KATEDRA TECHNIK WYTWARZANIA I AUTOMATYZACJI
Przedmiot:
Miernictwo i systemy pomiarowe
Numer ćwiczenia:
Instrukcja do ćwiczenia:
Tolerancje i pasowania otworów i wałków
1
1. Cel ćwiczenia
Poznanie metodologii doboru i obliczania tolerancji i pasowań otworów i wałków.
2. Przebieg ćwiczenia
1. Dla danego wałka i otworu odczytać z EN 20286-2:1993 Układ tolerancji i
pasowań ISO. Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych
otworów i wałków górną i dolną odchyłkę, tolerancję oraz obliczyć wymiary
graniczne.
2. Rozwiązać zadania na podstawie podanych danych przy wykorzystaniu
programu TolerISO.
3. Przeanalizować otrzymane wyniki.
3. Wytyczne do opracowania sprawozdania
Sprawozdanie powinno zawierać:
1. Wyznaczoną górną i dolną odchyłkę, tolerancję a także wymiary graniczne dla
otworu i wałka
2. Wyznaczone wskaz
niki pasowania oraz określony typ pasowania (luz
ne, ciasne
lub mieszane)
3. Zestawienie otrzymanych wyników w formie graficznej dla przykładu:
Uwagi:
Załącznikiem jest wzór sprawozdania
Instrukcje zostały opracowane na podstawie prac przejściowych i dyplomowych realizowanych w
Katedrze Technik Wytwarzania i Automatyzacji.
Laboratorium Metrologii Technicznej
1. Wprowadzenie
Wykonanie wyrobu o idealnych wymiarach (pojęcie wymiar idealny wprowadzono dla
odróżnienia od pojęcia wymiar nominalny) i nominalnym kształcie nie jest możliwe wskutek
istnienia pewnych niedoskonałości związanych z obrabiarką, przedmiotem obrabianym i
narzędziem. Występowanie odstępstw wyrobu rzeczywistego od idealnego (wyobrażalnego)
spowodowało konieczność określenia dopuszczalnych odchyłek.
1.1 Modele opisu postaci geometrycznej wyrobu
Postać geometryczną wyrobu można opisać, posługując się modelami o różnych stopniach
abstrakcji lub konkretyzacji (tabl. 1) [Białas 1986].
Model Charakterystyka
0 Wymiary idealne, kształt i położenie nominalne
I Kształt i położenie nominalne, uwzględnione tolerancje wymiarów
II Kształt geometrycznie idealny, uwzględnione tolerancje wymiarów i tolerancje
położenia
III Uwzględnione tolerancje wymiarów, tolerancje położenia i tolerancje kształtu
- nie uwzględniona falistość i chropowatość powierzchni
IV Uwzględnione tolerancje wymiarów, tolerancje położenia, tolerancje kształtu
oraz falistość powierzchni  nie uwzględniono chropowatości powierzchni
V Uwzględnione tolerancje wymiarów, tolerancje położenia, tolerancje kształtu
oraz falistość i chropowatość powierzchni
Tablica 1. Stopnie konkretyzacji postaci geometrycznej wyrobu
Stopień abstrakcji jest tym większy, im bardziej model przedmiotu (części maszyny)
odbiega od rzeczywistej postaci geometrycznej, natomiast stopień konkretyzacji rośnie, gdy
model przedmiotu zbliża się do swej rzeczywistej postaci.
Przykład 1. Konstruktor obliczył, ze optymalna średnica walka wynosi 45,043 mm
(wymiar idealny). Z obliczeń wynika również, że własności konstrukcji będą poprawne, jeżeli
ten wymiar będzie się zawierał w przedziale <45,032; 45,078>. Ze względu na normalizację i
możliwości wykonawcze zakładu zdecydował się na podanie na rysunku wymiaru 45r8, co
oznacza, ze wymiar powinien być zawarty w przedziale <45,034; 45,073> (wymiar
nominalny 45 mm)
1.2 Układ tolerancji wałków i otworów
Z punktu widzenia technologiczno-metrologicznego rozróżnia się cztery rodzaje wymiarów:
zewnętrzne, wewnętrzne, mieszane i pośrednie (rys. 1).
Wymiar zewnętrzny Z  odległość elementów powierzchni, między którymi ich
bezpośrednie otoczenie jest wypełnione materiałem, np. średnica wałka, długość pręta,
grubość płyty.
Laboratorium Metrologii Technicznej
Wymiar wewnętrzny W  odległość elementów powierzchni, na zewnątrz których
ich bezpośrednie otoczenie jest wypełnione materiałem, np. średnica otworu, szerokość
rowka, rozwartość klucza do nakrętek.
Rys 1. Rodzaje wymiarów: zewnętrzny (Z), wewnętrzny (W), mieszany (M), pośrednie (Ą1, Ą2)
Wymiar mieszany ś  odległość elementów powierzchni, między którymi bezpośrednie
otoczenie jednego z nich jest wypełnione materiałem wewnątrz wymiaru, a bezpośrednie
otoczenie drugiego  jest wypełnione na zewnątrz, np. głębokość nieprzelotowego otworu,
głębokość rowka.
Odległość (w tym wymiar pośredni) Ą  odległość elementów, z których co
najmniej jeden jest elementem teoretycznym (oś lub płaszczyzna symetrii). np. odległość osi
otworów lub wałków, odległość osi otworu od krawędzi.
W układzie tolerancji nazwy wałek i otwór odnoszą się do wszelkich brył, a więc
również nie mających kształtu walcowego: wałek  fragment bryły określony wymiarem
zewnętrznym, otwór  fragment bryły określony wymiarem wewnętrznym.
Poniżej zestawiono nazwy i określenia ważniejszych pojęć z zakresu układu tolerancji
i pasowań.
Wymiar rzeczywisty  wymiar, jaki otrzymano by po przeprowadzeniu bezbłędnego
pomiaru. Wymiar rzeczywisty można wyznaczyć tylko w pewnym przybliżeniu, ponieważ
każdy pomiar, nawet najdokładniejszy, jest obciążony błędem pomiaru.
Wymiar zaobserwowany (ang, actual size)  wymiar określony na podstawie
pomiaru dokonanego z ustaloną dokładnością. Niepewność pomiaru powinna stanowić małą
część tolerancji mierzonego wymiaru.
Wymiar tolerowany (ang. toleranced size)  wymiar, którego odchyłki są
bezpośrednio określone:
 przy wymiarze nominalnym w postaci odchyłek granicznych lub symbolowo,
 za pomocą wymiarów granicznych.
Wymiary graniczne (ang. limits size) A, B  wymiary, między którymi powinien
być zawarty lub którym może być równy wymiar rzeczywisty (rys. 2).
Laboratorium Metrologii Technicznej
0
0
Rys. 2. Określenie pola tolerancji względem linii zerowej (wymiaru nominalnego D)
Wymiar górny ł  większy z dwóch wymiarów granicznych.
Wymiar dolny A  mniejszy z dwóch wymiarów granicznych.
Wymiar nominalny (ang. nominal size) D  wymiar, względem którego określa się
odchyłki graniczne i odchyłkę zaobserwowaną (rys. 2). Wymiar nominalny niejednokrotnie
nie mieści się w polu tolerancji.
Wymiar normalny  znormalizowany wymiar nominalny przeznaczony do
stosowania w budowie maszyn.
Linia zerowa  prosta odpowiadająca wymiarowi nominalnemu, względem której
wyznacza się odchyłki i tolerancje przy ich graficznym przedstawianiu. Odchyłki dodatnie
umieszcza się powyżej linii zerowej, ujemne zaś - poniżej.
Odchyłka graniczna (ang. limit deviation)  różnica algebraiczna wymiaru
granicznego (górnego lub dolnego) i wymiaru nominalnego (rys. 2). Przyjęto zasadę
oznaczania odchyłek wałków małymi, a otworów wielkimi literami alfabetu łacińskiego. Dla
odchyłek granicznych wymiarów mieszanych i pośrednich nie przewidziano specjalnych
symboli.
Odchyłka górna es, ES odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru
górnego wałka Bw lub otworu Bo i wymiaru nominalnego D (rys. 2)
es = Bw  D oraz ES = Bo  D
Odchyłka dolna ei, El  odchyłka graniczna będąca różnicą algebraiczną wymiaru
dolnego wałka Aw lub otworu Ao i wymiaru nominalnego D (rys. 2)
ei = Aw  D oraz EI = Ao  D
Odchyłka zaobserwowana (ang. actual deviation)  różnica algebraiczna wymiaru
zaobserwowanego i nominalnego.
Tolerancja T (ang. tolerance)  dopuszczalny zakres zmienności wymiaru. Jest to
różnica wymiaru górnego B i dolnego A lub różnica algebraiczna odchyłki górnej i dolnej
(rys. 2). Tolerancja jest zawsze dodatnia.
T = B - A
Tw = es - ei oraz To = ES - EI
Pole tolerancji (ang. tolerance zone)  termin stosowany przy graficznym
przedstawianiu tolerancji; oznacza obszar zawarty między prostymi równoległymi do linii
zerowej, odpowiadającymi wymiarom lub odchyłkom granicznym. Pole tolerancji
przedstawia graficznie wartość tolerancji i jej położenie względem linii zerowej (rys. 2).
T
ES (es)
EI (ei)
B
A
D
Laboratorium Metrologii Technicznej
Tolerowanie liczbowe  określanie wymiaru tolerowanego za pomocą trzech liczb
(wymiarów):
 wymiaru nominalnego,
 odchyłki górnej,
 odchyłki dolnej.
Tolerowanie symetryczne  tolerowanie liczbowe, gdy bezwzględne wartości
odchyłek granicznych są sobie równe, np. 30 ą 0,05.
Tolerowanie za pomocą wymiarów granicznych  wymiar maksimum materiału
wpisuje się powyżej linii wymiarowej, a wymiar minimum materiału tuż poniżej, pod linią
wymiarową.
Zasada tolerowania w głąb materiału  zasada stosowana w technologii, według
której pole tolerancji powinno być skierowane w głąb materiału.
Granica maksimum materiału (ang. maximum material limit) (wymiar MML) 
wymiar graniczny: górny Bw w przypadku wałka i dolny Ao w przypadku otworu
(odpowiadający największej ilości materiału).
Granica minimum materiału (ang. least material limit) (wymiar LML)  wymiar
graniczny: dolny Aw w przypadku wałka i górny Bo w przypadku otworu (odpowiadający
najmniejszej ilości materiału).
Klasy dokładności  polska norma [Ą�-�� 20286-1:1996] wprowadziła 20 klas
dokładności oznaczonych symbolami od 01, 0, 1, 2, .., 18 w kierunku malejącej dokładności.
Tolerancja normalna  tolerancja zgodna z układem tolerancji. Oznaczenie
tolerancji składa się z symbolu literowego �ń oraz klasy dokładności: �ń01, IT0, IT1, ..., IT18.
Zakresy przedziałów obejmują wymiary: ponad  do. Na przykład wymiar 50 mm należy do
przedziału (30, 50>, a nie (50, 80>.
Odchyłka podstawowa - jedna z odchyłek granicznych (górna lub dolna) użyta do
określenia położenia pola tolerancji względem wymiaru nominalnego. Odchyłką podstawową
jest odchyłka graniczna o mniejszej wartości bezwzględnej. Wartości odchyłek
podstawowych podaje PN.
1.3. Pasowanie
Charakter współpracy otworu i wałka, uwarunkowany wymiarami obu tych elementów przed
ich połączeniem określa pasowanie
Pasowanie oznacza się pisząc kolejno:
" wymiar nominalny (wspólny dla otworu i wałka),
" oznaczenie pola tolerancji otworu,
" znak / ,
" oznaczenie pola tolerancji wałka,
np. ł 20H8/f7.
Każde pasowanie wałka i otworu charakteryzuje różnica ich rzeczywistych wymiarów,
którą nazwa się wskaz
nikiem lub determinantem pasowania P (rys.3.). Graniczne wartości
wskaz
ników pasowań wynoszą:
Pmin = Ao  Bw = EI  es
Pmax = Bo  Aw = ES  ei
Laboratorium Metrologii Technicznej
Średnia wartość wskaz
nika pasowania Ps obliczana jest ze wzoru:
( A0 - Bw ) + (B0 - Aw ) - es) + (ES - ei) Pmax + Pmin
(EI
Ps = = =
2 2 2
Rys.3. Wskaz
niki pasowania
W zależności od wartości wskaz
ników granicznych pasowania można podzielić na:
" pasowanie luz
ne: Pmax > Pmin e" 0
" pasowanie ciasne: 0 e" Pmax > Pmin
" pasowanie mieszane: Pmax > 0 > Pmin
Jeżeli wskaz
nik P jest dodatni, mówimy o luzie S (rys.4.):
Rys. 4. Luz minimalny i maksymalny
Ujemny wskaz
nik P interpretujemy jako wcisk N. Wcisk N jest równy wartości
bezwzględnej z ujemnego wskaz
nika P: (rys.5.):
Laboratorium Metrologii Technicznej
Rys. 5. Wcisk minimalny i maksymalny
Przy pasowaniu mieszanym istnieje możliwość wystąpienia luzu bądz
wcisku zależnie
od konkretnych wymiarów wałka i otworu.
Tolerancję pasowania jest sumą tolerancji otworu i wałka:
Tp = To + Tw = Pmax  Pmin
Symbole literowe położeń pół tolerancji  wartościom odchyłek podstawowych
wałków i otworów przypisano symbole literowe, które określają położenie pola tolerancji
względem linii zerowej (rys. 6).
Rys.6. Położenia pól tolerancji i ich symbole literowe: a) dla otworów, b) dla wałków.
Usystematyzowany zbiór pasowań wałków i otworów przeznaczonych do stosowania
w budowie maszyn nosi nazwę układu pasowań. Wśród znormalizowanych pasowań
Laboratorium Metrologii Technicznej
wyróżniamy pasowania normalne oraz pasowania uprzywilejowane, które są zalecane do
stosowania w pierwszej kolejności.
Ustalając pasowanie często korzysta się tzw. zasady stałego otworu lub wałka.
Zasada stałego otworu polega na dostosowaniu do otworu podstawowego (otworu
tolerowanego w głąb materiału, EI=0) tolerancji wałka w zależności od tego, jaki rodzaj
pasowania należy uzyskać (rys.7.). Zasada stałego wałka polega na dostosowaniu tolerancji
otworu do wałka podstawowego (wałka tolerowanego w głąb materiału, es=0) (rys.8.).
Rys.7. Pasowania dla stałego otworu
Rys.8. Pasowania dla stałego wałka
Laboratorium Metrologii Technicznej
2. Charakterystyka programu Toler Iso.
UWAGA! Celu wyłączenia programu należy najechać kursorem na niebieskie tło
programu i nacisnąć lewy klawisz myszy.
Informacje o układzie tolerancji:
1. Podstawy układu:
Układ tolerancji oparty jest na następujących normach
- PN-EN- 20286-1: 1996, układ tolerancji i pasowań ISO  Podstawy tolerancji,
odchyłek i pasowań (identyczna z ISO 286-1: 1983)
- PN-EN 20286-2: 1996, układ tolerancji i pasowań ISO  tablice tolerancji
normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków (identyczna z ISO 286-2:1)
1983)
- na projekcie normy międzynarodowej ISO/DIS 286-1 (zastępuje także ISO 1829)
2. Zakres wymiarów:
Układ obejmuje pola tolerancji dla wymiarów nominalnych powyżej 0 do 3150mm.
3. Parametry dla tolerancji
Pole tolerancji należące do Układu jest opisane wymiarem nominalnym oraz dwoma
następującymi parametrami:
a) Klasa tolerancji:
- 01, 0, 1, 2, & 15, 16, 17, 18  wyznacza tolerancję wymiaru. W ogólnej budowie
maszyn stosuje się najczęściej klasy od 5 (wymiary b. dokładne) do 12. Klasy 13 do
18 stosuje się zwykle do wymiarów powierzchni swobodnych i surówek,
- Oznaczenie tolerancji odpowiadające np. klasie 8: IT8,
- Jako tolerancje ogólne (wymiarów bez tolerancji indywidualnych) przyjmuje się
często IT14.
b) Odchyłka podstawowa:
- A, B, C, CD , D, E, EF, F ,FG, G, H, J, JS, K, M, N P, R, S T, U V, W, X, Y, ZA,
ZB, ZC  dla otworów,
- a, b, c, cd, e, ef, f, fg, g, h, j, js, k, m, n, p, r, s, t, u, v, w, x, y, za, zb, zc  dla wałków
Wyznacza położenie pola tolerancji względem wymiaru nominalnego.
Najważniejsze odchyłki podstawowe : H  odchyłka dolna zerowa, h  odchyłka górna
zerowa, JS(js)  odchyłki symetryczne.
4. Oznaczenie pola tolerancji:
80H8 [wymiar nominalny + odchyłka podstawowa + klasa tolerancji]
5. Oznaczenie pasowania:
120N7/h6 [wymiar nominalny + oznaczenie otworu + oznaczenie wałka]
Laboratorium Metrologii Technicznej
Możliwości programu:
1. W zakresie pól tolerancji:
1. 1. Prezentacja graficzna zadanego pola tolerancji.
START / POLE TOLERANCJI / PREZENTACJA
" W polu OZNACZENIE POLA TOLERANCJI wpisujemy interesujące nas
oznaczenie pola tolerancji (np. 100F4) i naciskamy przycisk OK,
" Otrzymujemy prezentację graficzną zadanego pola tolerancji, wraz z
wartościami odchyłek i wymiarami granicznymi, oraz podane normy które
obowiązują w danym przypadku.
Przykład 1.1
Laboratorium Metrologii Technicznej
1. 2. Dobór normalnego pola tolerancji na podstawie zadanych odchyłek (górnej i
dolnej) oraz rodzaju wymiaru (otwór i wałek).
START / POLE TOLERANCJI / DOBÓR
" Uzupełniamy pola: WYMIAR NOMINALNY (np. 100), ODCHYA
KA
GÓRNA (0.03) i ODCHYA
KA DOLNA (np. 0), oraz wybieramy jedną z
opcji OTWÓR/WAA
EK i naciskamy przycisk OK.
" Otrzymujemy dobrane pola tolerancji, które spełniają zadane przez nas
warunki, oraz podane normy, dla których obowiązują.
Przykład 1.2
Laboratorium Metrologii Technicznej
1. 3. Przegląd normalnych pól tolerancji otworów wg ISO/DIS 286-1 z opcją prezentacji
wybranego pola.
START / POLE TOLERANCJI / DOBÓR OTWORÓW
" Z wyświetlonych oznaczeń pól tolerancji wybieramy to, które nas interesuje
(np. P7 ), uzupełniamy pole WYMIAR NOMINALNY (np. 100)
Przykład 1.3
" Otrzymujemy okno dialogowe identyczne jak w punkcie 1.1 - Prezentacja
graficzna zadanego pola tolerancji,
" Naciskamy przycisk OK,
" Otrzymujemy prezentację graficzną zadanego pola tolerancji, wraz z
wartościami odchyłek i wymiarami granicznymi, oraz podaną normę która dla
niego obowiązuje. (identycznie jak w przykładzie 1.1 )
Laboratorium Metrologii Technicznej
1. 4. Przegląd normalnych pól tolerancji wałków wg ISO/DIS 286-1 z opcją prezentacji
wybranego pola.
START / POLE TOLERANCJI / DOBÓR WAA
KÓW
" Postępujemy analogicznie jak w punkcie 1. 3.
2. W zakresie pasowań:
2. 1. Prezentacja graficzna zadanego pasowania, z opcją badania symulacyjnego.
START / PASOWANIE / PREZENTACJA
" W polu OZNACZENIE PASOWANIA wpisujemy interesujące nas
oznaczenie pola tolerancji (np. 40H7/n6) i naciskamy przycisk OK,
" Otrzymujemy prezentację graficzną zadanego pasowania wraz z wartościami
maksymalnymi luzu i wcisku, wartością tolerancji pasowania, oraz podane
normy które obowiązują w danym przypadku.
Przykład 2.1
Laboratorium Metrologii Technicznej
2. 2. Dobór pasowania na podstawie zadanego rodzaju pasowania, zadanej zasady i
luzów/wcisków granicznych, z opcją prezentacji i badania symulacyjnego wybranego
pasowania.
START / PASOWANIE / DOBÓR
" Uzupełniamy pola WYMIAR NOMINALNY (np. 100), LUZ MAX (np. 0.2),
LUZ MIN (np. 0), wybieramy jedną z opcji WYBIERZ TYP PASOWANIA:
LUy
NE/MIESZANE/CIASNE, oraz WBIERZ ZASAD
: STAA
Y
OTWÓR/STAA
Y WAA
EK i naciskamy przycisk OK,
" Otrzymujemy proponowane warianty pasowania
Przykład 2.2
" Wybieramy interesujący nas wariant i naciskamy przycisk PREZENTACJA
" Otrzymujemy prezentację graficzną zadanego pasowania wraz z wartościami
maksymalnymi luzu i wcisku, wartością tolerancji pasowania, oraz podane
normy które obowiązują w danym przypadku (identycznie jak w punkcie 2.1)
Laboratorium Metrologii Technicznej
2. 3. Przegląd normalnych pasowań stałego otworu wg ISO/DIS 286-1 z opcją
prezentacji i badania symulacyjnego.
START / PASOWANIE / PASOWANIE ST. OTWORU
" W poleceniu OTWÓR PODSTAWOWY, wybieramy opcję pasowania, która
nas interesuje,
" W zależności czy ma to być pasowanie luz
ne, ciasne, czy mieszane wybieramy
interesującą nas propozycję pasowania
" W oknie WYMIAR NOMINALNY wpisujemy żądaną przez nas wartość
(np.100) i naciskamy przycisk OK,
Przykład 2.3
" Otrzymujemy okno dialogowe identyczne jak w punkcie 2.1 i zatwierdzamy
nasz wybór naciskająć przycisk OK,
" Otrzymujemy prezentację graficzną zadanego pasowania wraz z wartościami
maksymalnymi luzu i wcisku, wartością tolerancji pasowania, oraz podane
normy które obowiązują w danym przypadku (identycznie jak w przykładzie
2.1)
Laboratorium Metrologii Technicznej
2. 4. Przegląd normalnych pasowań stałego wałka ISO/DIS 286-1 z opcją prezentacji i
badania symulacyjnego.
START / PASOWANIE / PASOWANIE ST. WAA
KA
" Postępujemy analogicznie jak w punkcie 1. 3.
3. W zakresie tablic liczbowych:
3. 1. Tolerancje dla zadanego wymiaru, zadanym zakresie klas.
START / PASOWANIE / TOLERANCJE DLA DANEGO WYMIARU
" W polu WYMIAR NOMINALNY wpisujemy żądaną wartość (np. 100) i
uzupełniamy pola TOLERANCJE KLAS OD (np. 1) DO (np. 9)
" Otrzymujemy tabelę wartości tolerancji dla zadanego zakresu klas.
Przykład 3.1
3. 2. Tolerancje w zadanej klasie, w zadanym zakresie wymiarów.
START / PASOWANIE / TOLERANCJE DLA DANEGO WYMIARU
" W polu KLASA TOLERANCJI wpisujemy żądaną wartość (np. 6) i
uzupełniamy pola WYMIARY POWYŻEJ (np. 20) DO (np. 40)
Laboratorium Metrologii Technicznej
" Otrzymujemy tabelę wartości tolerancji w zadanej klasie i zadanym zakresie
wymiarów.
3. 3. Odchyłki podstawowe dla zadanego wymiaru, w zadanym zakresie rodzajów.
START / PASOWANIE / ODCHYA
KI PODST. DLA DANEGO WYMIARU
" W polu WYMIAR NOMINALNY wpisujemy żądaną wartość (np. 100) i
uzupełniamy pola ODCHYA
KI PODSTAWOWE (OZNACZ) OD (np. J)
DO (np. K) wpisując interesujący nas zakres rodzajów odchyłek i naciskamy
aktywny przycisk OK.
" W polu KLASA TOLERANCJI wpisujemy żądany stopień (np. 8) i
naciskamy aktywny przycisk OK.
" Otrzymujemy tabelę wartości odchyłek podstawowych w zadanym zakresie
rodzajów.
3. 4. Odchyłki podstawowe zadanego rodzaju, w zadanym zakresie wymiarów.
START / PASOWANIE / ODCHYA
KI PODST. DLA DANEGO RODZAJU
" W polu OZNACZENIE ODCHYA
KI PODSTAWOWEJ wpisujemy symbol
żądanej klasy SY (np. k) i podajemy zakres wymiarów uzupełniając pola
WYMIARY POWYŻEJ (np. 20) DO (np. 40). I naciskamy aktywny przycisk
OK.
" W polu KLASA TOLERANCJI wpisujemy żądany stopień (np. 7) i
naciskamy aktywny przycisk OK.
" Otrzymujemy tabelę wartości odchyłek podstawowych zadanych rodzajów, w
zadanych zakresach wymiarów.
Laboratorium Metrologii Technicznej
KATEDRA TECHNIK WYTWARZANIA I AUTOMATYZACJI
Przedmiot:
Miernictwo i systemy pomiarowe
Numer ćwiczenia:
Sprawozdanie:
Tolerancje i pasowania otworów i wałków
1
grupa - & & & & & & & & .. rok akademicki
& & & & & & & & & & & & & & & ..
kierunek - & & & & & & & & & & & ..& & & ..
(imię i nazwisko)
Data odrobienia Data oddania Ocena Podpis
ćwiczenia sprawozdania
& & & & ..& & & . & & & & & & & & &
& & & & & & & . & & & & & & & &
1. �8H11 1. �8h9
2. �15H11 2. �15h8
3. �20H9 3. �20h7
4. �25H8 4. �25h6
5. �30H7 5. �30h9
6. �35H6 6. �35h5
7. �20H7 7. �42h7
8. �55H6 8. �55h6
9. �55H6 9. �35h8
Laboratorium Metrologii Technicznej
1. Dla zadanego wałka i otworu odczytać z tablic górną i dolną odchyłkę, a
następnie wyznaczyć tolerancję oraz wymiary graniczne.
Wałek Ś & & & & Otwór Ś & & & &
T = ............ T = ............
es = ............ ES = ............
ei = ............ EI = ............
B = ............ B = ............
A = ............ A = ............
2. Zestawienie w formie graficznej górnej i dolnej odchyłki, tolerancji oraz
wymiarów górnego i dolnego granicznego wałka.
Laboratorium Metrologii Technicznej
3. Zestawienie w formie graficznej górnej i dolnej odchyłki, tolerancji oraz
wymiarów górnego i dolnego granicznego otworu.
Obliczenia:
Laboratorium Metrologii Technicznej
4. Dla otworu Ś& & H& & dobrać taki wałek aby uzyskać pasowanie luz
ne, mieszane
i ciasne wykorzystując do tego program TolerISO (zasada stałego otworu).
Otwór Pasowanie luz
ne Pasowanie mieszane Pasowanie ciasne
Ś & & H& .. Ś & & H& ../& & & Ś & & H& ../& & & Ś & & H& ../& & &
T = ............ T = ............ T = ............ T = ............
ES = ............ es = ............ es = ............ es = ............
EI = ............ ei = ............ ei = ............ ei = ............
B = ............ B = ............ B = ............ B = ............
A = ............ A = ............ A = ............ A = ............
Nmax = ............
Smin = ............ Nmin = ............
Smax = ............ Smax = ............ Nmax = ............
Tp = ............ Tp = ............
Tp = ............
Laboratorium Metrologii Technicznej
5. Dla wałka Ś& & h& & dobrać taki otwór aby uzyskać pasowanie luz
ne, mieszane i
ciasne wykorzystując do tego program TolerISO (zasada stałego wałka).
Wałek Pasowanie luz
ne Pasowanie mieszane Pasowanie ciasne
Ś & & h& .. Ś & & & ../h& & & Ś & & & ../h& & & Ś & & & ../h& & &
T = ............ T = ............ T = ............ T = ............
es = ............ ES = ............ ES = ............ ES = ............
ei = ............ EI = .......... EI = ............ EI = ............
B = ............ B = ............ B = ............ B = ............
A = ............ A = ............ A = ............ A = ............
Nmax = ............
Smin = ............ Nmin = ............
Smax = ............ Smax = ............ Nmax = ............
Tp = ............ Tp = ............
Tp = ............
Laboratorium Metrologii Technicznej
6. Wnioski
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
Laboratorium Metrologii Technicznej