Karol Koliński
MiBM rok III
Instytut Techniczny
PWSZ w Koninie
2006/2007
ProwadzÄ…cy:
mgr in\
. Mirosław Falkowski
Komputerowy układ tolerancji i pasowań wymiarów liniowych ISO
wraz z przykładami i projektem technologicznym.
Spis treści:
1. Pojęcia podstawowe i stosowane oznaczenia..................................................................................................................................... 3
2. Wartości liczbowe tolerancji wymiarów liniowych................................................................................................................................ 4
3.Poło\
enie pól tolerancji......................................................................................................................................................................... 5
4.Pasowania normalne wg zasady stałego otworu.................................................................................................................................. 6
5.Pasowania normalne wg zasady stałego wałka................................................................................................................................... 7
6.Schemat oznaczenia odchyłek podstawowych wałków i otworów....................................................................................................... 8
7.Pasowania  nazewnictwo techniczne................................................................................................................................................. 9
8.Własności i dobór pasowań................................................................................................................................................................ 10
9.Tabelaryczne zestawienie tolerancji otworów.................................................................................................................................... 12
10.Tabelaryczne zestawienie tolerancji wałków.................................................................................................................................... 13
11.Zadania............................................................................................................................................................................................. 15
12.Projekt technologiczny....................................................................................................................................................................... 18
13. Bibliografia........................................................................................................................................................................................ 20
2
Cel pracy:
Celem pracy jest utworzenie na podstawie Polskich Norm katalogu najwa\
niejszych pasowań stosowanych w budowie maszyn
obejmujących średnice od 0 do 300 mm dla otworów oraz od 0 do 120 dla wałków. Przedstawienie w formie graficznej idee pasowań
luz
nych< ciasnych< mieszanych.
1.Pojęcia podstawowe:
Odchyłka  jest to ró\
nica wymiaru (zaobserwowanego, granicznego itp.) i odpowiadajÄ…cego mu wymiaru nominalnego. Nie musi
obejmować wymiaru nominalnego.
Wymiary nominalne N są to wymiary przedmiotów podawane na rysunkach najczęściej w pełnych milimetrach.
Wymiary rzeczywiste uzyskane w praktyce są zawsze nieco większe lub nieco mniejsze od wymiarów nominalnych ze względu na błędy
wykonania przedmiotów.
Tolerowanie wymiarów polega na podawaniu dwóch wymiarów granicznych: dolnego A i górnego B pomiędzy, którymi powinien się
znalez
ć wymiar nominalny.
Tolerancja T wymiaru jest to ró\
nica pomiędzy górnym i dolnym wymiarem granicznym.
Rys.1Wymiary i odchyłki (otwór, wałek)
Odchyłka górna wymiaru: ES  dla wymiaru wewnętrznego, es  dla wymiaru zewnętrznego, jest zawsze ró\
nicÄ… B-N .
Odchyłka dolna wymiaru: EI  dla wymiaru wewnętrznego, ei  dla wymiaru zewnętrznego jest zawsze ró\
nicÄ… A-N.
Inne stosowane oznaczenia:
Luz  Lmin, Kmax
Jednostki miar: 1mm= 0,001m 1µm= 0,000001m
Tabela 1
3
2.Wartości liczbowe tolerancji wymiarów liniowych wg PN-EN
Wymiar nominalny
IT1 IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18
mm
po-
wy\
do
Tolerancje T
ej
µm mm
- 3 0,8 1,2 2 3 4 6 10 14 25 40 60 0,1 0,14 0,25 0,4 0,6 1 1,4
0,4
3 6 1 1,5 2,5 4 5 8 12 18 30 48 75 0,12 0,18 0,3 0,75 1,2 1,8
8
0,5
6 10 1 1,5 2,5 4 6 9 15 22 36 58 90 0,15 0,22 0,36 0,9 1,5 2,2
8
10 18 1,2 2 3 5 8 11 18 27 43 70 110 0,18 0,27 0,43 0,7 1,1 1,8 2,7
0,8
18 30 1,5 2,5 4 6 9 13 21 33 52 84 130 0,21 0,33 0,52 1,3 2,1 3,3
4
30 50 1,5 2,5 4 7 11 16 25 39 62 100 160 0,25 0,39 0,62 1 1,6 2,5 3,9
50 80 2 3 5 8 13 19 30 46 74 120 190 0,3 0,46 0,74 1,2 1,9 3 4,6
80 120 2,5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 0,35 0,54 0,87 1,4 2,2 3,5 5,4
120 180 3,5 5 8 12 18 25 40 63 100 160 250 0,4 0,63 1 1,6 2,5 4 6,3
1,8
180 250 4,5 7 10 14 20 29 46 72 115 185 290 0,46 0,72 1,15 2,9 4,6 7,2
5
250 315 6 8 12 16 23 32 52 81 130 210 320 0,52 0,81 1,3 2,1 3,2 5,2 8,1
315 400 7 9 13 18 25 36 57 89 140 230 360 0,57 0,89 1,4 2,3 3,6 5,7 8,9
400 500 8 10 15 20 27 40 63 97 155 250 400 0,63 0,97 1,55 2,5 4 6,3 9,7
500 630 9 11 16 22 32 44 70 110 175 280 440 0,7 1,1 1,75 2,8 4,4 7 11
630 800 10 13 18 25 36 50 80 125 200 320 500 0,8 1,25 2 3,2 5 8 12,5
800 1000 11 15 21 28 40 56 90 140 230 360 560 0,9 1,4 2,3 3,6 5,6 9 14
1000 1250 13 18 24 33 47 66 105 165 260 420 660 1,05 1,65 2,6 4,2 6,6 10,5 16,5
1250 1600 15 21 29 39 55 78 125 195 310 500 780 1,25 1,95 3,1 5 7,8 12,5 19,5
1600 2000 18 25 35 46 65 92 150 230 370 600 920 1,5 2,3 3,7 6 9,2 15 23
2000 2500 22 30 41 55 78 110 175 280 440 700 1100 1,75 2,8 4,4 7 1 17,5 28
2500 3150 26 36 50 68 96 135 210 330 540 860 1350 2,1 3,3 5,4 8,6 3,5 21 33
4
3.Poło\
enie pól tolerancji
Rys.2 Zasady pasowania
5
4.Pasowania normalne i najczęściej stosowane wg zasady stałego otworu
Tabela 2 Pasowania zalecane wg stałego otworu
Układ pasowań stałego wałka: układ pasowań, w którym wymagane luzy lub wciski wynikają z połączenia wałków o ró\
nych polach tolerancji z
otworami o jednym polu tolerancji. Ma to cel w zmniejszeniu ilości produkowanych narzędzi obróbkowych.
6
5.Pasowania normalne wg zasady stałego wałka
Tablica 3
Pasowanie wg stałego wałka stosowane jest rzadko najczęściej w regeneracji maszyn, przy czym wartość wałka jest znacznie wy\
sza od części z
otworem.
7
6.Schemat oznaczenia odchyłek podstawowych wałków i otworów wg PN-EN
Rys. 3
Z otworów najczęściej stosowane jest pasowanie H dla którego dobiera się odpowiednie pola tolerancji wałka.
8
7.Pasowania  nazewnictwo techniczne
A,a - przestronne , bardzo luz
ne
B,b - przestronne luz
ne
C,c- przestronne zwykłe
CD ,cd- przestronne obrotowe
D,d- obrotowe bardzo luz
ne
E,e- obrotowe luz
ne
EF,ef- obrotowe półluz
ne
F,f- obrotowe zwykłe
FG,fg- obrotowe półciasne
G,g- obrotowe ciasne
H,h- suwliwe lub podstawowe
JS, js  przylgowe symetryczne
J,i  przylgowe
K,k- lekko wciskane
M,m- wciskane
N,n- mocno wciskane
P,p- bardzo lekko wtłaczane
R,r- lekko wtłaczane
S,s- wtłaczane
U,u- bardzo mocno wtłaczany 1
V,v- bardzo mocno wtłaczany 2
X,x- bardzo mocno wtłaczany 3
Y,y- bardzo mocno wtłaczany 4
Z,z- bardzo mocno wtłaczany5
ZA,za- bardzo mocno wtłaczany 6
ZB,zb- bardzo mocno wtłaczany 7
ZC,zc- bardzo mocno wtłaczany 8
9
8.Własności i dobór pasowań
Symbol pasowania Właściwości połączenia Przykłady zastosowań
Części są mocno połączone z
du\
ym wciskiem. ich monta\

wymaga du\
ych nacisków lub
U8/h7
nagrzewania albo oziębiania A
ączenie z wałami kół
H8/s7 (H8/u7)
części w celu uzyskania zębatych, tarcz sprzęgieł,
S7/h6
połączenia skurczowego. wieńców kół z tarczami, tulei z
H7/r6 (S6/r6)
Połączenie jest trwałe nawet w piastami itp.
R7/h6 przypadku du\
ych sił i nie
wymaga dodatkowych
zabezpieczeń
Części są mocno połączone,
ich monta\
wymaga średnich
Koła zębate napędowe na
nacisków, demonta\
jest
wałach cię\
kich maszyn
przewidziany tylko podczas
H7/p6 (wstrzÄ…sarki, Å‚amacze
głównych remontów.
kamieni), tuleje Å‚o\
yskowe,
P7/k6
Stosowane jest dodatkowe
kołki, pierścienie ustalające,
zabezpieczenie przed
wpusty itp.
przemieszczeniem części pod
wpływem du\
ych sił
Monta\
części oraz ich Tuleje ło\
yskowe w
rozdzielenie wymaga du\
ego narzędziach, wieńce kół z
H7/n6 nacisku. Poniewa\
mo\
e kołami, dz
wignie i korby na
wystąpić luz nale\
y części wałach, tuleje w korpusach
N7/h6
zabezpieczyć przed maszyn, koła i sprzęgła na
przemieszczeniem wałach (często wymieniane)
10
Części są lekko osadzone.
Wewnętrzne pierścienie ło\
ysk
A
ącznie i rozłączanie
tocznych, koła pasowe, koła
wykonywane jest poprzez
H7/m6 zębate, tuleje, dz
wignie,
mocne uderzenia ręcznym
osadzane na wałach, korby,
M7/k6
młotkiem. Części nale\
y
sworznie tłokowe, sworznie
zabezpieczyć przed
łączące, kołki ustalające itp.
przemieszczeniem
Części przywierają do siebie,
monta\
i demonta\
nie Wewnętrzne pierścienie ło\
ysk
wymaga du\
ej siły, za pomocą tocznych, części sprzęgieł,
lekkiego ręcznego młotka. koła pasowe, koła
H7/k6
Części nale\
y zabezpieczyć zamachowe, dz
wignie ręczne
przed przemieszczeniem , na wałach, kołki śruby,
U\
ywane w miejscach sworznie ustalajÄ…ce itp.
częstych wymian serwisowych.
Monta\
części wymaga lekkich
uderzeń młotka, lub nawet Zewnętrzne pierścienie ło\
ysk
mo\
na go wykonać ręką. tocznych osadzane w
Pasowanie przeznaczone dla osłonach, koła zębate
H7/j6
części o częstym monta\
u i wymienne i koła pasowe na
J7/h6
demonta\
u. Konieczne jest wałach, często wymieniane
zabezpieczenie Å‚Ä…czonych tuleje Å‚o\
yskowe, panewki,
części przed kliny, wpusty itp.
przemieszczeniem
Części po nasmarowaniu Zewnętrzne pierścienie ło\
ysk
mo\
na ręcznie przesuwać tocznych, pierścienie
względem siebie. Pasowanie uszczelniające, prowadzenia
H7/h6
nadaje się do tych połączeń, ró\
nego rodzaju, Å‚o\
yska
H7/e8
które powinny umo\
liwiać ślizgowe z bardzo małym
wolne przesuwanie części luzem, narzędzia na
względem siebie trzpieniach itp.
11
9.Tabelaryczne zestawienie głównych pasowań tolerancji otworów
Wymiar G H M
nominalny mm
Tolerancja
powy\
ej do 6 7 8 9 6 7 8 9 6 7 8 9
8 12 16 27 6 10 14 25 -2 -2 -2 -2
3
2 2 2 2 0 0 0 0 -8 -12 -16 -27
12 16 22 34 8 12 18 30 -1 0 2 -4
3 6
4 4 4 4 0 0 0 0 -9 -12 -16 -34
14 20 27 41 9 15 22 36 -3 0 1 -6
6 10
5 5 5 5 0 0 0 0 -12 -15 -21 -42
17 24 33 49 11 18 27 43 -4 0 2 -7
10 18
6 6 6 6 0 0 0 0 -15 -18 -25 -50
20 28 40 59 13 21 33 52 -4 0 4 -8
18 30
7 7 7 7 0 0 0 0 -17 -21 -29 -60
25 34 48 71 16 25 39 62 -4 0 5 -9
30 50
9 9 9 9 0 0 0 0 -20 -25 -34 -71
29 40 56 19 30 46 74 -5 0 5
50 80
10 10 10 0 0 0 0 -24 -30 -41
34 47 66 22 35 54 87 -6 0 6
80 120
12 12 12 0 0 0 0 -28 -35 -48
39 54 77 25 40 63 100 -8 0 8
120 180
14 14 14 0 0 0 0 -33 -40 -55
44 61 87 29 46 72 115 -8 0 9
180 250
15 15 15 0 0 0 0 -37 -46 -63
49 69 98 32 52 81 130 -9 0 9
250 315
17 17 17 0 0 0 0 -41 -52 -72
Tabela 4 Pasowanie otworu G, H, M.
12
10.Tabelaryczne zestawienie tolerancji wałków
es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei es ei
Wymiar
powy\
ej 3 6 10 18 24 30 40 50 65 80 100
nominal
do 3 6 10 18 24 30 40 50 65 80 100 120
ny
9 -270 -295 -270 -300 -280 -316 -290 -333 -300 -352 -300 -352 -310 -372 -320 -382 -340 -414 -360 -434 -380 -467 -410 -497
a 10 -270 -310 -270 -318 -280 -338 -290 -360 -300 -384 -300 -384 -310 -410 -320 -420 -340 -460 -360 -480 -380 -520 -410 -550
11 -270 -330 -270 -345 -280 -370 -290 -400 -300 -430 -300 -430 -310 -470 -320 -480 -340 -530 -360 -550 -380 -600 -410 -630
8 -140 -154 -140 -158 -150 -172 -150 -177 -160 -193 -160 -193 -170 -209 -180 -219 -190 -236 -200 -246 -220 -274 -240 -294
9 -140 -165 -140 -170 -150 -186 -150 -193 -160 -212 -160 -212 -170 -232 -180 -242 -190 -264 -200 -274 -220 -307 -240 -327
b
10 -140 -180 -140 -188 -150 -208 -150 -220 -160 -244 -160 -244 -170 -270 -180 -280 -190 -310 -200 -320 -220 -360 -240 -380
11 -140 -200 -140 -215 -150 -240 -150 -260 -160 -290 -160 -290 -170 -330 -180 -340 -190 -380 -200 -390 -220 -440 -240 -460
8 -60 -74 -70 -88 -80 -102 -95 -122 -110 -143 -110 -143 -120 -159 -130 -169 -140 -186 -150 -196 -170 -224 -180 -234
9 -60 -85 -70 -100 -80 -116 -95 -138 -110 -162 -110 -162 -120 -182 -130 -192 -140 -214 -150 -224 -170 -257 -180 -267
c
10 -60 -100 -70 -118 -80 -138 -95 -165 -110 -194 -110 -194 -120 -220 -130 -230 -140 -260 -150 -270 -170 -310 -180 -320
11 -60 -120 -70 -145 -80 -170 -95 -205 -110 -240 -110 -240 -120 -280 -130 -290 -140 -330 -150 -340 -170 -390 -180 -400
8 -20 -34 -30 -48 -40 -62 -50 -77 -65 -98 -65 -98 -80 -119 -80 -119 -100 -146 -100 -146 -120 -174 -120 -174
d 9 -20 -45 -30 -60 -40 -76 -50 -93 -65 -117 -65 -117 -80 -142 -80 -142 -100 -174 -100 -174 -120 -207 -120 -207
10 -20 -60 -30 -78 -40 -98 -50 -120 -65 -149 -65 -149 -80 -180 -80 -180 -100 -220 -100 -220 -120 -260 -120 -260
7 -14 -24 -20 -32 -25 -40 -32 -50 -40 -61 -40 -61 -50 -75 -50 -75 -60 -90 -60 -90 -72 -107 -72 -107
e 8 -14 -28 -20 -38 -25 -47 -32 -59 -40 -73 -40 -73 -50 -89 -50 -89 -60 -106 -60 -106 -72 -126 -72 -126
9 -14 -39 -20 -50 -25 -61 -32 -75 -40 -92 -40 -92 -50 -112 -50 -112 -60 -134 -60 -134 -72 -159 -72 -159
7 -6 -16 -10 -22 -13 -28 -16 -34 -20 -41 -20 -41 -25 -50 -25 -50 -30 -60 -30 -60 -36 -71 -36 -71
f 8 -6 -20 -10 -28 -13 -35 -16 -43 -20 -53 -20 -53 -25 -64 -25 -64 -30 -76 -30 -76 -36 -90 -36 -90
9 -6 -31 -10 -40 -13 -49 -16 -59 -20 -72 -20 -72 -25 -87 -25 -87 -30 -104 -30 -104 -36 -123 -36 -123
5 -2 -6 -4 -9 -5 -11 -6 -14 -7 -16 -7 -16 -9 -20 -9 -20 -10 -23 -10 -23 -12 -27 -12 -27
g
6 -2 -8 -4 -12 -5 -14 -6 -17 -7 -20 -7 -20 -9 -25 -9 -25 -10 -29 -10 -29 -12 -34 -12 -34
5 0 -4 0 -5 0 -6 0 -8 0 -9 0 -9 0 -11 0 -11 0 -13 0 -13 0 -15 0 -15
6 0 -6 0 -8 0 -9 0 -11 0 -13 0 -13 0 -16 0 -16 0 -19 0 -19 0 -22 0 -22
7 0 -10 0 -12 0 -15 0 -18 0 -21 0 -21 0 -25 0 -25 0 -30 0 -30 0 -35 0 -35
h 8 0 -14 0 -18 0 -22 0 -27 0 -33 0 -33 0 -39 0 -39 0 -46 0 -46 0 -54 0 -54
9 0 -25 0 -30 0 -36 0 -43 0 -52 0 -52 0 -62 0 -62 0 -74 0 -74 0 -87 0 -87
10 0 -40 0 -48 0 -58 0 -70 0 -84 0 -84 0 -100 0 -100 0 -120 0 -120 0 -140 0 -140
11 0 -60 0 -75 0 -90 0 -110 0 -130 0 -130 0 -160 0 -160 0 -190 0 -190 0 -220 0 -220
js 5 +2 -2 +2,5 -2,5 +3 -3 +4 -4 +4,5 -4,5 +4,5 -4,5 +5,5 -5,5 +5,5 -5,5 +6,5 -6,5 +6,5 -6,5 +7,5 -7,5 +7,5 -7,5
13
Pasowanie
6 +3 -3 +4 -4 +4,5 -4,5 +5,5 -5,5 +6,5 -6,5 +6,5 -6,5 +8 -8 +8 -8 +9,5 -9,5 +9,5 -9,5 +11 -11 +11 -11
7 +5 -5 +6 -6 +7,5 -7,5 +9 -9 +10,5 -11 +10,5 -11 +12,5 -13 +12,5 -13 +15 -15 +15 -15 +17,5 -18 +17,5 -18
8 +7 -7 +9 -9 +11 -11 +13,5 -13,5 +16,5 -17 +16,5 -17 +19,5 -20 +19,5 -20 +23 +-23 +23 -23 +27 -27 +27 -27
5 +4 0 +6 +1 +7 +1 +9 +1 +11 +2 +11 +2 +13 +2 +13 +2 +15 +2 +15 +2 +18 +3 +18 +3
k 6 +6 0 +9 +1 +10 +1 +12 +1 +15 +2 +15 +2 +18 +2 +18 +2 +21 +2 +21 +2 +25 +3 +25 +3
7 +10 0 +13 +1 +16 +1 +19 +1 +23 +2 +23 +2 +27 +2 +27 +2 +32 +2 +32 +2 +38 +3 +38 +3
5 +6 +2 +9 +4 +12 +6 +15 +7 +17 +8 +17 +8 +20 +9 +20 +9 +24 +11 +24 +11 +28 +13 +28 +13
m 6 +8 +2 +12 +4 +15 +6 +18 +7 +21 +8 +21 +8 +25 +9 +25 +9 +30 +11 +30 +11 +35 +13 +35 +13
7 +12 +2 +16 +4 +21 +6 +25 +7 +29 +8 +29 +8 +34 +9 +34 +9 +41 +11 +41 +11 +48 +13 +48 +13
5 +8 +4 +13 +8 +16 +10 +20 +12 +24 +15 +24 +15 +28 +17 +28 +17 +33 +20 +33 +20 +38 +23 +38 +23
n 6 +10 +4 +16 +8 +19 +10 +23 +12 +28 +15 +28 +15 +33 +17 +33 +17 +39 +20 +39 +20 +45 +23 +45 +23
7 +14 +4 +20 +8 +25 +10 +30 +12 +36 +15 +36 +15 +42 +17 +42 +17 +50 +20 +50 +20 +58 +23 +58 +23
5 +10 +6 +17 +12 +21 +15 +26 +18 +31 +22 +31 +22 +37 +26 +37 +26 +45 +32 +45 +32 +52 +37 +52 +37
p 6 +12 +6 +20 +12 +24 +15 +29 +18 +35 +22 +35 +22 +42 +26 +42 +26 +51 +32 +51 +32 +59 +37 +59 +37
7 +16 +6 +24 +12 +30 +15 +36 +18 +43 +22 +43 +22 +51 +26 +51 +26 +62 +32 +62 +32 +72 +37 +72 +37
5 +14 +10 +20 +15 +25 +19 +31 +23 +37 +28 +37 +28 +45 +34 +45 +34 +54 +41 +56 +43 +66 +51 +69 +54
r 6 +16 +10 +23 +15 +28 +19 +34 +23 +41 +28 +41 +28 +50 +34 +50 +34 +60 +41 +62 +43 +73 +51 +76 +54
7 +20 +10 +27 +15 +34 +19 +41 +23 +49 +28 +49 +28 +59 +34 +59 +34 +71 +41 +73 +43 +86 +51 +89 +54
5 +18 +14 +24 +19 +29 +23 +36 +28 +44 +35 +44 +35 +54 +43 +54 +43 +66 +53 +72 +59 +86 +71 +94 +79
s 6 +20 +14 +27 +19 +32 +23 +39 +28 +48 +35 +48 +35 +59 +43 +59 +43 +72 +53 +78 +59 +93 +71 +101 +79
7 +24 +14 +31 +19 +38 +23 +46 +28 +56 +35 +56 +35 +68 +43 +68 +43 +83 +53 +89 +59 +106 +71 +114 +79
5 +50 +41 +59 +48 +65 +54 +79 +66 +88 +75 +106 +91 +119 +104
t
7 +54 +41 +64 +48 +64 +54 +85 +66 +94 +75 +113 +91 +126 +104
7 +62 +41 +73 +48 +62 +54 +96 +66 +105 +75 +126 +91 +139 +104
6 +24 +18 +31 +23 +37 +28 +44 +33 +54 +41 +61 +48 +76 +60 +86 +70 +106 +87 +121 +102 +146 +124 +166 +144
u
7 +28 +18 +35 +23 +43 +28 +51 +33 +62 +41 +69 +48 +85 +60 +95 +70 +117 +87 +132 +102 +159 +124 +179 +144
Tabela 5 Pasowania wałków
14
11.Zadania:
Zadanie 1.
WaÅ‚ek o Å›rednicach "5 , "8 , "12 wykonano w caÅ‚oÅ›ci w tolerancji 10µm. OkreÅ›lić klasÄ™ dokÅ‚adnoÅ›ci wykonania poszczególnych Å›rednic.
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
"5  IT7
"8  IT7
"12  IT6
Zadanie 2.
Wałek ma trzy czopy o długościach A= 110/h10 , B= 120/h12 , C= 100/js14. Obliczyć jego długość L wraz z tolerancją wynikową i
liczbowÄ… wg PN.
RozwiÄ…zanie:
Czop A
A=100/h10 = 1000-0,14
Czop B
B= 120/h12 =1200-0,4
Czop C
C=100/js14 =100+0,435-0,435
Lwałka =100+120+100=320
es= 0+0+0,435=0,435
ei= -0,14+(-0,4)+(0,435)=-0,975
L=320+0,435-0,975
Zadanie 3.
Pręty surowe do toczenia wałków mają długość A=200h16. Dwa czopy wałka po toczeniu muszą mieć długość B=C=50js12. Obliczyć
wymiar zamykający wraz z tolerancją wynikową oraz podać klasę dokładności wykonania IT.
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
B=C=50+0,015-0,015
A=200/h160-2,9
Xxy=(200-50-50)0+0,6-2,9-0,6=100+0,6-3,5
15
Tx=y-x=-3,5+0,6=2,9
Wg PN jest to IT12
Zadanie 4.
Obliczyć ró\
nicę objętości pojemnika o wymiarach A=100h10 , B=200h10 i L=500h12 w którym zmieniono tolerancję z h na H .
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
A=100/h10 = 1000-0,140
B=200/h10 =2000-0,185
L=500/h12 =5000-0,630
V dla wymiarów w górnej tolerancji
V=100*200*500=10000000mm3
V dla wymiarów w dolnej tolerancji
V=99,86*199,815*499,37=9964192,229mm3
Ró\
nica wynikajÄ…ca z tolerancji =35807,771mm3
Zmiana tolerancji z h na H
A=100/H10 =100+0,140
B=200/H10 =200+0,1850
L=500/H12 =500+0,630
V dla górnej tolerancji
V= 100,14*200,185*500,63=10035892,26mm3
V dla dolnej tolerancji
V=100*200*500=10000000mm3
Ró\
nica wynikajÄ…ca z tolerancji= 35892,26mm3
Ró\
nica między H a h.
Zadanie 5.
Obliczyć ró\
nicę w objętości cylindra o wymiarach D=100H12 i L= 200H14 wykonanego raz w górnej, raz w dolnej granicy tolerancji.
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
D=100/H12 =100+0,350
16
L=200/H14 =200+1,150
V=3,14r2h
V1=3,14*50,1752*201,15=1578650,3mm3
V2=3,14*502*200=1570000mm3
Ró\
nica wynikajÄ…ca z tolerancji V=V1-V2=8650,3mm3
Zadanie 6.
Tokarz toczył wałek "20k6 (czop pod ło\
ysko toczne) i "22h6 (czop pod tuleję przesuwną) oraz "25p6 (czop pod koło zębate).
Pomylił się i w rzeczywistości wykonał :
"20/k6-na "20+0,015+0,010
"22/h6-na "22+0,0050,002
"25/p6-na"25+0,038+0,030
Podać nowe pasowania oraz ich nazwy.
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
"20/k6-"20n3-+0,019+0,015 - pasowanie mocno wciskane
"22/h6-"22k4-+0,008+0,002 -pasowanie lekko wciskane
"25/p6-"25t5-+0,0500,041 -pasowanie mocno wtłaczane
Zadanie 7.
Tokarz toczył wałek o czopach jak zad. Wy\
ej. Pomylił się i wykonał
"20/k6-"20+0,002-0,005
"22/h6-"22-0,012-0,022
"25/p6-"25+0,012+0,010
RozwiÄ…zanie wg PN-EN 20286-2:
"20/k6-"20js6-+0,065-0,065 -przylgowo symetryczne
"22/h6-"22f3--0,020-0,024 -obrotowe zwykłe
"25/p6-"25n3-+0,0190,015 - mocno wciskane
17
12.Projekt technologiczny
Nale\
y zregenerować zu\
yte otwory poprzez ich przetoczenie oraz dobrać nowy wałek. Zamienić (z zachowaniem luzów i wcisków)
następujące pasowania: A
o\
yska ślizgowe "100H8/e8 i "125H8/d7 oraz koła zębate "120H7/p6 i "130H7/r6 na pasowania
równorzędne o tych samych średnicach nominalnych, ale z otworami G8. Dobrać pasowania czopów wałka z tolerancją liczbową i
najbli\
szym oznaczeniem literowo-cyfrowym wg PN-EN 20286-2.
RozwiÄ…zanie
"100H8/e8
"100H8="100+0,0540
"100e8="100-0,072-0,126
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Smax=Bo-Aw = ES-ei = 0,054-(-0,126) = 0,18
Smin= Ao-Bw = EI-es = 0-(-0,072)= 0,072
Dobieram z zachowaniem odpowiednich luzów i wcisków pasowanie z otworem G8.
"100G8="100+0,066+0,012
"100d5="100-0,120-0,135
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Smax=Bo-Aw = ES-ei = 0,066-(-0,135) = 0,201
Smin= Ao-Bw = EI-es = 0,012-(-0,120)= 0,132
"125H8/d7
"125H8="125+0,0630
"125d7="125-0,145-0,185
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Smax=Bo-Aw = ES-ei = 0,063-(-0,185) = 0,248
Smin= Ao-Bw = EI-es = 0-(-0,145)= 0,145
18
Dobieram podobnie jak powy\
ej odpowiednie pasowanie.
"125G8/d8
"125G8="125+0,077+0,014
"125d8="125-0,145-0,208
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Smax=Bo-Aw = ES-ei = 0,077-(-0,208) = 0,285
Smin= Ao-Bw = EI-es = 0,014-(-0,145)= 0,159
"120H7/p6
"120H7="120+0,0460
"120p6"120+0,068+0,043
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Nmax= -(EI-es)= -(0-0,068) = 0,068
Nmin=-(ES-ei)= -(0,046-0,043)=-0,003
Dobieram nowe pasowanie
"120G8/r6
"120G8="120+0,077+0,014
"120r4"120+0,076+0,054
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Nmax= -(EI-es)= -(0,014-0,076) = 0,062
Nmin=-(ES-ei)= -(0,077-0,076)=-0,001
"130H7/r6
"130H8="130+0,0400
"130r6"130+0,088+0,063
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Nmax= -(EI-es)= -(0-0,088) = 0,088
Nmin=-(ES-ei)= -(0,040-0,063)=0,023
19
Dobieram nowe pasowanie
"130G8/s6
"130G8="130+0,077+0,014
"130s4"130+0,117+0,092
Według PN-EN 20286-2 obliczam luzy i wciski dla danego powy\
ej pasowania.
Nmax= -(EI-es)= -(0,014-0,117) = 0,103
Nmin=-(ES-ei)= -(0,077-0,092)=0,015
13. Bibliografia:
1. PN-EN 20286-1
2. PN-EN 20286-2
3. P. Paczyński  Metrologia techniczna  Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej.
20