Projekt

Diagnoza z zastosowaniem

Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

i wspomaganie dzieci pięcioletnich w osiąganiu

gotowości do podjęcia nauki w szkole

realizowany na zlecenie

Ministerstwa Edukacji Narodowej

w ramach programu

Bezpieczna i Przyjazna Szkoła

Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno –

Pedagogicznej

Warszawa

www.cmppp.edu.pl

Ocena gotowości do nauki w szkole

z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

Projekt przygotowania nauczycieli do oceny gotowości edukacyjnej

pięciolatków 2008/2009

•

wyrównywanie szans

–

projekt MEN objęcia wychowaniem

przedszkolnym pięciolatków i obniżenia wieku realizacji obowiązku
szkolnego

•

prawo Rodziców do decyzji

o podjęciu przez sześciolatka nauki w

szkole w okresie wprowadzania reformy

1.

Charakterystyka rozwojowa dziecka w wieku przedszkolnym i jego
potrzeby edukacyjne

•

kierunki rozwoju dziecka w okresie 4-6 lat

•

zadania rozwojowe u progu szkoły

2.

Koncepcja gotowości szkolnej

3.

Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5) i Skala Gotowości
Szkolnej (SGS) -

arkusze obserwacyjne (zał. nr 1 i zał. nr 2)

Ocena gotowości do nauki w szkole

z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

4.

Ogólny schemat postępowania diagnostycznego

¾

obserwacja wstępna styczeń/ luty 2009, arkusz GE-5

¾

informacja dla Rodziców i organizacja zajęć wspomagających rozwój

¾

obserwacja na koniec roku maj/czerwiec, arkusz SGS

5.

Kryteria Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5)

arkusz obserwacji

pięciolatka w styczniu/lutym 2009

(zał. nr 3)

•

opis arkusza, struktura i treść

metody, przykłady zachowań

dzieci

•

jakościowa analiza wyników obserwacji,

6.

Skala Gotowości Szkolnej (SGS)

wystandaryzowana, obserwacyjna

metoda oceny gotowości szkolnej w maju/czerwcu 2009

(zał. nr 4)

•

opis arkusza, struktura i treść

metody, przykłady zachowań

dzieci,

•

zastosowanie metody SGS przez nauczyciela

(zał. nr 5)

przebieg obserwacji, obliczanie wyników, stopnie gotowości szkolnej

Ocena gotowości do nauki w szkole

z zastosowaniem Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

7.

Analiza i interpretacja wyników obserwacji metodą

SGS –

omawianie

studiów przypadków.

(zał. nr 6, zał. nr 7)

8.

Informacja dla Rodziców o gotowości dziecka do nauki w szkole

9.

Gotowość

szkoły na przyjęcie dzieci z niepełnosprawnością

10.

Korzyści i ograniczenia w stosowaniu SGS i wnioskowaniu na
podstawie wyników obserwacji uzyskanych tą

metodą

11.

Przedstawienie elektronicznej wersji Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

Elżbieta Koźniewska

Pracownia Rozwoju Poradnictwa

CMPPP

Kilka uwag o rozwoju człowieka

Człowiek rozwija się

w ciągu całego życia

. Ścieżka rozwoju każdego

człowieka jest odmienna od pozostałych. Psychologowie starają

się

jednak odkryć

prawidłowości rozwoju, wyodrębnić

etapy, wskazać

kryzysy, jakie mogą

wynikać

ze zmian takich jak np. rozpoczęcie

nauki w szkole czy podjęcie pierwszej pracy.

Czynniki rozwoju

to biologiczne wyposażenie człowieka, cechy

środowiska, w którym żyje, zorganizowana edukacja i własna

aktywność.

Cechą

współczesności jest

zmienność

kontekstów rozwoju

i

związane z tym zróżnicowanie doświadczeń

rozwojowych ludzi.

Wobec braku ciągłości (zmiany miejsca pobytu, zmiany pracy)

własna aktywność

wydaje się

zyskiwać

na znaczeniu w procesie

rozwoju człowieka w ciągu całego życia.

Inicjatywa i poczucie kompetencji

W teorii rozwoju psychospołecznego E. Eriksona

(1997)na wiek

przedszkolny przypada taki etap rozwoju, który niesie ze sobą,

między innymi, wewnętrzny konflikt między inicjatywą

a poczuciem

winy. Żeby rozwiązanie tego konfliktu było korzystne dla dalszego

rozwoju,

dzieciom potrzebna jest przestrzeń

do eksploracji,

realizowania własnych pomysłów, nawiązywania kontaktów

.

Młodszy wiek szkolny wiąże się

z wewnętrznym kryzysem między

poczuciem kompetencji a poczuciem niższości. W tym okresie

rozwojowym z tego punktu widzenia dzieciom potrzebne są

wymagania na miarę

ich możliwości, pochwały i przekonanie, że

potrafią

sobie poradzić

z zadaniami,

które są

przed nimi

postawione.

Charakterystyka rozwojowa dzieci

w wieku przedszkolnym

ƒ

silna więź z rodziną,

ƒ

potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, stałości środowiska,

ƒ

odporność psychofizyczna zależna od pory dnia, pory roku, pogody,

ƒ

krótki czas skupienia uwagi,

ƒ

poznawanie świata poprzez działanie, w „całościowy” sposób,

ƒ

myślenie konkretne i konkretno – obrazowe,

ƒ

ćwiczenie zmysłów i ich integracji,

ƒ

duża aktywność fizyczna, ruch, manipulacja,

ƒ

pytania jako przejaw ciekawości,

ƒ

egocentryzm jako cecha rozwojowa, potrzeba uwagi, bycia w centrum,

ƒ

duża wrażliwość uczuciowa, rola uczuć w poznawaniu i przeżywaniu świata

ƒ

intensywny rozwój wyobraźni, odtwarzanie w zabawie sytuacji i ról społ.,

ƒ

potrzeba warunków dla własnej inicjatywy,

Kierunki rozwoju dziecka w wieku 4-6 lat

Rozwój w tym okresie polega na dążeniu do samodzielności

oraz wzbogacaniu i różnicowaniu wewnętrznej

reprezentacji środowiska (Matczak 2003)

W wieku 4-6 lat rozwój dziecka charakteryzuje się

wzrostem:

¾

dowolności procesów poznawczych,

¾

kontroli nad zachowaniem zgodnie z wymaganiami dorosłych,

¾

umiejętności współdziałania z rówieśnikami,

oraz
¾

początkiem odwracalności operacji umysłowych.

Zadania rozwojowe dzieci związane

z rozpoczęciem nauki w szkole

Oczekiwania społeczne związane z rozpoczęciem nauki w szkole
(

Szuman 1970

, Brzezińska 1992, Stefańska-

Klar 2000)

1.

Zdobywanie wiedzy i umiejętności poznawczych, rozumienie

świata, posługiwanie się

reprezentacją

symboliczną

(poziom rozwoju poznawczego)

2.

Współdziałanie z rówieśnikami, działania wspólnotowe

(poziom rozwoju fizycznego i społecznego)

3.

Osiąganie samodzielności, względnej emocjonalnej

niezależności

(poziom rozwoju emocjonalnego)

4.

Realizowanie nowych form aktywności nauki i pracy

(wrażliwość

i podatność

na nauczanie)

5.

Opanowanie czytania, pisania i matematyki

(systematyczne nauczanie)

Koncepcja gotowości szkolnej

•

Gotowość

szkolna ma wielowymiarowy charakter, wyznaczony przez

zadania rozwojowe (A. Brzezińska 1991, R. Stefańska-Klar 2000)
i obszary aktywności dziecka w środowisku przedszkolnym

•

Gotowość

do uczenia się

jest wyrażana chęcią, zainteresowaniem,

wytrwałością

pomimo trudności i osiąganiem przez dziecko

nieznacznych choćby postępów (E. Hurlock

1985)

•

Gotowość

szkolna to pojęcie związane z rozwojem dziecka ale kryteria

gotowości są

pochodną

systemu edukacji; zadań, programów,

warunków, wymagań

nauczyciela i oczekiwań

rodziców (E. Gruszczyk -

Kolczyńska 1994, B. Wilgocka

-

Okoń

2003)

Ogólny schemat postępowania diagnostycznego

¾

obserwacja wstępna styczeń/ luty 2009, arkusz
GE-5

¾

informacja dla Rodziców i organizacja zajęć

wspomagających rozwój

¾

obserwacja na koniec roku maj/czerwiec, arkusz
SGS, ocena stopnia gotowości szkolnej w sześciu
podskalach

Przykłady zachowań

i umiejętności dzieci zawartych

w arkuszu Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5)

(A) 5-latek:poznaje środowisko i siebie:

ƒ

1/A1 bada przedmioty, pyta o przyczyny obserwowanych zjawisk,

eksperymentuje

ƒ

3/A5 wymienia pory roku związane z nimi zabawy dzieci i zjawiska

przyrody

ƒ

5/A13 potrafi grupować przedmioty według różnych kryteriów

(B) 5-latek bawi się

i uczy w grupie rówieśników, zdobywa

doświadczenia społeczne:

ƒ

8/B2 mówi w sposób zrozumiały dla innych np. o swoich potrzebach

ƒ

9/B3

zaprasza dzieci do zabaw i rozmów

ƒ

13/B20 łatwo wybucha złością, płaczem, zachowuje się impulsywnie w

stopniu utrudniającym mu kontakty z dziećmi

Przykłady zachowań

i umiejętności dzieci zawarte

w arkuszu Gotowości Edukacyjnej Pięciolatka (GE-5)

(C) osiąganie samodzielności

ƒ

15/C2 sam podejmuje próby poradzenia sobie z trudnością

ƒ

18/ C8 stara się przebywać blisko nauczyciela lub innej osoby

(D) realizowanie nowych form aktywności -

nauki i pracy

ƒ

19/D1/ jest zainteresowane osiągnięciem celu, stara się dokończyć

pracę

ƒ

20/D3 okazuje radość z osiągniętego wyniku

(E) opanowanie czytania i pisania oraz matematyki

ƒ

23/ E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową

ƒ

27/N rozumie sens umownych znaków

ƒ

32/E12 prawidłowo trzymać ołówek (chwyt, napięcie mięśni)

Obserwacyjna metoda dla nauczycieli

Skala Gotowości Szkolnej (SGS)

Obszary aktywności

dziecka:

A. poznawanie świata i siebie
B. zabawa i nauka w grupie

rówieśników

C. samodzielność

w trudnych

sytuacjach

D. podejmowanie zadań

i praca pod

kierunkiem nauczyciela

E. przygotowanie do nauki czytania,

pisania, matematyki

72 punkty opisują

zachowanie i

umiejętności dzieci

Nauczyciel szacuje występowanie

zachowania lub umiejętności tak,

raczej tak, raczej nie, nie

Podskale SGS

rezultat statystycznej analizy

wyników:

•

Umiejętności Szkolne (20)

•

Kompetencje Poznawcze (12)

•

Sprawność

Motoryczna (8)

•

Samodzielność

(12)

•

Niekonfliktowość

(12)

•

Aktywność

Społeczna (9)

Standardowe warunki, pomoce

i procedura obserwacji, możliwe

oszacowanie stopnia gotowości

szkolnej dla każdej z sześciu

podskal.

P

rzykłady zachowań

i umiejętności dzieci zawarte

w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

1.

Gotowość

szkolna ma wielowymiarowy charakter, wyznaczony przez zadania

rozwojowe (A. Brzezińska 1991, R. Stefańska-Klar 2000) i obszary aktywności

dziecka w środowisku przedszkolnym

ƒ

zdobywanie wiedzy i umiejętności poznawczych

np. A5 zna pory roku i związane z nimi zjawiska

ƒ

współdziałanie z rówieśnikami

np. B3 zaprasza dzieci do rozmów i zabaw

ƒ

osiąganie samodzielności

np. C3 wytrwale podejmuje próby, nie zraża się niepowodzeniami

ƒ

realizowanie nowych form aktywności - nauki i pracy

np. D1 jest zainteresowane wynikiem, stara się dokończyć prace

ƒ

opanowanie czytania i pisania

np. E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obrazkową

E12 prawidłowo trzyma ołówek

Przykłady zachowań

i umiejętności dzieci zawartych

w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

2

. Gotowość

do uczenia się

jest wyrażana chęcią, zainteresowaniem,

wytrwałością

pomimo trudności i osiąganiem przez dziecko nieznacznych

choćby postępów (E. Hurlock

1985)

ƒ

motywacyjny (obok poznawczego) aspekt uczenia się
np. B4 lubi zajęcia gimnastyczne i sportowe
E6 podejmuje próby samodzielnego czytania
E18 chętnie rozwiązuje zagadki matematyczne

ƒ

szacowanie pojawiania się zachowań na skali
tak 1 pkt
raczej tak 2 pkt
raczej nie 3 pkt
nie 4 pkt

Przykłady zachowań

i umiejętności dzieci zawarte

w Skali Gotowości Szkolnej (SGS)

3

.

Gotowość

szkolna to pojęcie związane z rozwojem dziecka ale kryteria

gotowości są

pochodną

systemu edukacji; zadań, programów, warunków,

wymagań

nauczyciela i oczekiwań

rodziców (E. Gruszczyk -

Kolczyńska

1994, B. Wilgocka

-

Okoń

2003)

ƒ

status rozwojowy dziecka
np. A10 potrafi porównać dwa obrazki różniące się szczegółami
A14 potrafi umieścić nowy obiekt w już umieszczonym szeregu

ƒ

wymagania i oczekiwania
np. E5 ma umiejętność analizy i syntezy fonemowej
E14 rysuje szlaczki literopodobne
B9 pamięta o zasadach bezpiecznego zachowania w grupie

Zastosowanie Kryteriów Gotowości Edukacyjnej (GE-5)

i Skali Gotowości Szkolnej (SGS) przez nauczyciela

1.

zapoznanie się

z arkuszem GE-5 i SGS oraz instrukcją

ich stosowania

2.

zaplanowanie pracy

-

uzyskanie zgody rodziców na zastosowanie GE-5 i SGS,

-

przygotowanie pomocy, wybranie 10 dzieci do obserwacji,

3.

przeprowadzenie obserwacji wstępnej w styczniu/lutym 2009 (GE-5)

4.

oszacowanie zachowań

i umiejętności dzieci na czterostopniowej skali

(tak -

raczej tak -

raczej nie -

nie), analiza jakościowa, informacja dla

rodziców o zachowaniach, umiejętnościach i potrzebach dziecka

5.

projekt działań

nauczyciela,

dobór zajęć, sytuacji i doświadczeń

edukacyjnych potrzebnych dziecku

6.

obserwacja na koniec roku w maju/ czerwcu 2009 (SGS)

analiza

jakościowa i ilościowa, ocena stopni gotowości szkolnej,
podsumowanie pracy, informacja dla rodziców o gotowości dziecka
do nauki w szkole

Ogólnopolskie badania standaryzacyjne

Skali Gotowości Szkolnej (SGS) -

maj 2006

•

badania przeprowadzono z udziałem dzieci sześcioletnich w całej Polsce

(losowa, reprezentatywna próba 4000 dzieci)

-losowo dobrano 250 szkół, 250 przedszkoli

-losowo dobrano 8 dzieci do obserwacji przez nauczyciela (SGS)

2 dzieci do badań

psychologicznych i logopedycznych (1000 dzieci)

•

psychologowie wykonali 3 testy psychologiczne oraz próby czytania i

umiejętności matematycznych (po 500 dzieci) oraz Kwestionariusz dla

Rodziców

•

logopedzi wykonali próby umiejętności językowych i komunikacyjnych

•

badania zrealizował

w terenie ośrodek badawczy ARC Rynek i Opinia, przy

udziale zespołu projektowego CMPPP

•

ankieterzy ARC przeprowadzili Kwestionariusz dla Nauczycieli

Zaburzenie, odchylenie, norma

Statystyczna interpretacja wyników

Stopnie gotowości szkolnej w podskalach

SGS

Podskale: Kompetencje Poznawcze, Samodzielność,

Niekonfliktowość, Aktywność

Społeczna

Rozkład wyników normalny.

3 stopnie gotowości szkolnej.

średni (2)

–

zbiór wyników oddalonych od średniej o nie więcej niż

1

odchylenie standardowe, około 70% dzieci

wysoki (3)

–

zbiór wyników wyższych oddalonych od średniej o

więcej niż

1 odchylenie standardowe, około 15 % dzieci

niski (1)

–

zbiór wyników niższych oddalonych od średniej o więcej

niż

1 odchylenie standardowe, około 15 % dzieci

Statystyczna interpretacja wyników

Stopnie gotowości szkolnej w podskalach

SGS (2)

Podskale: Umiejętności Szkolne, Sprawność

Motoryczna

Rozkład wyników lewoskośny.

2 stopnie gotowości szkolnej.

zgodny z oczekiwanym (Z)

–

uzyskuje 75 % dzieci

niższy od oczekiwanego (N)

–

uzyskuje 25% dzieci

W

yniki 1 grupy. W/DS/16 (2006)

3

3

2

z

2

z

5

Janek

2

2

2

z

3

z

7

Ola

3

3

2

z

3

z

7

Paweł

2

2

2

z

2

z

5

Darek

3

3

2

z

2

z

5

Kamila

2

2

3

z

3

z

7

Marek

2

2

2

z

2

z

5

Kasia

2

2

2

n

3

z

7

Piotr

Społ.

Nkonfl.

Samo.

Motor.

Komp.

Szkol.

Ogólna

Wyniki 2 grupy. DM/DS/16 (2006)

2

1

1

n

1

n

1

Paula

2

1

2

z

2

n

6

Wanda

2

1

2

z

2

n

6

Kamila

2

2

2

z

2

z

6

Ania

2

1

1

z

1

n

2

Karol

2

2

z

2

n

1

Marek

2

2

1

z

2

n

5

Ola

1

1

1

n

2

n

3

Krysia

Społ.

Nkonfl.

Samo.

Motor.

Komp.

Szkol.

Ogólna

1

Stopnie gotowości szkolnej w podskalach

SGS

nie wyznaczają

normy rozwojowej

Wyniki uzyskane za pomocą

jednej metody obserwacyjnej nie

mogą

być

jedyną

podstawą

podejmowania decyzji

pedagogicznych

•

Niski (1) lub niższy od oczekiwanego (N)

stopień

gotowości

szkolnej to znak ryzyka niepowodzeń. Każde dziecko, które

uzyskuje niski lub niższy od oczekiwanego stopień

gotowości

szkolnej

wymaga pogłębionej

diagnozy.

•

Wysoki stopień

(3)

gotowości szkolnej jest sygnałem, dużych

potrzeb dziecka w danym obszarze aktywności

Kierunki interpretacji wyników SGS

Co ułatwi a co utrudni dziecku naukę

w I klasie?

•

NUSZ

oznacza grupę

dzieci, które mają

niższe od oczekiwanych

wyniki w podskali

Umiejętności Szkolne. Wyniki w pozostałych

podskalach

wskażą

mocne strony i problemy dziecka.

•

ZUSZ

oznacza grupę

dzieci, które mają

zgodne z oczekiwanymi

wyniki w podskali

Umiejętności Szkolne. Wyniki w pozostałych

podskalach

mogą

być

pomocne w ocenie innych aspektów

gotowości dziecka do nauki w szkole i ukierunkować

działania

profilaktyczne

Czynniki skorelowane z rodzicielską

oceną

gotowości do nauki w szkole

•

wielkość

miejsca zamieszkania –

brak zależności

•

płeć

rodzica –

ojcowie oceniają

niezależnie od płci dziecka, mamy wyżej

oceniają

gotowość

córek

•

rozwój fizyczny dziecka –

istotna korelacja

między wzrostem i wagą

dziecka a

oceną

gotowości

•

zaburzenia rozwoju –

tylko wystąpienie wady mowy

wpływa na obniżenie

oceny gotowości

•

wykształcenie rodziców –

brak zależności

•

aktywność

zawodowa rodziców –

brak zależności z wyjątkiem emerytów i

rencistów

•

sytuacja materialna –

wysoki związek

•

warunki mieszkaniowe –

zależność, korzystny jest własny pokój

•

sposób spędzania przez rodzinę

czasu wolnego –

bardzo wysoki związek

•

częste czytanie książek (tylko 19,8%) –

bardzo wysoki związek

•

miejsce przygotowania (szkoła –

przedszkole) nieistotne

O „gotowości”

szkoły

do przyjęcia dzieci z niepełnosprawnością

Proponowany sposób interpretacji wyników Skali Gotowości

Szkolnej (SGS) pozwala rodzicom i nauczycielom dzieci
niepełnosprawnych analizować

ich gotowość

do nauki w szkole

poprzez umiejętności i zachowania w różnych sferach
aktywności.

W publikacji Doradca Nauczyciela Sześciolatków artykuł

o tym, jak

przygotować

szkołę, rodziców i nauczycieli na przyjęcie dzieci

niepełnosprawnych napisały

Mirosława Suchocka i Lidia Pielaszek

Korzyści ze stosowania SGS

¾

wprowadzenie pojęcia gotowości szkolnej uwzględniającego

różne wymiary rozwoju dziecka,

¾

ukierunkowanie obserwacji nauczyciela na różne zachowania

dziecka w wielu sytuacjach, w tym na umiejętności społeczne i na

osiągnięcia dzieci,

¾

przeprowadzenie obserwacji w naturalnych warunkach,

¾

współpraca z rodzicami,

w tym poprzez uzyskanie zgody na

stosowanie SGS i przekazanie wyników obserwacji rodzicom,

¾

stosowanie wystandaryzowanej metody,

¾

wzbogacenie rozumienia zachowań dzieci o wyniki badań,

¾

możliwość korzystania z elektronicznej formy metody

i podręcznika.

Wspieranie dzieci w osiąganiu gotowości szkolnej -

zadania (nie tylko) dla nauczyciela.

ƒ

obserwowanie zachowań, poznawanie i rozumienie dzieci,

świadomość różnic uwarunkowanych kulturowo i społecznie

a także wynikających ze stanu zdrowia dzieci,

ƒ

wspieranie rozwoju dzieci poprzez bogate, zróżnicowane

środowisko wychowawcze – różnorodne materiały i sytuacje,

ƒ

wspieranie aktywności i samodzielności dzieci – zachowanie

równowagi między aktywnością dorosłych a aktywnością

dzieci,

ƒ

stopniowe przechodzenie od aktywności do podejmowania

zadań – poprzez celowe, zaplanowane zabawy,

ƒ

elastyczne stosowanie reguł w zabawach z grupą dzieci

o zróżnicowanych potrzebach,

ƒ

stopniowanie trudności zadań zapewnienie ciągłości

w edukacji, możliwość nawiązania do tego, co dziecku jest już

znane.

Wspieranie dzieci w osiąganiu gotowości szkolnej -

zadania (nie tylko) dla nauczyciela.

ƒ

zapewnienie dzieciom poczucia wartości, zadowolenia,

radości i ufności we własne siły poprzez okazywanie dumy

z ich osiągnięć;

ƒ

rozwijanie umiejętności społecznych i wielokulturowych,

wyrażania siebie, szacunku dla innych, umiejętności

komunikowania się;

ƒ

kształtowanie umiejętności językowych i komunikacyjnych,

rozwijanie słownictwa, i zdolności ujmowania relacji

przyczynowo-skutkowych;

ƒ

nie stawianie dzieciom rygorystycznych wymagań, nie

ocenianie poprawności i nie formułowanie negatywnych ocen

za brak oczekiwanych umiejętności;

ƒ

obserwowanie zachowań i umiejętności dziecka w

praktycznych, codziennych sytuacjach, znanych dziecku.

Serdecznie dziękujemy za uwagę

Rezultaty projektu BGSS (SPO-RZL

2004-2006)

a

Skala Gotowości Szkolnej (SGS)

a

Doradca Nauczyciela Sześciolatków

a

Wybrane wyniki ogólnopolskich badań

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Biuro Wdrażania EFS w Ministerstwie Edukacji Narodowej

Europejski Fundusz Społeczny