Wędrówki ludów
Sztuka wieków ciemnych
Zmiany na terenie Europy:
Italia wyniszczona padła ofiarą Longobardów. Stolicą tego państwa została Pawia. Longobardowie zostali ochrzczeni. Ówczesną Galię zajęli Frankowie, podjemując próby stworzenia centralnego państwa. Zostali zchrystianizowani przez Chlodwiga. Powstała tam dynastia Merowingów. W Hiszpanii panowali Wizygoci.
Sztuka tych plemion jest niejednolita ze względu na rozwój wewnętrzny i brak usystematyzowania.
Elementy składowe sztuki:
- pierwiastek rzymski - prowincjonalny
- celtycka i germańska prehistoria
- bizancjum
- islam
„Wieki ciemne” - dlaczego? W tym okresie panowała pustosząca ziemie dżuma. Nastąpił regres smaku i obyczajów. Był to okres przepychanek ku władzy, intryg, tortur. W tych specyficznych warunkach tworzyła się osobliwa, synkretyczna sztuka. Nie ma dla niej wyróżniających szczebli rozwojowych. Sztuka oznaczała dystynkcję tych, którzy doszli do władzy, była głównie dekoracyjna.
W sztuce złotniczej adoptowane były wzorce rzymskie, przekształcane w duchu sztuki plemion barbarzyńskich. Ornament geometryczny i technika „komórkowa”, (ale nie emalia komórkowa). Ta technika to szlifowane kamienie szlifem kaboszonowym.
(Fibule w kształcie orłów, Tierra de Barros)
(Biżuteria germańska V-VIII w.)
(Fibule merowińskie - koliste V- VIII w.)
(Krzyż longobardzki VII w.)
(Korona wotywna królowej Teodelindy - skarbiec katedry w Monza)
(Korona wotywna króla Recceswintha, (zm. 672 r.))
Dla tego okresu notuje się regres techniczny. Architektura powraca do drewna (architektura skandynawska)
-> Tempietto Longobardo w Cividale - oratorium benedyktynek to nie pierwsza funkcja tego obiektu, uznaje się go za kaplicę pałacową Longobardów. Ściana zachodnia z portalem wypełniona dekoracją rzeźbiarską, figuralnym fryzem (figury ok. 2,30 m) - sześć świętych niewiast w szatach dworskich. Jest to objaw pewnej reminiscencji bizantyjskiej sztuki.
Sztuka anglo - iryjska, Wyspy Brytyjskie, Irlandia
Pochodzili stamtąd nawracający duchowni (mit króla Artura). Słynnym misjonarzem Irlandii był św. Patryk.
Sztuka Irlandii
W połowie V wieku Irlandia została schrystianizowana z egipskich zakonów pustelniczych. Durrow i Aiona? - tam powstały pierwsze klasztory w Irlandii. Całe życie umysłowe i sztuka kumulowały się w tym rejonie. Irlandia nigdy nie była prowincją cesarstwa rzymskiego, dlatego sztuka tego regionu posiada rodzime cechy.
-> Monumentalne krzyże kamienne, tzw. „krzyże celtyckie”: Klasztor w Clonmacnoise, tzw. „Cross of the Scriptures”, ok. 800 roku
-> Ewangeliarz z Durrow, 3 ćw. VII wieku
Book of Durrow została spisana w klasztorze w Durrow, ma 24 cm. wysokości, jest to własnoręczne dzieło ??. Jest uważana za cudowną. Zawiera miniatury perfekcyjne pod względem kaligrafii Pełen tekst ewangelii w języku łacińskim, każda zaczyna się symbolem ewangelisty. Występują też strony dywanowe - całkowicie wypełnione plecionką oraz inicjały.
-> Ewangeliarz z Lindisfarne, 3 ćwierć VII wieku, wykonawca Biskup Eadfrith.
Posiada 5 kart dywanowych z przewodzącym motywem krzyża łacińskiego.
-> Ewangeliarz z Kells, ok 800 roku.
Wyróżnia się 3 dekoratorów tej księgi: „Złotnik, Ilustrator, Portrecista”
Inicjał Chrystusa - dzieło porównywalne do najwybitniejszych dzieł złotniczych.
Sztuka karolińska
Przedział czasowy:
Od 750 do 843 - okres wczesnokaroliński
Oo 843 do 920 - okres późnokaroliński
Sztukę karolińską tworzyli Frankowie. Nie było równowagi pomiędzy władzą duchowną i świecką. Pepin Krótki zawarł z papieżem układ dzięki któremu powstało państwo kościelne
741 - 768 - panowanie Pepina Krótkiego
751 - koronacja Pepina Krótkiego
768 - 814 - panowanie Karola Wielkiego
800 - koronacja Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego
Pepin Krótki to pierwszy karoling, który przygotował grunt dla nowej kultury.
W roku 800 odbyła się koronacja Karola Wielkiego (tylko dlatego że drugi ukochany syn umarł) na cesarza rzymskiego. Karol Wielki prowadził chrystianizację mieczem. Pod koniec jego panowania władał prawie całą Europą. Jego koronacja to pierwsza po Romulusie Augustulusie z rąk papieża.
Karol Wieki starał się wprowadzić w życie program nowej wizji - renovatio imperii. Przez długi czas Bizancjum uważało Karola Wielkiego za uzurpatora. Jego koronacja była symboliczna i rozpoczęła fazę teokracji. Według nowej idei wszyscy powinni się takiej uświęconej władzy podporządkować. W ten sposób rodzi się system feudalny.
Połączenie władzy kościoła z władzą świecką odbijają się także w nowej ikonografii. Wizerunki Chrystusa - Syn Boży przedstawiany jak cesarz:
Biblia Karola Łysego 845 - 846
Ewangeliarz Lotara I 849 - 851
Reformy i zmiany wprowadzane za czasów Karola Wielkiego:
-> odrodzenie nauki (król był analfabetą)
-> ewolucja łaciny
-> rodzi się kultura renesansu karolińskiego, której osią było „wskrzeszenie antyku”
-> Karol porzuca domenę Franków nad Sekwaną. Przenosi się do Germańskich ziem. Centrum jego panowania staje się Akwizgran.
-> Sztuka karolińska(traktowana jako rzymska)
- eklektyczna
- reprezentacyjna
- kamienna (na tle zanikających umiejętności, nowa)
- typy budowli sakralnych:
* małe kościoły salowe
* założenia klasztorne
* bazyliki
- elementy nowatorskie
* wprowadzenie założeń dwuchórowych
* pojawienie się westwerku - masyw zachodni pojmowany jako twór architektoniczny całościowy, odrębny od nawy, wielopoziomowy, z wieżami, w górnej kondygnacji oratorium. Westwerk pod wezwaniem Salwatora - przygasa kult człowieczeństwa Chrystusa, narasta kult zbawiciela.
Sztuka karolińska - architektura klasztorna:
-> Plan założenia klasztornego z Sankt Gallen ok. 820 rok.
- składa się z pięciu zszytych kart pergaminowych
- przedstawia idealny projekt założenia benedyktyńskiego
- jest to plan niezwykle szczegółowy
- centrum stanowi dwuchórowy kościół, do którego przylega klasztor z wirydarzem
- posiada dokładne rozplanowanie pomieszczeń gospodarczych
-> Klasztor w Lorsch, założenie klasztorne 774 (rekonstrukcja)
- był to klasztor uposażony przez władcę
- ulubiony klasztor Karola Wielkiego
- zachowała się tylko brama w Lorsch
Brama funkcjonowała jako portyk do atrium
* posiada podział na 3 wejścia
* elementy antyczne - antykizujące kapitele korynckie i jońskie
* płytka dwubarwna - duch bizantyjski
-> Opactwo w Fuldzie 790 - 818
- opactwo benedyktyńskie
- kościół św. Bonifecego i Salwatora
- największe
- opiekował się nim Karol Wielki
- opat Ratger - fundator z kościoła w Fuldzie, wielki uczony klasztoru
Kościół:
- gigantyczny - 99 m. nawa - 70 m.
- posiada transept, trzy nawy
- nowa szata architektoniczna wzorowana na bazylice św. Piotra w Rzymie
- jest to dwuchórowe założenie - dwie apsydy, dwa ołtarze
- krypta z relikwiami św. Bonifacego
-> Kościół p.w. św. Michała w Fuldzie (822 konsekracja)
- plan centralny, o średnicy 13 metrów
- najstarsze naśladownictwo rotundy Anastazis
-> Kościół St. Riquier, Centula 790 -799 - plan
- we Francji, fundator - opat Angilbert
- znana z przekazów ikonograficznych
- model architektury ottońskiej
- trzynawowy
- dwutranseptowy
- cylindryczne wieżyczki
- transept z przedsionkiem tworzy westwerk
Sztuka karolińska - architektura prywatna:
-> Oratorium biskupa Teodulfa w Germigny-des-Pres, konsekracja 806 rok.
- założenie na planie krzyża bizantyjskiego
- od wschodu trzy apsydy podkowiaste (rysunek mauretański - budowniczy był Wizygotem)
- mozaika na apsydzie - jedyna zachowana tego typu realizacja karolińska - arka przymierza z aniołami
Sztuka Karolińska - Akwizgran Aachen:
Nazwa miejscowości pochodzi od uzdrowiska rzymskiego. Mimo wędrownego charakteru dworu - to miejsce było ulubioną siedzibą Karola Wielkiego.Było to ognisko muz i nauki. Zrodziło się z fascynacji cesarstwem i dworem bizancjum.
Karol Wielki chciał zjednoczyć cesarstwo, zaproponował małżeństwo z bizantyjską cesarzową Ireną.
Diakon Piotr, Paweł, biskup Teodulf, Alquin z Lorsch, przeor Gaugibert tworzyli „śmietankę” intelektualną - akademię i posługiwali się pseudonimami, np. król - „Dawid”, Alquin - „Homer”.
Założenie pałacowe w Akwizgranie - połączenie pałacu z kaplicą - palatia. Integralność elementu świeckiego i duchownego miała swoją ścisłą wykładnię.
-> Pierwotne założenie pałacowe w Akwizgranie
-> Inskrypcja Alquina w kaplicy pałacowej.
-> Aula Regia - najważniejszy element założenia. Prostokątna budowla z apsydą i dwoma mniejszymi apsydami po bokach. Była połączona z kaplicą traktem
-> Kaplica pałacowa konsekrowana w 805 roku, 792 - 800, Odo z Metzu
- kościół koronacyjny - w założeniu nie była to nekropolia, ani kościół koronacyjny, ale pełniła taką funkcję.
- oparta na San Vitale
- pierwotne prezbiterium dwupoziomowe
- relikwie szaty Marii - na dole
- ołtarz Salvatora - na górze
- nawa główna - oktogon
- obejście - szesnastobok
- przyziemie masywne i proste, archiwolty dwubarwne
- arkady empor smukłe z dodatkowym podziałem
- antyczne kapitele korynckie (przywiezione jako łup z Rawenny)
- cenne marmury, kamienie
- obejście ze sklepieniem mozaikowym
-> zachodnia trybuna - tron Basileusa (pomazańca) w górnej kondygnacji, konsekrowany w VIII wieku. Tron ten jest marmurowy z półkolistym zapleckiem - nawiązanie do biblijnego tronu Salomona.
-> elementy brązowe - kraty lane z brązu, (przy kaplicy cesarza znajdowała się odlewnia) z antykizującymi bordiurami; drzwi z brązu - każde skrzydło odlane w całości - komplikacja technologiczna. Są gładkie, nie rzeźbione. Antaby tych drzwi to pierwsze średniowieczne antaby, przedstawiają głowy lwów na kolistych tarczach - staną się modelem kołatek średniowiecznych. Oparte są na wzorach rzymskich.
-> Szyszka z brązu
-> Akwizgrańska wilczyca, rzymski brąz, II w, stanęła na dziedzińcu kaplicy pałacowej. Świadomie wybrana jako konkurencja dla kapitolińskiej, (która stała na Lateranie).
-> Brązowa statua Karola Wielkiego - początek IX w., pierwotnie z katedry w Metz
(Karol Wielki kazał sprowadzić posąg konny Teodoryka)
(Realizacja ta jest nawiązaniem do posągu konnego Marka Aureliusza)
Przy dworze istnieją warsztaty artystyczne utrzymywane przez władcę
- odlewnie
- szkoła rzeźby w kości słoniowej
- skryptorium
Sztuka karolińska nie wypowiedziała się w rzeźbie monumentalnej. Powodem do tego była być może niechęć, zakorzeniony w kulturze duch wczesnochrześcijański lub brak miejsca. Wypowiedziała się w natomiast w iluminiatorstwie i rzeźbie miniaturowej.
- 800 tysięcy rękopisów zachowało się na pergaminach
- skryptoria były motorem tego rozwoju
- księga stała się atrybutem świętych i Chrystusa
- reforma pisma świętego Karola Wielkiego
-> postać Wulgaty oparta na manuskryptach Alquina z Palestyny.