11 Wykończanie skór wyprawianych bez włosa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Szczepaniak

Wykończanie skór wyprawianych bez włosa do stanu
„crust”311[09].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Jan Skiba
mgr inż. Aleksandra Matraszek

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jan Skiba

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[09].Z3.02

„Wykończanie skór wyprawianych bez włosa do stanu „crust”” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik garbarz

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zasady kąpielowego wykończania skór

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Metody dogarbowania i napełniania skór

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Barwienie skór

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Natłuszczanie, utrwalanie oraz impregnacja skór

4.4.1. Materiał nauczania

4. 4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Odwadnianie, wygładzanie, suszenie, nawilżanie i klimatyzacja skór

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Przygotowanie powierzchni skór do wykończania właściwego

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian postępów

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu metod oraz celów wykończania skór

wyprawianych bez włosa do stanu „crust”, a także wykorzystania do tego celu nowoczesnej
techniki.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

–

cele kształcenia jakie powinieneś osiągnąć w czasie realizacji programu tej jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,

–

zestaw pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści z materiału
nauczania,

–

ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

–

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono przykładowy zestaw zadań testowych
sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki oraz
instrukcję dla ucznia i kartę odpowiedzi,

–

wykaz literatury obejmujący z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym zakresie.
Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest bardzo
ważne w dalszej nauce zawodu i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

Jednostka modułowa „Wykończanie skór wyprawionych bez włosa do stanu „crust”,

której treść teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 311[09].Z3 „Technologia
wstępnego wykończania skór”.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat jednostek modułowych

311 [09].Z3

Technologia wstępnego

wykończania skór

311[09].Z3.02

Wykończanie skór

wyprawianych bez włosa

do stanu „crust”

311[09].Z3.03

Wykończanie skór

wyprawianych z okrywą

włosową w stanie naturalnym

311[09].Z3.01

Wstępne wykończanie skór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

odczytywać i stosować instrukcje technologiczne dotyczące czynności i operacji
przygotowania skór do wykończania kąpielowego,

–

określać właściwości skóry garbowanej,

–

charakteryzować półfabrykaty skórzane: wet-blue, wet-white, wet-brown,

–

stosować podstawowe metody badania organoleptycznego wygarbowanych skór przed
procesami wykończania,

–

dobierać i stosować odzież ochrony osobistej na stanowiskach mechanicznej
i chemicznej obróbki skór,

–

stosować zasady bezpiecznej pracy i ochrony środowiska wykonując czynności
rozładunku i załadunku bębnów garbarskich, obsługi maszyn i urządzeń oraz transportu
skór między stanowiskami pracy,

–

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

–

korzystać z różnych źródeł informacji zawodowej.

–

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zastosować przepisy technologiczne kąpielowych procesów wykończania skór
o różnym przeznaczeniu,

–

obsłużyć urządzenia i agregaty do kąpielowego wykończania skór,

–

dobrać metodę dogarbowania w zależności od właściwości fizycznych i przeznaczenia
skór,

–

obliczyć składniki oraz nastawić kąpiel roboczą do procesu dogarbowania,

–

dobrać metody i techniki barwienia w zależności od rodzaju surowca i produkowanego
asortymentu skór,

–

dobrać środki do barwienia skór,

–

zorganizować proces barwienia skór,

–

dokonać organoleptycznej oceny procesu barwienia,

–

dobrać metodę oraz środki do natłuszczania,

–

sporządzić roztwór emulsji natłuszczającej,

–

skontrolować parametry technologiczne procesu natłuszczania skór,

–

dokonać oceny organoleptycznej procesu natłuszczania skór oraz kąpielowego
wykończania skór,

–

wykonać mechaniczne odwadnianie i wygładzanie skór przed suszeniem,

–

określić zasady suszenia skór,

–

dobrać urządzenia suszarnicze odpowiednio do rodzaju skóry i jej przeznaczenia,

–

dobrać metodę i technikę suszenia skór,

–

określić parametry suszenia dla różnego rodzaju skór,

–

przeprowadzić proces suszenia skór, obsłużyć urządzenia suszarnicze,

–

dokonać organoleptycznej oceny stopnia wysuszenia skór,

–

zdjąć, rozłożyć i dokonać klimatyzacji skóry po suszeniu,

–

przygotować skóry do wykończania właściwego,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady kąpielowego wykończania skór

4.1.1. Materiał nauczania

Wykończenie kąpielowe jest uszlachetnianiem właściwości skór. Samo garbowanie nie

daje produktu, nadającego się do przetwórstwa na wyroby skórzane użytkowe. Należy
jeszcze poddać skóry wielu czynnościom i operacjom określanych w technologii garbarskiej
wykończaniem skór. W procesie wykończania skóry uzyskują odpowiednią grubość,
równomierną strukturę na całej powierzchni, wymaganą miękkość i zwartość tkanki.

Proces wykończania skór można podzielić na dwa etapy:

–

wykończanie wstępne, na które składają się operacje i czynności technologiczne
nadające skórom strukturalne właściwości fizyczne takie jak: miękkość lub sztywność,
zwartość i barwę. Operacje te przeprowadza się na skórach „mokrych” poddając je
obróbce chemicznej w kąpielach wodnych garbników, barwników i tłuszczy do skór.
W technologii garbarskiej ten etap wykończania skór nosi nazwę wykończania
kąpielowego,

–

wykończanie właściwe przeprowadzane jest na skórach wysuszonych. W wykończeniu
właściwym skóry uzyskują ostateczne, żądane właściwości oraz estetyczny i modny
wygląd.
Skóry po wykończeniu kąpielowym poddawane są jeszcze operacjom mechanicznym

oraz odwodnieniu w procesie suszenia i dopiero wykończaniu właściwemu. Skóry można
wykończać zarówno od strony lica jak i od strony mizdry. Uzależnione to jest od tego, która
strona skóry ma być stroną użytkową. Przeważnie stroną użytkową skór jest strona licowa.
Jeżeli jednak lico skór nie odpowiada strukturalnie obowiązującym normom lub posiada
uszkodzonia w stopniu eliminującym je do przewidywanego przeznaczenia, stroną
użytkową skór staje się strona mizdrowa. Skóry z takim licem rozsortowuje się i przeznacza
na inny asortyment skór gotowych, np. welury lub z poprawionym licem.

Nadanie odpowiednich właściwości skórom gotowym zależy od ich przeznaczenia

asortymentowego. Ma ono wpływ na dobór odpowiedniej metody wykończania. Inaczej
wykończa się skóry, które w towarze gotowym mają być cienkie, miękkie i delikatne, jak na
przykład skóry na wierzchy obuwiowe, odzieżowe czy rękawiczkowe. Inną metodę stosuje
się wykończając skóry grubsze o zwartej strukturze, sztywne przeznaczane na spody
obuwiowe, skóry techniczne lub tak zwane ciężkie galanteryjne.

Z przyczyn ekonomiczno-technicznych od nowoczesnych metod wykończania wymaga

się, aby były one niezawodne w ich praktycznej realizacji, powtarzalne i racjonalne. Ponadto
powinny się charakteryzować łatwością wprowadzania korekt, stosunkowo niewielkim
zużyciem energii i wody, a także nie powinny obciążać ścieków szkodliwymi i trudnymi do
zlikwidowania składnikami.

Ważnym czynnikiem doboru metody wykończania jest użyty surowiec. Skóry z grubego

i zwartego strukturalnie surowca wymagają bardziej intensywnych metod wypełniania
i natłuszczania. Wiąże się to z dłuższym czasem procesów, zastosowaniem aktywniejszego
czynnika mechanicznego w kąpielach technologicznych i większych stężeń roztworów
roboczych. Bardziej zwarta struktura skór wymaga użycia specjalnych środków
chemicznych do wprowadzenia związków wykończalniczych do wnętrza skóry.

Dobór poszczególnych operacji technologicznych i kolejność ich występowania w etapie

wykończania skór zależy również od zastosowanej metody garbowania. Obecnie
podstawową metodą jest garbowanie chromowe stanowiące około 90% produkcji skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dlatego właśnie podstawą naszych rozważań będą skóry garbowania chromowego. Metoda
ta ma zastosowanie do wszystkich prawie asortymentów skór gotowych. Niewielki procent
to skóry garbowane metodą roślinną lub roślinno-syntanową stosowaną do produkcji
niektórych skór galanteryjnych, podeszwowych i podpodeszwowych. Stosowana jest też
metoda garbowania glinowego ale ma ona obecnie niewielkie zastosowanie. Inne metody
garbowania jak na przykład żelazowe i siarkowe stosowane jest sporadycznie do skór
specjalnych. W celu uzyskania poprawienia właściwości skór gotowych stosowane są
metody kombinowane polegające na łączeniu różnych metod garbowania.

Z wiadomości o budowie chemicznej skór wiemy, że wiązanie się środków chemicznych

używanych do wyprawy skór zależy od aktywności chemicznej białka kolagenu a właściwie
od reaktywności jego grup funkcyjnych. Grupami takimi są grupy aminowe i grupy
karboksylowe w łańcuchu chemicznym białka skórnego – kolagenu:

OOC – KOLAGEN – NH

Grupa Grupa

Karboksylowa Aminowa

Grupy te, zaopatrzone w ładunek elektryczny, określają sposób reagowania z różnymi

związkami również z garbnikami, tłuszczami i barwnikami. Następuje chemiczne wiązanie
się garbnika i innych środków z kolagenem.

Na wykończanie kąpielowe skór chromowych składają się następujące procesy:

–

napełnianie i dogarbowanie skór – to proces selektywnego wypełnienia skóry w obrębie
całej objętości w celu wyrównania struktury i nadania skórze właściwości
przewidzianych dla danego asortymentu,

–

barwienie skór – to łączenie ze skórą substancji barwnych nadających skórom żądany
kolor,

–

natłuszczanie skór – polega na wprowadzeniu i utrwaleniu w tkance skórnej środków
z grupy tłuszczów nadających skórom odpowiednie właściwości higieniczne wyrażające
się przepuszczalnością powietrza i pary wodnej, hydrofobowością skór, skórzanym
chwytem, delikatnym dotykiem i miękkością.

Maszyny i urządzenia stosowane do wykończania kąpielowego skór

Wszystkie wyżej wymienione procesy przeprowadzane są w roztworach kąpieli

technologicznych przy zastosowaniu urządzeń lub agregatów do kąpielowej obróbki skór.
Powszechnie stosowanymi urządzeniami są bębny garbarskie o typowej drewnianej budowie
wyposażone w półki lub kołki wywołujące czynnik ruchu kąpieli i skór podczas procesu.
Z budową i działaniem bębnów garbarskich miałeś okazję zapoznać się w materiale
nauczania poprzednich jednostek modułowych. Bębny do dogarbowania, barwienia
i natłuszczania skór charakteryzują się stosunkiem wymiarów wysokości do szerokości
urządzenia, który w przybliżeniu wynosi 3:2. Przy zobojętnianiu i dogarbowaniu stosuje się
szybkość obrotów bębna 10 do 12 obr./min. zaś przy barwieniu i tłuszczeniu szybkość
obrotów jest większa i wynosi 14–16 obr./min.

W niektórych zakładach do barwienia skór stosowane są bębny ze stali nierdzewnej

i kwasoodpornej łatwiejsze do utrzymania w czystości. W bębnach takich można prowadzić
procesy barwienia skór w kolorach jasnych i ciemnych na przemian.

Obecnie produkowane bębny do barwienia skór wyposażone są w oprzyrządowanie

automatycznego programowania pracy bębna. Umożliwia to standaryzację procesu
i uzyskiwanie powtarzalnych wybawień skór.

Wykończanie skór cienkich i delikatnych w bębnach garbarskich często prowadzi do

uszkodzeń skór przez rozdarcie i „związywanie się” skór długich i cienkich, na przykład
połówek odzieżowych lub boków na nappę obuwiową. Do niedawna większość skór
wrażliwych na obracanie w bębnie garbarskim poddawano procesom kąpielowym w cytroku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(rys. 1). Jest to urządzenie składające się ze zbiornika o zaokrąglonym dnie i wyposażone
w mieszadło łopatkowe. Łopatki mieszadła obracając się wprawiają w ruch kąpiel roboczą.

Rys. 1. Cytroki garbarskie do prowadzenia procesów kąpielowych [prospekt firmowy]

Wadą tych urządzeń jest stosowanie dużego współczynnika kąpielowego, utrudniony

załadunek i rozładunek skór, zbyt szybkie studzenie się kąpieli oraz zbyt słaby czynnik
mechaniczny poruszania skór.

Obecnie zastosowanie w garbarniach znalazły agregaty pralnicze. Aparaty zbudowane

są z ażurowego bębna podzielonego promieniowo perforowanymi ściankami na trzy równe
sekcje, co zapobiega wiązaniu się skór. Schemat działania takiego agregatu przedstawiono
na rys. 2.

Rys. 2. Schemat działania agregatu do barwienia skór [1, s. 215]:

1 – właz do napełniania i wyładowywania bębna aparatu, 2 – segmenty bębna, 3 – doprowadzenie wody,

4 – doprowadzenie roztworów roboczych, 5 – odprowadzenie kąpieli.

Bęben umieszczony jest w zbiorniku cylindrycznym spełniającym rolę pojemnika

kąpieli roboczej. W przedniej ścianie obudowy znajduje się otwór, przez który następuje
załadunek i rozładunek skór do poszczególnych sekcji. Wszystkie elementy robocze aparatu
wykonane są ze stali nierdzewnej. Aparaty wyposażone są w urządzenia do podgrzewania
kąpieli technologicznych i stałego utrzymywania temperatury w ciągu całego procesu.

Aparaty mogą pracować przy niskich współczynnikach kąpielowych co przyśpiesza

proces i zmniejsza zużycie chemikaliów, ilości roztworów roboczych i ścieków. Wadą
stosowania tego typu urządzeń jest zawsze bardziej powierzchowne barwienie niż przy
użyciu bębnów garbarskich tradycyjnych. Widok bębna do procesów kąpielowego
wykończania skór przedstawiono na rysunku 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Bęben do wykończania skór [prospekt Italprogetti]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest wykończanie kąpielowe skór?
2. Jakie procesy zaliczamy do kąpielowego wykończania skór?
3. Czym różni się wykończanie kąpielowe skór od wykończania właściwego?
4. Od czego zależy sposób wykończania skór?
5. Jakie skóry przeznaczamy do wykończania od strony mizdry?
6. Od czego zależy dobór metody i techniki wykończania skór?
7. Jakimi cechami powinny charakteryzować nowoczesne metody wykończania?
8. Do czego służą urządzenia pralnicze?
9. Jakie urządzenia stosuje się do kąpielowego wykończania skór?
10. Czy surowiec ma wpływ na procesy wykończania kąpielowego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozsortuj przekazany Ci półfabrykat wet-blue z przeznaczeniem na wykończenie

licowe i od strony mizdry.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) przygotować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp,
3) określić organoleptycznie jakość lica i mizdry skór,
4) rozsortować skóry na wyprawę z licem i na wyprawę od strony mizdry,
5) uzasadnić rozsortowanie,
6) zapisać w dzienniczku wnioski i uwagi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry wet-blue,

–

dokumentacja technologiczna: receptura wyprawy skór, normy przedmiotowe
i czynnościowe,

–

stół sortowniczy,

–

grubościomierz,

–

odzież ochrona,

–

rękawice gumowe

–

dziennik laboratoryjny.

Ćwiczenie 2

Dobierz odpowiednie parametry bębna do: dogarbowania, natłuszczania i barwienia.

Masz do dyspozycji bęben typu „pralka automatyczna”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi bębna,
3) zapoznać się z regulaminem bhp obowiązującym na stanowisku obsługi bębna,
4) zaprogramować odpowiednie obroty (ilość/min.),
5) przeprowadzić próbę „zerową”, tzn. bez załadunku skór, z samą wodą,
6) policzyć obroty i sprawdzić czy są zgodne z metodyką,
7) sprawdzić czy działają pozostałe parametry bębna (zmiana kierunków obrotów,

wskaźnik temperatury kąpieli),

8) zapisać spostrzeżenia w dzienniczku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

bęben garbarski typu „pralka automatyczna”,

–

instrukcja obsługi bębna

–

regulamin bhp i ppoż.,

–

stoper lub chronometr,

–

odzież ochronna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić jakie procesy składają się na wykończanie kąpiele skór?

2) nazwać i scharakteryzować urządzenia do kąpielowego wykończania skór ? ¨

3) wymienić cechy nowoczesnych metod wykończania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Metody dogarbowania i napełniania skór

4.2.1. Materiał nauczania

Dogarbowanie i napełnianie przeprowadza się w toku wykończenia kąpielowego.

Dogarbowanie jest procesem, w którym skóry już wygarbowane chromowo zostają
potraktowane tym samym lub innym środkiem garbującym, w celu wywołania
zamierzonych zmian właściwości fizycznych lub chemicznych. Skóry chromowe
dogarbowuje się najczęściej w celu powiększenia: pełności i sztywności (np. ekstraktami
roślinnymi i syntanami), reaktywności wobec barwników (np. związkami glinu(III),
chromu(III), cyrkonu(IV)) i aldehydem glutarowym w celu zwiększenia miękkości.

Napełnianie – polega na wprowadzeniu do wnętrza skóry środków napełniających, które
osadzają się lub wiążą chemicznie i wypełniają pory, ściślając strukturę włókienkową skóry.
Napełnianie przeprowadza się w celu powiększenia pełności skór oraz zmniejszenia różnic
strukturalnych miejsc pełnych (krupon) i luźnych (boki, kark) Do napełniania używa się
bardzo różnych środków np. garbników żywicowych (nie mających jednak samodzielnej
zdolności garbowania) w kombinacji z ekstraktami roślinnymi i syntanami anionowymi.
Dyspersje żywic osadzają się głównie w częściach luźnych skóry, a garbniki roślinne
i syntetyczne w częściach pełnych (krupon) powodując równocześnie „przejście” żywic
w postać nierozpuszczalną w wodzie.

Napełnianie i dogarbowanie przeprowadza się w bębnie w kąpielach wodnych o temp.

30–50°C i trwa zwykle 1–2 godzin.

Sposoby dogarbowania różnych rodzajów skór zależą od właściwości jakie skóry mają

posiadać w wyrobie gotowym. Również dobór odpowiednich środków dogarbowujących
i wypełniających zależy od cech skór wyprawionych. Skóry wyprawione miękkie można
podzielić na trzy podstawowe grupy, dla których sposób napełniania i dogarbowania jest
podobny. Są to:

–

Skóry z licem naturalnym, w których stroną użytkową jest strona licowa. Wytwarzane
są z surowca licu pozbawionym mechanicznych uszkodzeń jak obtarcia, zadrapania,
przecięcia, rozdarcia, dziury i ślady po uszkodzeniach gnilnych. Skóry takie
przeznaczane są na towar wysokiej klasy jakościowej w takich asortymentach jak: skóry
odzieżowe, rękawiczkowe, oraz miękkie obuwiowe i galanteryjne – softy, nappa.
Charakteryzują się miękkością, pulchnością i niekiedy ciągliwością. Zachowanie
naturalnego lica i wymienionych cech fizycznych wymaga dogarbowania tych skór
środkami zmiękczającymi tkankę skórną oraz nie powodującymi ściemnienia barwy
skór wyprawianych w jasnych kolorach. Nie wskazane jest użycie środków
pogrubiających zbytnio rysunek lica i tworzenie lica tak zwanego ordynarnego.
Obowiązuje zasada umiarkowanego napełnienia skór. Skóry muszą wykazywać
charakterystyczny chwyt skóry chromowej i posiadać delikatne uziarnienie lica.

–

Skóry z licem poprawionym o użytkowej powierzchni od strony lica wytwarzane
z surowca z lekkimi, niezbyt głębokimi uszkodzeniami fizycznymi. Uszkodzenia te
można usunąć przez lekkie oszlifowanie i wykończać je, wytwarzając powłokę kryjącą
zastępującą lico naturalne. Skóry produkowane z surowca ciężkiego, wykazujące
różnice w strukturze różnych części topograficznych wymagają intensywniejszego
dogarbowania i selektywnego napełnienia części luźniejszych. Skóry lekkie mogą być
dogarbowane znacznie słabiej. Dogarbownie prowadzi się w celu napełnienia części
luźniejszych i modyfikacji włókien tkanki licowej szczególnie jej pogrubienia
i uszczelnienia co ma znaczenie przy skórach na wierzchy obuwiowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Skóry wykończane ze szlifowaną powierzchnią użytkową. Są to skóry: welurowe
wykończane przez szlifowanie, głównie strony mizdrowej lub bardzo uszkodzonej
strony licowej i nubuki wykończane metodą oszlifowania lica skór w sposób równy
i delikatny, aby nadać skórom wygląd matowej powierzchni. Dogarbowanie ma na celu
nadanie mizdrze skór dodatniego ładunku powierzchniowego, niezbędnego w dalszym
wykończaniu, ułatwiającego przyłączanie barwników i tłuszczy. Dogarbowanie ma
również przyczynić się do zagęszczenia tkanki zewnętrznej skór lica i mizdry, aby po
oszlifowaniu otrzymać gęste, równomiernie i krótko podcięte włókno.

Środki stosowane do dogarbowania i napełniania skór

Różne cele dogarbowania skór, uzależnione od właściwości skór w różnych

asortymentach,

wymagają

stosowania

odpowiednich

środków dogarbowujących

i napełniających. W nowoczesnych sposobach wyprawy skór stosuje się gotowe preparaty
i związki chemiczne, których użycie zapewnia wymagane właściwości skór. Skład
preparatów oparty jest o substancje chemiczne posiadające pewne powinowactwo do
chemicznego lub fizycznego łączenia się z tkanką skórną lub związkami garbującymi
wprowadzonymi do skóry w procesie garbowania. Do dogarbowania mogą być używane
środki, które nie będą miały ujemnego wpływu na procesy dalszej wyprawy skór.

Do dogarbowania stosuje się garbniki mineralne, roślinne, syntetyczne, żywicowe,

mieszanki garbnikowe, polimerowe, glutarowe i inne. W większości zostały one dokładnie
omówione w poprzednich jednostkach modułowych.
Garbniki mineralne – chromowe, glinowe, cyrkonowe, żelazowe, krzemowe. Wpływają na
poprawę struktury skór oraz na wiązanie się barwników, które z garbnikami mineralnymi
tworzą w skórze związki kompleksowe dające trwałe wybarwienia. Garbniki chromowe
dodajemy dla poprawy miękkości, wybarwienia i podniesienia odporności termicznej Są to
głównie ekstrakty chromowe nadające skórom charakterystyczny chwyt skór chromowych
oraz lekko uziarniają lico skór. Wpływają również na zwiększenie ciągliwości skór.

Garbniki glinowe stosuje się przy dogarbowaniu skór, które mają być barwione na

jasne, pastelowe kolory. Garbniki te nadają też skórom większą miękkość i delikatność.

Garbniki cyrkonowe dobrze napełniają skóry, powodując zwiększenie ścisłości lica oraz

trwałości deseniowania w wykończaniu właściwym skór. Zwiększają zdolność szlifowania
lica.
Garbniki roślinno-syntanowe – są to garbniki zaliczane do grupy garbników organicznych.
Są to grupy naturalnych garbników roślinnych oraz garbników syntetycznych.

Garbniki naturalne w praktyce przemysłowej stosuje się w postaci najczęściej

sproszkowanych ekstraktów, rzadziej w postaci płynnej. Są to ekstrakty: mimozy,
quebracho, kasztanowy, drewna dębowego i sumakowy. Ekstrakt mimozy ma bardzo duże
powinowactwo do skóry chromowej i działa silnie wypełniająco. Quebracho to garbnik
silnie reagujący z warstwami zewnętrznymi skóry i powodujący osłabienie wytrzymałości
lica. Może być używany do skór z korygowanym licem, gdyż zwiększa zdolność
szlifowania. Dobrze wypełnia skóry więc nie nadaje się do dogarbowania skór miękkich.
Ekstrakty kasztana i dębu stosuje się do dogarbowania skór z poprawionym licem.
Wpływają ujemnie na elastyczność warstwy licowej skór, rysunek lica i trwałość
wybarwienia skór na działanie światła. Zagęszczając warstwy zewnętrzne ułatwiają
szlifowanie skór, dając powierzchnie o krótko podciętym włóknie. Ekstrakt sumakowy
używany jest do otrzymywania skór miękkich, pulchnych, pełnych i odpornych na działanie
światła. Używany do produkcji skór odzieżowych i rękawiczkowych.
Garbniki syntetyczne – garbniki syntetyczne stosuje się w mieszaninie z garbnikami
naturalnymi roślinnymi. Z bogatej palety tych garbników oddać należy pierwszeństwo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

buforującym i neutralizujących. Używa się ich do dogarbowania i napełniania skór
chromowych bydlęcych z poprawionym licem. Syntany wybielające stosuje się do produkcji
podszewek i skór o jasnych i białych kolorach. Jeśli zależy nam na silniejszym wypełnieniu
luźnych części skóry to dobrze jest zastosować garbniki żywicowe.
Garbniki żywicowe – są to garbniki otrzymywane w trakcie chemicznych przemian
różnych produktów organicznych. Zawierają grupy chemicznie aktywne, umożliwiające
wiązanie się ze skórą lub związkami wypełniającymi wprowadzonymi do skór w procesach
garbowania i dogarbowania. Garbniki żywicowe występują jako koloidy lub zawiesiny
w roztworach wodnych. Służą do napełniania skór w procesie dogarbowania. Wprowadzane
są do skóry w formie rozpuszczonej w wodzie, a następnie przemienione w formę
nierozpuszczalną. Garbniki strącają się na włóknie skórnym, wypełniając skórę i niekiedy
powodując jej usztywnienie. Znajdują zastosowanie do dogarbowania skór welurowych
polepszając ich jakość oraz ułatwiając szlifowanie i wybarwienie. Zwiększają elastyczność
skór, podnoszą sprężystość i charakterystyczny chwyt skóry chromowej.

Technika dogarbowania skór

Dogarbowanie zależy głównie od przeznaczenia asortymentowego i układu

topograficznego skór. O doborze środków dogarbowujących i ich zużyciu ilościowym
decyduje sposób wykończania i zakładane właściwości fizyczne skór gotowych.

Dogarbowanie skór przeprowadza się w bębnach obrotowych w roztworach wodnych

o współczynniku kąpielowym (K) zależnym od rodzaju stosowanego środka. Przy
dogarbowaniu garbnikami mineralnymi i żywicowymi współczynnik ten jest niski i wynosi
K = 0,5–1, a temperatura kąpieli: przy garbnikach żywicowych około 60–70°C, a przy
garbowaniu mineralnym 35–45°C. Dogarbowanie roślinne wymaga zastosowania
współczynnika kąpielowego K = 2–2,5 i temperatury 25°C do 30°C.

Proces dogarbowania skór chromowych można prowadzić na dwa sposoby:

–

dogarbowanie słabe, które nie zmienia w sposób istotny charakteru skóry chromowej
a otrzymana skóra jest miękka i pełna w dotyku,

–

dogarbowanie intensywne, które wypełnia skórę środkami garbującymi pozwalając
otrzymać lico podatne na szlifowanie, a skóra jest pełna, przyjemna w dotyku i lekko
usztywniona.

W praktyce produkcyjnej stosuje się zasadę polegającą na rozpoczynaniu dogarbowania
łącznie ze zobojętnianiem, a właściwe dogarbownie wymaga stopniowego dodawania co
najmniej dwóch różnych środków dogarbowujących. Zestaw środków dogarbowujących jest
bardzo istotny, gdyż musimy otrzymać w wyrobie gotowym skóry (dotyczy wykończenia
skór miękkich), które:

–

są dostatecznie odporne na rozciąganie i rozerwanie,

–

są pełne, bez luźnych miejsc, ale jednocześnie miękkie we wszystkich miejscach
topograficznych,

–

zachowują określoną ścisłość warstwy licowej i to różną w zależności od wymagań
asortymentowych i sposobu wykończenia właściwego,

–

są równo wybarwione na całej powierzchni, a szczególnie skóry w asortymentach typu
welury i nubuki.

Należy pamiętać, że ilość środków wypełniających i dogarbowujących nie może być zbyt
mała, bo wówczas otrzymamy skóry z miejscami luźnymi, o pomarszczonym, a czasem
odstającym licu. Również zbyt duża ilość środków dogarbowujących, szczególnie grupy
roślinno-syntanowej, wpływa ujemnie na własności skóry obniżając jej wytrzymałość na
rozciąganie i rozerwanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dogarbowanie skór chromowych garbnikami mineralnymi podwyższa intensywność

wybarwienia skóry. Szczególnie jeśli do dogarbowania użyjemy garbnika chromowego, a do
barwienia barwników tworzących z chromem nierozpuszczalne kompleksy. Garbniki
roślinne i syntetyczne użyte do dogarbowania skóry chromowej działają rozjaśniająco na
wybarwienie i zmniejszają jego intensywność, dając szarawy odcień w pomieszaniu
z naturalną barwą garbnika roślinnego. Na dogarbowanie mają wpływ:

Kolejności użycia środków. W przypadku środków dogarbowujących obowiązuje, znana
od dawna i obowiązująca również w odniesieniu do barwników i farbiarskich środków
pomocniczych, zasada, że pierwszy w kolejności zastosowany i działający na skórę produkt
określa właściwości jej powierzchni. Produkty o tym samym ładunku zmieniają
powierzchnię w sposób mało istotny, wędrują one natomiast do głębszych warstw skóry. To
właśnie jest przyczyną, dla której garbowanie korzystnie jest rozpoczynać mało
adstryngentnymi garbnikami pomocniczymi, np. garbnikami neutralizującymi. Produkty te
obsadzają miejsca wiązań na powierzchni skóry i chronią je przed niebezpieczeństwem
przeładownia przez, dodawane w dalszej kolejności, produkty o większym powinowactwie.
Temperatura. Niskie temperatury mają wpływ na głębsze wnikanie garbników
dogarbowujących, podobnie jak ma to miejsce w przypadku barwników i farbiarskich
środków pomocniczych,

natomiast

temperatury

wyższe

poprawiają

wiązanie

powierzchniowe. Dokładne utrzymywanie raz ustalonej temperatury dogarbowywania jest
jednym z warunków standardowej produkcji.
Ilości kąpieli. Garbniki dogarbowujące stosowane przy małych współczynnikach
kąpielowych wnikają głębiej do wnętrza skóry, niż przy dużych. Dla uniknięcia
podkreślenia rysunku lica i jego ściągania oraz pękania, środki dogarbowujące z reguły nie
powinny być wiązane zbyt powierzchownie. Z tego też względu nowoczesne metody
dogarbowywania zakładają stosowanie stosunkowo małych ilości kąpieli.
Wartość pH. Przy wszystkich anionowych garbnikach dogarbowujących obowiązuje, ta
sama co przy barwnikach, zasada, że ich wiązanie następuje tym bardziej powierzchniowo
i staje się tym mocniejsze, im niższa jest wartość pH. Prawidłowe ustawienie wartości pH
podczas neutralizacji jest istotnym instrumentem, umożliwiającym odpowiednie sterowanie
wiązania się garbników dogarbowujących.
Czas trwania procesu. Im dłuższy jest czas dogarbowywania, tym pełniejsze jest pobranie
garbników dogarbowujących oraz tym głębiej i równomierniej wnikają one w głąb skóry.
Zbyt długie obracanie skór przy dogarbowaniu może jednak spowodować otarcia
i zwiększenie luźności lica. Czas dogarbowania ustalany jest w praktyce w uzależnieniu od
rytmu produkcyjnego oraz przepustowości posiadanych bębnów i jest decydującym
czynnikiem przy ustalaniu racjonalnej receptury procesu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel dogarbowania skór?
2. Jaki jest cel napełniania skór?
3. Jakie środki stosujemy do dogarbowania i napełniania skór?
4. Od czego zależy metoda dogarbowania skór?
5. Czy potrafisz wymienić i scharakteryzować podstawowe środki stosowane do

dogarbowania i napełniania skór?

6. Od czego zależą parametry procesu dogarbowania skór?
7. Jaki wpływ na dogarbowanie ma pH i temperatura kąpieli?
8. Jakie zasady obowiązują przy prowadzeniu procesu dogarbowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wybierz kilka środków dogarbowujących i kilka napełniających produkowanych przez

różne firmy i zaproponuj ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) wyszukać w prospektach firmowych grupę środków dogarbowujących i napełniających,
3) zapoznać się z charakterystyką środków podanych przez producenta,
4) zaproponować środki do użycia w technologii dogarbowania i napełniania,
5) zapisać wnioski w dzienniczku ćwiczeń,
6) przedstawić wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

prospekty firmowe producentów środków garbarskich,

–

arkusze papieru A4,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zaproponuj metodę dogarbowania skór chromowych z przeznaczeniem na skóry

miękkie z licem naturalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zapoznać się z charakterystyką środków dogarbowujących podanych przez producenta,
3) zaproponować metodykę dogarbowania z wykorzystaniem wybranych środków,
4) uzasadnić swoją decyzję,
5) wykonać dogarbowanie,
6) przedstawić ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry chromowe,

–

prospekty firm produkujących środki dla przemysłu garbarskiego,

–

środki dogarbowujące,

–

bęben obrotowy,

–

boczek do układania skór,

–

dzienniczek do zapisywania uwag i wyników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź napełnianie skór chromowych przeznaczonych na welur.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z odpowiednim fragmentem materiału nauczania,
2) zapoznać się z metodyką napełniania skór welurowych,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii i bhp,
4) obliczyć ilość kąpieli i środków napełniających,
5) przygotować kąpiel,
6) przeprowadzić napełnianie,
7) scharakteryzować skóry po napełnianiu,
8) przedstawić napełnione skóry na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

garbniki i środki napełniające,

–

próbki skór po garbowaniu chromowym,

–

metodyka prowadzenia napełniania,

–

bębenki szklane typu Wacker,

–

urządzenie do obracania i podgrzewania,

–

waga techniczna,

–

zlewki laboratoryjne,

–

termometr,

–

odzież ochronna.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cel dogarbowania skór?

2) wymienić środki stosowane do napełniania skór?

3) scharakteryzować środki do dogarbowania i napełniania?

4) scharakteryzować podstawowe techniki dogarbowania skór?

5) wyjaśnić dobór sposobu dogarbowania w zależności od przeznaczenia

skór?

6) określić wpływ parametrów na proces dogarbowania?

7) przeprowadzić dogarbowanie i napełnianie skór?

8) dobrać metodę dogarbowania do zakładanego asortymentu skór?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Barwienie skór

4.3.1. Materiał nauczania

W nowoczesnych technologiach wyprawy tylko niewielki procent skór wykończany jest

w kolorze naturalnym. Ogromna większość to skóry barwione. Różnorodna kolorystyka
produkowanych skór wymuszona jest wymaganiami praktycznymi, estetycznymi i modą.
Wprowadzenie do wykończania właściwego specjalnych środków kryjących lico skór,
umożliwia ich wykończanie barwne bez potrzeby barwienia. Jednak w wielu asortymentach
barwienie jest podstawowym procesem wykończalniczym. Nawet skóry kryte powłokami
barwnymi podbarwia się, aby osiągnąć korzystniejsze i estetyczniejsze wyniki produkcji
skór miękkich. Barwienie jest ważnym procesem w produkcji skór welurowych,
nubukowych, odzieżowych i rękawiczkowych. Wybarwieniom tych skór stawiane są
wysokie wymagania odnośnie równomierności i trwałości na światło, tarcie, pot, działanie
wody i rozpuszczalników organicznych. Nie jest możliwe produkowanie bez barwienia skór
anilinowych oraz skór miękkich typu nappa.

Z zasady wszystkie wybarwienia powinny być odporne na działanie wody niezależnie

od tego, czy skóra ma powłokę wykończalniczą czy też nie. Odporność na działanie innych
czynników jest wymagana tylko od poszczególnych asortymentów skór. Skóry
podszewkowe powinny być odporne na działanie potu; skóry welurowe obuwiowe powinny
być odporne na działanie światła i potu; skóry rękawiczkowe na działanie światła, potu,
suche i mokre tarcie oraz, podobnie jak skóry odzieżowe, na działanie rozpuszczalników
organicznych, jeżeli przewidywane jest oddawanie ich do „chemicznego” czyszczenia.

Jakość wybarwienia zależy od rodzaju i przygotowania skór, metody barwienia oraz

użytych barwników i środków pomocniczych. Do podstawowych czynników należy sposób
obróbki mechanicznej skór po garbowaniu i poprzedzających proces kąpielowego
wykończania – zobojętniania i dogarbowania skór. Jeśli skóry barwione są po wykończaniu
do stanu crust, wpływ na barwienie ma również tłuszczenie skór i sposób suszenia.
Właściwy sposób „odkrycia” wnętrza skóry podczas dwojenia i strugania umożliwia
łatwiejsze wnikanie i łączenie się barwników ze skórą. Jak ważne jest zobojętnianie
i dogarbowanie na efekt barwienia skór omówiono przy rozważaniu tych procesów.

Jakość wybarwienia zależy w głównej mierze od rodzaju zastosowanego barwnika.

Skóra jest specyficznym materiałem, nie tak jednorodnym jak tkaniny, stąd inaczej barwi się
części luźniejsze skóry jak: boki, pachwiny czy kark, a inaczej części zwarte skóry jak na
przykład krupony czy zady. Charakterystyczną cechą jest różna struktura warstwy licowej
uzależniona od rodzaju surowca. Skóry o równym i gładkim licu wykazują większy połysk
a więc i efekt barwienia będzie intensywniejszy o żywszym odcieniu. Spowodowane to jest
wyższym stopniem odbicia światła widzialnego.

Środki stosowane do barwienia skór

Barwniki

Do barwienia skór używa się obecnie barwników otrzymywanych na drodze syntezy

chemicznej związków organicznych o złożonej budowie. Barwniki te muszą wykazywać
trzy podstawowe cechy:

–

być związkami barwnymi,

–

mieć zdolność wiązania się ze skórą garbowaną,

–

rozpuszczać się w wodzie.
Aby związek barwny został uznany barwnikiem do skór musi posiadać w swojej

budowie chemicznej dwa podstawowe układy grup: grupę chromoforową odpowiedzialną za

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

barwę i grupę auksochromową wykazującą powinowactwo do barwionego materiału.
Barwniki do skóry posiadają jeszcze grupy chemiczne odpowiedzialne za rozpuszczalność
w wodzie. Od składu i budowy chemicznej tych grup uzależniony jest podział barwników
i ich klasyfikacja. W wykończalnictwie skór wyprawianych bez włosa praktyczne znaczenie
ma podział barwników ze względu na powinowactwo do skóry wygarbowanej.
Technologiczne zastosowanie mają następujące grupy barwników:
Barwniki anionowe – jest to bardzo duża grupa barwników charakteryzująca się barwnym
anionem. Barwniki anionowe dzieli się ze względu na powinowactwo do różnych rodzajów
skór garbowanych na:

barwniki kwasowe – mają zdolność do wiązania się z kolagenem prawie wszystkich
rodzajów garbowania. Zaletą barwników kwasowych jest dobra rozpuszczalność
w wodzie, wysoka odporność na kwasy, zasady i wysalanie, łatwość barwienia skóry na
całym przekroju oraz możliwość uzyskiwania równomiernych, ale niezbyt intensywnych
wybawień. Wadą barwników jest mała odporność wybarwienia skór na działanie wody.
barwniki heteropolarne – używane do barwienia skór chromowych. Mają wysokie
powinowactwo do skór garbowania mineralnego. Dają wybarwienia powierzchowne, syte
i żywe odcienie, odporne na działanie wody.
barwniki kwasowo-chromowe – wytwarzają na włóknie skóry trwałe barwne laki. Mają
dobrą odporność na działanie światła i pranie. Barwią skóry w całym przekroju. Używane
do barwienia skór rękawiczkowych, odzieżowych i welurów. Trudno jednak uzyskać
powtarzalność wybawień skór w kolejnych partiach produkcyjnych.
barwniki metalokompleksowe – dają wybarwienia o wysokiej odporności na wodę,
pranie i światło. Używane do barwienia skór rękawiczkowych, odzieżowych,
anilinowych, welurów i nubuków. Chętnie używane do barwienia skór w kolorach
pastelowych.

Barwniki kationowe – zwane inaczej barwnikami zasadowymi. W roztworach wodnych
dysocjują z wytworzeniem barwnych kationów. Nadają się do barwienia skór garbowania
roślinnego i roślinno-syntanowego. Dają wybarwienia żywe, intensywne, jednak nietrwałe
na działanie światła. Często stosowane jako środki pomocnicze do ożywiania wybawień
z innymi grupami barwników lub do zmiany ładunku powierzchniowego skór.
Barwniki amfoteryczne – służą do barwienia skór garbowania roślinnego lub chromowego
ale dogarbowanych roślinnie lub syntanowo. Wybarwienia są żywe, pełne i równomierne,
nieodporne na działanie światła.
Barwniki reaktywne – bardzo trwale wiążą się z grupami funkcyjnymi kolagenu.
Równomiernie barwią skórę. Dają wybarwienia o bardzo wysokiej odporności na działanie
wody, potu, na pranie i działanie rozpuszczalników organicznych. Stosowane do barwienia
szlachetnych rodzajów skór, głównie rękawiczkowych, odzieżowych, nubuków i welurów.
Barwniki naturalne – są barwnikami otrzymywanymi przez ługowanie drewna barwnych
drzew i roślin barwierskich. Dawniej używane do barwienia skór szlachetnych
i futerkowych. Obecnie w garbarstwie mają znaczenie historyczne. Czasem używane
w przemyśle włókienniczym.
Barwniki utlenialne – zwane również półproduktami organicznymi wytwarzają na włóknie
skóry barwne kompleksy przez utlenianie. Stosowane do barwienia włosa skór futerkowych.
Barwniki siarkowe – w garbarstwie mają niewielkie znaczenie. Używane do barwienia
skór garbowania tłuszczowego.

Środki pomocnicze do barwienia

Aby uzyskać żądany efekt wybarwienia skór, oprócz barwników używa się różnych

środków chemicznych wspomagających proces barwienia. Środki te mają za zadanie:

–

ułatwić wnikanie barwnika do skóry,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wzmocnić jego wiązanie się chemiczne lub fizyczne ze skórą,

–

równomiernie rozprowadzić barwnik w całej objętości skóry,

–

nadać skórom trwałe i żywe wybarwienia.
Środki ułatwiające i wyrównujące wybarwienie nazywamy egalizatorami. Mają one

własność równomiernego rozłożenia barwnika w skórze. Działanie ich polega na tym, że
hamują zbyt intensywne wiązanie się barwnika z zewnętrznymi warstwami skóry i barwnik
przechodzi stopniowo do całej przestrzeni międzywłóknistej. Ponieważ barwnik zbudowany
jest z dużych cząsteczek związków organicznych, więc wiązanie się z zewnętrznymi
warstwami skóry powodowałoby zablokowanie następnym cząsteczkom wejścia do środka
skóry. Barwienie byłoby tylko powierzchowne.

Podniesienie stopnia trwałości wybawień skór jest zadaniem środków chemicznych

zwanych utrwalaczami. Do najprostszych i najczęściej używanych utrwalaczy należą kwasy
organiczne średniej mocy – kwas mrówkowy i octowy. Utrwalacze podnoszą trwałość
wybawień na pranie i na wodę. Dodatek kwasu do kąpieli barwiącej wpływa na wzrost
reaktywności skóry garbowanej i wzrost zdolności wiązania barwników.

Utrwalanie wybarwień na skórze związane jest przede wszystkim ze zwiększeniem

cząsteczki barwnika, co wiąże się ze zmniejszeniem lub zanikiem jego rozpuszczalności
w wodzie. Istnieje szereg sposobów utrwalania wybarwień na skórach, w zależności od
budowy chemicznej barwnika. Jeden ze sposobów polega na traktowaniu wybarwienia
kwasem mrówkowym lub octowym. Stosuje się również siarczan miedzi lub dwuchromian
sodowy. Uzyskuje się polepszenie trwałości na światło i pranie. Możliwość utrwalenia
wybarwień solami zależna jest od występowania w cząsteczce barwnika pewnych
charakterystycznych ugrupowań zdolnych do tworzenia kompleksów z metalami.

Ostatnio do utrwalania wybarwień zastosowano związki kationowoczynne, jak IV

rzędowe sole amoniowe lub specjalne utrwalacze wykorzystujące produkty kondensacji
dwucyjanodwuamidu. Niektóre zawierają kompleksy chromowe i miedziowe wpływające na
podwyższenie odporności wybarwień na czynniki mokre. Ilość stosowanych kationowych
środków utrwalających wynosi 1–3 % w stosunku do masy skór. Utrwalanie przeprowadza
się w świeżej kąpieli o wartości pH – 4,5. Produkty kationowe tworzą ze związkami
anionowymi, jak: barwniki, garbniki syntetyczne i tłuszcze anionowe, nierozpuszczalne
w wodzie laki. Skóry po utrwaleniu wybarwienia płucze się w wodzie o temperaturze
25–30°C, następnie suszy i wykańcza.

Środki rozmaczające i odtłuszczające stosowane są przed i podczas barwienia –

sprzyjają równomierności i powtarzalności efektów wybawień.

Metody i techniki barwienia skór

Barwienie skór można przeprowadzać dwoma sposobami:

–

metodą kąpielową polegającą na obracaniu skór zanurzonych w roztworze barwnika
w bębnie garbarskim lub agregacie farbiarskim,

–

metodą bezkąpielową przez naprowadzanie barwnika na powierzchnie skóry na
przykład szczotkowo lub natryskiem.
Czasami stosuje się tak zwane barwienia „na sucho”, które polega na obracaniu skóry

w bębnie garbarskim ze sproszkowanym barwnikiem bez dodawania wody lub tylko
w niewielkiej ilości. Wykorzystywana jest jedynie wilgoć mokrych skór. W barwieniu tym
uzyskuje się wybarwienia równomierne na całym przekroju skór, ale o mało intensywnym
odcieniu. Metoda wymaga dobarwiania powierzchniowego w kąpieli barwnikami szybko
i powierzchniowo wiążącymi się ze skórą. Metoda ta stosowana jest przy barwieniu skór
odzieżowych i meblowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ze względu na różnorodność rodzajów skór, sposobów ich przygotowania i wymogów

asortymentowych a także warunków technicznych zakładów, metody barwienia są bardzo
zróżnicowane i skomplikowane. Instrukcje technologiczne barwienia skór muszą być
opracowywane przy uwzględnieniu wszystkich uwarunkowań. Są jednak pewne ogólne
zasady, które należy stosować w procesie barwienia skór.

Barwienie skór garbowanych chromowo – prowadzi się z reguły w bębnach garbarskich
przy użyciu (w przeliczeniu na masę skór struganych) 150% wody o temperaturze 60–70°C.
Roztwór barwnika zostaje wprowadzany przez oś obracającego się bębna. Ilość barwnika
uzależniona jest od rodzaju barwnika, asortymentu skór i żądanego efektu barwienia i może
wynosić 0,5–6,0%. Przebarwienie skór uzyskuje się już po około 30 minutach. Niektóre
asortymenty wymagają barwienia dwustopniowego. Polega ono na wykorzystaniu
początkowo 1/2 lub 1/3 ilości przewidzianego barwnika, następnie zastosowaniu procesów
dogarbowania i tłuszczenia, a na koniec dobarwieniu pozostałą ilością barwnika i utrwaleniu
go kwasem mrówkowym. Tą metodą stosuje się barwienie barwnikami anionowymi.

Przy barwieniu skór chromowych na wierzchy obuwia dąży się do wybarwienia

powierzchniowego o żywym i równomiernym kolorze. Do barwienia skór w ciemnych
kolorach stosuje się 1–2% barwnika na masę struganą skór. Przy kolorach pastelowych ilość
barwnika wynosi do 0,5% przy jednoczesnym użyciu egalizatora anionowego w ilości 1–2%.

Przebarwienia na całym przekroju wymagają skóry nappa odzieżowe i meblowe. Efekt

przebarwienia uzyskuje się przygotowując skóry przez zobojętnienie na całym przekroju
i stosując dużą ilość barwnika – około 6%. Czas barwienia należy kontrolować uzyskując
zamierzony stopień przebarwienia skór.

W skórach anilinowych wymagana jest przede wszystkim równomierność wybarwienia

powierzchni lica, trwałość na światło i odporność na wodę. Uzyskanie tych efektów
wymaga zastosowania łącznie z barwnikiem egalizatora anionowego.

W wykończalnictwie skór rękawiczkowych, welurowych i nubukowych stosuje się, ze

względu na wysokie wymagania stawiane tym skórom, barwniki szlachetne. Wymagania te
to równomierne i całkowite przebarwienie skór „na wskroś”, całkowita odporność na wodę
pot i pranie a także na rozpuszczalniki organiczne. Używane są więc barwniki
metalokompleksowe i reaktywne. Technika barwienia tych skór jest dość skomplikowana
i poprzedzona wieloma operacjami i procesami wyprawy. Skóry barwi się po uprzednim
dogarbowaniu, natłuszczeniu, wysuszeniu i obróbce mechanicznej szlifowania.
Barwienie skór roślinnych – przeprowadza się kąpielowo przy użyciu barwników
anionowych, które mają mniejsze powinowactwo do skór roślinnych niż do skór garbowania
chromowego. Dlatego zużycie barwników jest 3–krotnie większe. W celu ożywienia
wybawień stosuje się dodatek barwników kationowych. Temperatura kąpieli barwiącej
wynosi około 45°C. Utrwalenie barwnika uzyskuje się przy pomocy kwasu mrówkowego
stosując 50–100% ilości wagowych w stosunku do barwnika.

Kontrola procesu barwienia skór

Końcowy efekt barwienia skór wymaga prowadzenia stałej kontroli procesu. Kontroli

poddaje się kąpiel barwiącą, jak również barwione skóry. Przed barwieniem należy określić
stopień zobojętnienia skór. Jeśli przebarwienia skór ma być na całym przekroju to stopień
zobojętnienia również powinien wykazywać całkowite ich odkwaszenie. Zakładane
przebarwienie warstw zewnętrznych wymaga zobojętnienia powierzchniowego.

Podczas barwienia badamy temperaturę kąpieli, stopień wyczerpania barwnika z kąpieli

oraz stopień przebarwienia przekroju skór.

Temperaturę kąpieli badamy za pomocą termometru kąpielowego w zakresie temperatur

C–100

C. Ustawienie temperatury kąpieli barwiącej na wymagany zakres pozwoli na

właściwy przebieg procesu. Temperatura niższa powoduje niedostateczne rozpuszczenie
sproszkowanego barwnika, co przedłuży czas barwienia i ilość zużytego środka. Zbyt
wysoka temperatura może być przyczyną wymywania ze skóry środków dogarbowujących

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i tłuszczy wprowadzonych w poprzednich procesach lub wytrącania się niektórych
wprowadzonych do skóry substancji wypełniających.

Stopień wyczerpania barwnika z kąpieli określamy organoleptycznie pobierając próbkę

kąpieli do zlewki i oceniając przezroczystość roztworu.

Stopień przebarwienia skóry badamy na przekroju zwartej strukturalnie części skóry.

Badanie to jest badaniem organoleptycznym i polega na określeniu jaka część skóry została
przebarwiona. Można również zbadać stopień trwałości wybarwienia. Badania
organoleptyczne wymagają pewnego doświadczenia zawodowego.

Wady powstające w trakcie barwienia to brak przebarwienia na wskroś skóry,

nierównomierne wybarwienie na powierzchni, brak odpowiedniego odcienia. Błędy
natomiast to nie przestrzeganie parametrów barwienia, zły dobór półfabrykatu, środków
wykończalniczych oraz barwników.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel barwienia skór?
2. Dla jakich asortymentów skór, barwienie jest bardzo ważnym procesem

wykończalniczym?

3. Od czego zależy jakość wybarwienia skór?
4. Co to są barwniki?
5. Jaki warunek musi spełniać związek chemiczny aby był barwnikiem?
6. Jakie właściwości muszą posiadać barwniki do skór?
7. Jak dzielimy barwniki stosowane w technologii wyprawy skór?
8. Jaką rolę w procesie barwienia spełniają egalizatory?
9. Co to są utrwalacze barwników?
10. Jak uzyskać przebarwienie skór?
11. Jakie znasz podstawowe techniki barwienia skór?
12. Na czym polega kontrola procesu barwienia skór?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź

barwienie

skór

garbowanych

dogarbowanych

chromowo,

przeznaczonych na wierzchy obuwia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z metodykami firmowymi barwienia skór na wierzchy obuwia,
2) zaproponować metodykę barwienia,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania barwienia,
4) obliczyć ilość środków potrzebnych do sporządzenia kąpieli barwiącej,
5) dobrać współczynnik kąpielowy,
6) przeprowadzić proces barwienia zgodnie z instrukcją technologiczną,
7) kontrolować parametry technologiczne procesu,
8) sprawdzić wyczerpanie barwnika z kąpieli,
9) ocenić wybarwioną skórę,
10) zapisać w dzienniczku wyniki, uwagi i wnioski,
11) przedstawić wybarwioną skórę na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

metodyki firmowe barwienia skór chromowych,

–

stół laboratoryjny ze zlewem i dostępem do ciepłej i zimnej wody,

–

półfabrykat skórzany,

–

zestaw różnych grup barwników i środków pomocniczych do skór,

–

bęben garbarski,

–

waga laboratoryjna z oprzyrządowaniem,

–

zlewki szklane 250 ml,

–

papierki wskaźnikowe lub ph-metr,

–

termometr,

–

cylinder miarowy 500 ml.,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny wybarwienia próbek skór barwionych. Zaproponuj na jaki asortyment

przeznaczyłbyś poszczególne próbki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej jednostki modułowej,
2) ocenić równomierność wybarwień na powierzchni skór,
3) określić odporność na brudzenie,
4) zbadać organoleptycznie stopień przebarwienia skór na przekroju we wskazanej partii

produkcyjnej lub na próbkach skór,

5) zaproponować przeznaczenie asortymentowe badanych skór,
6) wpisać do dzienniczka swoje uwagi i spostrzeżenia,
7) przedstawić w dyskusji swoje stanowisko i umotywować je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół laboratoryjny,

–

zestaw próbek skór do oceny wybarwienia,

–

odzież ochronna,

–

nóź lub nożyczki.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cel barwienia skór?

2) scharakteryzować środki stosowane do barwienia skór?

3) scharakteryzować podstawowe techniki barwienia skór?

4) nazwać i scharakteryzować urządzenia stosowane do barwienia skór? ¨

5) przeprowadzić barwienie skór?

6) dobrać metodykę barwienie w zależności od przeznaczenia

asortymentowego skór?

7) skontrolować proces barwienia skór?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Natłuszczanie, utrwalanie oraz impregnacja skór

4.4.1. Materiał nauczania

Natłuszczanie

Włókna kolagenowe skóry właściwej wyróżniają się wyjątkowo korzystnymi

właściwościami wytrzymałościowymi, niespotykanymi w żadnych innych produktach
pochodzenia naturalnego. Zadaniem wyprawy skóry jest zachowanie naturalnej włóknistej
budowy, przy jednoczesnym uwypukleniu tych naturalnych jej cech, które dla danego
przeznaczenia są najważniejsze. Możliwość wpływania na charakter skóry wyprawionej
w czasie jej wytwarzania polega głównie na możliwości modyfikowania stopnia ruchliwości
kolagenowej tkanki włóknistej. Niebagatelną rolę, wpływającą na właściwości włókien
skóry, odgrywa proces natłuszczania. Natłuszczanie jest niemal na równi z garbowaniem
chromowym odpowiedzialne za właściwości skór. Tym bardziej, że zmiany zachodzące
w strukturze skóry podczas jej natłuszczania można interpretować jako stopniowe
dyspergowanie (rozdzielanie, izolowanie) włókien i fibryl. Wszystkie te czynniki mają
decydujące znaczenie przy wyborze sposobu natłuszczania w celu otrzymania skóry
z określonymi właściwościami.

Skóra surowa w etapie przygotowania do garbowania i w procesie garbowania traci

swój tłuszcz naturalny, a po wysuszeniu staje się twarda, sucha, mało giętka i skłonna do
pękania w warstwie licowej. Aby nadać skórze właściwości umożliwiające jej przerób na
wyroby użytkowe, poddaje się ją procesowi natłuszczania, który jest praktycznie ostatnim
procesem kąpielowego wykończania.

Natłuszczone skóry zmieniają swoje właściwości fizyczne i chemiczne. Dzięki

własnościom smarnym tłuszczu stają się elastyczne, miękkie, pulchne i ciągliwe. Tłuszcze
wchodząc w mniej lub bardziej trwałe wiązania chemiczne z białkiem kolagenu powodują
wypełnienie i jak gdyby dogarbowanie skór. Natłuszczanie zwiększa odporność skór na
działanie tlenu z powietrza i związki chemiczne o charakterze alkalicznym. Skóry zyskują
większą wytrzymałość na rozciąganie, na przepuszczalność pary wodnej i powietrza oraz na
przewodnictwo cieplne. Cechy te są szczególnie ważne przy skórach na wyroby obuwnicze,
odzieżowe i rękawiczkowe. Natłuszczenie skór specjalnymi środkami może zmienić ich
charakter, na przykład zmniejszyć nasiąkliwość lub nadać im całkowitą odporność na wodę.
Skóry przygotowywane do wykończania środkami kryjącymi natłuszcza się tłuszczami
zmieniającymi ich powierzchniowy charakter hydrofobowy na hydrofilowy, pozwalający
przyłączyć wodne apretury i farby garbarskie.

Środki stosowane do natłuszczania skór

Środki natłuszczające są kompozycją składającą się z naturalnych i syntetycznych

materiałów pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mineralnego. Kompozycja składa się
z części emulgowanej i emulgującej. Chemiczna budowa tych środków wpływa na strukturę
włókien kolagenowych.

Właściwości środków natłuszczających są odpowiedzialne za przebieg procesu

natłuszczania. Wpływ na to ma:

−

stabilność emulsji,

−

dyspersyjność,

−

sposób wnikania w wielowarstwową strukturę włókien kolagenowych.
Do natłuszczania skór stosuje się różnorodne środki o skomplikowanej budowie

chemicznej i różnych właściwościach. Ich zastosowanie zależy od cech skór jakie mają

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

otrzymać w wyrobie gotowym. Środki te muszą odpowiadać pewnym warunkom
a mianowicie:

–

charakteryzować się własnościami hydrofobowymi,

–

mieć określone powinowactwo do skóry garbowanej,

–

nadawać skórze garbowanej odpowiednią miękkość i ciągliwość, w zależności od
asortymentowego przeznaczenia,

–

podnosić właściwości higieniczne skóry – przepuszczalność pary wodnej i powietrza,

–

mieć zdolność trwałego natłuszczania w różnych warstwach przekroju poprzecznego
skór.
Produkty znajdujące zastosowanie do natłuszczania skór można podzielić na tłuszcze

i oleje naturalne zwierzęce i roślinne, tłuszcze naturalne modyfikowane przez sulfonowanie
i siarczanowanie, oleje mineralne otrzymywane z syntezy ropy naftowej, tłuszcze
syntetyczne jako produkty syntezy chemicznej. Do niedawna podstawowymi tłuszczami do
skór były tłuszcze naturalne. Obecnie podstawowe produkty natłuszczające to tłuszcze
syntetyczne posiadające specyficzne właściwości do nadawania skórom zamierzonych cech,
a produkowane przez wyspecjalizowane zakłady chemiczne. Produkty te, o różnych
nazwach handlowych nadawanych przez poszczególne zakłady, są tak chemicznie
dobierane, aby spełniały wymagania asortymentowe danego rodzaju skór. Produkty
wyposażone są w składniki emulgujące tłuszcz w wodzie i umożliwiające wprowadzenie ich
do skóry a także wiązanie się ze skórą.

Zasady i techniki natłuszczania skór

Właściwości skóry wyprawionej zależą od rodzaju, ilości i odpowiedniego osadzenia

się tłuszczu w skórze, na które ma wpływ zastosowana metoda natłuszczania. Najczęściej
stosowane emulsyjne natłuszczanie skór prowadzi się w obrotowych bębnach garbarskich
w podwyższonej temperaturze. Jest to technika kąpielowego natłuszczania skór. Emulsję
natłuszczającą przyrządza się z odważonej ilości preparatów tłuszczowych w ośrodku
rozpraszającym jakim jest woda. Sporządzanie emulsji odbywa się zgodnie z recepturą
obowiązującą w zakładzie garbarskim dla danego asortymentu skór, w zbiorniku
połączonym przewodem rurowym z bębnem natłuszczającym. Sporządzając emulsję
kontrolujemy temperaturę i pH roztworu. Zwykle temperatura wynosi 60–75°C, a odczyn
emulsji jest zasadowy. Współcześnie produkowane preparaty natłuszczające nie wymagają
stosowania wysokich temperatur i można je rozpuszczać bezpośrednio w kąpieli
w temperaturze około 45°C. Dokładne parametry odczytujemy z dokumentacji
technologicznej, gdyż mogą się one różnić w różnych zakładach. Zależy to od wyposażenia
technicznego zakładu, stosowanej techniki oraz środków natłuszczających i pomocniczych
do natłuszczania, a przede wszystkim od właściwości półfabrykatu i wymogów dla skór
gotowych. Emulsję wprowadza się ze zbiornika – faski przez pustą oś do bębna
natłuszczającego. W zależności od stosowanej techniki dodawanie emulsji może odbywać
się porcjami lub jednorazowo. Po określonym czasie obracania skór, kontrolujemy
organoleptycznie stopień wyczerpania tłuszczu z kąpieli i stopień natłuszczenia skór.

Do natłuszczania skór miękkich licowych stosuje się tłuszcze odporne na działanie

światła i silnie wiążące się ze skórą, aby nie powodowały powstawania plam podczas
operacji prasowania skór, w etapie właściwego wykończania.

Skóry garbowania chromowego przeznaczone na welury lub nubuki natłuszcza się

dwustopniowo: wstępnie po zobojętnieniu i powtórnie po barwieniu. Ogólną zasadą
natłuszczania tych skór jest równomierne osadzenie tłuszczu na przekroju skóry przy użyciu
możliwie jak najmniejszej ilości tłuszczu co ma zapewnić otrzymanie oszlifowanej
powierzchni skóry o suchym, krótko podciętym i matowym włóknie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla skór rękawiczkowych wymagana jest duża ciągliwość, którą uzyskuje się używając

do natłuszczania większych ilości preparatów natłuszczających przy dwukrotnym
natłuszczaniu – po zobojętnianiu i po barwieniu skór.

Szczególnym asortymentem są skóry wodoodporne. Cechę wodoodporności uzyskuje

się przez specjalne natłuszczanie skór tłuszczami o zdolności osadzania się grubą warstewką
na włóknach skóry. Tłuszcz wypełnia przestrzenie międzywłókniste powodując jakby
impregnację. To zaimpregnowanie warunkuje wodoodporność wyprawionej skóry.

Oprócz powszechnie stosowanego natłuszczania kąpielowego znane są inne techniki

natłuszczania skór. Polegają one na naprowadzaniu gęstej emulsji natłuszczającej na
powierzchnię skór. Techniką, w której obustronnie naciera się mokre skóry tłuszczem jest
oliwienie. Technika ta używana jest do natłuszczania skór roślinnych twardych olejem
naturalnym, bezpośrednio przed ich suszeniem. Zapobiega to ciemnieniu, przez utlenianie
powietrzem, garbnika roślinnego na powierzchni skór, oraz podwyższa elastyczność
warstwy licowej.

Innym sposobem natłuszczania mającym zastosowanie przy natłuszczaniu skór

miękkich roślinnych jest smarowanie. Polega na naprowadzaniu gęstej emulsji tłuszczowej
na mizdrę wyżętych i lekko podsuszonych skór. Tłuszcz zostaje wchłonięty do wnętrza skór
dosuszanych w łagodnych warunkach w miarę postępującego wysychania.

Stosunkowo krótkiego czasu natłuszczania wymagają skóry przy zastosowaniu techniki

bębnowego smarowania. Sposób ten polega na obracaniu wilgotnych skór w bębnie
z mieszaniną tłuszczów naturalnych i gęstej emulsji tłuszczowej, bez kąpieli wodnej.
Podczas procesu bęben jest ogrzewany w środku strumieniem gorącego powietrza. Technika
ta wymaga stosowania większych ilości tłuszczu i doprowadzenia ogrzanego powietrza.

Dawniej stosowana była metoda natłuszczania skór przez napalanie. Technika ta

polegała na zanurzaniu wygarbowanych i wysuszonych skór w gorącym, ogrzanym do
temperatury około 80°C, tłuszczu.

W praktyce procesy wykończania kąpielowego, dogarbowania, barwienia, natłuszczania

wzajemnie się łączą i wymieniają kolejnością, w zależności od parametrów jakie ma
osiągnąć wyrób gotowy.

Poniżej podano przykładowe metodyki wykończania kąpielowego skór proponowane

przez firmę BASF.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Asortyment: Dogarbowanie skór roślinnych galanteryjnych

% – do wagi struganej (1,6 mm)
Proces:

Produkt

°C

rozc.

Czas pH/Uwagi

Płukanie

400

woda

10’

kąpiel zlać

Dogarbowanie

100

woda

0,3

kwas mrówkowy

1:10

10’

Relugan® GT 50

1:3

45’

kąpiel zlać

Dogarbowanie

150

woda

Tamol® NA

10’

Densodrin® ENS

1:3

Lipoderm® Licker WF

1:3

15’

Basyntan® AN

90’

4,8

kwas mrówkowy

1:10

30’

4,0

kąpiel zlać

Barwienie

150

woda

0,5

soda oczyszczona

1:10

20’

4,8

0,3

Luganil® Bordeaux B

Luganil Red Brown NB

45’

100

woda

10’

olej kopytkowy

1:3

Densodrin ENS

1:3

90’

kwas mrówkowy

1:10

30’

kąpiel zlać

Barwienie pow.

200

woda

Luganil Red Brown NB

1:20

15’

0,5

kwas mrówkowy

1:10

30’

kąpiel zlać

Płukanie

200

woda

20’

kąpiel ziać

Utrwalanie

200

woda

~0,5

kwas mrówkowy

1:10

30’

Lutan® DZ

30’

2,4

kąpiel zlać

Płukanie

200

woda

20’

kąpiel zlać

Wyżymanie

200

woda

Tamol NA

1:10

30’

3,5

kąpiel zlać

odleżenie przez noc, wyżymanie, próżnia 50°C/2min., suszyć rozwieszone,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Asortyment: Dogarbowanie ścisłej nappy Cristallo

na obuwie

grubość 1,2–1,4 mm.

% – do wagi struganej

Proces

+ %

Produkt

°C

Czas

pH/Uwagi

Płukanie

200 woda

15’

Kąpiel zlać

woda

ReluganGT-50 (1:2)

Chromitan B

60’

0,5

Tamol NA

1,2

mrówczan sodowy

40’

1,2

soda oczyszczona

30’

4,4 kąpiel zlać

Płukanie

200 woda

10’

kąpiel zlać

Neutralizacja

100 woda

Luganil

Schwarz

(1:10, 80°C)

10’

+ 2

ReluganRF (1:2)

30’

+ 2

mrówczan sodowy

Tamoi GA

60’

4,7 kąpiel zlać

woda

Dogarbowanie
i natłuszczanie

Quebracho

Relugan D

30’

+ 10

Lipoderm Licker SC )

Lipoderm Licker WF )

DensotanA) 1:3, 60°C

20’

+ 2

Luganil Schwarz NT

40’

+ 100 woda

20’

+ 2,5

kwas mrówkowy (1:20)

2x10+20’

3,5 kąpiel zlać

150 woda

Dobarwianie
powierzchniowe

1,0

LederschwarzVMfł.(1:10,
50°C)

20’

kąpiel zlać

Płukanie

300 woda

10’

kąpiel zlać

Pozostawić do doleżenia, wygładzić, próżnia 70°C/2min., dosuszyć rozwieszone,
nawilżyć, kondycjonować, 2 × zmiękczyć, ew. próżnia

Coraz częściej stosowane są kompaktowe środki do wykończania kąpielowego.

Przykładem takim jest środek firmy Clariant – Dermalix. Tego typu środki produkują także
inne firmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dermalix AS
Kompaktowy produkt do skór meblowych.
Zastosowanie: dogarbowanie i natłuszczanie.
Dermalix AS został opracowany jako produkt kompaktowy do produkcji skór meblowych.
Jego połączone działanie neutralizujące, dogarbowujące i natłuszczające pozwala stosować
go jako produkt samodzielny lub podstawowy w wymienionych procesach. To pozwala
skrócić czas procesu, uprościć metodyki i obniżyć koszty produkcji skór o doskonałych
własnościach estetycznych.
Podstawowe cechy:

–

skrócenie czasu wyprawy,

–

daje lekkie skóry o doskonałej miękkości i jedwabistym chwycie,

–

równe wybarwienia przy dobrej penetracji,

–

doskonała odporność na ciepło i światło,

–

brak zapachu.

Kontrola procesu natłuszczania

Podstawowa kontrola procesu polega na badaniu temperatury i wartości pH kąpieli

natłuszczającej. Temperaturę kąpieli oznaczamy termometrem kąpielowym, a pH przy
pomocy papierka wskaźnikowego lub ph-metru. Oznaczone wartości temperatury i odczynu
kąpieli porównujemy do wymagań receptury technologicznej produkowanych skór.

Kontrola natłuszczenia skór polega na organoleptycznym badaniu i określeniu stopnia

wyczerpania tłuszczu z kąpieli i określeniu wchłonięcia go przez skórę na podstawie
badania mizdry i lica skór dotykiem. Próbka kąpieli pobrana do zlewki wykazująca mleczne
zmętnienie lub zawiesinę oznacza niedostateczne wyczerpanie tłuszczu. Przesuwając ręką
po powierzchni lica lub mizdry skór, nie powinno się wyczuwać tłustego chwytu skóry.
Tłusty dotyk świadczy o osadzeniu się tłuszczu na zewnątrz, a nie wniknięciu do środka
skóry. Skóra po wyprawieniu, zawierająca zbyt małe ilości tłuszczu związanego we
wnętrzu, jest sztywna, płaska i mało ciągliwa. Wykazuje ponadto niedostateczną odporność
na działanie wody. Osadzenie się tłuszczu na zewnątrz lica i mizdry powoduje tworzenie się
plam tłuszczowych, trudności albo niemożliwość nakładania apretur i farb kryjących na lico
skór.

Podobnie jak przy barwieniu, utrwalanie tłuszczu odbywa się przy pomocy kwasów,

które wpływają na zmianę pH skóry. Obniżając pH, powodujemy wytrącanie się tłuszczów
w skórze.

Impregnacja skór

Przez impregnacje rozumie się traktowanie skóry odpowiednimi środkami, w celu

zmniejszenia jej nasiąkliwości i przepuszczalności dla wody lub polepszenia właściwości
takich jak: obniżenie ścieralności, zwiększenie odporności termicznej i elastyczności (np.
dla skór spodowych). Impregnacja skór miękkich ma na celu przede wszystkim zwiększenie
ich odporności na wodę lub zabezpieczenie przed łatwym brudzeniem się.

Metody i zasady impregnacji

Metody impregnacji skór możemy podzielić w zależności od sposobu stosowania

użytych środków impregnujących.

–

Impregnacja środkami naturalnymi, przez nacieranie lub zanurzanie w schnących
olejach lub stopionych substancjach stałych, jak tłuszcze stałe, parafina, naturalne woski
i żywice. Ten typ impregnacji może być stosowany do skór technicznych i chromowych
skór podeszwowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Impregnacja z roztworów substancji impregnujących:

–

z roztworów wodnych, jak impregnacja skór roślinno-syntanowych kationowymi
produktami kondensacyjnymi lub impregnacja skór chromowych, szczególnie
welurowych roztworami kompleksów stearyniano-chromowych,

–

z roztworów rozpuszczalnikowych syntetycznych i naturalnych wosków i żywic
polimeryzacyjnych i polikondensacyjnych.

–

Impregnacja z wodnych emulsji, jak kauczuki naturalne lub syntetyczne, emulsje żywic
polimeryzacyjnych, dyspersje mydeł parafinowych.

–

Impregnacja związkami wytworzonymi w skórze, jak np. produktami polikondensacji,
poliaddycji (poliuretany) lub polimeryzacji związków akrylowych, styrenowych.

Można przyjąć również inny podział metod impregnacji skór a mianowicie:

–

hydrofobizacja powierzchni włókien lub powierzchni skóry (impregnacja nietrwała,
przemijająca), np. impregnacja silikonami,

–

impregnacja polegająca na osadzeniu na włóknach skóry substancji impregnujących
hydrofilowych, które pod działaniem wody pęcznieją i zapełniają przestrzenie między
włókniste (impregnacja hydrofilowa). Impregnacja kwasami alkilobursztynowymi,
które w skórze chromowej tworzą kompleksy z chromem lub emulgatorami i które
tworzą łatwo emulsje typu woda w oleju,

–

wprowadzenie w pory w skórze hydrofobowych substancji impregnujących
(impregnacja hydrofobowa), jak np. kompleksy kwasów tłuszczowych, z reguły kwasu
stearynowego z chromem lub glinem.

Obecnie środki impregnujące do obniżenia hydrofilności skóry w sposób trwały,

podzielono na 2 grupy: hydrofilowe, należące do emulgatorów typu woda w oleju
i hydrofobowe na bazie związków fluorowych i kompleksów chromowych. Hydrofobizację
powierzchniową przeprowadzić można przez pokrycie cienką warstewką, nie tworzącą
filmu, środka impregnującego powierzchni skóry, przez co uzyskuje ona właściwości
hydrofobowe, tzn. nie ulega zwilżaniu wodą. Jest to zwykle hydrofobizacja nietrwała,
przemijająca. Przez tarcie, zadrapanie powierzchni, wielokrotne zginanie skóra traci
odporność na działanie wody.

Do impregnacji powierzchniowej stosuje się najczęściej silikony. Są to polimery

liniowe zbudowane z łańcuchów zawierających krzem i tlen z tym, że atomy krzemu
podstawione są resztami organicznymi, najczęściej metylowymi. Hydrofobizację silikonami
można przeprowadzić przez zanurzenie w roztworze silikonów w rozpuszczalnikach,
naniesienie szczotką lub przez natrysk.

Stosowanie silikonów w rozpuszczalnikach organicznych jest zasadniczą ich wadą.

Ostatnio stosuje się impregnację emulsjami preparatów silikonowych. Dla uzyskania
dobrych efektów hydrofobizacyjnych należy w wyprawie unikać stosowania środków
powierzchniowoczynnych i tłuszczów sulfonowanych, ponieważ powodują one wzrost
nasiąkliwości skóry.

Do impregnacji skór odzieżowych i welurowych można stosować estry, jak tytanian

butylowy w roztworze alkoholu butylowego, powoduje on pewne usztywnienie skór,
najprawdopodobniej na skutek hydrolizy estru tytanowego. Impregnację przeprowadza się
przez natrysk.

Impregnacja hydrofilowa polega na zastosowaniu emulgatorów anionowych, które

łatwo tworzą emulsje typu woda w oleju. Do impregnatów hydrofilowych można zaliczyć
niektóre emulgatory niejonowe, np. etokoksylowany alkohol olejowy lub kwas olejowy.
Produkty te mają zdolność wiązania dużej ilości wody, zwiększają swoją objętość
i wypełniają pory skóry, tworząc gęstą emulsję typu woda w oleju. Impregnacja środkami
hydrofobowymi,

polegająca

napełnianiu

porów

skóry,

wywołuje

zjawisko

wodoodporności, ale towarzyszy temu na ogół znaczne pogorszenie innych właściwości
skóry, jak obniżenie przepuszczalności pary wodnej i powietrza, zwiększenie ciężaru skóry
i zwiększenie współczynnika przewodnictwa cieplnego. Do impregnatów hydrofobowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zalicza się kompleksowe związki chromu (III) i glinu z kwasami tłuszczowymi oraz tłuszcze
(emulgatory) kompleksujące z chromem.

Podobne działanie do hydrofobowych kompleksów chromu i glinu wykazują kompleksy

chromowe z fluorowanymi kwasami tłuszczowymi, które oprócz impregnacji wodoodpornej
dają impregnację olejoodporną.

Impregnację

można

przeprowadzić

bębnie

przy

użyciu

kompleksów

fluoroalkilochromowych lub przez natrysk roztworem rozpuszczalnikowym fluorowych
polimerów w formie gotowej do użycia. Przez natrysk, w przeciwieństwie do impregnacji
w bębnie, uzyskuje się tylko impregnację jednostronną. Impregnacja skóry związkami
fluorowymi nie zmienia charakteru skóry a oprócz wodo- i olejoodporności uzyskuje się
odporność na plamienie i działanie niektórych rozpuszczalników. Impregnację przez natrysk
stosuje się głównie do skór welurowych, nubukowych, do skór meblowych i odzieżowych.

Do związków hydrofobowych można zaliczyć emulgatory kompleksotwórcze

zawierające jedną lub więcej grup karboksylowych. Stosowane do natłuszczania skór
wytwarzają z chromem zawartym w skórze związki kompleksowe w wyniku wbudowania
się grup karboksylowych do kompleksu chromowego, podwyższając odporność skór na
działanie wody.

Do impregnacji skór podeszwowych, celem zwiększenia ich odporności na ścieranie,

wytwarza się w skórze środki impregnujące przez traktowanie skóry związkami reagującymi
z białkiem. Skóry podeszwowe można impregnować również emulsjami polimerów:
polistyrenu, poliakrylanów, plastyfikowanym PCW oraz kopolimerami polistyreno-
butadienowymi oraz roztworami wodno-alkoholowymi nylonu przy użyciu etanolu
i alkoholu benzylowego. Do impregnacji w rozpuszczalnikach organicznych można użyć
żywic epoksydowych i poliamidowych. Najczęściej do impregnacji skór podeszwowych
roślinnych oraz chromowych, oprócz mydeł glinowych kwasów tłuszczowych, stosuje się
preparaty emulgujące się w wodzie lub rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych.

Obecnie od skór na cholewki do obuwia wymaga się podwyższonej odporności na

działanie wody, ze względu na stosowanie do wykończania skór z licem bardzo cienkiej
powłoki wykończalniczej, lub w ogóle nie nanosi się ochronnej warstwy ze środków
wykończalniczych. Osobnym zagadnieniem staje się konieczność zwiększenia odporności
na wodę chromowych skór welurowych produkowanych na obuwie i odzież. Stosuje się
różnorodne środki impregnujące i różnorakie metody.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel natłuszczania skór?
2. Czym charakteryzują się środki do natłuszczania skór?
3. Jak możemy podzielić tłuszcze do natłuszczania skór?
4. Co to są związki hydrofobowe i hydrofilowe?
5. Co to jest emulsja tłuszczowa?
6. Jakie właściwości emulsji mają wpływ ma przebieg procesu natłuszczania?
7. W jakiej temperaturze najlepiej prowadzić natłuszczanie?
8. Jakie techniki są stosowane do natłuszczania skór?
9. Jakie wady mogą wystąpić przy niewłaściwie prowadzonym procesie natłuszczania skór?
10. Czy wady procesu natłuszczania mają wpływ na skóry w towarze gotowym?
11. Jaki jest cel utrwalania skór?
12. Jakie środki stosujemy do utrwalania?
13. Jakie znasz metody impregnacji skór?
14. Od czego zależy wybór metody impregnacji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź wykończenie kąpielowe skór miękkich na nappę bydlęcą według

metodyki zamieszczonej w materiale nauczania.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zapoznać się z metodyką wykończania skór na nappę,
3) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia zgodnie z zasadami ergonomii i bhp,
4) zważyć skóry otrzymane do wykończania,
5) przeprowadzić wykończanie,
6) kontrolować, w trakcie prowadzenia wykończenia, ilość kąpieli, pH, temperaturę,
7) scharakteryzować skóry po wykończeniu,
8) przedstawić wykończone skóry na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry bydlęce,

–

bęben obrotowy,

–

środki do przeprowadzenia wykończania kąpielowego (wg metodyki),

–

zlewki laboratoryjne,

–

termometr kąpielowy,

–

waga techniczna,

–

papierki wskaźnikowe lub pH –metr,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 2

Zbadaj wpływ natłuszczania na właściwości mechaniczne skór miękkich różnych

asortymentów.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym natłuszczania skór,
2) wybrać próbki z różnych asortymentów skór przed i po procesie natłuszczania,
3) zapoznać się z instrukcjami obsługi urządzeń pomiarowych i metodyką badań,
4) zorganizować stanowisko pracy,
5) przeprowadzić badania właściwości fizyko-mechanicznych skór przed i po

natłuszczaniu,

6) porównać właściwości fizyko-mechaniczne skór: miękkość, ciągliwość i odporność na

wielokrotne zginanie,

7) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

pasty kryjące,

–

stół laboratoryjny,

–

próbki skór przed i po natłuszczaniu,

–

wycinak próbek,

–

przyrządy do badań fizyko-mechanicznych: fleksometr, miękkościomierz, zrywarka,

–

odzież ochronna,

–

rękawice gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przeprowadź impregnację skór miękkich preparatami poliuretanowymi. Impregnację

wykonaj techniką natrysku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami impregnacji skór miękkich,
2) zapoznać się z metodyką impregnacji zalecanej przez producenta środków

impregnujących,

3) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
4) wybrać preparaty impregnujące,
5) wybrać rozpuszczalniki i przygotować roztwory środków przeznaczonych do

impregnacji powierzchni skóry,

6) nanieść natryskiem przygotowane roztwory na powierzchnię skóry,
7) scharakteryzować skóry po wykonaniu ćwiczenia,
8) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry do impregnacji,

–

poliuretanowe środki impregnujące,

–

rozpuszczalniki organiczne,

–

pistolet natryskowy,

–

dygestorium,

–

zlewki i naczynia do sporządzenia roztworów,

–

odzież ochronna.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić wpływ natłuszczania na właściwości skór ?

2) dokonać podziału i scharakteryzować środki stosowane do natłuszczania? ¨

3) scharakteryzować podstawowe techniki natłuszczania skór?

4) scharakteryzować wady skór spowodowane niewłaściwie prowadzonym

Procesem natłuszczania?

5) przeprowadzić proces natłuszczania?

6) kontrolować proces natłuszczania?

7) ocenić wyczerpanie tłuszczu z kąpieli?

8) ocenić organoleptycznie efekt natłuszczenia skór?

9) określić cel utrwalania skór po barwieniu?

10) scharakteryzować środki stosowane do utrwalania?

11) wymienić i scharakteryzować środki stosowane do impregnacji skór?

12) wyjaśnić cel impregnacji skór?

13) scharakteryzować środki stosowane do impregnacji?

14) wymienić metody impregnacji skór?

15) dobrać metodę impregnacji w zależności od asortymentu skór?

16) przeprowadzić impregnację skór?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Odwadnianie,

wygładzanie,

suszenie,

nawilżanie

i klimatyzacja skór

4.5.1. Materiał nauczania

Wyżymanie i wygładzanie skór

Są to operacje mechanicznego wyciskania ze skóry nadmiaru wilgoci. Podczas

procesów kąpielowych skóry nabierają w przestrzenie swojej struktury duże ilości wody, do
około 70%. Jej obecność w skórze uniemożliwia lub zakłóca przeprowadzanie kolejnych
operacji i procesów technologicznych. W operacjach mechanicznych, gdy tkanka skór jest
zbyt nabrzmiała i śliska, jest przyczyną niedokładności obróbki lub uszkodzenia skór.
W procesach chemicznych powoduje zbytnie rozcieńczenie kąpieli technologicznych
i w efekcie przedłuża czas procesu lub wypłukuje wprowadzone do skóry substancje
chemiczne. Usunięcie ze skóry nadmiaru wody do zawartości około 45% umożliwia
właściwe prowadzenie procesów wyprawy. Wyżymanie skór przeprowadza się maszynowo
na wyżymarkach walcowych.
Wyżymarka do skór – jest maszyną do mechanicznego odwadniania skór po procesach
kąpielowych. Zasada jej działania polega na wyciskaniu cieczy ze skóry przesuwanej
pomiędzy dwoma dociskającymi i obracającymi się w przeciwnych kierunkach walcami
roboczymi. Na walce robocze naciągnięte są luźno filcowe rękawy zbierające wyciskaną
ciecz. Ciecz przesiąka do wnętrza rękawów i wolną przestrzenią odprowadzana jest na boki
na zewnątrz. Wyżymarka dodatkowo wyposażona jest w walec ze spiralnie osadzonymi
tępymi nożami a także w gumowy wałek podający – dociskowy.

Rys. 4. Schemat działania wyżymarki do skór [6,s.17]: 1 – górny walec roboczy, 2 – dolny walec roboczy,

3, 4 – rękawy filcowe na walcach roboczych, 5 – gumowy wałek dociskowy, 6 – walec nożowy

rozprostowujący skórę.

Wyżymanie skór polega na otwarciu maszyny, czyli rozsunięciu walców roboczych, za

pomocą pedału sterowania. Obrabianą skórę pracownik zarzuca jedną połową na gumowy
wałek podający-dociskowy i dolny walec roboczy. Uruchomienie maszyny pedałem
sterującym powoduje dociśnięcie skóry wałkiem gumowym do walca nożowego
i jednocześnie zamknięcie walców roboczych. Spiralny nóż rozprostowuje fałdy i zagięcia
na skórze, która przesuwana jest następnie pomiędzy walcami roboczymi. W ten sposób
odwodniona jest połowa obrabianej skóry. Pracownik przekręca skórę i powtarzając
czynności obrabia drugą połowę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wygładzanie polega na prostowaniu powierzchni lica wilgotnej skóry, aby po

wysuszeniu była jak najbardziej gładka.

Wygładzarka (platerka) jest podobna w budowie i działaniu do wyżymarki. Zasadnicze

części robocze stanowią walec podający i walec nożowy, a wspomagają walec dociskowy
i walec prowadzący, których zadaniem jest rozprostowanie powierzchni i naprężenie skóry
w miejscu obróbki nożami. Noże mają krawędzie zaoblone i są rozmieszczone w dość
dużych odstępach. Ostatnio coraz częściej stosowane są platerko-wyżymarki (rys. 5).

Wygładzanie jest przygotowaniem skór do suszenia.

Rys. 5. Wygładzarko-wyżymarka [prospekt firmowy]

Suszenie skór

Suszenie ma na celu zmniejszenie zawartości wilgoci w skórze z ok. 50–60% do ok.

10–15%, przez jej odparowanie. Suszenie przez odparowanie wody odbywa się
w urządzeniach zwanych suszarniami, w których czynnikiem doprowadzającym ciepło
i odprowadzającym wilgoć jest strumień powietrza. Parametry procesu suszenia
kontrolowane i regulowane w suszarniach to: temperatura, wilgotność względna i szybkość
przepływu strumienia powietrza. W większości przypadków ten ostatni parametr jest stały
dla poszczególnych typów suszarń. Podczas suszenia skóry zmniejszają swoją powierzchnię
(kurczą się). Wielkość tych zmian w znacznej mierze zależy od przyjętej metody suszenia,
w tym stanu skór w czasie suszenia: Na przykład jeśli podczas suszenia skóry znajdują się
w stanie „swobodnym” należy oczekiwać większych ubytków powierzchni, niż
w przypadku, gdy znajdują się one w stanie naprężonym. Wyróżnia się tzw. suszenie I,
podstawowe, następujące po wykończaniu kąpielowym, tj. po garbowaniu, barwieniu
i natłuszczaniu skór oraz suszenie następujące po nim – suszenie II, pomocnicze, np. po
międleniu, apreturowaniu itp. operacjach.

Podczas suszenia I w skórze powstają deformacje pierwotnej struktury włókienkowej

oraz przebiegają reakcje chemiczne natłuszczania i innych procesów. Wynikiem reakcji
chemicznych jest ostateczne ustalenie się i utrwalenie cech skóry, np. po ponownym
nawilżeniu skóry wyprawionej, podczas suszenia II obserwuje się tylko nieznaczne
deformacje

Przebieg suszenia

Skóra jest trójwymiarowym materiałem porowatym i odparowanie z niej wody odbywa

się stosunkowo powoli. Wyróżnić można trzy stadia suszenia:
1 – następuje szybkie odparowanie wody z powierzchni skóry,
2 – szybkość odparowania wody maleje, gdyż jest zależna od szybkości dyfuzji wody

z wnętrza skóry na powierzchnię,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3 – ustala się równowaga pomiędzy strumieniem powietrza, a skórą. Zawartość wody

w skórze jest zależna od parametrów powietrza (wilgotności względnej i temperatury)
oraz hydrofilowości („higroskopijności”) skóry.

O czasie trwania całości procesu suszenia decyduje etap II, gdyż dyfuzja wody przebiega
dość wolno.

Deformacja struktury objawia się zmniejszeniem powierzchni i grubości skóry

(kurczenie się) oraz zmniejszeniem średnicy i objętości porów. Skóra staje się twarda
i nieciągliwa. Przyczyną są naprężenia powstałe wewnątrz skóry wywołane siłami
kapilarnymi, które powodują zbliżanie się do siebie włókienek skóry i przeciwdziałającym
im siłom sprężystości włókienek struktury przestrzennej skóry. Powstałe naprężenia
osiągają bardzo wysokie wielkości do 3,6 kN/cm

. Stopień deformacji wzrasta wraz

z podwyższeniem się temperatury suszenia i obniżeniem względnej wilgotności powietrza
(tj. gdy stosuje się tzw. „ostre warunki suszenia”) i odpowiednio maleje podczas suszenia
w „łagodnych warunkach”.

Deformacje usuwa się przez bardzo powolne nawilżanie (zmniejszanie naprężeń)

a następnie międlenie, które przywracają (częściowo lub całkowicie) pierwotną strukturę
włókienkową i właściwe skórze cechy jak miękkość i ciągliwość.

Migracja obecnych w skórze składników rozpuszczalnych w wodzie zachodzi podczas

dyfundowania wody z wnętrza skóry na powierzchnię. Gromadzenie się ich w warstwie
termostatycznej skóry może być przyczyną powstawania nalotów i plam (skóry chromowe)
oraz skłonności do pękania warstwy licowej przy zginaniu (skóry roślinne), gdy
nagromadzone tam niezwiązane garbniki i niegarbniki zbytnio usztywniają tkankę.

Reakcje chemiczne zachodzące podczas suszenia skór np. chromowych polegają na

przemianach chemicznych: kompleksów chromowych obecnych w skórze (ciąg dalszy
sieciowania, przechodzenie w postacie nierozpuszczalne w wodzie), barwników
(wielopunktowe wiązanie z kolagenem i związkami chromu), środków natłuszczających
(reakcje ich składników z grupami funkcyjnymi kolagenu i kompleksami chromu).
W konsekwencji reaktywność skóry chromowej zmniejsza się wobec środków anionowych
(szczególnie barwników), a jej dodatni ładunek elektryczny ulega osłabieniu.

Technika suszenia skór

Suszenie skór chromowych na wierzchy obuwia najczęściej przeprowadza się w:

Suszarkach

tunelowych,

przeciwprądowych,

których

czynnikiem

suszącym

i doprowadzającym ciepło jest powietrze (rys. 6). W suszarce skóry suszy się zwykle
w stanie swobodnym, zawieszone na drążkach lub hakach. W zależności od kryteriów
podziału wyróżnia się wiele typów suszarń np. komorowe z pracą periodyczną, tunelowe
z pracą ciągłą: z płytami do naklejania skór, z płytami ażurowymi do napinania skór,
drążkowe i próżniowe.

Rys. 6. Suszarnia tunelowa [prospekt firmy Poletto]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suszenie próżniowe – ważną zaletą jest to, że nie zakłada ono stosowania żadnych klejów.
Jest to szczególnie ważne w przypadku wykończanych skór licowych (brak utrudniających
wykończanie resztek kleju na licu). Ponadto suszarka próżniowa może być używana
również w toku dalszych procesów wykończalniczych, a mianowicie po zmiękczaniu oraz
po uściślaniu lica przed drugim szlifowaniem. W tych przypadkach czas działania próżni
wynosi, przy temperaturze 70–80°C, 30–45 sekund. Wystarcza to do osiągnięcia gładkości
skór, wskazanej z punktu widzenia dalszych operacji wykończalniczych. Licowe, miękkie
skóry wierzchnie i portfelowe często podsusza się na próżniówkach i dosusza w stanie
zawieszenia, przy temperaturze 30–50°C.
Suszenie próżniowe łączone z suszeniem w stanie zawieszenia – metoda ta nadaje się
w szczególności do suszenia wszystkich typów skór na wierzchy obuwia i galanterię. Daje
ona najlepsze wyniki pod względem chwytu, delikatności lica i gładkości. Na 1mm grubości
skóry liczy się czas suszenia 1–2 min. przy temperaturze 75–80°C. Bezpośrednio po tym
następuje dosuszenie w stanie wiszącym przy 30–50°C.
Suszarki próżniowe – różnią się od innych typów urządzeń suszarniczych tym, że
odparowanie wody odbywa się pod zmniejszonym ciśnieniem, a podgrzewanie skór – przez
kontakt z metalową płytą. Parametrami zmiennymi są temperatura płyty (50–100°C) oraz
czas suszenia (2–8 min.), gdyż wielkość podciśnienia jest z zasady stała. Podstawową
częścią suszarki jest stół z gładką metalową płytą ogrzewaną przeponowo parą wodną lub
wodą. Nad płytą znajduje się ruchomy okap, który po dociśnięciu płyty stołu tworzy nad
nim szczelną komorę połączoną z instalacją próżniową. Skórę układa się na płycie stołu,
dokładnie rozprostowuje jej powierzchnię i opuszcza okap, którego porowata przepona
dociska skórę do płyty. Równocześnie z opuszczeniem okapu komora łączy się z instalacją
próżniową. Odparowanie wody, zależnie od warunków i grubości skóry, trwa 2–8 minut.
Suszenie próżniowe zalicza się do suszenia w stanie naprężonym. Suszarki próżniowe
pracują w sposób okresowy. Są zwykle używane pomocniczo, tj. do podsuszenia skór
wilgotnych lub do suszenia skór po międleniu.

Rys. 7. Suszarnia próżniowa [prospekt firmowy]

Suszenie wywiera ogromny wpływ na charakter skór gotowych, a mianowicie im

intensywniejsze jest suszenie (stosowanie wysokiej temperatury, czy próżni), tym ściślejsze
są skóry. Równie ważny dla producenta skór jest osiągany uzysk powierzchni, na który ma
wpływ technika suszarnicza. Podczas gdy dawniej jedyną metodą było suszenie w stanie
zawieszenia, przy różnych temperaturach, na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci do
wytwórstwa skóry znalazły zastosowanie i zyskały na znaczeniu inne, wymienione poniżej,
procesy suszarnictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suszenie na płytach szklanych (pasting) – skóry naklejane są przy pomocy specjalnego
kleju na płyty szklane lub emaliowe (rys. 8). Czas suszenia 5–8 godzin, wzrost wydajności
powierzchniowej, w porównaniu do suszenia w stanie wiszącym – 5–10%. Znajduje
zastosowanie przy wszelkiego typu skórach sprzedawanych według miary powierzchni
(wierzchnich, podszewkowych, portfelowych, dwoinkach), z wyłączeniem asortymentów
odznaczających się szczególną miękkością, jak skóry rękawiczkowe, odzieżowe, meblowe
oraz obuwiowe skóry nappa.

Rys. 8. Suszarnia komorowa [prospekt firmowy]

Suszenie w stanie napięcia na morko – największą zaletą tego typu suszenia jest
zwiększenie powierzchni skór. Metoda ta nadaje się w szczególności do meblowych skór
nappa. Przy produkcji skór wierzchnich i galanteryjnych ciekawe, modne efekty uzyskać
można przez międlenie wysuszonych skór w bębnach. Dochodzi przy tym do stosunkowo
równego rozluźnienia skór, które podczas międlenia prowadzi do rysunku lica
przypominającego efekt marszczenia. Temperatura suszenia w stanie napięcia na mokro leży
w granicach 40–60°C. Czas suszenia wynosi w zależności od grubości skór 2–4 godzin.
Suszenie w stanie zawieszenia – nadaje się ono szczególnie do wszelkich rodzajów
cienkich skór nappa oraz dla bardzo cienkich skór typów softy. Tym sposobem osiąga się
najlepsze wyniki jeśli chodzi o miękkość i wypełnienie. Jednak wydajność powierzchni,
w szczególności przy skórach grubszych, jest niedostateczna w porównaniu do innych
metod suszenia.

Coraz większą popularność zyskują suszarnie podwieszane wzdłuż sufitów hal

produkcyjnych (rys. 9). Jest to znakomite wykorzystanie wyższej temperatury w górze hali
i zaoszczędzenie powierzchni, co jest bardzo ekonomiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Suszarnia drążkowa podwieszana [prospekt firmowy].

Nawilżanie i klimatyzacja skór

Wykończaniu właściwemu poddaje się skóry po procesie suszenia. Skóry opuszczające

suszarnie zawierają niewielką ilość wilgoci w granicach 8–15%. Skóry po suszeniu są
twarde, sztywne i płaskie, o ostrych kantach obrzeży, a próby zginania powodują pękanie
lica lub nawet głębszych warstw skór. W takim stanie wrażliwość ich na obróbkę
mechaniczną uniemożliwia przeprowadzanie operacji wykończalniczych, dlatego poddaje
się ich nawilżaniu i klimatyzacji.

Skóra jest materiałem higroskopijnym posiadającym naturalną zdolność przyjmowania

i przekazywania wilgoci z otoczeniem. Ta szczególna właściwość skóry jest
wykorzystywana w czasie całego procesu produkcyjnego wyprawy. Odnosi się to zarówno
do procesów kąpielowych chemicznych, kiedy wraz z wodą przyjmuje i wchłania do
przestrzeni między włóknami różne związki chemiczne stosowane w wyprawie, jak
i w procesach mechanicznych, kiedy celowo zostaje zmuszona do oddania nadmiaru
wilgoci, gdyż zbyt nawodniona tkanka nie mogłaby być poddana mechanicznej obróbce.
Nadmierne jednak odwodnienie skór jest niepożądane i może uniemożliwić wykonanie
czynności i operacji mechanicznych. Zbytnio odwodnione skóry stają się sztywne,
a pomiędzy włóknami białek występują naprężenia, przy których oddziaływanie
zewnętrznych sił, wywołane przez robocze części maszyn i urządzeń może powodować
uszkodzenia, a nawet zniszczenia skór. Tak niebezpiecznie niska zawartość wody w skórze
występuje po procesie suszenia. Dopiero po równomiernym nawilżeniu skór, do zawartości
około 25% wody można je poddawać czynnościom i operacjom przygotowania do
wykończenia. W praktyce produkcyjnej nawilżanie skór zachodzi podczas procesu tak
zwanego klimatyzowania skór.

Wspomniana już właściwość do przyjmowania wilgoci z otoczenia, czyli tak zwana

higroskopijność

skór,

spowoduje

nasiąknięcie

wodą,

czyli

nawodnienie

skór

pozostawionych w atmosferze wilgotnego powietrza. Następuje proces odwrotny do procesu
suszenia. Posklejane włókienka powoli pęcznieją, pochłaniana woda stopniowo przywraca
własności smarne tłuszczom wprowadzonym do skóry w procesach wykończania
kąpielowego, a skóry powoli odzyskują tak zwany pełny chwyt. W gwarze garbarskiej mówi
się o dojrzewaniu skór. Gdy zawartość wilgoci wyniesie 25–30%, skóra odzyskuje zdolność
poddawania się oddziaływaniu mechanicznych czynników. Bardzo ważne jest aby rozkład
wilgoci był równomierny w całej objętości skóry. Nierównomierne nawilżenie jest
przyczyną uszkodzeń skór w czasie obróbek mechanicznych wynikających z różnych
właściwości tkanki bardziej lub mniej nawodnionej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawilżanie skór przez składowanie w pomieszczeniach o dużej wilgotności względnej

powietrza ,wynoszącej około 80% i niskiej temperaturze w granicach 15–20°C, nazywa się
klimatyzowaniem skór. Czas takiego sposobu nawilżania jest długi i trudny do określenia.
Zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to rodzaj skór, sposób dotychczasowej
wyprawy, rodzaj używanych chemikaliów, zastosowana metoda suszenia. Oczywiście przy
podstawowym założeniu utrzymania stałych parametrów wilgotności względnej powietrza
i temperatury w pomieszczeniu klimatyzacyjnym. Czas, w jakim skóry osiągną żądaną
wilgotność i równomierne jej rozłożenie w całej strukturze, wynosi około 7 dni.

Techniki klimatyzowania i nawilżania skór

W praktyce produkcyjnej stosowane są różne techniki nawilżania skór, które mają na

celu głównie przyspieszenie i możliwie dokładne określenie czasu procesu.

Odmianą klimatyzowania jest nawilżanie skór wilgotnymi trocinami zawierającymi

35–40% wody. Używane trociny nie mogą być zbyt grube, nie mogą posiadać ostrych
brzegów i muszą pochodzić z drzew ubogich w substancje żywiczne. Grube, ostre trociny
uszkadzają lico skór lub odgniatają się na jego powierzchni, obniżając jakość gotowego
wyrobu. Substancje żywiczne, przy zagrzaniu się skór w czasie odleżenia, mogą
rozpuszczać się i przechodzić do skór powodując sklejanie się włókienek i usztywniając
miejscowo tkankę. Praktyczne nawilżenie polega na przesypywaniu skór od strony mizdry
wilgotnymi trocinami i składaniu w niewysokie stosy, układając lico jednej skóry do lica
następnej. Jest to tak zwane składanie skór przez licowanie. Zawartość wody w trocinach nie
może przekraczać 40% gdyż powodowałoby to nierównomierne nawilżenie skór.
Wilgotność trocin badamy organoleptycznie przez ściśnięcie niewielkiej ilości trocin
w dłoni. Z trocin nie może wyciekać woda, a po otwarciu dłoni trociny nie rozsypują się.
Równomierne nawilżenie skór trocinami uzyskuje się po około 12 do 24 godzinach. Ten
sposób nawilżania skór stosowany jest w małych zakładach garbarskich.

Podobnym sposobem jest nawilżanie skór przez zanurzenie na krótko lub zraszanie

ciepłą wodą, a następnie odleżenie ułożonych licem do lica skór w stosach okrytych
wilgotną tkaniną. Należy uważać by zbyt długo nie przetrzymywać skór w zanurzeniu.
Luźniejsze strukturalnie części topograficzne skór bardziej chłoną wodę i nawilżenie może
być nierównomierne. Podobnie przy zbyt obfitym zraszaniu.

Niektóre zakłady stosują nawilżanie skór łącznie z czynnikiem mechanicznego

zmiękczania. Sposób ten polega na obracaniu wysuszonych skór w specjalnym,
przeznaczonym do tego celu, bębnie garbarskim (regulacja wilgotności i temperatury)
z gorącą wodą lub parą wodną dodawaną w takiej ilości, aby skóry po zakończeniu operacji
wykazywały wilgotność około 25%. Metodę tą stosuje się do skór miękkich, na przykład
rękawiczkowych lub odzieżowych. Trzeba jednak zwracać uwagę, aby skóry nie były zbyt
przesuszone przed włożeniem do bębna. Odmianą jest nawilżanie w bębnie obrotowym przy
użyciu wilgotnych trocin, ale sposób stosowany do skór podrzędnych rodzajów, przy
których nie ma znaczenia wygląd lica.

Szybkimi metodami nawilżania skór są metody nawilżania maszynowego. Najprostszą

maszyną jest nawilżarka szczotkowa. Nawilżanie polega na naprowadzaniu na skórę wilgoci
za pomocą wirujących szczotek zwilżanych wodą przez natrysk. Skóra przesuwana jest
przenośnikiem taśmowym pod obracającymi się mokrymi szczotkami. Zwilżona skóra musi
odleżeć kilka godzin w celu wyrównania wilgoci w całej objętości.

Najnowocześniejszą metodą jest nawilżanie termo-dyfuzyjne skór na nawilżarkach

przelotowych. Zasadą pracy maszyny jest szybkie podgrzanie skóry, przesuwającej się za
pomocą przenośników taśmowych po walcach nagrzanych do temperatury około 120°C,
a następnie zanurzanej w wodzie o dużo niższej temperaturze. W czasie przejścia skóry

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przez wodę, następuje dyfuzja wody do skóry w ilości niezbędnej do jej równomiernego
zwilżenia.

Tradycyjne metody nawilżania stosuje się przy skórach spodowych i technicznych

garbowania roślinnego. W tym wypadku nawilżanie odbywa się przez ręczne nacieranie
powierzchni lica skór lub przez natryskiwanie pistoletem na przenośniku drążkowym.
Nawilżenie ma jednocześnie na celu zmiękczenie i natłuszczenie suchego i z natury
kruchego, łamliwego lica wypełnionego dużymi cząsteczkami garbnika roślinnego
i syntanowego.

Dlatego

środkiem nawilżającym jest wodna emulsja środków

natłuszczających.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel wyżymania skór?
2. Czym charakteryzują się skóry zaraz po procesie suszenia?
3. Jakie znasz rodzaje suszarni do skór?
4. Jakie parametry mają znaczenie dla suszenia skór?
5. Jakie znasz sposoby suszenia skór?
6. Co to są właściwości higroskopijne skór?
7. W jakim celu prowadzi się nawilżanie skór?
8. Jakie znaczenie ma równomierne nawilżenie skór w całej objętości?
9. Co to jest klimatyzowanie skór?
10. Jakie znasz sposoby nawilżania skór?
11. Co to jest nawilżanie termo-dyfuzyjne?
12. Jaki jest cel nawilżania skór spodowych garbowania roślinnego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź wyżymanie i wygładzanie skór. Skorzystaj z wyżymarki i wygładzarki

oraz wygładzarko-wyżymarki. Porównaj obie metody.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) Zapoznać się z odpowiednim fragmentem materiału nauczania,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyn,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela, przestrzegać przepisów bezpiecznej pracy,
4) zaobserwować, jak te operacje przeprowadza instruktor,
5) wykonać samodzielnie operacje wyżymania i wygładzania,
6) scharakteryzować skóry po przeprowadzonych operacjach,
7) zapisać spostrzeżenia w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wyżymarka,

–

wygładzarka,

–

wyżymarko-wygładzarka,

–

instrukcje obsługi ww. maszyn,

–

skóry po procesach kąpielowych,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie oględzin przedstawionych Ci próbek skór i półfabrykatów skórzanych,

określ i scharakteryzuj etap procesu wykończenia skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastosować się do poleceń nauczyciela, przestrzegać przepisów bezpiecznej pracy,
2) dokładnie obejrzeć przedstawione Ci do rozpoznania próbki skór,
3) w dzienniczku ćwiczeń zapisać:

−

etap produkcji z jakiego pochodzą kolejne próbki,

−

wymienić i krótko scharakteryzować operacje i czynności technologiczne

rozpoznanego etapu wyprawy,

4) zaprezentować swoje spostrzeżenia i umotywować wybraną opcję rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ponumerowane próbki skór z różnych etapów wykończania,

–

dzienniczek praktyk,

–

przybory do pisania,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Porównaj i scharakteryzuj skóry przed procesem suszenia, a następnie po ich

wysuszeniu w warunkach produkcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej jednostki modułowej,
2) zbadać organoleptycznie skóry przed procesem suszenia określając:

−

wygląd skór,

−

odczucie na dotyk,

−

zachowanie się skóry podczas zginania,

−

spostrzeżenia i uwagi wpisać do dzienniczka,

3) wziąć udział w pracach związanych z procesem suszenia skór,
4) zbadać organoleptycznie skóry wysuszone określając:

−

wygląd skór,

−

odczucie na dotyk,

−

zachowanie się skóry podczas zginania,

−

spostrzeżenia i uwagi wpisać do dzienniczka,

5) zapisane wyniki badań w dzienniczku zestawić w tabelce, co ułatwi Ci porównanie

wyników i wyciągnięcie wniosków końcowych,

6) przedstawić swoje spostrzeżenia i wnioski w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry w półfabrykacie po wyżymaniu i wygładzaniu maszynowym,

–

produkcyjne urządzenie suszarnicze do skór,

–

dzienniczek praktyk,

–

przybory do pisania,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj planszę obrazującą schemat procesów przygotowania skór miękkich do

wykończania właściwego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej jednostki modułowej oraz instrukcją

technologiczną wyprawy skór,

2) przygotować arkusz kartonu formatu A-3,
3) rozplanować, zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, sposób rozrysowania schematu

blokowego procesów technologicznych,

4) przy pomocy przyrządów kreślarskich i mazaków wykonać schemat blokowy procesów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru lub kartonu A3,

–

przybory do kreślenia,

–

instrukcja technologiczna wyprawy skór.

Ćwiczenie 5

Określ zawartość wilgoci w skórze po procesie suszenia i po operacji nawilżania. Do

badania użyj wilgotnościomierza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z normami pobierania próbek ze skór do badań laboratoryjnych

w oznaczeniach właściwości fizycznych skór i półfabrykatów skórzanych,

2) zapoznać się z instrukcją obsługi wilgotnościomierza,
3) pobrać próbki z trzech różnych skór z danej partii produkcyjnej po procesie suszenia,
4) oznaczyć skóry numerami próbek,
5) wykonać badanie i oznaczyć wilgotność skór zgodnie z instrukcją i instrukcjami

nauczyciela, wyniki zapisać w dzienniczku,

6) pobrać próbki z tych samych skór po procesie nawilżania postępując jak poprzednio

i korzystając z oznaczeń numerów próbek,

7) wykonać oznaczenie wilgotności po procesie nawilżenia skór, postępując podobnie jak

przy oznaczeniu wilgotności skór po suszeniu,

8) na podstawie otrzymanych wyników badań i wniosków z poprzedniego ćwiczenia,

omów cel i zadania operacji nawilżania skór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

normy przedmiotowe i czynnościowe wykonywania badań fizycznych skór,

−

skóry po procesie suszenia,

−

skóry po operacji nawilżania,

−

suszarka laboratoryjna,

−

ostry nóż do wycinania próbek,

−

wilgotnościomierz,

−

dzienniczek praktyki,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przeprowadzić wyżymanie skór?

2) scharakteryzować skóry po procesie suszenia?

3) dobrać urządzenia suszarnicze do rodzaju skóry?

4) określić parametry suszenia?

5) określić czy skóry są dostatecznie wysuszone?

6) wyjaśnić co to jest higroskopijność skór?

7) wyjaśnić cel nawilżania skór?

8) scharakteryzować środki i podstawowe techniki nawilżania skór?

9) nazwać i scharakteryzować urządzenia stosowane do nawilżania skór?

10) wyjaśnić znaczenie wykonywania operacji wygładzania skór po

procesach kąpielowego wykończania?

11) wskazać i scharakteryzować wady i uszkodzenia skór w postaci fałd,

załamań, zagnieceń i jarzm?

12) określić sposób przygotowania skór do operacji wygładzania?

13) wskazać i wyjaśnić działanie maszyn do operacji wygładzania skór?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Przygotowanie

powierzchni

skór

wykończania

właściwego

4.6.1. Materiał nauczania

Procesy końcowego, właściwego wykończania wymagają aby powierzchnia użytkowa

skór była o możliwie wyrównanej strukturze i odpowiednio przygotowana pod względem
fizycznym. Polega to na:

−

zmiękczaniu tkanki skórnej,

−

wyrównaniu obrzeży skór,

−

wygładzeniu i wyrównaniu powierzchni skór,

−

przygotowaniu powierzchni użytkowej, aby miała zdolność mocnego wiązania
nakładanych na skórę apretur i powłok wykończalniczych, bez zatracenia
charakterystycznych właściwości mechaniczno-fizycznych dla skór, z uwzględnieniem
właściwości produkowanego asortymentu.
Zmiękczanie tkanki skór przeprowadza się na specjalnych urządzeniach lub

maszynach, w zależności od rodzaju i wielkości skór. Zmiękczanie powoduje spulchnienie
tkanki, podwyższa miękkość i ciągliwość, a także ma wpływ na zwiększenie powierzchni
skór. Ze względu na technikę wykonywania i rodzaj asortymentu, często zmiękczanie skór
nazywane bywa międleniem a także groszkowaniem skór.

Produkcja skór gotowych, to obecnie przetwarzanie surowca skórzanego prawie

w dziewięćdziesięciu procentach na skóry tak zwane miękkie. Do najczęściej
produkowanych asortymentów skór miękkich można zaliczyć: różne rodzaje skór na
cholewki do obuwia, skóry odzieżowe, skóry galanteryjne lekkie, skóry rękawiczkowe, oraz
skóry tapicerskie meblowe. Skóry te, oprócz cech charakterystycznych dla danego
asortymentu, wynikających z różnego ich zastosowania w wyrobach skórzanych, posiadają
cechę wspólną: są miękkie i pulchne, a także bardziej lub mniej ciągliwe.

Operacja mechanicznego zmiękczania tkanki skórnej pozwala na uzyskanie takich skór.

Oprócz podwyższenia miękkości, operacja zmiękczania modyfikuje właściwości fizyko-
mechaniczne skóry, zwiększa jej powierzchnię i podatność na rozciąganie. Właściwość ta
jest istotna dla użytkownika skóry w wyrobie gotowym, na przykład w obuwiu podczas
zginania przyszwy cholewki, a jeszcze bardziej w odzieży skórzanej czy rękawiczkach.
Zmiękczanie wpływa także na procesy wykończania właściwego skór, powoduje bowiem
rozluźnianie struktury powierzchni lica tak zwane „otwarcie lica”. Ułatwia to przyjmowanie
apretur wykończalniczych, lepsze ich zakotwiczanie i trwalsze wiązanie ze skórą.

Mechanizm zmiękczania tkanki skórnej polega na wielokrotnym zginaniu, ściskaniu

i rozciąganiu skóry w różnych kierunkach. W praktyce może to polegać na:

–

wielokrotnym zginaniu i rozprostowywaniu skóry,

–

rozciąganiu skóry poprzez przeciąganie jej na ostrzu tępego noża,

–

zagięcie skóry o kąt 180° i przesuwanie tego zagięcia wzdłuż całej powierzchni lica lub
mizdry – metoda w technologii garbarskiej znana jako groszkowanie skór,

–

obracanie skór bez kąpieli w bębnie garbarskim, tak zwane międlenie skór.
W praktyce produkcyjnej sposoby te zostały wykorzystane i zastosowane w maszynach

i urządzeniach do międlenia skór.

Najprostszym urządzeniem do zmiękczania skór jest tak zwany międlak. Obróbka skór

polega na ręcznym rozciąganiu i międleniu tkanki skórnej. Wykorzystywana do obróbki
szlachetnych skór, przy których istnieje obawa uszkodzenia przy zmiękczaniu
maszynowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W małych zakładach garbarskich do zmiękczania skór stosowane są zmiękczarki

bębnowe. Zasada pracy polega na ręcznym dociskaniu skóry do krótkich, tępych,
o zaokrąglonych brzegach, noży umieszczonych na obwodzie bębna o dużej średnicy. Noże
na bębnie osadzone są skośnie na przemian raz w lewo, raz w prawo. Bęben ułożyskowany
jest na wale i posiada możliwość zmiany prędkości obrotów. Zwiększa to lub zmniejsza siłę
rozciągania skór dociskanych ręcznie do noży. Praca na tej maszynie jest bardzo
niebezpieczna, mimo stosowania osłon zabezpieczających i grubych, skórzanych rękawic.
Odmianą zmiękczarek bębnowych są rozbijaczki odgórne stosowane do skór futerkowych.

Do niedawna najpopularniejszą maszyną do zmiękczania skór była zmiękczarka

szczękowa ramienna. Zasada pracy polega na przeciąganiu po skórze zaokrąglonych
krawędzi wąskich, stalowych noży stanowiących brzegi szczęki mechanizmu roboczego.

Najnowszym typem maszyn zmiękczających skóry są wibracyjne zmiękczarki

przelotowe (rys. 10). Obrabiana skóra przesuwa się wraz z elastycznymi taśmami
transportera i poddawana jest wielokrotnie i na całej powierzchni oddziaływaniu
ugniatającemu i rozprostowującemu metalowych kołków. Kołki umieszczone są na
segmentach płyt dolnych i górnych mechanizmów roboczych maszyny. Górne płyty są
nieruchome, a dolne poruszane mechanizmem mimośrodowym pionowo w górę i w dół, co
powoduje ugniatanie skóry kołkowymi bolcami. Ustawienie płyt jest tak dopasowane, aby
kołki wchodziły między siebie. Głębokość zachodzenia kołków jest regulowana
w zależności od żądanej intensywności zmiękczania skór. Oddziaływanie kołków na skórę
odbywa się poprzez elastyczne taśmy przenośnika, co zabezpiecza je przed uszkodzeniami
lica, pofałdowaniami i zagięciami. Elastyczne taśmy przenośnikowe zapewniają równe
rozłożenie i podawanie skóry pod część roboczą zmiękczarki.

Rys. 10. Schemat działania zmiękczarki wibracyjnej typu „Mollissa” [1, s. 316]

Przy niektórych rodzajach skór na przykład rękawiczkowych, odzieżowych lub

welurowych wymagane jest bardzo intensywne i równomierne spulchnianie tkanki skórnej.
W tym wypadku najlepszą metodą jest międlenie skór przez obracanie w bębnach
garbarskich bez kąpieli. Aby zwiększyć efekt międlenia stosuje się duży wsad skór do bębna
lub razem ze skórami wrzuca się gumowe kule. Podczas międlenia skór w bębnie uzyskuje
się także podkreślenie naturalnego uziarnienia lica. Obecnie metoda ta stosowana jest
również dla skór delikatnych na cholewki obuwia, ale szczególnie zalecana jest do skór
odzieżowych w końcowej fazie wykończania skór.

Poprawienie wyglądu faktury lica można osiągnąć podczas zmiękczania skór na

maszynie zwanej groszkownicą. Groszkowanie stosowane jest do skór już pokrytych
powłoką wykończeniową, w celu wytworzenia na jej powierzchni charakterystycznych
załamań tak zwanego groszku. Podczas groszkowania skóra układana jest na stole roboczym
i wraz z nim podsuwana pod zespół roboczych walców lub płyt. Obroty walców lub przesuw
płyt po skórze, powoduje podwinięcie skóry pod stół roboczy o 180° i przesuwanie jej
powrotne, wywołując jednocześnie zmiękczanie tkanki. Jeśli skóry ułożymy licem do blatu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stołu, uzyskamy efekt groszkowania lica skór. Metoda ta obecnie rzadko stosowana ze
względu na długi czas operacji oraz możliwość mechanicznego uszkodzenia skór.
Mechaniczne groszkowanie zastąpiono chemicznym, przy użyciu specjalnych środków
wykończalniczych nadających licu skóry żądany efekt.

Po procesie zmiękczania, właściwości mechaniczne skór powinny być we wszystkich

jej miejscach topograficznych jednakowe. Wymaga to intensywniejszej obróbki
w miejscach bardziej zwartych, jak na przykład w kruponie, a mniej intensywnego
zmiękczania w miejscach luźniejszych i bardziej miękkich.

Wyrównanie obrzeży skór – polega na obcięciu ostrym nożem nierównych,

postrzępionych,

naderwanych

porozrywanych

podczas

poprzednich

obróbek

mechanicznych brzegów skóry. Czynność tę nazywamy cyplowaniem. Ma ona na celu nie
tylko poprawienie wyglądu estetycznego skór wyprawionych, lecz także warunkuje
prawidłowe wykonanie innych operacji mechanicznych, przede wszystkim przy
zastosowaniu nowoczesnych maszyn i agregatów wykończalniczych.

Operacje wyrównania i wygładzenia powierzchni skór – wykonuje się maszynowo,

a zastosowanie odpowiedniej techniki zależy od przeznaczenia asortymentowego skór, etapu
produkcji i wyposażenia technicznego zakładu.

Najprostszym sposobem wyrównania i wygładzenia powierzchni skór miękkich jest

prasowanie. Operację tą stosuje się do skór wyprawianych z licem naturalnym,
poprawionym lub sztucznym. Podstawowym umiejscowieniem operacji prasowania skór jest
końcowy etap wykończania właściwego podczas naprowadzania i utrwalania powłok
i apretur kryjących. Dlatego z prasowaniem skór będziesz mógł się dokładnie zapoznać
realizując materiał nauczania kolejnej jednostki modułowej. W etapie przygotowania skór
do wykończania właściwego, prasowanie powinno wygładzić nierówności lica skóry,
zagęścić je i umocnić oraz nadać estetyczny wygląd i równą powierzchnię. Można to
uzyskać przez odpowiedni dobór ciśnienia i czasu oddziaływania płyty prasującej na skórę.
Ciśnienie powoduje wyprostowanie i wyrównanie prasowanego materiału, poprawę
gładkości jego powierzchni oraz zagęszczenie struktury włóknistej skóry i zmniejszenie jej
grubości. Czas działania nacisku płyty pozwala na utrwalenie wywołanych zmian. Dobór
parametrów ciśnienia i czasu uzależniony jest od rodzaju skór, ich grubości, sposobu
dotychczasowych obróbek technologicznych i rodzaju przewidywanego wykończenia.

Z inną techniką wyrównywania powierzchni skór miękkich zapoznałeś się już podczas

prowadzenia procesu suszenia skór. Poznałeś metody suszenia skór miękkich techniką
próżniową i techniką naklejania skór na płyty. Podczas suszenia skór tymi metodami
następuje jednocześnie ich rozprostowanie i wygładzenie powierzchni w stopniu
wystarczającym do prowadzenia obróbki procesów wykończania właściwego.

Do wyrównania powierzchni skór tak zwanych twardych, na przykład spodowych,

podpodeszwowych lub technicznych stosuje się wygładzanie na wygładzarkach bębnowych
i przeprowadza operację walcowania (rys. 11). Podczas operacji walcowania skóry
ugniatane są przy pomocy wąskiej i ciężkiej rolki o dużej średnicy, wykonanej
z utwardzonego staliwa. Powierzchnia rolki jest szlifowana i polerowana. Rolka
ułożyskowana jest na wózku i przemieszcza się za pomocą śruby przesuwnej po stalowym
moście, na którym układa się obrabiane skóry. Po rozwalcowaniu jednego pasma, należy
skórę przesunąć o szerokość rolki i tak aż do całkowitego rozwalcowania skóry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Schemat działania walcarki do skór twardych [6, s. 178]

1 – obrabiana skóra, 2 – walec ugniatający, 3 – śruba przesuwna walca.

Dzięki walcowaniu uzyskuje się: obustronne wygładzenie powierzchni i ładny połysk

lica skór, zmniejszenie grubości i zwiększenie powierzchni skór, zwiększenie odporności
skór na ścieranie.

Szlifowanie skór – jako wyrównanie i oczyszczenie powierzchni nieużytkowej, jest

warunkiem prawidłowej obróbki powierzchni użytkowej skór. Przeważnie powierzchnią
nieużytkową skór miękkich jest strona mizdrowa. Mizdra skór posiada na całej powierzchni
podcięte włókna skórne. Podcięcia te powstają podczas mechanicznych operacji
odmięśniania, dwojenia i strugania skór. W miejscach topograficznych skóry, z natury
grubych i luźnych, takich jak: karki, boki, a szczególnie pachwiny, podcięte włókna skórne
są zbyt grube i długie stwarzając mało estetyczny i ordynarny wygląd. Skóry zatracają
skórzany chwyt, a ich obróbka w końcowym stadium wykończania jest bardzo utrudniona
i niekiedy przebiega nieprawidłowo. Czysta mizdra o równo podciętym włóknie wymagana
jest

szczególnie

przy

skórach:

rękawiczkowych,

odzieżowych,

galanteryjnych,

introligatorskich oraz na wierzchy obuwia bezpodszewkowego. Oczyszczenia strony
mizdrowej dokonujemy poddając mizdrę skór operacji szlifowania.

Istotniejsze jednak znaczenie ma szlifowanie warstwy licowej skór. Operację

szlifowania stosuje się dla skór przeznaczonych na skóry z poprawionym lub sztucznym
licem. Głównym celem szlifowania tych skór jest usunięcie wad i uszkodzeń lica
a jednocześnie równomierne jego „otwarcie” na całej powierzchni, w celu zwiększenia
chłonności i przyczepności nakładanych na skórę powłok i apretur wykończalniczych.
Szczególne znaczenie ma szlifowanie skór przeznaczonych do produkcji nubuków. Ten
rodzaj skór otrzymujemy z surowca nie wykazującego uszkodzeń warstwy licowej. Celem
szlifowania jest więc uzyskanie krótko i równomiernie podciętego lica na całej powierzchni
skór, w dotyku wykazującego przyjemne odczucie skórzanego, delikatnego meszku.

Operację szlifowania wykonuje się na maszynach zwanych szlifierkami. Są to maszyny

walcowe z walcem owiniętym taśmą papieru ściernego. Papier jest materiałem ściernym
o odpowiedniej granulacji, dobieranej do uzyskania zakładanych efektów szlifowania skór.
Granulacja papieru ściernego podawana jest w formie liczbowej, przyjętej w skali
międzynarodowej i wyraża liczbę ziaren materiału ściernego w jednym calu kwadratowym,
to jest na powierzchni kwadratu o boku około 2,5 cm. W przemyśle garbarskim do
wstępnego szlifowania używany jest papier gruboziarnisty oznaczony liczbami od 100 do
180. Do oszlifowania końcowego, wykończalniczego stosuje się papier o numerze 380 do
400. Numerację papieru ściernego przedstawiono w tabeli 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Charakterystyka papieru ściernego [6,str. 140]

Rodzaj
ziarna
ściernego

grube

średnie

drobne

bardzo drobne

Numeracja
papieru

24 36 50 70 80 100 120 150 180 220 240 280 320 400 500 600

Ze względu na rozwiązania techniczne w garbarstwie mają zastosowanie różne typy

szlifierek. Najczęściej rozróżnia się szlifierki w zależności od szerokości walca roboczego
na:

−

szlifierki wąskie – obrabiające skórę w ograniczonym pasie,

−

szlifierki obrabiające całą powierzchnię skóry i są to przeważnie maszyny przelotowe
(rys.12).

Zasada pracy maszyn jest taka sama i polega na wprowadzeniu obrabianej skóry po

stole roboczym pod walec szlifujący. Skóra podawana jest w kierunku obrotów walca
roboczego przez wałek dociskowy z filcowym manszonem. W celu zabezpieczenia
zawijaniu się skóry, pod walcem szlifującym zainstalowana jest obrotowa szczotka.

Rys. 12. Schemat działania szlifierki do skór [2, s. 280]:

1 – walec szlifujący, 2 – papier ścierny, 3 – zamocowanie papieru

ściernego, 4 – wałek dociskowy, 5 – manszon dociskający filcowy,
6 – naprężenie manszonu, 7 – szczotka obrotowa, 8 – stół podający

maszyny, 9 – obrabiana skóra.

Sam walec wykonany jest z materiału o dobrej przewodności cieplnej koniecznej do

odprowadzania ciepła powstającego w czasie pracy maszyny. Rozgrzanie wałka roboczego
powodowałoby zmiękczanie lepiszcza i odklejanie się materiału ściernego z papieru. Stąd
wcześniejsze jego zużycie oraz sklejanie się powstającego w czasie szlifowania pyłu
skórzanego i zakłócanie operacji szlifowania. Z tego powodu korzystniejsze są szlifierki
z bezkońcową taśmą papieru ściernego opasującą dwa walce aluminiowe (rys. 13).

Rys. 13. Schemat działania szlifierki z taśmą bezkońcową [1, s. 317]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Schemat działania szlifierki przelotowej [1, s. 317]

Walec roboczy w szlifierkach osadzony jest na osi współpracującej z mechanizmem

mimośrodowym powodującym ruch oscylacyjny walca roboczego w kierunku poprzecznym.
Ruch oscylacyjny poprawia jakość szlifowania eliminując powstawanie podłużnych rys na
skórze.

Dla różnych rodzajów skór stosuje się różne techniki szlifowania lica lub mizdry przy

użyciu papierów ściernych o różnej numeracji. Poniżej podano kilka przykładów:

–

wykończanie bukatów bydlęcych z poprawionym licem – słabe oszlifowanie lica
papierem 320,

–

skóry lakierowane lakierem poliuretanowym – szlifowanie lica papierem 400,

–

wykończanie skór anilinowych i półanilinowych – polerowanie lica papierem ściernym
600,

–

wykończanie dwoin welurowych odzieżowych – szlifowanie mizdry papierem 200–220,
szlifowanie wykończeniowe strony użytkowej papierem 280–320,

–

wykończanie dwoin welurowych na wierzchy obuwia – szlifowanie wstępne papierem
200 i szlifowanie wykończeniowe papierem280–320,

–

wykończanie bukatów bydlęcych nubuk na wierzchy obuwia – szlifowanie lica
papierem 320–400,

–

wykończanie skór podszewkowych – szlifowanie wstępne papierem 150–180
i wykończeniowe 220.

Odpylanie skór. Na skutek podcinania włókien skórnych podczas szlifowania powstaje
duże zapylenie pyłem skórzanym. Pomimo zainstalowanych w szlifierkach szczotek
i wentylatorów odpylających, część pyłu osiada na powierzchni skór i może być przyczyną
zakłóceń w wykończaniu końcowym skór. Przy produkcji skór pokrywanych apreturami
i farbami kryjącymi mogą powstawać kłaczkowate nierówności tak zwanego zapylenia
powierzchni lica, co uniemożliwia uzyskanie gładkiej, o odpowiednim połysku, powłoki
kryjącej na skórze. Zapylenie skór welurowych i nubukowych powoduje efekt smolenia
wyprawionych skór. Wady te znacznie wpływają na obniżenie jakości i wartości
produkowanych skór. Konieczna jest więc dodatkowa operacja odpylenia skór po
szlifowaniu. Przeprowadza się ją maszynowo przy zastosowaniu maszyn odpylarek.
W zakładach garbarskich stosowane są dwa typy odpylarek: odpylarki szczotkowe
i odpylarki pneumatyczne.

Odpylarka szczotkowa (rys. 15) jest prostą maszyną, której praca polega na zgarnianiu

pyłu za pomocą dwóch szczotek dociskanych do obu powierzchni skór. Szczotki
umieszczone są na osiowych wałkach obracających się w przeciwnych kierunkach za
pomocą urządzenia napędowego. Mechanizm roboczy znajduje się w szczelnej obudowie
połączonej z wentylatorem i pochłaniaczem pyłu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Schemat działania odpylarki szczotkowej [2, s. 291]:
1 – szczotki odpylające, 2 – wałek podający, 3 – stół maszyny,

4 – obudowa maszyny, 5 – obrabiana skóra.

Skórę wprowadza się jedną połową przez wąską szczelinę pomiędzy szczotki odpylarki.

Po odpyleniu jednej połowy skóry, wyjmuje się ją i w ten sam sposób odpyla drugą połowę.
Ten typ maszyny używany jest coraz rzadziej, ponieważ wydajność ani jakość pracy jest
niezadowalająca.

W nowoczesnych garbarniach używane są odpylarki pneumatyczne (rys. 16), które

odpylają skórę sprężonym powietrzem doprowadzanym do obu powierzchni skór.
Obrabiane skóry podawane są pod układ roboczy maszyny za pomocą przenośników
taśmowych. Powietrze nadmuchiwane jest wąskim strumieniem prostopadle na
powierzchnię skóry, powodując odrywanie się pyłu skórzanego. Pył ten jest zassany wąską
szczeliną pod ciśnieniem, pochłaniany przez pneumatyczną głowicę i odprowadzany do
filtra. Jakość pracy przelotowej odpylarki pneumatycznej jest znacznie wyższa niż odpylarki
szczotkowej. Stopień odpylenia regulowany jest zmianą prędkości podawania skór, lub
przez wielokrotne odpylenie.

Rys. 16. Schemat działania odpylarki pneumatycznej [1, s. 320]

Odpylarka pneumatyczna jest konstrukcyjnie stosunkowo prosta, ale dla zapewnienia

właściwej pracy należy:

−

wyregulować wielkość szczeliny ssącej,

−

zapewnić dostateczną ilość sprężonego powietrza,

−

zapewnić odprowadzanie na bieżąco odpylonego pyłu.

W nowoczesnych zakładach garbarskich pneumatyczne, przelotowe maszyny do

odpylania skór, zestawiane są z przelotowymi szlifierkami, tworząc agregat w odcinku linii
produkcyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel zmiękczania tkanki skórnej?
2. Jakie są sposoby zmiękczania tkanki skórnej?
3. Na czym polega zmiękczanie skór na zmiękczarkach wibracyjnych?
4. Co to jest groszkowanie skór?
5. Co to jest międlenie skór w bębnie obrotowym?
6. Co to jest cyplowanie?
7. Jaki jest cel wyrównywania i wygładzania powierzchni skór?
8. Jaka jest najprostsza metoda wyrównywania powierzchni skór miękkich?
9. Jakie metody suszenia skór i dlaczego mogą gwarantować wygładzenie

i rozprostowanie powierzchni skór, wystarczające do przeprowadzenia kolejnych
operacji wykończania właściwego?

10. Na czym polega rozprostowanie i wyrównanie powierzchni skór twardych?
11. Jaki cel ma szlifowanie powierzchni nieużytkowej skór?
12. W jakim celu szlifuje się powierzchnię użytkową skór?
13. Do jakich asortymentów skór stosuje się operację szlifowania powierzchni lica, a do

jakich szlifowanie powierzchni mizdry jako powierzchni użytkowych?

14. Jaka jest zasada działania maszyn do szlifowania skór?
15. Jaka jest zasada pracy na szlifierkach przelotowych?
16. Co jest materiałem ściernym stosowanym do szlifowania skór?
17. Jakiej granulacji papiery ścierne używane są do szlifowania skór?
18. Jakie znaczenie ma odpylanie skór po szlifowaniu?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj operację mechanicznego zmiękczania próbek skór:

a. zaraz po procesie suszenia,
b. po suszeniu i nawilżeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją zmiękczarki,
3) zastosować się do poleceń i wskazówek nauczyciela,
4) poddać zmiękczaniu skóry lub próbki skór po suszeniu,
5) poddać zmiękczaniu skóry po suszeniu i nawilżeniu,
6) zanotować wynik pracy i wnioski w dzienniczku,
7) wziąć udział w dyskusji, przedstawić swoje wnioski i spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

skóry po procesie suszenia,

−

skóry po procesie suszenia i nawilżenia,

−

boczki garbarskie do układania skór,

−

urządzenie do mechanicznego zmiękczania skór,

−

dzienniczek ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj dokładnych oględzin półfabrykatów skór w stanie crust. Wskaż te części

skóry, które należy usunąć wykonując czynność wyrównania obrzeży. Uzasadnij cel
wykonywania tej czynności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z odpowiednim fragmentem materiału nauczania tej jednostki modułowej,
2) rozłożyć na stole sortowniczym skóry wskazane Ci przez nauczyciela do oceny,
3) dokładnie obejrzeć każdą skórę zwracając głównie uwagę na:

−

nierówności obrzeży skór,

−

dziury i rozerwania,

−

zanieczyszczenia mizdry: resztki tkanki przymięsnej, pozostawione wióry strużyn,

4) wskazać i zaznaczyć kredką miejsca, które należy usunąć wykonując czynność

wyrównania obrzeży,

5) uzasadnić swoje wnioski i spostrzeżenia,
6) wziąć udział w dyskusji po zakończeniu ćwiczenia i uzasadnić cel wyrównywania

obrzeży skór przed wykończaniem właściwym skór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół sortowniczy do sortowania skór,

−

boczki garbarskie do układania skór,

−

skóry w półfabrykacie crust,

−

kreda do zaznaczania na skórach,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Z przedstawionych próbek papierów ściernych, odczytaj granulację materiału ściernego

i wskaż do jakiego rodzaju szlifowania skór można ich użyć.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z odpowiednim fragmentem materiału nauczania tej jednostki modułowej,
2) obejrzeć przedstawione próbki papierów ściernych i odczytać na odwrocie numerację

papieru,

3) wyjaśnić co oznacza odczytana numeracja,
4) wyjaśnić do jakiego rodzaju skór i w którym etapie szlifowania używać przedstawione

rodzaje papieru ściernego.

5) zapisać wnioski w dzienniczku ćwiczeń,
6) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog z próbkami papierów ściernych o różnych numeracjach,

−

dzienniczek ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Na podstawie organoleptycznego badania powierzchni użytkowej przedstawionych Ci

próbek różnych skór w półfabrykacie crust, rozpoznaj ich przeznaczenie asortymentowe.
Podczas wykonywania ćwiczenia korzystaj z norm przedmiotowych dotyczących
półfabrykatów i skór gotowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej jednostki modułowej,
2) obejrzeć dokładnie przedstawione Ci próbki skór,
3) wskazać i scharakteryzować powierzchnię użytkową skór,
4) porównać charakterystykę skór z wymaganiami norm przedmiotowych,
5) zakwalifikować skóry do odpowiedniego asortymentu w wyrobie gotowym,
6) wyniki, spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalog próbek półfabrykatów skór różnych asortymentów,

–

normy przedmiotowe półfabrykatów i skór gotowych,

–

dzienniczek ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 5

Uzupełnij schemat procesów technologicznych przygotowania skór miękkich do

wykończania właściwego, który wykonałeś w ćwiczeniu 4 pkt. 4.5. materiału nauczania tej
jednostki modułowej. W uzupełnieniu, wstaw informacje dotyczące operacji wyrównania
obrzeży, wyrównania powierzchni skór oraz szlifowania i odpylania skór:

−

cel i zadania,

−

używane techniki i metody,

−

stosowane maszyny i urządzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania tej części jednostki modułowej oraz dokumentacją

technologiczną wyprawy skór obowiązującą w warsztatach szkolnych lub w zakładzie
garbarskim,

2) wypisać w dzienniczku żądane w zadaniu informacje,
3) dorysować rozgałęzienia blokowe i uzupełnić dodatkowe informacje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja technologiczna wyprawy skór,

−

przybory kreślarskie,

−

plansza z ćwiczenia 4 z pkt. 4.5 materiału nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cel zmiękczania skór?

2) scharakteryzować techniki zmiękczania skór?

3) nazwać i scharakteryzować urządzenia i maszyny stosowane do

zmiękczania skór?

4) przeprowadzić zmiękczanie skór?

5) skontrolować proces zmiękczania skór?

6) wyjaśnić cel wyrównania obrzeży skór?

7) wykonać cyplowanie?

8) nazwać i scharakteryzować urządzenia i maszyny stosowane do

wygładzania i wyrównania powierzchni skór?

9) przeprowadzić wygładzanie skór twardych?

10) wyjaśnić cel szlifowania skór?

11) scharakteryzować maszyny do szlifowania skór?

12) wyjaśnić cel procesu odpylania skór?

13) scharakteryzować maszyny do odpylania skór?

14) przeprowadzić szlifowanie i odpylanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania

podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna;
wybierz ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

8. Test składa się z 14 zadań z poziomu podstawowego oraz 6 zadań z poziomu

ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie
wyższym niż pozostałe (dotyczy to pytań o numerach od 15 do 20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dogarbowanie, barwienie i natłuszczanie skór to procesy

a) chemicznego przygotowania skór do garbowania.
b) mechanicznej obróbki skór po garbowaniu.
c) końcowego wykończania właściwego.
d) wstępnego wykończania kąpielowego.

2. Który z procesów wykończania kąpielowego skór nadaje im miękkość i elastyczność

a) Zobojętnianie.
b) Dogarbowanie.
c) Natłuszczanie.
d) Barwienie.

3. Urządzenie, w którym prowadzi się procesy kąpielowego wykończania skór, to

a) dół garbarski.
b) wyżymarka.
c) bęben garbarski.
d) kłoda garbarska.

4. Która z wymienionych operacji nie jest chemiczną obróbką skór

a) Zobojętnianie.
b) Dogarbowanie.
c) Natłuszczanie.
d) Wygładzanie.

5. Celem dogarbowania skór produkowanych na wierzchy obuwia jest

a) rozluźnienie struktury włóknistej skór.
b) wypełnienie i uściślenie struktury włóknistej skór.
c) zwiększenie masy skór.
d) usztywnienie skór w całej objętości.

6. Barwienie skór o delikatnej i cienkiej tkance skórnej przeprowadza się w

a) wirówce.
b) cytroku lub bębnie typu Y.
c) bębnie trociniaku.
d) bębnie namokowym.

7. Barwniki kwasowe, heteropolarne i metalokompleksowe należą do barwników

a) kationowych.
b) amfoterycznych.
c) anionowych.
d) utlenialnych.

8. Przebarwienie „na wskroś” polega na

a) przebarwieniu samego lica skór.
b) przebarwieniu jedynie mizdry.
c) przebarwieniu zewnętrznych warstw skóry.
d) przebarwieniu całego przekroju skóry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Agregaty pralnicze stosowane są w garbarni do:

a) wirowania skór.
b) kąpielowego barwienia skór.
c) nawilżania skór po garbowaniu i obcieknięciu.
d) prania lica i mizdry skór podeszwowych.

10. Napalanie to technika

a) natłuszczania skór.
b) barwienia skór na kolory ciemne.
c) dogarbowania skór garbnikami roślinnymi.
d) odkwaszania skór w wysokiej temperaturze.

11. Na jakie czynniki powinno być odporne wybarwienie

a) Brudzenie, działanie wody, światła, tarcie suche i mokre, a czasami na pot

i rozpuszczalniki organiczne.

b) Temperaturę i szybkość obrotów bębna.
c) Szybkość wykończania.
d) Zmianę kolorystyki skór.

12. Które procesy zaliczamy do kąpielowego wykończania skór

a) Dogarbowanie, natłuszczanie, barwienie, napełnianie.
b) Garbowanie, oliwienie, obracanie.
c) Barwienie, apreturowanie, powlekanie.
d) Wygładzanie, szlifowanie, pranie suszenie.

13. W których urządzeniach prowadzi się procesy kąpielowego wykończania skór

a) Bębny drewniane, bębny typu pralka, cytroki.
b) Bębny typu betoniarka, doły garbarskie, cytroki.
c) Agregaty natryskowe, nalewarki, powlekarki.
d) Kadzie garbarskie, doły garbarskie, kłody garbarskie.

14. Skóry z uszkodzonym licem możemy przeznaczyć do

a) wyprawy licowej.
b) wykończenia od strony mizdry lub z licem korygowanym.
c) utylizacji.
d) ponownego garbowania.

15. Jakiej obróbce powinniśmy poddać skóry grube i ciężkie

a) Intensywnej, z dłuższym czasem prowadzenia procesów.
b) Takiej samej jak skór lekkich.
c) Nie musimy poddawać ich obróbce chemicznej.
d) Nie zwracamy uwagi na rodzaj surowca.

16. Przygotowanie skór do operacji maszynowego wygładzania polega na

a) wyżymaniu skór.
b) całkowitym wysuszeniu skór.
c) wypłukaniu i rozmoczeniu skór.
d) zdwojeniu i ostruganiu skór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Hydrofobowość skóry to określenie:

a) odporności na nasiąkliwość wodną skóry,
b) przepuszczalności powietrza i pary wodnej,
c) nietrwałości wybarwienia na pranie,
d) nietrwałości wybarwienia na światło.

18. Jakie asortymenty skór gotowych wymagają całkowitego przebarwienia

a) Galanteryjne, rymarskie, boksy.
b) Podszewkowe, spodowe, uprzężowe.
c) Welury, nubuki, odzieżowe.
d) Marszczone, pasowe, dwoiny foliowane.

19. Kontrola prawidłowo przeprowadzonego procesu natłuszczania skór powinna

wykazywać

a) śliskie i tłuste w dotyku lico skór.
b) mętny roztwór kąpieli o mlecznym zabarwieniu.
c) tłustą w dotyku i „mażącą się” mizdrę.
d) przezroczystą kąpiel i lekko śliski dotyk lica skór.

20. Podstawowym elementem roboczym maszyny do wygładzania skór jest wał

a) nożowy z ostrymi nożami spiralnymi,
b) nożowy z gładkimi nożami spiralnymi,
c) nożowy z poprzecznymi nożami gładkimi,
d) roboczy gładki wypolerowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Wykończanie skór wyprawianych bez włosa do stanu „crust

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Lasek W.: Wykończalnictwo skór miękkich. WNT, Warszawa 1984
2. Maleńczak J., Ćujan J.: Maszyny i urządzenia garbarskie. WSI, Radom 1981
3. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. WSI,

Radom 1996

4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa

1997

5. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. I. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1986
6. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. II. Wykończanie. WSiP, Warszawa 1985
7. Polskie Normy – wybór.
8. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza. ITeE, Radom 1996
9. Rodziewicz O., Śmiechowski K.: Technologia garbarstwa dla projektantów obuwia

i odzieży. Politechnika Radomska, Radom 2001

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
06 Przygotowanie skór wyprawianych bez włosa
12 Wykończanie skór wyprawianych z okrywą włosową
Garbarz skor bez wlosa 753502 i Nieznany
Garbarz skor bez wlosa 753502 i Nieznany
264 753502 garbarz skor bez wlosa
08 Garbowanie skór bez włosa
11 Wykończanie powierzchni drewna
11 01 05 02 Bez d Wasserstr o L
05 Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych
17 Ocena jakości skór wyprawionych
Określanie właściwości surowców i skór wyprawionych do produkcji obuwia
07 Przygotowanie skór wyprawianych z okrywą włosową
18 Przygotowanie skór wyprawionych do obrotu towarowego
10 Wstępne wykończanie skór
Cechowanie, pakowanie i magazynowanie skór wyprawionych

więcej podobnych podstron