2. Mechanizm dysonansu poznawczego, czyli jak radzić sobie z
nieprzyjemnym stanem emocjonalnym
2.1.Pierwotna teoria dysonansu poznawczego
Dysonans poznawczy (Leon Festinger, 1957 r.) - stan napięcia (nieprzyjemny stan uczuciowy),
który występuje wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze sprzeczne
ze sobą.
Ludzka potrzeba uzasadniania własnego postępowania, czyli metody radzenia sobie z
dysonansem
- uzasadnienie zewnętrzne - duże nagrody lub surowe kary są efektywnym sposobem
dostarczania zewnętrznego uzasadnienia dla jakiegoś działania
- uzasadnienie wewnętrzne - zmiana postawy zgodnie z zachowaniem, kiedy nie jesteśmy w
stanie znalez
ć uzasadnienia zewnętrznego dla naszego zachowania
- efekt konika polnego - jeśli zostaniemy subtelnie nakłonieni do wyświadczenia usługi komuś,
kogo nie lubimy, to zaczynamy taką osobę bardziej lubić
- uwaga! - jeśli skrzywdzimy kogoś wobec kogo nie mieliśmy wcześniej wrogich zamiarów
albo kogoś kogo lubiliśmy, to zaczynamy taka osobę nienawidzić
Słaby punkt pierwotnej teorii dysonansu poznawczego
- człowiek stara się unikać tych komunikatów, które są sprzeczne z jego poglądami czy
oczekiwaniami, czyli tych które wywołują u niego negatywne emocje (zjawisko
zablokowania)
- jednocześnie potrzeby i postawy człowieka ukierunkowują człowieka na poszukiwanie tych
informacji czy też dostrzeganie takich komunikatów, które wywołują w nim pozytywne
skojarzenia poznawcze i emocjonalne
- zjawisko zablokowania nasila się wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie znalez
ć
odpowiedniego rozwiązania problemu
2.2.Trzy podstawowe sposoby radzenia sobie z nieprzyjemnym stanem emocjonalnym:
- zniekształcenie sensu przekazu i dopasowanie go do dotychczasowych struktur
poznawczych, np. wiem, że palenie szkodzi, ale palę, bo mnie to uspokaja  postawa
zniekształcania.
- podważenie otrzymanej informacji i odrzucenie przekazu, np. nie wierzę, żeby palenie było
tak szkodliwe, tak dużo ludzi pali i nie wszyscy chorują - postawa zaprzeczenia/odrzucenia.
- zmiana zachowania (postawy)  rzucam palenie.
2.3.Dysonans poznawczy a samoocena
Dysonans poznawczy jako konsekwencja zaangażowania w działanie, które jest sprzeczne z
koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej
Podstawowe założenie:
- jednym z czynników najsilniej wpływających na ludzkie zachowania jest potrzeba
podtrzymywania względnie wysokiego poziomu samooceny
Trzy podstawowe czynniki warunkujące pojawienie się dysonansu poznawczego w związkach
międzyludzkich:
- porównanie poziomu naszego wykonania zadania z poziomem innej osoby
- stopień bliskości z osobą, z którą się konfrontujemy
- to jakie znaczenie dla określania naszego Ja ma dane zadanie
Jak poradzić sobie z dysonansem?
- próbować lepiej wykonać zadanie
- zdystansować się od danej osoby
- pomniejszyć wagę, jaką to zadanie ma dla ciebie
- teoria autoafirmacji  możesz znalez
ć potwierdzenie siebie w innej dziedzinie, która nie jest
związana z zagrożeniem
Podwyższanie poczucia własnej wartości czy samopotwierdzanie?
Zgodnie z teorią samopotwierdzenia:
- brak potwierdzenia obrazu samego siebie wprowadza stan zamieszania i niejasności
- wchodzenie w interakcje z ludz
mi, którzy spostrzegają nas inaczej niż my spostrzegamy
siebie, może prowadzić do nieporozumień - lepiej więc pozwolić im poznać nasze wady od
samego początku
Czy osoby o niskim poczuciu własnej wartości zawsze dążą do samopotwierdzenia?
- kiedy konsekwencje niewłaściwej oceny nie są zbyt duże - wtedy nawet osoby z negatywnym
obrazem samego siebie, preferują pozytywną informację zwrotną
- jeśli ludzie sądzą, że osiągnęli już granice swoich możliwości, to bardziej wolą pozytywną niż
adekwatną informację zwrotną
2.4.Dysonans poznawczy jako następstwo podjęcia decyzji
Poznawczy dysonans podecyzyjny powstaje w efekcie:
- podjęcia decyzji, która wiąże się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy,
np. dysonans pozakupowy
- podjęcia decyzji wbrew naszym normom etycznym
Sposoby redukcji dysonansu podecyzyjnego:
- utwierdzanie siebie i przekonywanie innych na podstawie posiadanych informacji, że wybór
był słuszny
- wyszukiwanie uspokajających informacji, selekcja i zniekształcanie informacji
- podwyższenie atrakcyjności wybranej alternatywy i zdewaluowanie alternatywy odrzuconej
Technika niskiej piłki - stworzenie iluzji nieodwołalności decyzji
2.5.Teoria dysonansu poznawczego w służbie życia społecznego
- pomaga w zrozumieniu i przewidywaniu różnych zjawisk występujących we współczesnym
społeczeństwie
- pomaga zrozumieć, dlaczego ludzie przejawiają zachowania niezgodne z ich postawami
- stosuje się ją do wyjaśnienia powodów, dla których ludzie cenią sobie przynależność do tych
grup, do których wejście wymaga wiele trudu czy przejścia przez nieprzyjemne próby.
- pozwala zrozumieć zadziwiające zachowania społeczne, np. w sektach
2
- jest pomocna pedagogom i rodzicom pragnącym ukształtować w dzieciach wewnętrzną
motywację do uczenia się czy przyswajania sobie wartości moralnych
- pozwala oddziaływać społecznie&
2.6.Racjonalność a racjonalizacja naszych zachowań (decyzji)
Podstawowe założenia:
- ludzie są zdolni do zachowań racjonalnych!
- potrzeba podtrzymywania własnej samooceny sprawia, że nie zawsze myślimy racjonalnie, ale
racjonalizujemy - potrzeba usprawiedliwiania własnego zachowania
Czy możemy uczyć się na własnych błędach?
- musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo, aby krytycznie i bez emocji zbadać
sytuację
- pomocna może być autoafirmacja
3