„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Danuta Pawełczyk

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
711[02].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Józef Parchański
mgr inż. Aleksander Wrana


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk


Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek







Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[02].O1.01.

„Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu górnik eksploatacji
podziemnej.


























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Zagrożenia na stanowisku pracy

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

19

4.1.3. Ćwiczenia

20

4.1.4. Sprawdzian postępów

22

4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

23

4.2.1. Materiał nauczania

23

4.2.2. Pytania sprawdzające

28

4.2.3. Ćwiczenia

28

4.2.4. Sprawdzian postępów

30

4.3. Ochrona środowiska

31

4.3.1. Materiał nauczania

31

4.3.2. Pytania sprawdzające

34

4.3.3. Ćwiczenia

34

4.3.4. Sprawdzian postępów

35

4.4. Prawna ochrona pracy

36

4.4.1. Materiał nauczania

36

4.4.2. Pytania sprawdzające

41

4.4.3. Ćwiczenia

41

4.4.4. Sprawdzian postępów

42

5. Sprawdzian osiągnięć

43

6. Literatura

48

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny

pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska oraz zagadnień prawnych związanych z pracą.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa

i higieny pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska oraz zagadnień prawnych związanych z pracą.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, pierwszej pomocy w wypadkach
przy pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz zagadnień prawnych
związanych z pracą.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło

dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

711[02].O1

Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska

711[02].O1.01

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

oraz ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska

711[02].O1.02

Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne dotyczące praw i obowiązków pracownika
oraz pracodawcy,

−

zinterpretować podstawowe akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wskazać obowiązujące przepisy prawa geologicznego i górniczego,

−

przewidzieć konsekwencje prawne, materialne i inne z tytułu naruszenia przepisów prawa
geologicznego i górniczego, w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych,

−

przewidzieć konsekwencje prawne, materialne i inne z tytułu naruszenia przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trakcie pełnienia obowiązków zawodowych,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych
prac,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach
podczas prac w górnictwie podziemnym,

−

podjąć działania w wypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją ochrony
przeciwpożarowej,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

wskazać prace zabronione młodocianym,

−

uzasadnić wpływ zmęczenia psychicznego i fizycznego na zdrowie pracownika i efekty
pracy,

−

uzasadnić wpływ wypoczynku na zdrowie i efekty pracy,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

określić

podstawowe

źródła zaburzenia środowiska naturalnego pochodzące

z działalności podziemnych zakładów górniczych,

−

wskazać sposoby likwidacji, naprawy, neutralizacji i wykorzystywania odpadów

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zagrożenia na stanowisku pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Praca górnika należy do najbardziej niebezpiecznych. Po ziemią występuje wiele

zagrożeń, zarówno naturalnych (tąpania, zawały, wyrzuty gazu …) jak i technologicznych
(możliwość przemieszczania się maszyn, hałas, wibracje…). Najczęstsze choroby zawodowe
górników to pylica płuc, uszkodzenie słuchu, choroby narządu ruchu, przewlekłe zapalenia
oskrzeli, choroby reumatyczne. Górnicy często ulegają wypadkom. Oświetlenie w kopalni
jest wyłącznie oświetleniem sztucznym, dodatkowym utrudnieniem pracy jest duże zapylenie,
które powoduje ograniczenie oświetlenia miejsca pracy. Ograniczona jest przestrzeń
dla przemieszczania się i wykonywania pracy. Trudne są warunki klimatyczne, zwłaszcza
w kopalniach głębokich w wyrobiskach eksploatacyjnych i przodkach chodnikowych z uwagi
na występowanie wysokich temperatur pierwotnych skał i dużą wilgotność powietrza.

Górnicy pracują w kilkuosobowych zespołach, na których czele stoi najbardziej

doświadczony górnik (brygadzista, przodowy), kierujący ich pracą. Istotna jest prawidłowa
współpraca pomiędzy członkami zespołu. Porozumiewają się ustnie lub za pośrednictwem
telefonu, w sytuacjach zagrożenia używając również sygnalizacji alarmowej albo urządzeń
głośnomówiących.

Górnicy pracują w systemie zmianowym, zarówno w dzień jak i w nocy. Czas pracy

górnika to ok. 7,5 godziny, licząc od wejścia do klatki szybowej do chwili powrotu
na powierzchnię, z tego na przodku 6 godzin. Górników obowiązuje noszenie specjalnej
odzieży ochronnej, hełmów, lamp oraz środków ochrony osobistej (maski przeciwgazowej).

Górnik musi umieć współpracować w grupie oraz podporządkować się licznym

przepisom, procedurom i instrukcjom.

Wymagania psychologiczne:

−

wysoki stopień koordynacji wzrokowo-ruchowej,

−

szybki refleks,

−

zdolność koncentracji uwagi,

−

podzielność uwagi i spostrzegawczość, pozwalająca na dostrzeganie zagrożeń,

−

odporność emocjonalna (zagrożenia),

−

wytrzymałość ze względu na długotrwały wysiłek oraz wyczerpanie fizyczne
i psychiczne.
Na niektóre stanowiska przeprowadzany jest specjalny test sprawdzający szczególne

kwalifikacje.

Wymagania fizyczne i zdrowotne:

−

zalecana silna budowa ciała,

−

duża sprawność układów: kostno-stawowego, mięśniowego, oddechowego i krążenia,

−

dobry wzrok i słuch.

Bezwzględne przeciwwskazania pracy w kopalni:

−

dla pracowników fizycznych zatrudnionych do prac w wyrobiskach: choroby
reumatyczne, kalectwo rąk lub nóg, boczne skrzywienie kręgosłupa, wady wzroku
i słuchu, przewlekłe schorzenia skóry rąk, wady układu oddechowego i krwionośnego,
nadmierna otyłość, epilepsja,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

dla pracowników obsługi maszyn i urządzeń w podziemiu kopalń: niska sprawność
fizyczna, wady wzroku i słuchu, ograniczona sprawność ruchowa rąk i nóg, przewlekłe
stany chorobowe układu krwionośnego i oddechowego, brak podzielności i koncentracji
uwagi, zaburzenia zmysłu równowagi.

Warunkiem przyjęcia do pracy operatorów maszyn i urządzeń jest ukończenie kursu

specjalistycznego dotyczącego maszyny, którą będzie obsługiwał. Kandydat do pracy
przechodzi badania lekarskie i psychologiczne.

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym zagrożeń na stanowisku pracy górnika jest

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.

Podstawowe zagrożenia w górnictwie podziemnym to zagrożenia:

−

gazowe,

−

wybuchowe,

−

wyrzutami gazów i skał,

−

pożarami,

−

tąpnięciami i zawałami,

−

wodne,

−

klimatyczne,

−

radiacyjne.

Warunki pracy

Do najbardziej uciążliwych czynników fizycznych, stanowiących zagrożenie środowiska

pracy w zakładach górniczych zalicza się: zapylenie, hałas, wibrację, warunki mikroklimatu,
oświetlenie, radiację.

Praca w kopalni wymaga szczególnej sprawności psychofizycznej, osoba zmęczona

może stanowić zagrożenie nie tylko dla siebie, ale również innych zatrudnionych. Dlatego
niezbędne jest takie ustalanie czasu pracy, aby umożliwić odpowiedni wypoczynek
pracowników.

Działania stosowane w przypadku poszczególnych zagrożeń

Zagrożenia gazowe

Zagrożenia gazowe w wyrobiskach podziemnych kopalń powstają z następujących

przyczyn:

−

występowania atmosfery nie nadającej się do oddychania z powodu braku tlenu,

−

możliwości występowania w powietrzu kopalnianym gazów toksycznych,

−

możliwości wybuchów gazów,

−

możliwości zaistnienia gwałtownego wyrzutu z górotworu gazów pochodzenia
naturalnego połączonego z wyrzutem rozdrobnionych skał.
Powietrze

kopalniane

jest

mieszaniną

powietrza

atmosferycznego

i

gazów

wydzielających się w kopalni. Zgodnie z obowiązującymi przepisami górniczymi
we wszystkich dostępnych wyrobiskach kopalnianych w których mogą znajdować się ludzie
powietrze to powinno zawierać objętościowo:

−

tlenu O

2

co najmniej 19%,

−

dwutlenku węgla CO

2

< 1%,

−

metanu CH

4

< 2%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Tabela 1. Właściwości gazów występujących w wyrobisku

Nazwa gazu

Symbol

Dopuszczalne

stężenie

% obj.

Granice

wybucho-

wości

%

Barwa

Zapach

Działanie na

organizm

ludzki

Tlen

O

2

min 19%

–

bezbarwny

bez zapachu niezbędny do

życia

Azot

N

2

–

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Dwutlenek
węgla

CO

2

1

–

bezbarwny

bez zapachu

duszący

Tlenek węgla

CO

0,0026

12–72

bezbarwny

bez zapachu

trujący

Siarkowodór

H

2

S

0.0007

4,5–45

bezbarwny

zgniłych jaj

bardzo
trujący

Dwutlenek azotu

NO

2

0,00026

–

od żółtej do

brązowej

ostry

bardzo
trujący

Dwutlenek siarki

SO

2

0,000075

–

bezbarwny

ostry

trujący

Metan

CH

4

2

5–15

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Wodór

H

2

4–72

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Węglowodory

C

x

Hy

2–15

–

nafty (za

wyj. etanu)

obojętny

Działanie gazów na organizm ludzki:

−

tlen O

2

jest niezbędny dla człowieka, spadek zawartości tlenu w powietrzu poniżej 12%

powoduje utratę przytomności i śmierć w krótkim czasie,

−

dwutlenek węgla CO

2

powstaje w procesie oddychania, wzrost stężenia dwutlenku węgla

w powietrzu wdychanym powyżej 5% powoduje zwiększenie częstotliwości oddechów
i ich głębokość, po przekroczeniu 8% zmniejsza się stopniowo wentylacja płuc i może
dojść do uduszenia,

−

metan CH

4

, który bardzo często stanowi cześć gazów kopalnianych jest obojętny

dla organizmu człowieka, jednak jego obecność powoduje wypchnięcie powietrza
i powstanie atmosfery ubogiej w tlen; metan w stężeniu od 5–15% jest gazem
wybuchowym,

−

tlenek węgla CO, powstaje przy niecałkowitym spaleniu substancji zawierających węgiel,
ma zdolność łączenia się z hemoglobiną w nieodwracalny związek, wskutek tego
hemoglobina nie może przenosić tlenu z płuc do tkanek; objawami zatrucia są uczucie
ucisku i bóle głowy, tętnienie w skroniach, ogólne osłabienie lub utrata przytomności,
stopień zatrucia zależy zarówno od stężenia tlenku węgla w powietrzu jak i czasu
przebywania w tym powietrzu, dopuszczalne stężenie tlenku węgla w powietrzu
kopalnianym to 0,0026%, powyżej tej wartości dopuszcza się prowadzenie tylko prac
ratowniczych,

−

siarkowodór H

2

S wydziela się w czasie gnicia substancji organicznych i przy rozkładzie

ciał zawierających siarkę, jest gazem trującym, dopuszczalne stężenie w powietrzu
kopalnianym wynosi 0,0007%, przy większych stężeniach występuje porażenie ośrodka
oddechowego, utrata przytomności i śmierć,

−

dwutlenek siarki SO

2

powstaje w czasie pożarów zwłaszcza materiałów zawierających

związki siarki oraz przy urabianiu górotworu materiałami wybuchowymi zawierającymi,
dwutlenek siarki ma bardzo ostry i drażniący zapach, powodujący silne podrażnienie
błony śluzowej, zapalenie tych błon oraz dróg oddechowych i spojówek, może dojść
do zatrucia,

−

tlenki azotu NO, NO

2

powstają w czasie urabiania skał materiałami wybuchowymi,

których głównym składnikiem jest nitrogliceryna, powoduje kaszel i podrażnienie błon
śluzowych oczu, nosa i ust, po dłuższym czasie może prowadzić do zatrucia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zagrożenia wybuchowe stwarzają:

−

metan,

−

mieszanina gazów pożarowych (wydzielających się podczas pożarów),

−

pył węglowy.
Ze wzglęgu na zagrożenie metanowe zakłady górnicze dzielą się na:

−

metanowe,

−

niemetalowe.

Zagrożenia metanowe

Dojścia do pól metanowych oznacza się tablicami z odpowiednimi napisami

ostrzegawczymi.

W przypadku gdy w wyrobisku zawartość metanu przekracza 2%:

−

wycofuje się ludzi z zagrożonych wyrobisk,

−

wyłącza się sieć elektryczną,

−

unieruchamia maszyny i urządzenia,

−

zagradza wejścia do tych wyrobisk,

−

zawiadamia najbliższą osobę dozoru ruchu.

Do kontroli stężeń metanu służą metanomierze przenośne i stacjonarne.

a)

b)

c)

Rys. 1. Metanomierze a) przenośne, b) przenośno– stacjonarny, c) stacjonarny [www.zeg.pl, www.haso.pl]

Zagrożenia wybuchami pyłu węglowego

−

w wyrobiskach zagrożonych wybuchem pyłu węglowego utrzymuje się strefy
zabezpieczające przed przeniesieniem się wybuchu, które zmywa się wodą lub opyla
pyłem kamiennym,

−

stosuje się zapory przeciwwybuchowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Zagrożenia tąpaniami

−

stacje geofizyki górniczej na bieżąco analizują aktywność sejsmiczną górotworu
i oceniają stan zagrożenia tąpaniami,

−

roboty górnicze prowadzi się tak, aby ograniczyć powstanie nadmiernej koncentracji
naprężeń w górotworze.

Zagrożenia wodne

−

prowadzone są obserwacje hydrogeologiczne,

−

stanowiska pracy określone przez kierownika ruchu wyposaża się w sygnalizację
alarmową oraz wyznacza się drogi ucieczki.

Zagrożenia klimatyczne

Jeżeli temperatura powietrza przekracza 28

°

ale jest mniejsza niż 33

°

należy stosować

rozwiązania techniczne służące obniżeniu temperatury oraz ograniczyć czas pracy
do 6 godzin. W temperaturze powyżej 33

°

można prowadzić tylko prace ratownicze.

Zagrożenia radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi

−

prowadzi się pomiary zagrożenia radiacyjnego oraz ocenia stan zagrożenia,

−

stosuje się kontrolę dawek indywidualnych,

−

zagrożone wyrobiska oznacza się znakami ostrzegawczymi,

−

wytrąca się i usuwa osady promieniotwórcze,

−

pracownicy są wyposażeni w indywidualne środki ochrony dróg oddechowych.

Zagrożenia wyrzutami gazów i skał

−

stałe monitorowanie zagrożenia (badanie zwięzłości węgla),

−

w przypadku zagrożenia wstrzymuje się prace,

−

pracownicy są wyposażeni w aparaty tlenowe ucieczkowe.

Zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia

−

pobierane są próbki do oznaczania stężeń pyłu w powietrzu,

−

pracownicy są wyposażeni w filtrujące środki ochrony indywidualnej,

−

w przypadku tych zagrożeń nie mogą być zatrudniani pracownicy poniżej 21 roku życia.

Z problematyką zagrożeń w kopalniach zapoznasz się bardziej szczegółowo podczas

realizacji jednostek modułowych 711[02].O1.02 Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym
oraz 711[02].Z3.02. Rozpoznawanie i likwidacja zagrożeń w górnictwie.

Stosowane są następujące środki ochronne

Sprzęt ochrony dróg oddechowych stosowany, gdy zachodzi potrzeba przebywania

w atmosferze zawierającej gazy toksyczne lub w atmosferze o obniżonej zawartości tlenu:

−

aparaty oddechowe filtrujące przeznaczone do oczyszczania powietrza kopalnianego
z zanieczyszczeń mechanicznych i chemicznych, do ochrony dróg oddechowych
w atmosferze zawierającej tlenek węgla stosowane są pochłaniacze np. POG–8,
każda osoba zjeżdżająca na dół musi mieć przy sobie pochłaniacz,

Rys. 2. Pochłaniacz POG–8 [www.eurofaser.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

−

aparaty oddechowe izolujące o otwartym obiegu powietrza przeznaczone są
do izolowania użytkownika od powietrza , w którym on przebywa, w skład aparatu
wchodzi maska ochronna połączona wężem elastycznym z urządzeniem zapewniającym
dopływ do maski powietrza nadającego się do oddychania,

−

aparaty oddechowe izolujące o zamkniętym obiegu powietrza – powietrze wydychane
z płuc użytkownika krąży w obiegu zamkniętym, w czasie którego jest oczyszczane
z dwutlenku węgla i wilgoci oraz wzbogacone w tlen,

−

maski i półmaski izolujące twarz od szkodliwej atmosfery.
Tlenowe aparaty ucieczkowe służą do ochrony dróg oddechowych w atmosferze nie

nadającej się do oddychania, zwłaszcza do wycofywania się ze strefy zagrożenia. W
kopalniach i rejonach zagrożonych nagłymi wyrzutami skał i gazów wszyscy górnicy zamiast
pochłaniaczy mają tlenowe aparaty ucieczkowe.

Rys. 3. Aparat tlenowy ucieczkowy [www.faser.com.pl]

Stosowane znaki ostrzegawcze i znaki nakazu [4, s.1097,1099]

Ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi

Ostrzeżenie przed materiałem radioaktywnym lub promieniowaniem
jonizującym

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem wybuchu

Ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Nakaz stosowania ochrony stóp

Nakaz stosowania osłony

Pierwsza pomoc medyczna

Znak ostrzegawczy informujący o możliwości wystąpienia atmosfer
wybuchowych

Tabela 2. Wykaz zagrożeń na stanowisku pracy oraz przykłady działań profilaktycznych [www.ciop.pl]

zagrożenia

działania profilaktyczne

możliwość urazów w wyniku tąpnięć,
zawałów, oberwania się skał ze stropów
i ociosów

stosowanie odpowiednio dobranych
środków ochrony zbiorowej
oraz indywidualnej

możliwość ciężkich urazów i śmierci
w wyniku wybuchu metanu

stosowanie urządzeń monitorujących
poziom stężenie metanu

możliwość ostrych zatruć gazami
toksycznymi i drażniącymi (tlenek węgla,
tlenki azotu)

stosowanie środków ochrony układu
oddechowego (sprzęt izolujący
i oczyszczający)

możliwość urazów w wyniku eksploatacji
maszyn i urządzeń górniczych do urabiania
węgla i transportu poziomego i pionowego
węgla i ludzi

stosowanie osłon ochronnych,
utrzymywanie maszyn w dobrym stanie
technicznym

możliwość porażenia prądem elektrycznym
w przypadku wadliwie działającego sprzętu
elektrycznego

stosowanie odpowiednio dobranych
środków ochrony zbiorowej
oraz indywidualnej

możliwość uszkodzenia słuchu wskutek
nadmiernego hałasu pochodzącego
z urządzeń mechanicznych

stosowanie środków ochrony słuchu

możliwość chorób narządu wzroku wskutek
niedostatecznego oświetlenia panujące
pod ziemią

stosowanie dodatkowego oświetlenia
stacjonarnego

możliwość zespołu wibracyjnego

stosowanie materiałów wibroizolacyjnych
oraz środków ochrony indywidualnej

możliwość pogorszenia przebiegu chorób
reumatycznych i grzybicy wskutek
wysokiej wilgotności w kopalniach

stosowanie odpowiedniej odzieży i obuwia
(nie gumowego) ochronnego, środków
przeciwgrzybicznych, utrzymywanie
czystości w łaźniach

możliwość zespołu przegrzania wskutek
gorącego mikroklimatu szczególnie
w kopalniach głębokich

stosowanie odzieży ochronnej, dostarczanie
napojów, stosowanie wentylacji

możliwość rozwoju chorób
nowotworowych wskutek promieniowania
jonizującego (produkty rozpadu radonu
w powietrzu, izotopy radu w wodach
kopalnianych i osadach)

stosowanie osłon z materiałów
pochłaniających promieniowanie
jonizujące, stosowanie środków ochrony
osobistej, oznaczenie stref szczególnie
niebezpiecznych, monitorowanie stanu
napromieniowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

możliwość niedotlenienia i śmierci przez
uduszenie wskutek niskiego stężenia tlenu
i wysokiego stężenia dwutlenku węgla
w wyniku zaburzenia składu gazów
powietrza kopalnianego

stosowanie urządzeń monitorujących
poziom stężenia tlenu i dwutlenku węgla
oraz indywidualnych próbników pyłów,
aparaty tlenowe

możliwość wystąpienia pylicy płuc
wskutek oddziaływania pyłu kopalnianego
o działaniu zwłókniającym (mieszanina
pyłu węgla, krzemionki, metali śladowych)

stosowanie środków ochrony układu
oddechowego (maski i półmaski
przeciwpyłowe) w celu uniknięcia
wdychania pyłów, gazów lub aerozoli,
stosowanie układów zraszających

możliwość chorób skóry w wyniku
kontaktu z wodami kopalnianymi i olejami
zawierającymi substancje uczulające,
głównie chrom

stosowanie odzieży ochronnej

możliwość stresu, zaburzeń rytmu
biologicznego, obniżonej zdolności
do pracy fizycznej wskutek pracy
zmianowej, obejmująca zmianę nocną

optymalizacja czasu pracy

możliwość stresu psychicznego
spowodowanego zagrożeniem
wypadkowym

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, szkolenia dotyczące
bezpieczeństwa, unowocześnianie
infrastruktury, analizowanie ryzyka
zawodowego i informowanie o nim
pracowników

możliwość dolegliwości bólowych
wynikających z przeciążenia układu
mięśniowo-szkieletowego wskutek ciężkiej
pracy fizycznej, wymuszonej pozycji ciała,
wykonywanie czynności powtarzalnych

przestrzeganie zasad ergonomii
na stanowisku pracy

Stres

Praca górnika jest pracą niebezpieczną z czego wynika towarzyszący jej stres. W tabeli

przedstawiono potencjalne skutki zdrowotne stresu:

Skutki stresu

natychmiastowe

odległe

pobudzenie,

poirytowanie,

złość,

gniew, strach, lęk

nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, choroba
wieńcowa, zawał mięśnia sercowego

bóle głowy, bóle brzucha, bóle mięśni,
zwiększona potliwość

zespoły bólowe mięśni karku, barków,
okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa

trudności z koncentracją

owrzodzenie układu pokarmowego, zespół
nadwrażliwego jelita

wyczerpanie psychiczne, wyczerpanie
fizyczne

depresje, nerwice

–

choroby infekcyjne

Skutki organizacyjne stresu:

−

spadek efektywności i wydajności pracy,

−

opór przed zmianą i nowymi zadaniami,

−

konflikty ze współpracownikami i przełożonymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

−

omijanie poleceń służbowych, wewnętrznych regulaminów, zasad bezpieczeństwa,

−

wypadki przy pracy,

−

wzrost absencji w pracy (zwolnienia lekarskie) – przeciążanie pozostałych pracowników.

Skutki stresu są minimalizowane poprzez odpowiednie działania organizacyjne, mające

na celu zwiększenie bezpieczeństwa pracy, wyposażenie stanowisk pracy w nowoczesne
środki ochrony oraz szkolenia pracowników, a także profilaktyka zdrowotna
i psychologiczna.

Ochrona przeciwpożarowa

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie
dla ludzkiego zdrowia i życia.

Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w kopalniach i innych zakładach
pracy:

−

samozapalenie się węgla, składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

i

zabezpieczenie

materiałów

łatwo palnych

i wybuchowych,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów
oraz oparów cieczy łatwo palnych,

−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem
Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Zainstalowane urządzenia i instalacje elektryczne nie mogą stwarzać zagrożenia

pożarowego dla znajdujących się w obiekcie ludzi i zwierząt oraz muszą spełniać wymagania
zgodnie z normami. Jeżeli urządzenia mogą stworzyć zagrożenie pożarowe, to powinny być:

−

montowane na materiałach odpornych na działanie wysokich temperatur lub odgrodzone
materiałami odpornymi na wysokie temperatury,

−

montowane tak, aby możliwe było rozpraszanie się ciepła w bezpiecznej odległości
od materiałów narażonych na szkodliwe efekty cieplne.

Urządzenie przyłączone na stałe, które podczas normalnej pracy może powodować

powstanie łuku elektrycznego lub iskrzenia powinno być:

−

całkowicie osłonięte materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

odgrodzone materiałem odpornym na działanie łuku elektrycznego,

−

lub montowane w taki sposób, aby możliwe było zgaśnięcie łuku w bezpiecznej
odległości od elementów, w których łuk mógłby spowodować szkodliwe efekty cieplne.

Zagrożenia pożarowe w kopalniach podziemnych

Jednym z najczęściej występujących zagrożeń w kopalniach węgla kamiennego są pożary

podziemne. Ograniczona objętość wyrobisk górniczych powoduje szybkie przekroczenie
dopuszczalnej granicy koncentracji gazów szkodliwych dla zdrowia, może powodować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

groźne w danej sytuacji zmiany kierunków przepływu powietrza, zadymienie wyrobisk,
a także ogranicza swobodę poruszania się ludzi, szczególnie w warunkach zadymienia.

Przez pożar podziemny należy rozumieć wystąpienie w wyrobisku podziemnym

otwartego ognia, tj. żarzącej lub palącej się otwartym płomieniem substancji, jak również
utrzymywanie się w powietrzu kopalnianym dymów lub utrzymywanie się w przepływowym
prądzie powietrza stężenia tlenku węgla powyżej 0,0026 %.

Pożary endogeniczne są następstwem samozapalenia się węgla skłonnego

do samozapłonu wywołanego jego utlenianiem się w warunkach uniemożliwiających
odprowadzenie ciepła utleniania. Proces utleniania się węgla w zależności od jego
rozdrobnienia może przebiegać w sposób niedostrzegalny, może objawiać się wydzielaniem
się gazów lub wystąpić w postaci otwartego ognia. Na intensywność utleniania się węgla
mają głównie wpływ następujące czynniki:

−

skłonność węgla do samozapłonu,

−

stopień rozdrobnienia węgla (rozkruszenie węgla sprzyja jego samozapaleniu się),

−

zawartość w węglu wilgoci higroskopijnej, węgla pierwiastkowego i substancji
mineralnych.

Pożary egzogeniczne powstają najczęściej wskutek wadliwego działania urządzeń

mechanicznych. Przyczyną jest zazwyczaj tarcie powstające wskutek nieprawidłowo
zabudowanych, nienależycie eksploatowanych lub uszkodzonych maszyn, na: tarcie taśmy
przenośnikowej o obudowę lub urobek, który spadł z przenośnika lub o konstrukcję
przenośnika.

Przyczyną pożarów może być też wadliwe działanie urządzeń energetycznych

spowodowane wadliwym wykonaniem lub uszkodzeniem instalacji elektrycznych, tj. kabli,
wyłączników, transformatorów itp. Do tej grupy przyczyn należy również przeciążenie
urządzeń elektrycznych powodujące nadmierne ich grzanie się, a w dalszej konsekwencji
zapalenie się izolacji, smarów, olejów lub palnych materiałów znajdujących się w pobliżu.
W wyniku uszkodzeń części elektrycznych powstają zwarcia w sieci, co z kolei powoduje
zapalenie izolacji przewodu, zaś w dalszej konsekwencji zapalenie się materiałów palnych.
Szczególnie groźne są pożary kabli elektrycznych zainstalowanych w szybach wdechowych
oraz chodnikach, którymi płynie główny prąd powietrza.

Inne przyczyny pożarów egzogenicznych:

−

zapalenia i wybuchy metanu i pyłu węglowego,

−

podpalanie będące następstwem nieostrożnego obchodzenia się z otwartym światłem
albo płomieniem.

Sposoby walki z pożarami

Rozróżnia się dwa zasadnicze sposoby gaszenia pożaru:

−

aktywny, polegający na bezpośrednim gaszeniu ognisk pożarowych,

−

pasywny, polegający na odcięciu tamami dopływu powietrza do miejsca pożaru.
Aktywny sposób gaszenia pożaru należy stosować tam, gdzie ognisko pożarowe jest

dostępne, a środki aktywnego gaszenia znajdują się w dostatecznej ilości oraz tam,
gdzie istnieje możliwość usunięcia palących się substancji.

Pasywny sposób gaszenia pożarów należy stosować w tych przypadkach, gdy ognisko

pożaru znajduje się w miejscu niedostępnym, w którym nie można zastosować środków
aktywnych (np. starych zrobach, zaciśniętych chodnikach), a także w przypadku gdy pożar
rozwija się zbyt gwałtownie, a stosowane środki aktywne są niewystarczające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Każdy, kto dostrzeże najmniejszy nawet pożar powinien niezwłocznie:

–

uruchomić sygnalizację alarmową i ostrzec zagrożonych ludzi,

–

zastosować osobiście lub łącznie z innymi pracownikami wszelkie środki mające na celu
gaszenie pożaru,

–

zawiadomić o pożarze najbliższą osobę kierownictwa lub dozoru ruchu i dyspozytora
zakładu górniczego.

Typy pożarów

A

−

spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,

tkaniny itp.)

B

−

ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod

wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne itp.)

C

−

płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz koksowniczy

lub ziemny)

D

−

zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas)

E

−

pożary grup A

÷

D występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzona przez zmieszanie wody

z substancją pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi
przedmiotów i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje,
gdy ogniem objęte są urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały
wchodzące z wodą w reakcje chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru
lub tlenu podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany – dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu pożarów C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego.

Jeżeli jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym strażom pożarnym.

Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się

przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego
Gaśnice proszkowe

−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

2

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaźnik ciśnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Rys. 4. Gaśnice proszkowe [10]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy B, C lub A, B, C oraz różne wersje pojemności

zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Działanie gaszące polega
na odcięciu dopływu powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia wszelkich pożarów.

Gaśnice śniegowe

Rys. 5. Gaśnice śniegowe [10]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy B, C oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

na

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających dwutlenek węgla CO

2

. Śnieg chłodzi płonący

przedmiot, a dwutlenek węgla zamyka dostęp powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia
wszelkich pożarów.

Gaśnice i agregaty pianowe

Rys. 6.

Gaśnice i agregaty pianowe [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy A i B. Gęsta piana nie dopuszcza powietrza

do ognia, a zawarta w niej woda chłodzi płonący przedmiot. Nadają się do gaszenia cieczy
palnych, nie nadają się do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Oprócz małych gaśnic przenośnych w kopalniach stosowane są również agregaty

gaśnicze.

Rys. 7. Agregaty gaśnicze [10]

Do gaszenia małych pożarów pod ziemią można używać wody, piasku, pyłu kamiennego,

koców z włókna szklanego oraz gaśnic. W przypadku pożarów rozwiniętych stosuje się
następujące metody:

−

wybieranie zagrzanego węgla,

−

gaszenie wodą z rurociągów wodnych zaopatrzonych w hydranty,

−

gaszenie podsadzką hydrauliczną,

−

otamowanie pożarów.
Z metodami gaszenia pożarów podziemnych zapoznasz się szczegółowo podczas

realizacji jednostki modułowej 711[02].Z3.02 Rozpoznawanie i likwidacja zagrożeń
w górnictwie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe zagrożenia w górnictwie podziemnym?
2. Jakie są warunki dopuszczenia pracownika do pracy w ruchu zakładu górniczego?
3. Jakie działania należy podjąć w przypadku zagrożenia wybuchem metanu?
4. Na czym polega profilaktyka zagrożeń radiacyjnych?
5. Jaki sprzęt ochrony dróg oddechowych jest stosowany w kopalniach?
6. Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?
7. Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?
8. Jakie rozróżniamy typy pożarów?
9. Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?
10. Jakie są przyczyny pożarów w kopalniach?
11. Na czym polega różnica pomiędzy pożarami endogenicznymi a egzogenicznymi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków i symboli:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować znaczenie znaków, krótko opisać czego dotyczą,
2) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Połącz zagrożenia z lewej strony z działaniami profilaktycznymi z prawej strony.

Pamiętaj że niektóre działania profilaktyczne mogą być podejmowane w przypadku różnych
zagrożeń.

ostre zatrucie gazami toksycznymi
i drażniącymi (tlenek węgla, tlenki
azotu)

stosowanie odpowiednio dobranych
środków ochrony zbiorowej oraz
indywidualnej

urazy w wyniku eksploatacji
maszyn i urządzeń

stosowanie środków ochrony układu
oddechowego (maski i półmaski
przeciwpyłowe)

porażenie prądem elektrycznym

stosowanie aparatów izolujących
oddechowych

urazy w wyniku tąpnięć, zawałów

stosowanie osłon ochronnych

atmosfera beztlenowa (metan,
dwutlenek węgla)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować podane informacje,
2) dopasować elementy z prawej i lewej strony,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 3

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) krótko je scharakteryzować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zagrożenia w pracy górnika?





2) objaśnić działania podejmowane w przypadku różnych zagrożeń?





3) określić działania profilaktyczne zapobiegające efektom różnego

rodzaju zagrożeń?





4) objaśnić znaczenie znaków ostrzegawczych?





5) wymienić główne przyczyny pożarów ?





6) omówić rodzaje środków gaśniczych?





7) wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową, pianową?





8) rozróżnić rodzaje pożarów powstających w kopalniach?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.2.1. Materiał nauczania

W czasie akcji ratowniczej często pierwsza pomoc udzielana jest poszkodowanemu

znajdującemu się w strefie zagrożenia. Nie zawsze w razie wypadku w kopalni do strefy
zagrożenia przybywa lekarz, wówczas do czasu jego przybycia najważniejsze jest:

−

uwolnienie poszkodowanego i przeniesienie go w miejsce zabezpieczone przed dalszym
zwiększeniem urazu,

−

udzielenie pierwszej pomocy, zwłaszcza opanowanie krwawienia, nałożenie opatrunków
na rany, unieruchomienie złamanych lub zwichniętych kończyn oraz uspokojenie
poszkodowanego,

−

w przypadku, gdy poszkodowany jest nieprzytomny zastosowanie zabiegów
reanimacyjnych (sztuczne oddychanie, masaż serca),

−

przygotowanie poszkodowanego do transportu.

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Należy zawiadomić najbliższą osobę z dozoru, który wezwie zastęp ratowniczy

oraz wszelką potrzebną pomoc. Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących
krążenie i oddychanie, tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa –
pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej pomocy.

Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności
1. Udrożnij drogi oddechowe i oceń oddech.

Rys. 8. Udrożnienie dróg oddechowych [8]

2. Wezwij pomoc.
3. Gdy poszkodowany nie reaguje i prawidłowo nie oddycha niezwłocznie podejmij zabiegi

reanimacyjne:

−

poszkodowanego ułóż na plecach na twardej, równej powierzchni,

−

ułóż ręce centralnie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej, pamiętaj o prostych
łokciach,

−

klatkę piersiową uciskaj rytmicznie 30 razy z częstotliwością do 100/min.
na głębokość 4–5 cm w kierunku kręgosłupa.

Rys. 9. Uciskanie klatki piersiowej (masaż serca)[8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4. Oddechy ratownicze:

−

delikatnie odegnij głowę do tyłu i unieś brodę do góry,

−

nabierz powietrze, a następnie obejmij swoimi wargami usta poszkodowanego
i delikatnie wdmuchnij je do płuc ratowanego,

−

wykonaj w ten sposób dwa oddechy ratownicze,

−

po każdym wdechu pozwól by wtłoczone powietrze mogło opuścić płuca
ratowanego,

−

każdy oddech ratowniczy powinien trwać 1 sekundę, w trakcie wdechu powinno być
widać unoszenie się klatki piersiowej.

Rys. 10. Oddechy ratownicze [8]

5. Reanimacja:

−

wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,

−

wykonaj dwa oddechy ratownicze,

−

odstęp między ostatnim uciskiem, a pierwszym wdechem powinien być
jak najkrótszy,

−

uciski i oddechy wykonuj naprzemiennie w stosunku 30:2 aż do momentu przybycia
pogotowia ratunkowego.

Rys. 11. Reanimacja [8]

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć w pozycji

bezpiecznej (bocznej ustalonej).

Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej)
1. Ratujący klęka obok pacjenta.
2. Kończynę dolną ratowanego znajdującą się bliżej zgiąć.
3. Rękę ratowanego leżącą bliżej wsunąć pod jego pośladek.
4. Drugie ramię pacjenta zgiąć i rękę położyć na brzuchu.
5. Ostrożnie chwycić ratowanego za bark i biodro (np. za pasek od sukienki, spodni)

po stronie przeciwnej i odwrócić go na bok.

6. Głowę pacjenta trzymać tak, aby przez cały czas trwania obracania była w osi ciała. Dłoń

„górnej” jego ręki ułożyć pod policzkiem dla ustalenia pozycji głowy.

7. Przedramię „dolnej” ręki ostrożnie przeciągnąć pod tułowiem ku tyłowi i ułożyć

grzbietem na podłożu. Ręka za plecami pacjenta zabezpiecza go przed przewróceniem
wznak i „ustala” tym samym w położeniu bocznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 12. Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej) [8]

Oparzenia

W przypadkach oparzeń należy w pierwszej kolejności ugasić płonące ubranie wszelkimi

dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone należy oziębić wodą
bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając poparzonego w wannie.
Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 minut. ogranicza rozległość i głębokość oparzeń.
Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem
elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej, nawet gdy rana
nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć
poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki. Nie wolno zdejmować części ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się – po jej
wcześniejszym oziębieniu – opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.

W przypadkach, gdy doszło do:

−

oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,

−

oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,

−

zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,

−

poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała,

niezbędna jest pomoc lekarska.

Zranienia

Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.

Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

W przypadku obfitego krwawienia z rany należy najpierw opanować go za pomocą

opatrunku uciskowego. W przypadku krwotoku tętniczego (tryskająca krew) ucisk musi być
silniejszy niż w przypadku krwawienia typu żylnego lub miąższowego (krew wypływa z rany
powoli, jednostajnie). Najlepiej zastosować ucisk przez nałożenie na ranę warstwy gazy,
a na nią tamponu i przymocowanie całości opaską.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć

wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się
go okryć kocem lub płaszczem.

Zatrucia

Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie

rozmaite substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo będące
produktem ubocznym reakcji chemicznych zachodzących w związku z wykonywanymi pracami.

Do zatruć dochodzi najczęściej przez:

−

wdychanie oparów tych substancji,

−

omyłkowe spożycie,

−

kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej

są one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroźniejsze są benzyny ekstrakcyjne używane
jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności
nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.

Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu

nerwowego, takie jak:

−

bóle głowy,

−

oszołomienie,

−

drgawki,

−

utrata przytomności.
Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej.
Właściwy ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych
placówkach służby zdrowia, ponieważ polega on na:

−

płukaniu układu oddechowego,

−

zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,

−

terapii neutralizującej toksyny w organizmie.
Oprócz ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją

długotrwałego narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim
stężeniu. Charakterystycznymi ich objawami są:

−

zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,

−

kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,

−

bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.

Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym może powodować negatywne konsekwencje dla zdrowia

poszkodowanego w późniejszym czasie, dlatego każde porażenie należy zgłosić i poddać się
obserwacji lekarskiej.

Pierwsza

pomoc

polega

na

przerwaniu

obwodu

elektrycznego,

najczęściej

przez wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest
możliwe, ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie
za odzież. Sam izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny,
względnie innego materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe,
dokonuje się oddzielenia porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Ratownik musi być zawsze dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego

przedmiotem przewodzącym elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się
tzw. bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów
nie doszło do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu
stosuje się sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta-usta, za pomocą maski ustno-
gardłowej, zgodnie z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu reanimacji. W razie
zatrzymania akcji serca należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych
do normalnego, szansę uratowania poszkodowanego są duże. Tymczasem należy zawiadomić
najbliższą osobę z dozoru, która wezwie konieczną pomoc.

Porażenie prądem elektrycznym o wysokim napięciu

O wysokim napięciu mówimy, gdy wynosi powyżej 1000 woltów. Mamy z nim

do czynienia w razie uszkodzenia stacji transformatorowych i elektrowni. Zwykle są one
oznaczone tablicami ostrzegawczymi.

Niebezpieczne jest samo zbliżanie się do uszkodzonych przewodów będących

pod napięciem. Może bowiem powstać łuk elektryczny przez normalnie izolującą warstwę
powietrza. Prąd przepływa wtedy przez całe ciało. Dochodzi wówczas do powstania wysokiej
temperatury i rozległych oparzeń. Mogą również wystąpić wszystkie zaburzenia zachodzące
przy porażeniach prądem niskiego napięcia.

Szczególnie niebezpieczny jest tzw. przeskok napięcia bez bezpośredniego kontaktu

z linią działania prądu, łuk elektryczny może nawet przekroczyć odległość kilku metrów.
Ratownik powinien w takich przypadkach znajdować się 5 metrów od źródła zagrożenia.
Należy wówczas zastosować tzw. przerzutkę z drutu. Czynność tę powinien wykonywać
wezwany personel techniczny, powiadomiony o faktycznym stanie zagrożenia.

Pierwsza pomoc po odłączeniu od źródła prądu powinna polegać na wezwaniu pomocy,

następnie należy sprawdzić, czy ratowany oddycha; jeśli nie, natychmiast rozpoczyna się
sztuczne oddychanie, najlepiej za pomocą maski ustno-gardłowej. Jeżeli chory nie oddycha
i nie ma wyczuwalnego tętna, rozpoczyna się reanimację, zgodnie z założeniami przyjętymi
dla pierwszej pomocy.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:

−

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

−

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

−

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Telefony alarmowe

W przypadku pojawienia się zagrożenia należy zawiadomić odpowiednie służby

ratownicze:

−

999 – pogotowie ratunkowe,

−

998 – straż pożarna,

−

997 – policja,

−

112 – służby zintegrowane (System Ratownictwa Zintegrowanego – tylko z telefonów
komórkowych),
W przypadku wypadku pod ziemią, zawiadomić najbliższą osobę z dozoru telefonicznie

lub używając urządzeń głośnomówiących dzwoniąc należy podać dokładną informację
o miejscu i okolicznościach wypadku, a także ilości osób poszkodowanych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?
2. Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?
3. Jakie są objawy ostrego zatrucia?
4. Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?
5. Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?
6. W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego przeszkolone?
7. Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?
8. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem

o wysokim napięciu?

9. Na jakie niebezpieczeństwo narażony jest człowiek w przypadku porażenia prądem

o niskim napięciu?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli wymienione poniżej fazy ratowania poszkodowanego w przypadku

omdlenia w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe).

−

sprawdzanie czynności serca, zewnętrzny masaż serca, masaż wykonywany
równocześnie ze sztucznym oddychaniem, kontrola tętna, sztuczne oddychanie,
przywracanie drożności układu oddechowego.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,
2) przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia. Przypnij kartki z objawami

w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej
rubryki: martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych,
ból głowy, oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka,
zaczerwienienie błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie,
duszności, zaburzenia oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie
kończyn.

Zatrucie

Zranienie

Oparzenie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,
2) przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,
3) przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Połącz początek zdania z jego końcem, tak aby stanowiły sensowną całość.

Przy oparzeniu prądem elektrycznym
należy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie należy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Jeżeli doszło do poparzenia powyżej
15% powierzchni ciała należy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn należy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

Jeżeli doszło do utraty części ciała
należy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

W przypadku zabrudzenia rany kurzem,
błotem lub ziemią, należy…

…ułożyć

poszkodowanego

wygodnie

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu.

Jeżeli

poszkodowany,

oczekując

na pomoc przebywa w chłodnym
miejscu, należy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu
na pomoc lekarską, należy…

…zatamować upływ krwi opaską uciskową,
odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym lub suchym opatrunku do czasu
przyjazdu pogotowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,
2) przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Opracuj procedurę udzielenia pierwszej pomocy rannemu w wypadku pod ziemią.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić kolejne czynności, jakie należy wykonać w zaistniałej sytuacji,
2) określić sposób zawiadamiania dyspozytora o zaistniałym wypadku,
3) krótko opisać poszczególne działania przed przybyciem pomocy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować objawy zatrucia?





2) omówić sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zranienia?





3) omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?





4) zabezpieczyć prawidłowo miejsce wypadku?





5) wyjaśnić, w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?





6) udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim napięciu?





7) zawiadomić prawidłowo o zaistniałym wypadku?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.3. Ochrona środowiska

4.3.1 Materiał nauczania

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest Ustawa

z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.)
Podstawowym aktem prawnym regulującym gospodarkę odpadami jest Ustawa o odpadach
z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628).

Przez ochronę środowiska – rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań,

umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega
w szczególności na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Źródłami zanieczyszczeń są:

−

procesy utleniania: bezpośrednie spalanie paliw (gotowanie posiłków, ogrzewanie wody),
palenie tytoniu, procesy oddychania,

−

materiały budowlane lub wykończeniowe,

−

wytwarzanie prądu elektrycznego i ciepła – spalanie węgla,

−

procesy technologiczne.
Ustawodawca wprowadził podział odpadów (między innymi na przemysłowe

i komunalne), mając na celu wskazanie, kto jest zobowiązany do zagospodarowania,
usuwania i unieszkodliwiania odpadów. W odniesieniu do odpadów przemysłowych
obowiązki te ciążą na ich wytwórcach, tj. osobach fizycznych i jednostkach organizacyjnych
prowadzących działalność gospodarczą, w wyniku, której powstają odpady.

Odpady są to uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie,

w którym powstały, szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska przyrodniczego.
Klasyfikacja odpadów ze względu na szkodliwość dla środowiska:

−

niebezpieczne – do odpadów niebezpiecznych (objętych listą Ministra Środowiska–
załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 Dz. U nr 112
poz. 1206 z późn. zm.) zalicza się te, które wprowadzone do środowiska nawet w małych
ilościach natychmiast powodują jego trwałą degradację; zawierają najczęściej składniki
toksyczne, radioaktywne, palne, wybuchowe lub biologicznie czynne

,

−

szkodliwe to te, które wprowadzone do środowiska dopiero w większych ilościach
i w wyniku długotrwałego oddziaływania powodują jego degradację,

−

uciążliwe – nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, jednak
niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska, np. zniekształcają krajobraz.

Wytwarzający odpady powinien:

−

posiadać zezwolenie na wytwarzanie odpadów i usuwanie odpadów niebezpiecznych,

−

posiadać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której
powstają odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne,

−

prowadzić ilościową i jakościową ewidencję odpadów zgodnie z przyjętą klasyfikacją
odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych. Celem prowadzenia ewidencji odpadów
jest zapewnienie kontroli nad wytwarzanymi odpadami oraz nad ich obrotem od miejsca
powstania do miejsca wykorzystania lub unieszkodliwienia,

−

wnosić opłaty za składowanie odpadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

W odniesieniu do odpadów komunalnych obowiązki te ciążą na gminach i właścicielach

nieruchomości.

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie

zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe
lub uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.

Postępowanie z odpadami.

Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk, unieszkodliwianie odpadów,

jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.

Utylizacja – wykorzystanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.
Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska

przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych
lub biologicznych.

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych

elementów:

−

gromadzenie (w miejscu powstawania),

−

usuwanie,

−

unieszkodliwianie.

Zagrożenia dla środowiska naturalnego wynikające z działalności kopalni

Działające, a także nieczynne kopalnie stanowią zagrożenie ekologiczne dla środowiska.

Są to przede wszystkim:

−

szkody górnicze i oddziaływanie górotworu na budowle, drogi, infrastrukturę, grunty
rolne i leśne (pękanie budynków, zapadanie się ulic, powstawanie zapadlisk, zwałowisk
i hałd),

−

zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza pyłowe (kadm, ołów, cynk, glin i rtęć),

−

„kwaśne deszcze” (ulatniające się związki siarki, węgla i azotu) powodujące nadmierne
zakwaszenie gleby, a w konsekwencji degradację obszarów rolnych i leśnych,

−

zasolone wody z odwodnienia zakładów górniczych (odprowadzanie wraz
z niewykorzystanymi wodami dołowymi do wód powierzchniowych tysięcy ton soli),

−

powstanie leja depresyjnego, a w konsekwencji deficyt wody na terenach sąsiadujących
z kopalniami,

−

skała płona wydobywana i składowana na hałdach stanowi dodatkowe źródło
zanieczyszczenia wód w chlorki, siarczany i metale ciężkie.

−

wydobywający się metan i dwutlenek węgla zwiększają efekt cieplarniany.

Odpady powstające w wyniku działalności kopalń

Odpady z górnictwa charakteryzują się ogromną ilością (około 40 milionów ton odpadów

rocznie)

co

powoduje

poważne

problemy

związane

ze

składowaniem

oraz

zagospodarowaniem. Odpady zawierają kilka procent węgla i dlatego mają skłonność
do samozapalenia. Innym zagrożeniem związanym ze składowaniem odpadów kopalnianych
jest zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych oraz zapylenie powietrza
w rejonie składowania. Gospodarka odpadami, zarówno górniczymi jak i pozagórniczymi
z zakładów górniczych, winna odbywać się zgodnie z obowiązujących Ustawą o odpadach
(Dz.U. Nr 62 poz. 628). Nakłada ona na wytwarzających odpady: obowiązki przede
wszystkim zapobieganie ich powstawaniu, jeżeli nie udało się zapobiec (działalność kopalni
jak na razie wyklucza taką możliwość), należy je wykorzystywać w sposób bezpieczny dla
środowiska, a dopiero w ostatniej kolejności unieszkodliwić. Odpady powęglowe mogą być
wykorzystywane w kopalniach do:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

−

likwidacji zbędnych wyrobisk korytarzowych i ścianowych (materiały do podsadzania
wyrobisk lub lokowania w pustkach po wybraniu węgla),

−

izolacji i doszczelniania zrobów oraz profilaktyki przeciwpożarowej,

−

niewielka ilość odpadów jest przerabiana i odzyskuje się z nich węgiel,

poza kopalniami do:

−

rekultywacji terenów zdegradowanych czyli zapadlisk, wyrobisk, starych zwałowisk
powęglowych (po spełnieniu wymogów ochrony środowiska i wymagań budowlanych),

−

produkcji materiałów budowlanych, zwłaszcza w przemyśle cementowym,

−

podbudowy dróg lub kształtowania nasypów – jako kruszywo,

−

budowy wałów powodziowych.

Jako typowe odpady kopalniane przy procesie wydobywania węgla, pojawiają się

również spore ilości zasolonych wód dołowych. Prowadzone są prace związane
z uzdatnianiem wody kopalnianej. Jest to jednak trudne ze względu na to, że zasolone wody
dołowe na ogół są twarde, zawierają dużo żelaza i manganu. Z tego powodu uzdatniane jest
zaledwie kilkanaście procent wody kopalnianej, pozostała jest wlewana do rzek, co stanowi
zagrożenie dla środowiska naturalnego.

Inny sposób zagospodarowania wód kopalnianych polega na wykorzystaniu odnawialnej

energii geotermalnej. Wody kopalniane mają temperaturę od 12 do 28 stopni Celsjusza, dzięki
temu zimą mogą służyć do ogrzewania, a latem do chłodzenia obiektów.

Tereny zdewastowane w wyniku działalności kopalni poddawane są rekultywacji,

która ma na celu:

−

zagospodarowanie nieużytków poprzez zalesianie lub włączenie w obszar pól
uprawnych,

−

poprawę krajobrazu, zagospodarowanie terenów zniszczonych przez wybieranie piasku
podsadzkowego na zbiorniki wodne służące m.in. rekreacji,

−

poprawę klimatu i bilansu wodnego.

Odpady powęglowe i inne mogą służyć do likwidacji pustych wyrobisk, ale zgodnie

z wymaganiami prawa geologicznego i górniczego zabronione jest składowanie
w podziemnych wyrobiskach odpadów:

−

występujących w postaci ciekłej, w tym odpadków zawierających wodę w ilości powyżej
95% masy całkowitej, z wyłączeniem szlamów,

−

o właściwościach wybuchowych, żrących, utleniających oraz łatwopalnych,

−

zakaźnych medycznych i zakaźnych weterynaryjnych,

−

powstających w wyniku prac naukowo-badawczych, rozwojowych lub działalności
dydaktycznej, które nie są zidentyfikowane lub są nowe i których oddziaływanie
na środowisko jest nieznane,

−

takich jak opony, z wyłączeniem opon rowerowych i opon o średnicy zewnętrznej
większej niż 1400 mm,

−

innych, które w warunkach składowania w górotworze, w tym podziemnych wyrobiskach
górniczych, mogą podlegać niepożądanym zmianom fizycznym, chemicznym
lub biologicznym.

Składowanie odpadów niezgodnie z prawem podlega karom finansowym nakładanym

przez Ministra Środowiska lub odpowiednie organy samorządowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy przez ochronę środowiska?
2. Co to są odpady i jak je klasyfikujemy?
3. Z jakich głównych elementów składa się gospodarowanie odpadami?
4. Jakie są zagrożenia dla środowiska wynikające z pracy kopalni?
5. W jaki sposób można zagospodarować odpady powstające w wyniku działalności

kopalni?

6. Jakie akty prawne regulują gospodarkę odpadami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję gospodarki odpadami dla wybranego wydziału kopalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach wydziału,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji

ww. odpadów,

3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) krótko scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Opracuj procedurę postępowania podczas składowania odpadów w pustych wyrobiskach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w regulacjach prawnych jakiego typu materiały mogą być składowane

w pustych wyrobiskach,

2) opisać sposób postępowania podczas składowania wybranego rodzaju odpadów,

tak aby zapewnić bezpieczeństwo górników,

3) zaprezentować procedurę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

akty prawne dotyczące postępowania z odpadami oraz bezpieczeństwem i higieną pracy
lub komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików pdf,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?





2) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych górniczych

i pozagórniczych?





3) określić zasady gospodarki odpadami powstającymi w wyniku pracy

kopalni?





4) wskazać zagrożenia wynikające z niewłaściwej gospodarki odpadami

górniczymi i pozagórniczymi?





5) opracować instrukcję postępowania z odpadami korzystając z

odpowiednich aktów prawnych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.4. Prawna ochrona pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,
a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorcą jest każda osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna

niebędąca osobą prawną, której przyznana jest zdolność prawna, wykonująca we własnym
imieniu działalność gospodarczą. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności
gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków
określonych przepisami prawa, dotyczących m.in. ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia
ludzkiego.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają

pracowników.

Pracownikiem natomiast jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę,

powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności. Pracodawca ma również obowiązek powiadomienia inspektora pracy
i państwowego inspektora sanitarnego o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej
działalności, zwłaszcza gdy nastąpiły zmiany technologii lub profilu produkcji mogące
powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 94) podstawowymi obowiązkami pracodawcy są:

−

zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

−

organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności i należytej jakości pracy, w szczególności organizować pracę w sposób
zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy
w ustalonym z góry tempie oraz przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu,
w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość,
przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie,
orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony
lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

−

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne
szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,

−

ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

−

stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się
do należytego wykonywania pracy,

−

zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,

−

stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników
ich pracy, prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy
oraz akta osobowe pracowników, przechowywać dokumentację w sprawach związanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach niegrożących
uszkodzeniem lub zniszczeniem,

−

wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Znowelizowany Kodeks pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców

i pracowników. Zgodnie z nimi pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie
i życie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych
przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Do obowiązków pracodawców, w przypadku gdy w tym samym miejscu wykonują pracę

pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, należy także:

−

współpracowanie z sobą,

−

wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Ponadto pracodawca:

−

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

−

informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

a także zapewnia:

−

organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników
przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia i uciążliwości,

−

likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagrożeń, jeżeli
ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy
stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie
środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie
i bezpieczeństwo pracowników,

−

środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń; w sytuacji
gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych
i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca powinien zapewnić pracownikom
informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony
indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania,

−

systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych
urządzeń technicznych oraz ustala sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich
usuwania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

−

nagradzania i wyróżniania pracowników,

−

stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz przepisów przeciwpożarowych,

−

stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie
nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika (Kodeks pracy art. 100)

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować

się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami
prawa lub umową o pracę.

Pracownik jest obowiązany w szczególności:

−

przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,

−

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

−

przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów
przeciwpożarowych,

−

dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

−

przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,

−

przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracownika

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej,

−

używać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku,
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Każdy pracownik zobowiązany jest do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, są one zawarte w Kodeksie pracy oraz innych aktach wykonawczych.
Pracownik, który naruszył zasady bezpieczeństwa i higieny może zostać ukarany naganą,
upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

pracodawcy szkodę, poniesie za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku,
gdy złamanie

zasady

nosiło

znamiona

wykroczenia

lub

przestępstwa,

również

odpowiedzialność karną. Dotkliwa dla pracownika będzie również sytuacja, gdy na skutek
nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy uległ on wypadkowi. Jeśli zostanie
mu udowodnione, że wypadek zdarzył się z jego winy, straci prawo do świadczeń z tego
tytułu. Stanowi o tym art. 211 Kodeksu pracy oraz art. 21 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, 2002 r.
poz. 1673 z późn. zm.).

Uprawnienia pracownika

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom,

Pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.

Praca młodocianych

Zgodnie z Kodeksem pracy młodociany to osoba która ukończyła16 lat, a nie przekracza

18 lat. Zatrudnianie osoby, która nie ukończyła16 lat jest zabronione.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
zdrowiu,

−

ukończyli co najmniej gimnazjum.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko

w celu przygotowania zawodowego lub odbycia praktyki zawodowej.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc

niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Pracodawca jest
zobowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Szczególna ochrona zdrowia:

1. Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed dopuszczeniem do pracy

oraz okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.

2. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest

obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie
rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia.

3. Pracodawca jest obowiązany przekazać informację o ryzyku zawodowym, które wiążą się

z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami
również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

4. Czas pracy pracownika młodocianego w wieku do16 lat nie może przekroczyć 6 godz.

na dobę.

5. Czas pracy młodocianego w wieku powyżej16 lat nie może przekroczyć 8 godz. na dobę.
6. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym

z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona
w godzinach pracy.

7. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny,

pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie
45 minut, wliczaną do czasu pracy.

8. Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

9. Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22

00

a 6

00

.

10. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nie mniej

niż 14 godzin.

11. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin

nie przerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

12. Nie wolno zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala

w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

13. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych

w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest
to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki
zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych
pracach.

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac

(Dz. U. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.) zawiera wykaz prac wzbronionych młodocianym.

Wymieniono tu prace zabronione młodocianym z podziałem na następujące grupy:
I.

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała

oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu:
1. Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym.
2. Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała.
3. Prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu.

II.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych

i biologicznych:
1. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych.
2. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów.
3.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych.

4. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych.

III.

Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.

Wymieniono tu m. in. prace pod ziemią, obsługa niektórych maszyn, stosowanie środków

wybuchowych, zagrażające porażeniem prądem elektrycznym.

Niektóre rodzaje prac pod ziemią np. w górnictwie podziemnym przewidziane

w programach praktycznej nauki zawodu, mogą być wykonywane przez chłopców,
pod warunkiem spełnienia następujących wymagań:

–

czas pracy młodocianych pod ziemią nie może przekraczać 14 dni w miesiącu, przy czym
czas pracy młodocianych w wieku do 17 lat nie może przekraczać 4 godziny na dobę,
a powyżej 17 lat 6 godzin na dobę,

–

w czasie szkolenia zawodowego młodociani mogą być zatrudniani w polach
szkoleniowych tj. w oddziałach kopalni specjalnie przeznaczonych do szkolenia,

–

zatrudnianie młodocianych pod ziemią może odbywać się tylko pod nadzorem
nauczycieli zawodu, zatwierdzonych przez właściwy urząd górniczy lub instruktorów
praktycznej nauki zawodu, zatwierdzonych przez kierownika zakładu górniczego,
przy czym na jednego instruktora nie może przypadać więcej niż 5 młodocianych.

Najważniejszym aktem prawnym dotyczącym górnictwa jest Prawo geologiczne

i górnicze - ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. (tj. Dz. U. z 2005r., Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.)
oraz przepisy wykonawcze z nim związane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Ustawa określa zasady i warunki:

−

wykonywania prac geologicznych,

−

wydobywania kopalin ze złóż,

−

ochrony złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku
z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin.

Bardziej szczegółowo z Prawem geologicznym i górniczym zapoznasz się podczas

realizacji jednostki modułowej 711[02].O1.02

Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podstawowy akt prawny określający prawa i obowiązki pracownika

i pracodawcy?

2. Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Czego dotyczy prawo geologiczne i górnicze?
4. Kiedy pracownik jest pracownikiem młodocianym?
5. Jaki jest dozwolony czas pracy młodocianych?
6. Na jakie grupy podzielono prace zabronione młodocianym?
7. Jaki jest najważniejszy akt prawny dotyczący górnictwa?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w Kodeksie pracy oraz przepisach wykonawczych informacje o prawach

i obowiązkach pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

2) wynotować numery artykułów z Kodeksu pracy i pozostałych aktów prawnych,
3) krótko scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu pracy i pozostałych aktów

prawnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików pdf,

−

komputer,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj Kodeks pracy i inne wskazane akty prawne, odszukaj w nim informację

na temat w jakich wypadkach pracownik może zostać ukarany i jaka grozi mu kara. Uzyskane
informacje wpisz do tabeli:

rodzaj wykroczenia

przewidywana kara

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować Kodeks pracy oraz przepisy wykonawcze,
2) wyszukać informacje dotyczące kar dla pracowników,
3) wpisać uzyskane dane do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks pracy i odpowiednie przepisy wykonawcze lub komputer z dostępem
do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików PDF.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odnaleźć w odpowiednich przepisach prawa pracownika?





2) odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracownika?





3) odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracodawcy?





4) przeanalizować Kodeks pracy pod kątem kar, jakie mogą być nałożone

na pracowników, nie przestrzegających jego wymagań?





5) określić, w jakim przypadku na stanowisku pracy może być

zatrudniony pracownik młodociany?





6) określić w jakich godzinach pracy może być zatrudniony młodociany?





7) określić, jakie podstawowe zagadnienia zostały określone w Prawie

geologicznym i górniczym?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom

podstawowy, II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż

jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności
mogą przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym
niż pozostałe. Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Znak

oznacza

a) skrzyżowanie na drodze ewakuacyjnej.
b) umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.
c) umiejscowienie planu ewakuacji.
d) miejsce, w którym może pojawić się zagrożenie dla zdrowia.

2. W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc pod numer

a) 997 lub 112 (z telefonu komórkowego).
b) 998 lub 112 (z telefonu komórkowego).
c) 999 lub 113 (z telefonu komórkowego).
d) 998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

3. Temperatura powietrza w kopalni

a) powinna wynosić 25

°

C–28

°

C w okresie letnim, a 20

°

C–25

°

C w okresie zimowym.

b) nie powinna przekraczać 25

°

C.

c) nie powinna przekraczać 28

°

C.

d) nie ma wpływu na czas pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

4. Zmywanie wodą lub opylanie pyłem kamiennym stosuje się w profilaktyce zagrożeń

a) metanowych.
b) wybuchem pyłu węglowego.
c) tąpaniami.
d) wyrzutami skał.

5. Zagrożenie naturalne, to

a) hałas.
b) wibracje.
c) tąpania.
d) przemieszczanie się maszyn.

6. Fotografie przedstawiają

a) aparaty tlenowe.
b) ciśnieniomierze.
c) termometry.
d) metanomierze.

7. Środkiem ochronnym stosowanym w przypadku możliwości ostrych zatruć gazami

toksycznymi jest
a) odzież elektrostatyczna.
b) maska przeciwpyłowa.
c) aparat tlenowy.
d) osłona pochłaniająca.

8. Na stanowisku pracy, w którym występuje zagrożenie pyłami szkodliwymi dla zdrowia

wolno zatrudnić pracownika, który
a) ukończył 18 lat.
b) ukończył 21 lat.
c) waży co najmniej 90 kg.
d) waży miej niż 90 kg.

9. Pożar, w którym płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz

koksowniczy lub ziemny) to pożar typu
a) A.
b) B.
c) C.
d) D.

10. Pożar endogeniczny to pożar powstający wskutek

a) samozapalenia się węgla.
b) zwarcia instalacji elektrycznej.
c) zaprószenia ognia.
d) nadmiernego tarcia.

11. Odpady, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach natychmiast

powodują jego trwałą degradację są klasyfikowane jako
a) szkodliwe.
b) uciążliwe.
c) zagrażające.
d) niebezpieczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

12. W pustych wyrobiskach odpady ciekłe

a) nie mogą być składowane.
b) mogą, pod warunkiem, że zawierają mniej niż 95% wody.
c) mogą być składowane wyłącznie szlamy.
d) mogą być składowane bez ograniczeń.

13. Podstawowym aktem prawnym określającym prawa i obowiązki pracownika jest

a) Prawo geologiczne i górnicze.
b) Kodeks pracy.
c) regulamin pracy.
d) ustawa o zawodzie górnika.

14. Młodociany może być zatrudniony w godzinach

a) 7

00

do 16

00

.

b) 5

00

do 12

00

.

c) 17

00

do 23

00

.

d) 7

00

do 14

00

.

15. Przed możliwością wystąpienia substancji toksycznych ostrzega znak

a)

b)

c)

d)

16. Możliwość wystąpienia pylicy płuc w kopalniach jest związane z oddziaływaniem

a) siarkowodoru.
b) dwutlenku węgla.
c) pyłu kopalnianego.
d) metanu.

17. Gazami trującymi są tlenek węgla oraz

a) siarkowodór, dwutlenek azotu.
b) metan, dwutlenek azotu.
c) siarkowodór, dwutlenek węgla.
d) metan, siarkowodór.

18. Metan jest wybuchowy w stężeniu

a) powyżej 5 %.
b) powyżej 2 %.
c) od 5 % do 15 %.
d) od 2 % do 20 %.

19. W przypadku porażenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności

a) uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.
b) rozpoznać stan zagrożenia porażonego.
c) skontrolować oddech.
d) zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

20. W przypadku, gdy w sytuacji zagrożenia powstrzymanie się od wykonywania pracy

nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika to pracownik
a) powinien podjąć działania w celu usunięcia zagrożenia i pozostać na stanowisku do

czasu przybycia pomocy.

b) ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie

przełożonego i zagrożonych pracowników.

c) nie ma prawa oddalić się z miejsca pracy do czasu przybycia przełożonego.
d) ma prawo oddalić się jak najprędzej z miejsca zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………….…………………………………………………………….

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

6. LITERATURA

1. Chałas J., Kwiatkowska H.: Kodeks Pracy 2006 z komentarzem. Gazeta Prawna,

Warszawa 2006

2. Golisz T.: Ratownik górniczy. Śląskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1992
3. Gołaszewski J. (red): Technologia, kierunek górniczy. WSiP, Warszawa 1977
4. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2007
5. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
6. Przegląd geologiczny nr 8, 2006
7. Przewodnik po zawodach, tom IV, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej,

Warszawa 2003 (www.ohpdlaszkoly.pl)

8. www.automobilklub.chelm.pl
9. www.ciop.pl
10. www.mar–poz.waw.pl
11. www.pip.gov.pl
12. www.wug.gov.pl

Akty prawne:
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 Kodeks pracy (tekst jednolity) z późniejszymi zmianami
2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie

bezpieczeństwa

i higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz. U. 2002
Nr 139 poz. 1169 z późn. zmianami)

3. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 228 z 2005 r. poz. 1947)
4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627

z późn. zm.)

5. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628)
6. Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych (Dz. U. Nr 199, 2002 r. poz. 1673 z późn. zm.)