gornik eksploatacji podziemnej 711[02] o1 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Danuta Pawełczyk

Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym
711[02].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Jacek Myszkowski
mgr inż. Grzegorz Merta

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[02].O1.02

„Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu górnik eksploatacji podziemnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zagrożenia techniczne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zagrożenia naturalne

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Prawo geologiczne i górnicze

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu postępowania

w przypadku zagrożeń technicznych

naturalnych w pracy górnika, ochrony

przeciwpożarowej oraz zagadnień prawnych związanych z prawem geologicznym
i górniczym.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące postępowania

w przypadku zagrożeń technologicznych i naturalnych w pracy górnika oraz zagadnień
prawnych związanych z prawem geologicznym i górniczym .

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu postępowania w przypadku zagrożeń technicznych i naturalnych
w pracy górnika, ochrony przeciwpożarowej oraz zagadnień prawnych związanych z prawem
geologicznym i górniczym .

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.
W tej jednostce modułowej poznasz wstępne informacje dotyczące zagrożeń

w górnictwie. Z problematyką dotyczącą zagrożeń, przeciwdziałaniem ich powstawaniu
i likwidacją zagrożeń zapoznasz się bardziej szczegółowo podczas realizacji jednostki
modułowej 711[02].Z3.02

Rozpoznawanie i likwidacja zagrożeń w górnictwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

711[02].O1

Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska

711[02].O1.01

Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

711[02].O1.02

Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

wskazać zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania maszyn i obsługi urządzeń
technicznych,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia podczas wykonywania prac
montażowych, naprawczych i eksploatacji w górnictwie podziemnym,

−

wskazać rodzaje zagrożeń naturalnych, stopnie, kategorie, klasy i ich kryteria
klasyfikacji,

−

scharakteryzować zagrożenia powstałe w przypadku przekroczenia dopuszczalnych
stężeń gazów,

−

określić sposoby zapobiegania i zwalczania zagrożeń dołowych związanych
z wybieraniem złoża,

−

zinterpretować wybrane zalecenia Urzędu Dozoru Technicznego oraz nadzoru
górniczego dotyczące bezpiecznego funkcjonowania maszyn i urządzeń,

−

zastosować przepisy prawa geologicznego i górniczego oraz przepisy wykonawcze
w celu przeciwdziałania zagrożeniom,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej podczas
obsługi urządzeń mechanicznych,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zagrożenia techniczne

4.1.1. Materiał nauczania

Zagrożenia w pracy po ziemią dzielą się na:

−

techniczne,

−

naturalne.

Zagrożenia techniczne są związane z wykorzystywanymi w czasie eksploatacji

maszynami i urządzeniami wynikające z możliwości przemieszczania się maszyn i ich części,
powstającego hałasu oraz wibracji.

Stosowanie urządzeń technicznych w kopalniach pociąga za sobą pojawienie się

zagrożeń charakterystycznych dla eksploatacji środków technicznych.

Maszyny stwarzają następujące zagrożenia:

–

mechaniczne,

–

elektryczne,

–

termiczne,

–

hałasem,

–

drganiami mechanicznymi,

–

promieniowaniem,

–

substancjami szkodliwymi,

a także wynikające z niezachowania zasad ergonomii na etapie projektowania i konstruowania
maszyn i urządzeń.

Głównymi przyczynami wypadków przy maszynach i urządzeniach w górnictwie są:
1. Eksploatacja maszyny niezgodnie z jej przeznaczeniem.
2. Zły stan techniczny maszyn.
3. Brak uwagi lub lekkomyślność w postępowaniu pracowników, zmęczenie, pośpiech.
4. Eksploatacja urządzenia bez osłon lub innych urządzeń zabezpieczających, brak ochron

osobistych.

5. Obsługa maszyn przez osoby nieupoważnione.
6. Wypadki spowodowane porażeniem prądem elektrycznym (nieprawidłowe wykonywanie

pracy, nie wyłączenie urządzenia z sieci elektrycznej na czas naprawy, uszkodzenie
urządzeń elektrycznych).

7. Przebywanie pracowników na drogach transportowych w czasie ruchu środków

transportowych lub w bezpośrednim sąsiedztwie będących w ruchu elementów maszyn.

8. Wykonywanie czynności konserwacyjno-obsługowych maszyn w ruchu.
9. Nieprzestrzeganie

obowiązujących

przepisów

dotyczących

prowadzenia

prac

w warunkach szczególnie niebezpiecznych oraz brak skutecznego nadzoru nad tymi
pracami.

Główne zagrożenia ze strony urządzeń mechanicznych

Wszystkie części maszyny wykonujące ruch, wytwarzające pył lub odpryski ciał stałych

i ciekłych, powinny być wbudowane w korpus maszyny lub zabezpieczone osłonami.

Miejscami wzmożonego ryzyka wypadkowego w urządzeniach mechanicznych są

następujące współpracujące ze sobą elementy:

–

obracające się wały wrzecion, głowic, sprzęgieł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

miejsca nabiegania obracających się kół ciernych, kół zębatych,

–

miejsca nabiegania pasa, łańcucha lub taśmy na koło np. przy napędzie pasowym,

–

miejsca nabiegania zębów koła zębatego na zębatkę,

–

miejsca zbiegania się korbowodu z kołem, wyrobieniem lub tarczą,

–

miejsca zbliżania się części ruchomych do stałych, np. w urządzeniach nawrotnych,

–

wystające części na elementach obracających się,

–

obracające się w obudowie ślimaki,

–

miejsca miedzy obracającymi się korbami ręcznymi a częściami stałymi,

–

obracające się narzędzia tnące w przestrzeni między obwodem a krawędzią podpórki,

–

narzędzia tnące i skrawające wykonujące ruch prostoliniowy,

–

ramiona obracających się maszyn, miejsca ruchu przeciwwag,

–

pasy przy napędzie szybkobieżnym oraz spinacze poruszających się pasów.
Ponadto niebezpieczeństwo wypadku stwarzają: wadliwe zabezpieczenia przed

przypadkowym włączeniem mechanizmów, posługiwanie się niesprawnymi narzędziami itp.

Rys. 1. Przykłady miejsc niebezpiecznych sprzęgła i różnych przekładni a) sprzęgło tarczowe, b) koła zębate,

c) napęd pasowy, d) koło zębate i zębatka [2, s. 103]

Rys. 2. Przykłady miejsc niebezpiecznych w różnych mechanizmach a) korbowód, b) suwak strugarki

poprzecznej, c) wystający klin i wkręt, d) ślimak w obudowie d) korba ręczna [2, s. 103]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Przykłady miejsc niebezpiecznych w mechanizmach a) nożyce, b) koło pasowe z ramionami,

c) przeciwwaga, d) spinacze na pasie [Mac, s.104]

Zasady ogólne przeciwdziałania wypadkom przy pracy
1. W zakładzie górniczym pracują odpowiednie służby, których zadaniem jest

przewidywanie zagrożeń oraz przeciwdziałanie ich powstawaniu.

2. Zakład górniczy musi być wyposażony w ogólnozakładową łączność telefoniczną

umożliwiającą porozumiewanie się w wyrobiskach i z powierzchnią.

3. Zakład górniczy musi być wyposażony w ogólnozakładowy system dyspozytorski

obejmujący system alarmowania oraz system kontroli stanu zagrożeń.

4. Wyznaczone maszyny, urządzenia lub instalacje posiadają możliwość samoczynnego

wyłączenia się w sytuacji zagrożenia.

5. Pracownicy są szkoleni, zapoznawani z procedurami postępowania w sytuacjach

zagrożeń.

6. Przeprowadzane są okresowe badania lekarskie i psychologiczne.

Kierownik ruchu zakładu górniczego jest odpowiedzialny za opracowanie instrukcji

bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowisk lub miejsc pracy w ruchu zakładu
górniczego związanych ze szczególnym ryzykiem określających:

−

sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,

−

zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, z uwzględnianiem zagrożeń
występujących przy wykonywaniu poszczególnych prac,

−

zasady ochrony przed zagrożeniami.
Instrukcje powinny zawierać informacje o stosowaniu sprzętu ratowniczego i działaniach,

które powinny być podjęte w przypadku zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracownik może być dopuszczony do pracy w ruchu zakładu górniczego, jeżeli:

−

posiada wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności do wykonywania pracy,

−

odbył aktualne przeszkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

posiada dostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

w wyniku badań lekarskich został uznany za zdolnego do wykonywania określonej pracy.

W zakładzie górniczym prowadzi się ewidencję osób zatrudnionych na powierzchni

i przebywających w wyrobiskach oddziałów, stosując odpowiedni sposób ewidencjonowania,
pozwalający na ustalenie ilości osób znajdujących się w tych wyrobiskach oraz
umożliwiający ich identyfikację. Każdy pracujący w wyrobisku posiada identyfikator, na
lampie górniczej i sprzęcie oczyszczającym (pochłaniaczu ochronnym) powinien być
umieszczony numer, zgodny z numerem identyfikatora.

Uwarunkowania prawne mające na celu zapobieganie wypadkom technicznym

związanym z prowadzeniem ruchu maszyn i innych urządzeń zakładu górniczego zostały
zawarte w przepisach Działu VI Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca
2002r.

Dotyczą one następujących zagadnień:

–

obowiązku utrzymywania maszyn i innych urządzeń w stanie zgodnym z dokumentacją
techniczną a także wykonywanie remontów tych maszyn i urządzeń, dokonywanie
odbioru technicznego tych maszyn i innych urządzeń po ich zainstalowaniu,

–

odpowiedzialność za prawidłową obsługę maszyn i urządzeń przez osoby uprawnione –
wyposażone w szczegółowe instrukcje uwzględniające występujące zagrożenia,

–

wymagań dla pomieszczeń, w których zainstalowane są maszyny i inne urządzenia,

–

obowiązków pracowników obsługujących maszyny i inne urządzenia.
Dalsze przepisy tego rozporządzenia oraz załączniki do rozporządzenia w różnym

stopniu szczegółowości precyzują wymagania dotyczące głównie warunków stosowania
różnych rodzajów maszyn i urządzeń:
–

obudów zmechanizowanych i maszyn urabiających, urządzeń głównego odwadniania,

–

górniczych wyciągów szybowych,

–

urządzeń i układów transportu w wyrobiskach poziomych oraz o nachyleniu do 45

–

maszyn i urządzeń elektrycznych,

–

urządzeń izotopowych z zamkniętymi źródłami promieniowania jonizującego.

W zakładach górniczych w polach zagrożonych wybuchem metanu w wyrobiskach lub

w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem pyłu węglowego instaluje się maszyny lub
urządzenia o konstrukcji dostosowanej do rodzaju zagrożenia. W zakładach górniczych
eksploatowane mogą być tylko takie maszyny oraz urządzenia obudowy przeciwwybuchowej,
które zostały oznaczone znakiem zgodności CE lub odpowiednim znakiem dopuszczenia
i zostały uprzednio poddane odbiorowi. Eksploatacja tych urządzeń może być prowadzona
przy spełnieniu warunków określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej.

W razie powstania zawału w wyrobisku, znajdujące się w nim kable elektryczne muszą

być wyłączone spod napięcia. W pobliżu urządzeń hamulczych, kołowrotów i napędów
taśmowych powinien znajdować się zapas piasku, pyłu kamiennego oraz gaśnice.

Wszelkie przenośniki muszą być utrzymane w takim stanie, aby nie mogło nastąpić

niebezpieczne nagrzanie ich elementów powodujące powstanie pożaru. Z końcem każdej
zmiany roboczej muszą być pod tym kątem skontrolowane.

Maszyny elektryczne po ukończeniu pracy muszą być wyłączone spod napięcia. Kable

i przewody elektryczne muszą być odłączone od sieci.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymagania nadzoru górniczego dotyczące bezpiecznego funkcjonowania maszyn
i urządzeń

Ze względu na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa użytkowania w warunkach

zagrożeń występujących w ruchu zakładów górniczych pewne rodzaje maszyn, urządzeń,
materiałów mogą być stosowane w zakładzie górniczym tylko po ich dopuszczeniu, w drodze
decyzji Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego.

Zasadniczym celem systemu dopuszczeń jest zagwarantowanie, w drodze działań

organów państwowego nadzoru górniczego, że w zakładach górniczych będą stosowane tylko
wyroby, które spełniają wszystkie wymagania bezpieczeństwa, zawarte w przepisach
i normach.

Do wyrobów które podlegają procedurze dopuszczeniowej, należą między innymi:

−

elementy górniczych wyciągów szybowych,

−

głowice eksploatacyjne (wydobywcze),

−

wyroby stosowane w wyrobiskach podziemnych zakładów górniczych,

−

sprzęt strzałowy.

Bezpieczeństwo stosowania wyrobów w dużej mierze zależy od przekazania

użytkownikowi wyczerpującej i pełnej informacji o wyrobie.

Informacja taka zawarta jest w dokumentacji techniczno-ruchowej, która powinna

zawierać:

−

dane techniczne,

−

identyfikację zagrożeń powodowanych przez wyrób w czasie jego użytkowania,

−

instrukcję bezpiecznego użytkowania wyrobu i informację o konieczności podejmowania
szczególnych środków bezpieczeństwa,

−

warunki stosowania wyrobu uwzględniające sposób przeprowadzania przeglądów,
konserwacji, napraw i regulacji.
Wyrób dopuszczony do stosowania w zakładach górniczych musi być oznaczony przez

dostawcę znakiem dopuszczenia, jego numerem i rokiem wydania.
Stosowane są następujące znaki dopuszczenia:
1. GX systemy budowy przeciwwybuchowej,
2. GE systemy w wykonaniu normalnym oraz maszyny i urządzenia elektryczne,
3. GM maszyny i urządzenia mechaniczne oraz taśmy przenośnikowe,
4. GG sprzęt strzałowy.

Decyzja o dopuszczeniu wyrobu do stosowania w zakładach górniczych jest wydawana

na czas określony nie dłuższy niż 5 lat i może być w tym okresie uchylona lub zmieniona.
Następuje to w sytuacji, kiedy wyrób nie spełnia wymagań technicznych, mających wpływ na
poziom bezpieczeństwa wyrobu.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Jakie jest podstawowy podział zagrożeń w górnictwie podziemnym?
2. Jakie zagrożenia stwarzają maszyny?
3. Jakie są główne przyczyny wypadków przy maszynach i urządzeniach w górnictwie?
4. W jaki sposób należy zabezpieczyć części maszyny wykonujące ruch, wytwarzające pył

lub odpryski ciał stałych i ciekłych?

5. Jakie ogólne zasady zapobiegania wypadkom przy pracy obowiązują w kopalniach?
6. Jakie są warunki dopuszczenia pracownika do pracy w ruchu zakładu górniczego?
7. Jakie są wymagania nadzoru górniczego dotyczące bezpiecznego funkcjonowania maszyn

i urządzeń?

8. Jaki akt prawny określa zasady zapobiegania wypadkom technicznym związanym

prowadzeniem ruchu maszyn i innych urządzeń zakładu górniczego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję określającą zasady bezpiecznego wykonywania pracy na wskazanym

przez nauczyciela stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją dotyczącą prowadzonych na określonym stanowisku prac

oraz dokumentacją techniczno-ruchową stosowanych na nim maszyn i urządzeń,

2) określić potencjalne zagrożenia techniczne,
3) odszukać zasady bezpiecznego stosowania określonych maszyn i urządzeń,
4) napisać instrukcję określającą zasady bezpiecznego wykonywania pracy na wskazanym

stanowisku,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacja techniczno-ruchowa producenta stosowanych na stanowisku maszyn
i urządzeń,

−

arkusz z zadaniem,

−

literatura wskazana przez nauczyciela (w tym odpowiednie akty prawne).

Ćwiczenie 2

Na podstawie dokumentacji technicznej oraz informacji z innych źródeł, określ jakie

wymagania musi spełniać maszyna, by mogła być dopuszczona do pracy w warunkach
eksploatacji podziemnej złóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dostarczoną dokumentację maszyny lub wyszukać informacje

w Internecie,

2) określić, jakie warunki muszą zostać spełnione, aby maszyna mogła zostać dopuszczona

do pracy pod ziemią,

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu oraz oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików w formacie PDF,

−

dokumentacja techniczno-ruchowa maszyny,

−

literatura wskazana przez nauczyciela (w tym odpowiednie akty prawne),

−

zeszyt przedmiotowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odnaleźć właściwe przepisy dotyczące bezpieczeństwa pracy w kopalni?



2) przeanalizować treść aktów prawnych w celu odnalezienia potrzebnych

przepisów?



3) określić rodzaj zagrożeń technicznych na określonym stanowisku pracy?



4) określić

zasady

bezpiecznej

pracy

urządzeniami

korzystając

z dokumentacji techniczno-ruchowej i innych dokumentów?



5) przygotować instrukcję bezpiecznego korzystania z maszyn i urządzeń ?



6) określić wymagania stawiane maszynom i urządzeniom przed dopuszczeniem

ich do pracy w warunkach eksploatacji podziemnej złóż?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zagrożenia naturalne

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawowe zagrożenia naturalne to zagrożenia:

−

tąpaniami,

−

pożarowe,

−

zawałami,

−

metanowe,

−

wybuchem pyłu węglowego,

−

wyrzutami gazów i skał,

−

wodne, klimatyczne.
Przebieg zjawisk związanych z zagrożeniami naturalnymi charakteryzuje się zazwyczaj

dużą gwałtownością, intensywnością rozwoju zjawiska, objęciem dużej przestrzeni oraz
dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia górników. Często prowadzą do wypadków
zbiorowych, mają więc cechy katastrofy.

Zagrożenia tąpaniami

Tąpnięcie jest to zjawisko dynamiczne spowodowane wstrząsem górotworu, w wyniku

którego wyrobisko lub jego odcinek uległo gwałtownemu zniszczeniu lub uszkodzeniu,
w następstwie czego nastąpiła całkowita lub częściowa utrata jego funkcjonalności lub
bezpieczeństwa jego użytkowania.

Przez zagrożenie tąpaniami rozumiemy możliwość wystąpienia tąpnięcia w rezultacie

niekorzystnych warunków górniczo-geologicznych w wyrobisku lub jego otoczeniu.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia

14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94,
poz. 841 z późn. zm.) ustalono trzy stopnie zagrożenia tąpaniami w podziemnych zakładach
górniczych wydobywających węgiel kamienny:

1. Do pierwszego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające

w górotworze skłonnym do tąpań, w których dokonano odprężenia:

−

przez wybranie pokładu odprężającego z zawałem stropu w odległości nie większej
niż 50 m pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem,

−

przez wybranie pokładu odprężającego z podsadzką hydrauliczną w odległości nie
większej niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym pokładem,

−

w przypadku grubego pokładu – przez czyste wybranie warstwy tego pokładu,

−

nie zachowując parametrów określonych wcześniej, ale wyniki badań i opinia
rzeczoznawcy uzasadniają takie zaliczenie w związku z występującymi warunkami
geologiczno-górniczymi oraz własnościami geomechanicznymi pokładu i skał
otaczających – a po odprężeniu tąpnięcia nie występują,

−

nie dokonano odprężenia, ale wyniki badań i opinia rzeczoznawcy uzasadniają takie
zaliczenie w związku z występującymi warunkami geologiczno-górniczymi oraz
własnościami geomechanicznymi pokładu i skał otaczających.

2. Do drugiego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające

w górotworze skłonnym do tąpań, w których nie dokonano odprężenia przez wybranie
pokładu sąsiedniego, ale wyniki badań i opinia rzeczoznawcy uzasadniają takie zaliczenie
w związku z występującymi warunkami geologiczno-górniczymi oraz własnościami
geomechanicznymi pokładu i skał otaczających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Do trzeciego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające

w górotworze skłonnym do tąpań, w których nie dokonano odprężenia przez wybranie
pokładu sąsiedniego lub wystąpiło tąpnięcie, pomimo dokonanego wcześniej odprężenia.
Ustalono również trzy stopnie zagrożenia tąpaniarni w podziemnych zakładach

górniczych wydobywających rudy miedzi.

Możliwe skutki występowania zagrożenia

Prognoza zasięgu i intensywności skutków występowania zagrożenia tąpaniami jest

bardzo trudna, w praktyce niemożliwa do przeprowadzenia. Powszechnym zjawiskiem jest
występowanie silnych wstrząsów sejsmicznych bez skutków w wyrobiskach górniczych, ale
także znane są przypadki zaistnienia skutków po wstrząsach bardzo słabych.

Stosowane środki ochronne

Środki ochronne stosowane w przypadku występowania zagrożenia tąpaniami to

różnorodna profilaktyka obejmująca zasady projektowania i wykonawstwa robót górniczych,
stosowania określonych technicznych zabiegów zmieniających własności górotworu
i sposobu obudowy oraz przedsięwzięcia organizacyjne. Niektóre z nich są wprost zalecane
w przepisach i instrukcjach (np. wyposażenie ściany w obudowę zmechanizowaną w III
stopniu zagrożenia, sposób doboru obudowy wyrobisk górniczych narażonych na
występowanie przejawów zagrożenia, sposób prowadzenia ścian w szczególnych sytuacjach
górniczych i wiele innych). Inne są ustalane przez odpowiednie służby i osoby funkcyjne
(zespół ds. tąpań, kierownik ruchu zakładu) i najczęściej dotyczą działań doraźnych.

Zagrożenia pożarami
Zagrożenie pożarowe
Pożary podziemne dzieli się na:

−

pożary endogeniczne, które są następstwem samozapalenia się węgla, wywołanego jego
utlenianiem się w warunkach uniemożliwiających odprowadzenie ciepła,

−

pożary egzogeniczne, które powstają z przyczyn zewnętrznych.
Powstawaniu pożarów endogenicznych sprzyja eksploatacja z zawałem stropu

i pozostawianie resztek nie wybranego węgla. Pożary endogeniczne powstają najczęściej
w szczelinach za obudową chodników węglowych i bezpośrednio w węglu.

Powstawanie pożarów egzogenicznych mogą powodować wadliwie działające urządzenia

elektryczne lub mechaniczne. Często są następstwem wybuchu metanu i pyłu węglowego.

Zakład górniczy powinien być wyposażony w:

–

urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy rozmieszczone w wyrobiskach oraz obiektach
i pomieszczeniach na powierzchni,

–

przeciwpożarowe rurociągi i zbiorniki wodne dla ich zasilania.

Urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy w kopalniach znajduje się w:

1) przeciwpożarowych komorach poziomowych, na poziomach wydobywczych,
2) przeciwpożarowych komorach oddziałowych (dotyczy kopalń wydobywających kopaliny

palne),

3) magazynach awaryjnych w razie eksploatacji pokładów zaliczonych do IV kategorii

zagrożenia metanowego.
Wykaz sprzętu zgromadzonego w tych komorach przeciwpożarowych oraz zasady

rozmieszczenia sprzętu przeciwpożarowego w wyrobiskach dołowych zamieszczony jest
m.in. w Kopalnianym Planie Przeciwpożarowym i dokumentacjach prowadzonych robót
górniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rurociągi przeciwpożarowe przeznaczone są do zwalczania pożarów oraz zagrożeń

pyłowych. Rurociągi przeciwpożarowe powinny być:
1) doprowadzone do wszystkich podszybi i nadszybi szybów (szybików) oraz do wszystkich

czynnych przodków,

2) zainstalowane w wyrobiskach z grupowymi i rejonowymi prądami świeżego powietrza,

w wyrobiskach z przenośnikami taśmowymi oraz w wyrobiskach z prądem powietrza
prowadzonym na upad,

3) tak zabudowane, aby nie ograniczały funkcjonalności wyrobisk i urządzeń w nich

zabudowanych, nie były narażone na uszkodzenia oraz łatwy dostęp do zasuw
i hydrantów,

4) podwieszane do obudowy za pomocą łańcuchów o odpowiedniej wytrzymałości

w odstępach nie większych niż 60 m.

Pole pożarowe to podziemna część zakładu górniczego objęta pożarem, odizolowana od

pozostałych części zakładu górniczego tamami pożarowymi.

Tamy bezpieczeństwa

Zasadniczym celem stosowania tam bezpieczeństwa jest ochrona wyrobisk przed

zadymieniem. Tamy bezpieczeństwa służą również do tłumienia pożaru przez odcięcie
dopływu powietrza do ogniska pożaru. Tama bezpieczeństwa to tama wykonana z materiału
ogniotrwałego z otwartymi drzwiami stalowymi, którą w każdej chwili można zamknąć.
Są również tamy bezpieczeństwa, w których zamiast drzwi stalowych, jest zgromadzony
materiał budowlany służący do szybkiego ich zamknięcia.

Zamykanie tam bezpieczeństwa może odbywać się ręcznie lub automatycznie, zawsze

jednak na polecenie kierownika akcji ratowniczej.

W górnictwie węglowym stosowane są gaśnice o symbolach:

−

gaśnice pianowe, GW,

−

gaśnice proszkowe, GP,

−

gaśnice śniegowe, GS – dwutlenek węgla.

W przypadku wystąpienia pożaru podejmowana jest akcja ratownicza, której celem jest:

−

ratowanie ludzi zagrożonych w wyniku pożaru podziemnego,

−

ograniczenie rozwoju pożaru,

−

zlikwidowanie pożaru,

−

otamowanie wyrobisk, w których rejonie powstał pożar,

−

zacieśnienie lub likwidacja pola pożarowego,

−

usuwanie skutków pożaru powstałego w wyniku wybuchu metanu, pyłu węglowego lub
gazów pożarowych.
Kierownik akcji ratowniczej po zlokalizowaniu miejsca pożaru powinien w szczególności

określić strefę zagrożenia pożarowego, liczbę zagrożonych ludzi oraz podjąć działania
zmierzające do ich wycofania ze strefy, uwzględniając zaistniałą sytuację wentylacyjną
i zagrożenie pożarowe.

Prace ratownicze, prowadzone w celu ratowania załogi, jak i likwidacji pożaru, powinny

być wykonywane na podstawie planu akcji przeciwpożarowej, wpisanego do książki
prowadzenia akcji ratowniczej; książka ta powinna znajdować się u kierownika akcji.

Szczegóły dotyczące prowadzenia akcji ratowniczej zostały określone w Rozporządzeniu

Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego.(Dz. U. Nr
94, poz. 838 z późn. zm.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zagrożenia zawałami

Przez zawał w wyrobisku, w którym prowadzone są roboty górnicze, rozumie się

niezamierzone grawitacyjne przemieszczenie się do wyrobiska mas skalnych lub kopaliny ze
stropu, albo ociosu w stopniu powodującym niemożność przywrócenia pierwotnej funkcji
wyrobiska w czasie krótszym niż 8 godzin.

Zagrożenia metanowe

Zwalczanie zagrożenia metanem polega na:

−

dokładnym przewietrzaniu wyrobisk,

−

wykluczeniu możliwości zapłonu i wybuchu metanu,

−

odmetanowieniu górotworu,

−

kontroli stężeń metanu w powietrzu wyrobisk.
Do kontroli stężeń metanu służą metanomierze przenośne i stacjonarne.

Wybuch mieszaniny metanu i powietrza może wystąpić wskutek:

−

prowadzenia robót strzałowych,

−

pożarów, otwartego ognia, przekroczenia temperatury zapłonu mieszaniny metanu
z powietrzem,

−

iskry elektrycznej, łuku elektrycznego lub nagrzania się części przewodzących prąd
elektryczny.
Ze względu na naturalne wydzielanie się metanu w wyrobiskach górniczych zakłady

górnicze dzielimy na:

−

niemetanowe, w których w żadnym z wyrobisk górniczych, nawet przy zaprzestaniu
przewietrzania, koncentracja metanu nie przekracza 0,1 %,

−

metanowe, w których chociażby w jednym wyrobisku stwierdzono występowanie metanu
w powietrzu w stężeniu ponad 0,1%.

Kategorie zagrożenia metanowego (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw

Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych
w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 841 z późn. zm.)

Pokłady lub ich części zalicza się do:

1) pierwszej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu

pochodzenia naturalnego w ilości od 0,1 do 2,5 m

/Mg, w przeliczeniu na czystą

substancję węglową,

2) drugiej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu

pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 2,5 m

/Mg, lecz nie większej niż 4,0 m

/Mg,

w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

3) trzeciej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu

pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 4,0 m

/Mg, lecz nie większej niż 8 m

/Mg,

w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

4) czwartej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu

pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 8 m

/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję

węglową, lub wystąpił nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.

Polem metanowym nazywamy wyrobiska w pokładzie metanowym, wraz z wyrobiskami

odprowadzającymi powietrze z tych wyrobisk.

Ustalono dwie kategorie zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych

wydobywających sól oraz dwie kategorie zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach
górniczych wydobywających rudy metali nieżelaznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od stopnia zagrożenia wybuchem wyrobiska w polach metanowych

w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny zalicza się do
wyrobisk:

−

ze stopniem „a” niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nagromadzenie metanu w powietrzu
powyżej 0,5% jest wykluczone,

−

ze stopniem „b” niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli w normalnych warunkach
przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% jest wykluczone,

−

ze stopniem „c” niebezpieczeństwa wybuchu, jeżeli nawet w normalnych warunkach
przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1%.
Kierownik ruchu zakładu górniczego zalicza wyrobiska do poszczególnych stopni

niebezpieczeństwa wybuchu, zgodnie z zasadami ustalonymi przez rzeczoznawcę.

W polach metanowych należy systematycznie badać zawartość metanu w powietrzu,

badania te są obowiązani wykonywać:

−

przodowi – przed rozpoczęciem pracy na każdej zmianie oraz w czasie pracy co
2 godziny,

−

strzałowi – przed załadowaniem otworów strzałowych, przed każdym strzelaniem i po
strzelaniu,

−

metaniarze – w miejscach wyznaczonych przez osoby dozoru ruchu oraz w razie, gdy
przerwa w obłożeniu przodku była dłuższa niż 4 godziny,

−

osoby z dozoru ruchu – przy każdorazowej kontroli miejsca pracy.

Zawartość metanu w powietrzu kopalnianym nie może przekraczać 2%, w przypadku

przekroczenia tego stężenia należy niezwłocznie wycofać załogę z zagrożonych wyrobisk,
wyłączyć prąd elektryczny, unieruchomić urządzenia mechaniczne, zagrodzić dostęp do tych
wyrobisk i zawiadomić o niebezpieczeństwie najbliższego pracownika dozoru.

W kopalniach metanowych załoga jest wyposażona w tlenowe aparaty ucieczkowe,

umożliwiające bezpieczne wycofanie się ludzi.

W celu niedopuszczenia do wybuchu metanu w warunkach zagrożenia stosuje się:

−

specjalne materiały wybuchowe,

−

obudowy ognioszczelne urządzeń elektrycznych,

−

urządzenia elektryczne z obwodami iskrobezpiecznymi,

−

urządzenia wyłączające energię elektryczną w przypadku przekroczenia dopuszczalnego
stężenia metanu.

Zagrożenie pyłowe

Na zagrożenia pyłowe składają się dwa rodzaje zagrożeń:

−

zagrożenie wybuchem pyłu węglowego,

−

zagrożenie chorobowe ze strony pyłu kamiennego oraz mieszaniny pyłu kamiennego
i węglowego.

Pokład węgla zagrożony wybuchem pyłu węglowego to pokład węgla, w którym

stwierdzono zawartość części lotnych w węglu większą niż 10% w bezwodnej
i bezpopiołowej substancji węglowej,

Pył węglowy to ziarna węgla przechodzące przez sito o wymiarach oczek równych

1x1 mm. Pył węglowy bezpieczny to pył węglowy pochodzący z pokładu węgla
niezagrożonego wybuchem pyłu węglowego. Pył węglowy niebezpieczny to pył węglowy
pochodzący z pokładu węgla zagrożonego wybuchem pyłu węglowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pył kopalniany może być zabezpieczony jeżeli zawiera:

–

co najmniej 70% części niepalnych stałych w polach niemetalowych,

–

co najmniej 80% części niepalnych stałych w polach metanowych,

–

wodę przemijającą uniemożliwiającą przenoszenie wybuchu pyłu węglowego
i całkowicie pozbawiającą ten pył kopalniany lotności.

Pył kopalniany niezabezpieczony, to pył który nie spełnia wymagań podanych powyżej.

Miejscami możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego są w szczególności:

−

miejsca wykonywania robót strzałowych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem pyłu
węglowego,

−

miejsca urabiania węgla,

−

miejsca stwierdzonych nagromadzeń metanu w ilości co najmniej 1,5%,

−

miejsca nagromadzenia pyłu węglowego niebezpiecznego w ilości co najmniej 500 g/m

wyrobiska w pyle kopalnianym niezabezpieczonym na długości większej niż 30 m,
w wyrobisku, gdzie eksploatowane są maszyny lub urządzenia elektryczne,

−

pola pożarowe,

−

zbiorniki węgla,

−

składy materiałów wybuchowych,

−

strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami w pokładach drugiej, trzeciej i czwartej
kategorii zagrożenia metanowego,

−

wyrobiska o nachyleniu większym niż 10° z transportem linowym, kołowym lub
kolejkami, w których zainstalowane są kable lub przewody elektryczne.

Klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego:

−

do klasy A

zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi

w tych pokładach lub częściach, w których występuje pył węglowy zabezpieczony
w sposób naturalny,

−

do klasy B zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi
w tych pokładach lub częściach, które nie spełniają wymagań klasy A.

W wyrobiskach zaliczonych do klasy A lub B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego

utrzymuje się strefy zabezpieczające przed przeniesieniem wybuchu. W strefach
zabezpieczających zmywa się wodą lub opyla pyłem kamiennym wyrobiska na całym ich
obwodzie, łącznie z obudową, na długości co najmniej 200 m od miejsc możliwego
zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego. Pył kopalniany usuwa się z maszyn i urządzeń
znajdujących się w wyrobisku w strefie zabezpieczającej.

W pokładach zaliczonych do klasy A stosuje się opylanie przodków przed robotami

strzałowymi pyłem kamiennym, w zaliczonych do klasy B stosuje się dodatkowo zapory
z pyłem kamiennym.

Zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w podziemnych zakładach
górniczych

Kategorie zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w podziemnych

zakładach górniczych:

−

do kategorii A zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy
w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach wymagających stosowania
sprzętu filtrującego ochrony układu oddechowego 1 klasy ochronnej, ustalonej według
Polskiej Normy.

−

do kategorii B zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy
w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach wymagających stosowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sprzętu filtrującego ochrony układu oddechowego 2 lub 3 klasy ochronnej, ustalonej
według Polskiej Normy.

−

do kategorii C zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy
w wyrobiskach, gdzie stosowany filtrujący sprzęt ochrony układu oddechowego 1, 2 lub
3 klasy ochronnej, ustalonej według Polskiej Normy, nie zapewnia skutecznej ochrony
pracowników.

Najbardziej szkodliwe dla zdrowia są cząstki pyłu zawierające krzemionkę. Mogą

wywołać przewlekłe schorzenie układu oddechowego – pylicę płuc.

Profilaktyka polega na:

−

prowadzeniu badań okresowych górników,

−

stosowaniu sprzętu filtrującego odpowiedniej klasy,

−

stosowaniu technicznych środków zapobiegającym zapyleniu powietrza m.in. urządzeń
zraszających, specjalnych odpylaczy, dodatkowych urządzeń zraszających na
kombajnach i innych urządzeń np. tzw. kurtyn wodnych, a także środków chemicznych
zmniejszających napięcie powierzchniowe wody używanej do zraszania.

Zagrożenia wyrzutami gazów i skał
Przez wyrzut gazów i skał rozumie się dynamiczne przemieszczenie rozkruszonych skał

lub węgla z calizny do wyrobisk przez energię gazów wydzielonych z górotworu w wyniku
działania czynników geologiczno-górniczych, które mogą spowodować efekty akustyczne,
podmuch powietrza, uszkodzenie obudowy i urządzeń, powstanie kawerny powyrzutowej,
zaburzenie w przewietrzaniu wyrobisk, powstanie wybuchowego nagromadzenia metanu lub
atmosfery niezdatnej do oddychania.

Przez wypływ gazów rozumie się przebiegające w krótkim czasie intensywne

wydzielanie się gazów z górotworu, które może spowodować w wyrobisku wybuchowe
nagromadzenie metanu lub atmosfery niezdatnej do oddychania, nie związane ze skutkami
zawału, tąpnięcia i odgazowania urobionych skał albo węgla lub z zaburzeniami
w przewietrzaniu wyrobiska.

Kawerna powyrzutowa to pustka w stropie, spągu lub ociosie wyrobiska powstała po

wyrzucie gazów i skał.

Kategorie zagrożenia wyrzutami metanu i skał w podziemnych zakładach górniczych

wydobywających węgiel kamienny:

−

skłonne do występowania wyrzutów metanu i skał,

−

zagrożone wyrzutami metanu i skał.
Do kategorii skłonnych do występowania wyrzutów metanu i skał zalicza się pokłady

węgla kamiennego lub ich części, w których:

−

metanonośność wynosi powyżej 8 m

/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

a zwięzłość węgla jest mniejsza niż 0,3, lub

−

metanonośność wynosi powyżej 8 m

/Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową,

a zwięzłość węgla wynosi co najmniej 0,3, ale intensywność desorpcji metanu jest
większa niż 1,2 kPa.
Do kategorii zagrożonych wyrzutami metanu i skał zalicza się pokłady węgla

kamiennego lub ich części, w których:

−

wystąpił wyrzut metanu i skał lub

−

wystąpił nagły wypływ metanu, lub

−

stwierdzono występowanie innych, objawów wskazujących na wzrost zagrożenia
wyrzutami metanu i skał.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kategorie zagrożenia wyrzutami gazów i skał w podziemnych zakładach górniczych

wydobywających węgiel kamienny.

−

do pierwszej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał zalicza się pokłady lub ich
części, w których nie wystąpiły wyrzuty gazów i skał,

−

do drugiej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał zalicza się: pokłady lub ich
części, w których wystąpiły wyrzuty gazów i skał, lub pokłady lub ich części, w których
nie wystąpiły wyrzuty gazów i skał, ale istnieją objawy wskazujące na zwiększenie
zagrożenia wyrzutami gazów i skał czyli:
a)

zwiększone ilości zwiercin, wydmuchy zwiercin i gazów, zakleszczanie lub

wypychanie wiertła w czasie wiercenia otworów,

odpryskiwanie węgla z ociosów i czoła przodku oraz trzaski w głębi calizny,

zwiększone wydzielanie gazów po robotach strzałowych,

zwiększenie ilości urobku i jego rozrzucenie na większą odległość od przodka przy

tej samej technologii wykonywania robót strzałowych,

zmniejszenie zwięzłości i zmiany struktury węgla w czasie prowadzenia wyrobiska.

Dla każdego wyrobiska zaliczonego do odpowiedniego stopnia zagrożenia wyrzutami

gazów i skał kierownik ruchu zakładu górniczego:

−

wyznacza granice pól zagrożonych skutkami wyrzutu, obejmujące wyrobiska, oraz –
stosownie do potrzeb – strefy zagrożenia gazami na powierzchni wokół szybów,

−

oznacza granice pól zagrożonych skutkami wyrzutu na przestrzennym schemacie
wentylacyjnym.
Ustalono również trzy kategorie zagrożenia wyrzutami gazów i skał w podziemnych

zakładach górniczych wydobywających sól.

Zwalczanie zagrożenia wyrzutami gazu i skał prowadzi się poprzez:

−

strzelanie wstrząsowe z powierzchni (załoga musi być wycofana),

−

wiercenie otworów badawczych i przeprowadzenie pomiarów ciśnienia i temperatury,

−

badanie zwięzłości węgla,

−

dobór odpowiedniego sposobu eksploatacji,

−

wyposażenie załogi w ucieczkowe aparaty tlenowe,

−

instalowanie urządzeń alarmujących o pojawieniu się dwutlenku węgla.

Zagrożenie wodne, klimatyczne
Podstawowym warunkiem wydajnej i bezpiecznej pracy w kopalni jest stworzenie na

dole warunków klimatycznych podobnych do powierzchniowych. Czynniki stale zmieniające
stan powietrza dostarczanego do kopalni to:

−

utlenianie się różnych ciał w kopalni,

−

wydzielanie szkodliwych gazów przez materiały wybuchowe,

−

stałe lub okresowe wydzielanie się ze skał gazów szkodliwych dla zdrowia,

−

zjawiska i inne czynniki o charakterze katastrofy (np. pożary),

−

wpływ pracujących ludzi i maszyn.
Wzrost zawartości innych gazów w atmosferze kopalni powoduje zmniejszenie

zawartości tlenu w dostarczonym powietrzu. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
ustalają, że wszystkie dostępne wyrobiska górnicze i pomieszczenia należy przewietrzać tak,
aby zawartość tlenu była nie mniejsza niż 19%, a zawartość szkodliwych lub niebezpiecznych
gazów nie przekraczała dopuszczalnej.

Skład powietrza kopalnianego
W atmosferze kopalnianej oprócz podstawowych składników powietrza atmosferycznego

mogą występować gazy szkodliwe i niebezpieczne: metan (CH

), dwutlenek węgla (CO

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NO, NO

), dwutlenek siarki (SO

), siarkowodór (H

S), pył

węglowy, gazy i inne.

Zapewnienie bezpieczeństwa w kopalni wymaga niedopuszczenie do gromadzenia się

tych gazów w nadmiernych ilościach. W tym celu:

−

przeprowadza się okresowe kontrole składu powietrza w kopalni,

−

wykonuje się pomiary zawartości poszczególnych składników przy użyciu przenośnych
przyrządów pomiarowych.

Najwyższe dopuszczalne stężenia gazów w powietrzu określone w Rozporządzeniu

Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002r.w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy,
prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego

w podziemnych zakładach górniczych przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Najwyższe dopuszczalne stężenia gazów w powietrzu [10]

Rodzaj gazu

NDS/mg/m3

(objętościowo i %)

NDSCh/mg/m3

(objętościowo i %)

Dwutlenek węgla

–

(1,0)

Tlenek węgla

180

(0,0026)

(0,015)

Tlenek azotu

(0,00026)

(0,00052)

Dwutlenek siarki

(0,000075)

(0,00019)

Siarkowodór

(0,0007)

(0,0014)

Skróty wymienione w tabeli oznaczają:
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) – to wartość średnia ważona stężenia, którego

oddziaływanie na pracownika w ciągu 8–godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego
wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności
zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie
zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh), to wartość średnia stężenia, które

nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje
w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany
roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

Tabela 2. Własności gazów występujących w podziemnych zakładach górniczych

Nazwa gazu

Symbol

Granice

wybuchowości

[%]

Barwa

Zapach

Działanie na

organizm

ludzki

Tlen

–

bezbarwny

bez zapachu

potrzebny do
życia

Azot

–

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Dwutlenek
węgla

–

bezbarwny

bez zapachu

duszący

Tlenek węgla

12–72

bezbarwny

bez zapachu

trujący

Siarkowodór

4,5–45

bezbarwny

zgniłych jaj

bardzo
trujący

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dwutlenek
azotu

–

od żółtej do
brązowej

ostry

bardzo
trujący

Dwutlenek
siarki

–

bezbarwny

ostry

trujący

Metan

5–15

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Wodór

4–72

bezbarwny

bez zapachu

obojętny

Węglowodory

2–15

–

nafty

(za

wyj. etanu)

W razie stwierdzenia w wyrobisku, że skład powietrza nie odpowiada wymogom

określonym powyżej, należy niezwłocznie wycofać ludzi z zagrożonych wyrobisk, wyłączyć
sieć elektryczną, unieruchomić maszyny i inne urządzenia a wejście do tych wyrobisk
zagrodzić, oraz zawiadomić najbliższą osobę dozoru ruchu.

Zagrożenia wodne to nagłe wtargnięcie wody lub wody z luźnym materiałem do

wyrobisk górniczych, stwarzające niebezpieczeństwo dla ludzi i ruchu kopalni.
Źródłami zagrożenia wodnego mogą być:

−

stojące i bieżące wody na powierzchni (stawy, zbiorniki sztuczne, rzeki),

−

wody podziemne (zatopione wyrobiska, warstwy wodonośne, uskoki i szczeliny
wodonośne oraz nie zlikwidowane otwory wiertnicze, przecinające warstwy wodonośne),

−

kurzawki (skały sypkie nasycone wodą, silnie z nią związane),
Zwalczanie zagrożeń wodnych polega na wszechstronnej ocenie stopnia zagrożenia,

prawidłowy dobór bezpiecznych przedwiertów oraz właściwy wybór rodzaju tamy wodnej.
Przedwiert – otwór badawczy wyprzedzający przodek drążonego wyrobiska.
Tamy wodne – są przeznaczone do izolacji wyrobisk ze strony źródeł zagrożenia. Do budowy
tam używa się drewna, cegły lub betonu. Tamy stawia się w wyrobiskach korytarzowych
prowadzących do miejsc zagrożonych wtargnięciem wody.

Przy prowadzeniu wyrobisk górniczych, którymi możliwe jest napotkanie podziemnych

zbiorników wodnych obowiązują następujące zasady:

–

wyrobiska należy prowadzić według wskazówek mierniczego,

–

muszą być prowadzone przedwierty o głębokości co najmniej 4m,

–

materiał do zamknięcia otworów należy trzymać w pogotowiu w miejscu użycia,

–

droga do ucieczki musi być zabezpieczona i oświetlona, należy ja wskazać wszystkim
pracującym przed rozpoczęciem pracy,

–

pracujący w innych wyrobiskach muszą być zabezpieczeni przed możliwym wdarciem
się wody.
Partie zagrożone nagłym wdarciem się wody do kopalni muszą być udostępniane

najmniejszą liczbą wyrobisk, możliwie dwoma. Wyrobiska te muszą być zaopatrzone w tamy
bezpieczeństwa umożliwiające natychmiastowe zamknięcie.

Temperatura w wyrobiskach nie powinna przekraczać 28ºC. Jeżeli temperatura powietrza

przekracza 28

ale jest mniejsza niż 33

należy stosować rozwiązania techniczne służące

obniżeniu temperatury oraz ograniczyć czas pracy do 6 godzin. W temperaturze powyżej 33

można prowadzić tylko prace ratownicze.

Problem wysokiej temperatury w większym stopniu występuje na dużych głębokościach,

co związane jest z temperaturą pierwotną skał. Zagrożenie to narasta również ze względu na
wzrastająca koncentrację produkcji, co z kolei związane jest ze zwiększającą się mocą
pracujących urządzeń energio-mechanicznych. Aby zminimalizować zagrożenie klimatyczne
w kopalniach prowadzi się działania profilaktyczne polegające m.in. na zwiększeniu ilości
powietrza kierowanego do przodków. Stosowane są również przewoźne urządzenia
chłodnicze o działaniu bezpośrednim pozwalające obniżyć temperaturę powietrza, szyby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wentylacyjne wyposażone w stacje wentylatorów. Na dole zakładu należy zapewnić
odpowiednią wentylację w poszczególnych wyrobiskach w zakresie ilości powietrza i jego
prędkości, aby rozrzedzić gazy kopalniane, tak by panowały tam właściwe warunki
klimatyczne. Na świecie oraz w Polsce od dawna prowadzone są badania mające na celu
wykorzystanie ciepła pochodzącego z wnętrza ziemi.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz podstawowe zagrożenia naturalne?
2. Co cechuje zagrożenia naturalne?
3. Jakie są stopnie zagrożenia tąpaniami?
4. Jakie są rodzaje pożarów podziemnych?
5. Jakie gaśnice mogą być stosowane pod ziemią, jakie są ich symbole?
6. Na czym polega zwalczanie zagrożenia metanowego?
7. Kiedy zakład górniczy określany jest jako metanowy?
8. Jakie są kategorie zagrożenia metanowego?
9. Jakie są stopnie zagrożenia wybuchem w polach metanowych?
10. Jakie są rodzaje zagrożeń pyłowych?
11. Jakie są klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego?
12. Jakie są kategorie zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia?
13. Określić, które gazy występujące w składzie powietrza kopalnianego są trujące dla ludzi?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli stopnie, kategorie lub klasy do jakich mogą być klasyfikowane

poszczególne zagrożenia oraz kryteria zaliczenia

zagrożenie

stopnie, kategorie lub klasy

kryteria zaliczenia

tąpaniami

wybuchem w polu

metanowym

metanowe

wybuchem pyłu węglowego

wyrzutami gazów i skał

działaniem pyłów

szkodliwych dla zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wpisać określenia stopni, kategorii lub klas poszczególnych zagrożeń,
2) odnaleźć w poradniku, we wskazanej literaturze lub odpowiednich aktach prawnych

kryteria zaliczenia zagrożeń do poszczególnych stopni, kategorii lub klas,

3) wpisać kryteria do tabeli,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r.
w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 841 z późn.
zm.),

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Opracuj procedurę postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia naturalnego

określającą sposób rozpoznania zagrożenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się opisem zjawiska otrzymanym od nauczyciela,
2) określić potencjalne zagrożenia naturalne,
3) odszukać w aktach prawnych i literaturze sposoby rozpoznawania danego zagrożenia,
4) napisać procedurę określającą zasady postępowania w przypadku wykrycia zagrożenia,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis zjawiska,

−

literatura wskazana przez nauczyciela (w tym odpowiednie akty prawne).

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić środki ochronne stosowane w przypadku zagrożenia tąpaniami?



2) określić, według jakich kryteriów pokłady lub ich części są zaliczane do

poszczególnych kategorii zagrożenia metanowego?

3) określić, kto i kiedy jest obowiązany prowadzić badanie zawartości metanu

w powietrzu?



4) wskazać miejsca możliwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego?



5) wskazać kryteria zaliczenia pokładu do odpowiedniej klasy zagrożenia

wybuchem pyłu węglowego?



6) wskazać kryteria zaliczenia stanowiska pracy do odpowiedniej kategorii

zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia?



7) wskazać kryteria zaliczenia pokładów węgla kamiennego do poszczególnych

kategorii zagrożonych wyrzutami metanu i skał?



8) określić zasady obowiązujące przy prowadzeniu wyrobisk górniczych,

którymi możliwe jest napotkanie podziemnych zbiorników wodnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Prawo geologiczne i górnicze

4.3.1. Materiał nauczania

Prawo geologiczne i górnicze

(tj.

Dz. U. z 2005 nr 228 poz. 1947 z późn. zm.) reguluje

kwestie:

−

własności kopalin,

−

organizacji i nadzoru prac górniczych i geologicznych,

−

odpowiedzialność za szkody wołane przez ruch zakładu górniczego.

Z prawem geologicznym i górniczym związane są wykonawcze akty prawne, wybrane

akty przedstawiono w tabeli 3:

Tabela 3. Wybrane akty wykonawcze związane z ustawą Prawo geologiczne i górnicze

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia
2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny
odpowiadać projekty zagospodarowania złóż.

Dz.U. 2001 nr 157 poz. 1866
(z późn. zm.)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 kwietnia 2002 r.
w sprawie objęcia przepisami Prawa geologicznego
i górniczego prowadzenia określonych robót podziemnych
z zastosowaniem techniki górniczej.

Dz.U. 2002 nr 62 poz. 561
(z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca
2002 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób
kierownictwa i dozoru ruchu zakładów górniczych,
mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu
stanowisk w ruchu zakładu górniczego, które wymagają
szczególnych kwalifikacji.

Dz.U. 2002 nr 84 poz. 755
(z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 czerwca
2002 r. w sprawie nabywania, przechowywania i używania
środków strzałowych w zakładach górniczych.

Dz.U. 2002 nr 92 poz. 818

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 czerwca
2002 r. w sprawie dokumentacji mierniczo–geologicznej.

Dz.U. 2002 nr 92 poz. 819

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca
2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego.

Dz.U. 2002 nr 94 poz. 838
(z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie planów
ruchu zakładów górniczych

Dz.U. 2002 nr 94 poz. 840

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie
zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych.

Dz.U. 2002 nr 94 poz. 841

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca
2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy,
prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych.

Dz.U. 2002 nr 139 poz. 1169
(z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie
przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu
strzałowego w zakładach górniczych

Dz.U. 2003 nr 72 poz. 655

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgodnie z ustawą Prawo geologiczne i górnicze stosowane są następujące definicje:

Zakład górniczy – wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących
bezpośrednio do wydobywania kopaliny ze złoża, w tym wyrobiska górnicze, obiekty
budowlane oraz technologicznie związane z nimi obiekty i urządzenia przeróbcze.
Obszar górniczy – przestrzeń, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do
wydobywania kopaliny oraz prowadzenia robót górniczych związanych z wydawaniem
koncesji.
Teren górniczy – przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót
górniczych zakładu górniczego.
Wyrobisko górnicze – przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub w górotworze powstała
w wyniku robót górniczych.
Roboty górnicze – wykonywanie, zabezpieczanie lub likwidowanie wyrobisk górniczych
w związku z działalnością regulowaną ustawą.

W każdym zakładzie górniczym powinien być opracowany plan ruchu zakładu

górniczego określający szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia:
1) bezpieczeństwa powszechnego,
2) bezpieczeństwa pożarowego,
3) bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego,
4) prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem,
5) ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi,
6) zapobiegania szkodom i ich naprawiania.

Plan ruchu podlega zatwierdzeniu, w drodze decyzji, przez właściwy organ nadzoru

górniczego.

Ruch zakładu górniczego może się odbywać tylko pod kierownictwem i dozorem osób

posiadających odpowiednie kwalifikacje.

Przedsiębiorca jest zobowiązany:

1) rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki

zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń, w tym oceniać i dokumentować
ryzyko zawodowe występujące w ruchu zakładu górniczego oraz stosować niezbędne
środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko,

2) posiadać odpowiednie środki materialne i techniczne oraz właściwie zorganizowane

służby ruchu do zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i bezpieczeństwa ruchu
zakładu górniczego,

3) prowadzić ewidencję osób przebywających w zakładzie górniczym.

Występujące w zakładach górniczych zagrożenia naturalne: tąpaniami, metanowe,

wyrzutami gazów i skał, wybuchem pyłu węglowego, wodne, erupcyjne, siarkowodorowe,
radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, a także działaniem pyłów
szkodliwych dla zdrowia, podlegają zaliczeniu do poszczególnych stopni (kategorii, klas)
zagrożeń. Zaliczeń tych dokonuje odpowiedni organ nadzoru górniczego.

Minister właściwy do spraw administracji publicznej określił, w drodze rozporządzenia:

1) kryteria oceny zagrożeń naturalnych, w zależności od rodzaju kopaliny, natężenia

występowania zagrożeń, przestrzeni występowania zagrożeń i rodzaju zakładu
górniczego, a także szczegółowe zasady zaliczania tych zagrożeń,

2) sposób zaliczania złóż (pokładów), ich części lub wyrobisk do poszczególnych stopni

(kategorii, klas) zagrożeń,

3) przypadki, w których zaliczeń może dokonywać kierownik ruchu zakładu górniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedsiębiorca jest zobowiązany przeszkolić pracowników zakładu górniczego

w zakresie znajomości przepisów regulujących bezpieczne wykonywanie pracy w zakładzie
górniczym i nie może zatrudnić pracownika, który nie wykazał się dostateczną znajomością
tych przepisów.

Przedsiębiorca jest zobowiązany do:

1) posiadania zorganizowanego ratownictwa górniczego,
2) zapewnienia

stałej

możliwości

udziału

akcji

ratowniczej

zawodowych

specjalistycznych służb Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego,

3) udzielenia pomocy innemu zakładowi górniczemu w razie wystąpienia zagrożenia

bezpieczeństwa pracowników lub ruchu tego zakładu.

Stanowisko pracy powinno spełniać wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz być

zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii

Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,

środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,
zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzującą

możliwości człowieka, potrzebną, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.

Coraz powszechniejszą jest świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek

będzie w stanie osiągać dużą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania
z technicznymi środkami pracy oraz środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca
i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.

Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest:

−

wybór optymalnych metod pracy,

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska
materialnego pracy,

−

właściwy dobór pracowników,

−

zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,

−

zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podstawowy akt prawny dotyczący górnictwa?
2. Czym jest zakład górniczy?
3. Co rozumiesz pod pojęciem obszar górniczy?
4. Na czym polegają roboty górnicze?
5. W jakim celu jest opracowywany plan ruchu zakładu górniczego?
6. Czym zajmuje się ergonomia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj akty prawne związane ze zwalczaniem zagrożeń w górnictwie. Wypisz nazwę

aktu prawnego, kiedy został opublikowany oraz paragrafy odnoszące się do zagrożeń górniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiednie akty prawne,
2) przeanalizować ich treść w zakresie zagrożeń górniczych,
3) wypisać informacje na temat nazwy aktu prawnego, daty publikacji oraz w których

paragrafach zostały poruszone zagadnienia dotyczące zagrożeń górniczych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu z oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików PDF.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj akty prawne związane z ratownictwem górniczym. Wypisz nazwę aktu

prawnego, kiedy został opublikowany oraz odpowiedz na następujące pytania:
1) co jest zadaniem służb ratownictwa górniczego?
2) co to jest plan ratownictwa i co powinien zawierać?
3) co to jest drużyna ratownicza i kto w jej skład wchodzi?
4) w jaki sprzęt powinna być wyposażona kopalniana stacja ratownictwa górniczego?
5) kto może zostać ratownikiem górniczym?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać odpowiednie akty prawne,
2) przeanalizować ich treść,
3) odpowiedzieć pisemnie na pytania zawarte w treści ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu z oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików PDF.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie kwestie reguluje Prawo geologiczne i górnicze?



2) wymienić wybrane akty wykonawcze związane z ustawą?



3) zdefiniować pojęcia: zakład górniczy, obszar górniczy, teren górniczy,

wyrobisko górnicze, roboty górnicze?



4) określić co powinien zawierać plan ruchu zakładu górniczego?



5) określić obowiązki przedsiębiorcy wynikające z ustawy Prawo

geologiczne i górnicze?



6) zdefiniować pojęcie ergonomii?



7) wyjaśnić jakie są podstawowe zadania organizacji pracy w procesie

produkcji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących przeciwdziałania zagrożeniom technologicznym.

Wszystkie zadania są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część– poziom podstawowy,

II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do zagrożeń technicznych zaliczane jest zagrożenie

a) zawałami.
b) wodne.
c) hałasem.
d) tąpaniami.

2. Rysunek przedstawia miejsce niebezpieczne w mechanizmie

a) nożyc.
b) przeciwwagi.
c) korbowodu.
d) korby ręcznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Za opracowanie instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy dla stanowisk lub miejsc

pracy w ruchu zakładu górniczego związanych ze szczególnym ryzykiem odpowiedzialny
jest
a) kierownik ruchu zakładu.
b) dyrektor techniczny.
c) kierownik kopalnianej stacji ratownictwa górniczego.
d) zespół powołany przez zarząd.

4. Identyfikacja osób przebywających pod ziemią jest możliwa na podstawie

a) legitymacji pracowniczej.
b) identyfikatora, którego numer jest umieszczony na lampie górniczej i sprzęcie

oczyszczającym.

c) identyfikatora, którego numer jest umieszczony na ubraniu roboczym.
d) identyfikatora, którego numer jest umieszczony na ubraniu roboczym i lampie

górniczej.

5. Do zagrożeń stwarzanych przez maszyny nie należą zagrożenia

a) mechaniczne.
b) elektryczne.
c) hałasem.
d) wodne.

6. Stopnie zagrożenia tąpaniami, według których klasyfikowane są pokłady to

a) A, B, C.
b) pierwszy i drugi.
c) pierwszy, drugi i trzeci.
d) A, B, C, D.

7. Do pierwszej kategorii zagrożenia wyrzutami gazów i skał zalicza się pokłady lub ich

części, w których
a) rzadko występują wyrzuty gazów i skał.
b) nie wystąpiły wyrzuty gazów i skał.
c) wystąpiły wyrzuty gazów i skał.
d) nie wystąpiły wyrzuty gazów i skał, ale istnieją objawy wskazujące na wzrost

zagrożenia.

8. Wycofanie załogi z wyrobisk zagrożonych jest przeprowadzane, jeżeli zawartość metanu

w powietrzu kopalnianym przekracza
a) 0,5%.
b) 1%.
c) 2%.
d) 5%.

9. Pożar endogeniczny to pożar

a) powstający wskutek zwarcia instalacji elektrycznej.
b) powstający wskutek samozapalenia się węgla.
c) powstający wskutek nadmiernego tarcia.
d) wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Najwyższe zagrożenie metanowe występuje w pokładzie zaliczonym do kategorii

a) pierwszej.
b) czwartej.
c) a.
d) d.

11. W górnictwie węglowym stosowane są gaśnice

a) pianowe.
b) proszkowe.
c) śniegowe.
d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

12. Wyrobisko w polu metanowym, w którym w normalnych warunkach przewietrzania

wykluczone jest nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1% zaliczamy do
wyrobiska ze stopniem niebezpieczeństwa wybuchu.
a) „a”.
b) „b”.
c) „c”.
d) „d”.

13. Pokład węgla zagrożony wybuchem pyłu węglowego to pokład węgla, w którym

stwierdzono zawartość części lotnych w węglu w bezwodnej i bezpopiołowej substancji
węglowej większą niż
a) 1%.
b) 5%.
c) 10%.
d) 20%.

14. Pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi w tych pokładach lub

częściach, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny są
zaliczone do
a) nie zagrożonych wybuchem pyłu węglowego.
b) klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.
c) klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego.
d) żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa.

15.

Do kategorii A zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy

w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach wymagających stosowania
sprzętu filtrującego ochrony układu oddechowego
a)

1 klasy ochronnej.

2 klasy ochronnej.

3 klasy ochronnej.

2 lub 3 klasy ochronnej.

16. Niezamierzone grawitacyjne przemieszczenie się do wyrobiska mas skalnych lub

kopaliny ze stropu, albo ociosu w stopniu powodującym niemożność przywrócenia
pierwotnej funkcji wyrobiska w czasie krótszym niż 8 godzin to
a) tąpnięcie.
b) wybuch.
c) zawał.
d) wyrzut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym przestrzeń objęta przewidywanymi

szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego to
a)

zakład górniczy.

obszar górniczy.

teren górniczy.

wyrobisko górnicze.

18.

Działania profilaktyczne podejmowane w pokładach zagrożonych wybuchem pyłu

węglowego zaliczonych do klasy B to
a)

opylanie przodków przed robotami strzałowymi pyłem kamiennym.

stosowanie zapór z pyłem kamiennym.

odpowiedzi a i b są prawidłowe.

żadna odpowiedź nie jest prawidłowa.

19.

Pustka w stropie, spągu lub ociosie wyrobiska po wyrzucie gazów i skał to

przestrzeń powyrzutowa.

zawał powyrzutowy.

grota powyrzutowa.

kawerna powyrzutowa.

20.

Znakiem dopuszczenia GX oznacza się

systemy budowy przeciwwybuchowej.

maszyny i urządzenia elektryczne.

maszyny i urządzenia mechaniczne oraz taśmy przenośników.

sprzęt strzałowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………..……

Przeciwdziałanie zagrożeniom technologicznym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Karman J.: Górnictwo. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1975
2. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa1996
3. www.pip.gov.pl
4. www.ohpdlaszkoly.pl
5. Prawo geologiczne i górnicze (tj. Dz. U. 2005 nr 228, poz. 1947 z późn. zm.)
6. Przewodnik po zawodach, tom IV, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej,

Warszawa 2003

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie

bezpieczeństwa

higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego

zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz. U. Nr
139, poz. 1169 z późn. zm)

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r.w sprawie

minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.(Dz. U. Nr 191, poz. 1596
z późn. zm.)

9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r.

w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 841 z późn.
zm.)

10.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa

górniczego.(Dz. U. Nr 94, poz. 838 z późn. zm.)