tak więc, jeżeli uwzględnimy rodziny i krewnych, 50% ogółu ludności może odczuwać ujemne skutki niepełnosprawności.

*Grupy osób określone jako grupy specjalne o szczególnym zagrożeniu konsekwencjami niepełnosprawności:

• kobiety

• dzieci

• osoby w starszym wieku

• ofiary przemocy, tortur lub umyślnego okaleczenia

• uchodźcy i osoby wysiedlone, emigranci.

*Niezbędne są więc działania, które muszą objąć:

• zapobieganie powstawaniu niepełnej sprawności i ograniczenie jej skutków

• rehabilitację prowadzoną przez wyspecjalizowane instytucje, zapewnienie usług medycznych, socjalnych, działania prowadzone w ramach rodziny i społeczności oraz wyposażenie osób niepełnosprawnych w pomoc techniczną, sprzęt i aparaty

• wyrównywanie szans przez wyeliminowanie albo zredukowanie barier, które utrudniają pełne uczestnictwo w życiu społecznym osób niepełnosprawnych

*Główne założenia programu:

• regulacje prawne i zmiany w naturalnym środowisku, w którym żyją osoby o ograniczonej sprawności

• działania bezpośrednio nastawione na zapewnienie dobrych warunków życia i rozwój osób niepełnosprawnych

• zapewnienie dochodu

• zagwarantowanie warunków do nauki, zatrudnienia, wypoczynku, uczestnictwa w kulturze i wspólnotach religijnych

• możliwość uprawiania sportu

*W programie jest mowa o następujących dziedzinach:

• Ustawodawstwo:

• eliminowanie dyskryminacji osób niepełnosprawnych

• specjalne prawa do nauki, pracy, zabezpieczenia socjalnego

• Środowisko:

• zmniejszenie barier architektonicznych

• rozwijanie usług pomocniczych, zwiększających niezależne życie w środowisku

• Dochód, utrzymanie i zabezpieczenie społeczne:

• zapewnienie równych szans w uzyskiwaniu dochodu

• zapewnienie odpowiednich świadczeń i usług służących zapobieganiu, rehabilitacji i wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych w ramach publicznego systemu opieki społecznej, bezpieczeństwa w pracy i ochrony zdrowia

• Oświata i kształcenie:

• uwzględnienie zasad organizowania usług oświatowych dla niepełnosprawnych dzieci i osób dorosłych; usługi te powinny być:

• zindywidualizowane i dostosowane do potrzeb tych osób

• łatwo dostępne w miejscu zamieszkania

• powszechne i na poziomie nie gorszym niż dla innych uczniów

• oferujące szeroki wybór możliwości dostosowany do specjalnych potrzeb

• zapewnienie warunków sprzyjających integracji w procesie nauczania

• stymulowanie aktywności rodziców lub innych członków rodziny i przygotowanie ich do współuczestnictwa i pomocy w procesie kształcenia danego członka rodziny

• Zatrudnienie:

• umożliwienie zatrudnienia, które ułatwia integrację w środowisku

• współpraca z pracodawcami w zakresie:

• polityki rekrutacyjnej

• bezpieczeństwa środowiska pracy

• przystosowania stanowisk i metod pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych

• Rekreacja:

• zapewnienie możliwości korzystania z restauracji, kin, teatrów, bibliotek, placówek wypoczynkowych, terenów rekreacyjnych, hoteli

• Kultura:

• stworzenie osobom niepełnosprawnym warunków do wykorzystania ich potencjału twórczego, artystycznego i intelektualnego nie tylko dla własnych korzyści, lecz również dla wzbogacenia społeczeństwa

• Religia:

• zapewnienie możliwości, zgodnie z potrzebami: pełnego udziału w praktykach religijnych, dostępnych w danej społeczności

• Sport:

• zachęcanie osób niepełnosprawnych do uprawiania sportu i zapewnienie im odpowiednich urządzeń i takiej organizacji, aby mogły w nim uczestniczyć

*Istotna jest współpraca w zakresie: porozumiewania się i koordynacji, mobilizowania środków inicjowania działań; powinna obejmować:

• lokalne organy administracji państwowej (m.in. pracownik socjalny)

• agencje i organizacje środowiskowe:

• grupy obywatelskie

• związki zawodowe

• organizacje kobiece

• organizacje konsumentów

• kluby usługowe

• zrzeszenia religijne

• partie polityczne

• stowarzyszenia rodzicielskie

*Podstawą realizacji programu jest przygotowanie personelu: pracowników środowiskowych, ochotników oraz osób, które pracują już w danej społeczności w dziedzinach pokrewnych (nauczyciele, pracownicy socjalni, personel służby zdrowia, pracownicy administracji, duchowieństwo, doradcy w sprawach rodziny, osoby zaangażowane w działalność usługową dla niepełnosprawnych).

*Dla realizacji programu istotna jest także informacja i edukacja publiczna, która ma na celu:

• przekształcanie postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych

• przekształcanie postaw osób niepełnosprawnych wobec siebie i swoich problemów, głównie w celu aktywizacji tych osób

• dotarcie do wszystkich grup społecznych, szczególnie do osób niepełnosprawnych, ich rodzin i pracowników, których to interesuje zawodowo, z informacją dotyczącą programów i usług, ustawodawstwa, instytucji, pomocy, itp., aby ułatwić korzystanie z nich.

*Problemom niepełnosprawności poświęcone są dokumenty:

• Konwencji Praw Dziecka

• Międzynarodowej Organizacji Pomocy (MOP)

• Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

• Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESO)

• Funduszu Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF).

GRUPY SAMOPOMOCY I OCHOTNICY JAKO ELEMENT NOWEGO MODELU OPIEKI

Elementy nowego modelu opieki:

1. Grupy samopomocy:

*Skupiają one na ogół ludzi, którzy doświadczają podobnych trudności lub też tych, których trudności maja podobną lub identyczną przyczynę.

*Większość grup samopomocy powstała w związku z poszukiwaniem sposobu radzenia sobie z problemami, troskami, załamaniem psychicznym, które są wynikiem choroby lub niepełnej sprawności własnej lub członka rodziny.

*Cechy charakteryzujące grupy samopomocowe są dość istotne i wiążą się :

• ze sposobem powstawania

• spontaniczność powstawania

• z sytuacją osób stanowiących grupę

• podobne doświadczenia

• poczucie beznadziejności własnej sytuacji

• poczucie zależności

• poczucie izolacji, odrzucenia, piętnowania

• z celami członków, którymi są:

• wzajemna pomoc i wsparcie

• przekazywanie informacji i doświadczeń

• poprawa własnej kondycji psychicznej i relacji społecznych

• wywieranie nacisku na decydentów w kwestii rozwiązań ogólnych, dotyczących problemu grupy

• znajdowanie lokalnych źródeł pomocy

• tworzenie pozytywnego obrazu grupy i osób ja tworzących, aby zmienić niekorzystne stereotypy

• wywieranie nacisku na podnoszenie jakości opieki profesjonalnej

• pogłębienie wiedzy o chorobie, wynikających z niej dysfunkcjach i ograniczeniach oraz umiejętności samo opieki i zapobiegania jej nawrotom i skutkom

2. Ochotnicy - wolontariusze:

*Osoby, które ze względu na różny typ motywacji - osobiste doświadczenia, motywacje religijne lub szczególną prospołeczną postawę, podejmują działania ukierunkowane na wspieranie, bezpośrednią pomoc, wykonywanie konkretnych czynności lub tylko „bycie z kimś”, kto znalazł się w trudnej sytuacji.

*Wyróżnia się następujące cechy działalności organizacji ochotniczych:

1. Uczestnictwo jest dobrowolne.

2. Ochotnicy maja bardzo silna motywację działania i przejawiają duże osobiste zaangażowanie w tym, co robią.

3. Działalność przynosi im satysfakcję, często stanowi ich sposób na życie.

4. Działalność organizacji ochotniczych zapełnia luki istniejące w systemie formalnej opieki społecznej.

5. Działalność organizacji ochotniczych charakteryzuje elastyczność form i zakresu działania, wynikająca ze zmienności potrzeb oraz specyfiki i wzorców kulturowych istniejących w środowisku lokalnym, w którym działają ochotnicy.

*Istnieje kwestia przygotowania ochotników do konkretnych świadczeń, np. kursy, warsztaty.

*Działalność organizacji ochotniczych podlega nadzorowi merytorycznemu i analizowana jest skuteczność ich działań.

*Często też sami ochotnicy wymagają wsparcia, np. pomoc w opiece nad osobami umierającymi w hospicjum.

*Grupy samopomocy , jak i ochotnicy:

• działają nieodpłatnie

• to działalność niesformalizowana, że można w niej w każdej chwili zrezygnować

• to bezpośredni, często oparty na osobistych więziach kontakt między „dawcą” i „biorcą”

*Na współczesny model opieki należy patrzeć jako na komplementarne wobec siebie systemy funkcjonujące w ramach pomocy społecznej. Są to:

1. Rodzina - pierwotny system wzajemnych świadczeń oparty na osobistych, emocjonalnych więziach

2. Grupy samopomocy i ochotnicy (wolontariusze) - stanowią wtórny system świadczeń wypełnianych w bezpośrednich kontaktach, angażujących i w różny sposób aktywizujących biorcę i dawcę świadczeń

3. Pośrednie systemy pomocy - szereg inicjatyw pozarządowych, różnego typu stowarzyszenia i fundacje; do ich zadań należą m.in.:

• organizacja zapewnienia opieki przez wolontariuszy lub wyspecjalizowane instytucje

• gromadzenie funduszy na niezbędne formy i rodzaje pomocy

*To też np.: grupy charytatywne udzielające pomocy materialnej, zespoły doradztwa prawnego lub informujące o należnej pomocy, grupy modlitewne.

4. Formalny system pomocy społecznej - reprezentowany przez pracowników socjalnych, profesjonalnie przygotowanych do świadczeń pomocowych

5. Formalny system pomocy medycznej, edukacyjnej i ekonomicznej.

*Możemy mówić o dwóch istotnych cechach współczesnego modelu:

1. dążenie do podmiotowego charakteru świadczeń pomocowych

2. współdziałanie wszystkich systemów (1 - 5) w rozwiązywaniu problemów emocjonalnych, zdrowotnych, materialnych, edukacyjnych, duchowych osób i rodzin potrzebujących pomocy i wsparcia

*Istotne jest, by była w środowisku osoba, która nadzorowałaby profesjonalnie system samopomocy współdziałający z innymi systemami na rzecz osób potrzebujących pomocy i ich rodzin. Funkcję taką może pełnić pracownik socjalny, do którego działań powinno należeć:

• sprawdzenie, jakiego typu pomoc jest niezbędna, i podęcie bezpośrednich działań, leżących w jego kompetencjach

• ustalenie, czy już ktoś świadczy pomoc danej osobie lub rodzinie i w jakiej formie

• stwierdzenie, jakie systemy pomocowe można włączyć lub w jakim zakresie może dodatkowo w świadczeniu pomocy uczestniczyć pracownik socjalny

• skontaktować „biorcy” z różnymi systemami „dawców” w celu uzyskania przez niego pełniejszej, bardziej komplementarnej i kompleksowej pomocy

*Realizacja takiego modelu zakłada akceptację dla biorców pomocy i integrację środowiskową.

1

---