„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Gregorczyk

Wykończanie skór wyprawianych z okrywą włosową
w stanie naturalnym 311[09].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Jan Skiba
dr inż. Jan Żarłok



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jan Skiba



Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[09].Z3.03

„Wykończanie skór wyprawionych z okrywą włosową w stanie naturalnym” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik garbarz























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Natłuszczanie skór wyprawianych z włosem

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

14

4.1.3. Ćwiczenia

14

4.1.4. Sprawdzian postępów

18

4.2. Mechaniczna obróbka skór wyprawianych z włosem

19

4.2.1. Materiał nauczania

19

4.2.2. Pytania sprawdzające

22

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

26

4.3. Maszyny i urządzenia stosowane do wykończania skór wyprawianych

z okrywą włosową

27

4.3.1. Materiał nauczania

27

4.3.2. Pytania sprawdzające

34

4.3.3. Ćwiczenia

35

4.3.4. Sprawdzian postępów

37

5. Sprawdzian osiągnięć

38

6. Literatura

43

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu metod oraz celów wykończania skór z okrywą

włosową w stanie naturalnym. Poradnik pomoże Ci dobierać metody i sposoby wykończania
okrywy włosowej i tkanki skórnej skór futerkowych.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli umiejętności, które powinieneś mieć opanowane, aby

przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, czyli umiejętności, które powinieneś umieć po realizacji tej jednostki

modułowej.

3. Materiał nauczania, który zawiera niezbędne informacje z podstaw teoretycznych do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Zamieszczone są również:

−

ćwiczenia z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do jego realizacji,

−

pytania sprawdzające wiedzę z tego zakresu,

−

sprawdzian postępów określający poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej

4. Sprawdzian osiągnięć z instrukcją dla ucznia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje

opanowanie wiedzy z zakresu całej jednostki. Rozwiązując sprawdzian powinieneś
odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Zwróć szczególną uwagę na problemy ochrony środowiska i przepisy UE w tym zakresie.
Opanowanie wiedzy i umiejętności praktycznych z tej jednostki modułowej jest bardzo
ważne w dalszej nauce zawodu i we właściwym wykorzystaniu surowca skórzanego.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie realizacji programu musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311 [09].Z3

Technologia wstępnego

wykończania skór

311[09].Z3.02

Wykończanie skór

wyprawianych bez włosa do

stanu „crust”

311[09].Z3.03

Wykończanie skór

wyprawianych z okrywą

włosową w stanie naturalnym

311[09].Z3.01

Wstępne wykończanie skór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji zawodowych,

−

dobierać metodę garbowania w zależności od rodzaju surowca i przeznaczenia skór,

−

dobierać metody i środki do procesów garbowania skór z włosem,

−

charakteryzować maszyny i urządzenia do procesów garbowania skór z włosem,

−

określać właściwości skóry garbowanej,

−

identyfikować wady powstające w procesie garbowania,

−

wykonywać wszystkie prace zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

stosować odzież i środki ochrony osobistej,

−

pracować w grupie i indywidualnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

dobrać środki do natłuszczania skór z okrywą włosową,

−

dobrać metody i techniki natłuszczania skór z włosem,

−

dobrać sposoby suszenia różnych rodzajów skór z włosem oraz określić parametry
procesu suszenia,

−

dobrać operacje maszynowej obróbki włosa do rodzaju skór,

−

określić sposoby i warunki zmiękczania tkanki skórnej skór z włosem,

−

dobrać środki do wykończania skór z okrywą włosową,

−

dobrać oraz zastosować urządzenia do trocinowania i trzepania skór,

−

dobrać maszyny i urządzenia do zmiękczania i rozciągania skór z włosem,

−

skontrolować parametry procesów wykończalniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Natłuszczanie skór wyprawianych z włosem

4.1.1. Materiał nauczania

Natłuszczanie jest bardzo ważnym procesem w wyprawie skór z włosem. Skóry

futerkowe wygarbowane po wysuszeniu byłyby mało elastyczne, mało ciągliwe, kruche
i łamliwe. Aby wady te wyeliminować lub zmniejszyć należy skóry natłuścić.

Podstawowym celem natłuszczania skór z okrywą włosową jest wprowadzenie do

tkanki skórnej skóry wygarbowanej takiej ilości tłuszczu – związków smarnych, aby skóra
po wysuszeniu była miękka, pulchna i ciągliwa.

Proces natłuszczania powoduje:

−

zwiększenie odporności włókna na różne procesy fizykochemiczne oraz czyni skórę
bardziej trwałą i przydatną,

−

izolację poszczególnych włókien, które pod działaniem tłuszczu ulegają w pewnym
stopniu dogarbowaniu, to znaczy łączą się z tłuszczem w sposób mniej lub bardziej
trwały,

−

ochronę włókien, w czasie suszenie, przed zlepianiem i sklejaniem,

−

zwiększenie odporności skóry natłuszczonej na działanie wody, na temperaturę i na
czynniki mechaniczne.
Ogólną

zasadą

natłuszczania

skór

futerkowych

jest

prowadzenie

procesu

technologicznego tak, aby włos nie uległ zabrudzeniu tłuszczem, a tłuszcz został
równomiernie rozprowadzony na całej powierzchni skóry oraz wprowadzony w głąb tkanki
skórnej. Tkanka skórna niedostatecznie natłuszczona jest sztywna, krucha, łamliwa,
a trwałość i czas użytkowania znacznie się obniża.

Środki do natłuszczania skór z okrywą włosową

Do natłuszczania skór futerkowych stosujemy różnego rodzaju środki natłuszczające,

które możemy podzielić na:

1. Tłuszcze naturalne.
2. Tłuszcze przerobione (modyfikowane chemicznie tłuszcze naturalne).
3. Tłuszcze syntetyczne.
4. Oleje mineralne.

Tłuszcze naturalne spotykane w przyrodzie są estrami kwasów tłuszczowych

i gliceryny. Do najważniejszych kwasów wchodzących w skład tłuszczy należą: kwas
palmitynowy, stearynowy i olejowy. Tłuszcze naturalne nie są związkami jednorodnymi
lecz tworzą mieszaninę estrów różnych kwasów i zależnie od składu wykazują odmienne
charakterystyczne cechy fizyczne, na przykład: temperaturę krzepnięcia, ciężar właściwy.
Tłuszcze naturalne nie wykazują powinowactwa do wody i są od niej lżejsze.

Tłuszcze naturalne, poza podziałem chemicznym, można podzielić:

−

według pochodzenia – na zwierzęce i roślinne,

−

według konsystencji – na stałe i ciekłe.
Do najważniejszych tłuszczów naturalnych mających znaczenie przy natłuszczaniu skór

futerkowych zalicza się:

−

olej kopytkowy,

−

tran z dorsza,

−

olej rycynowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

olej z oliwek,

−

olej rzepakowy,

−

żółtko z jaj kurzych.
Olej kopytkowy jest cennym środkiem natłuszczającym ponieważ krzepnie i zastyga

dopiero poniżej 10°C i nie ulega jełczeniu. Niska temperatura krzepnięcia pozwala
zachować miękkość i ciągliwość skóry przy użyciu jej na mrozie, natomiast fakt, że nie
ulega jełczeniu, zapobiega niszczeniu skóry w czasie długiego jej użytkowania. Olej
kopytkowy w normalnej temperaturze jest jasnożółtą, bezwonną cieczą.

Tran z dorsza jest najlepszy spośród znanych tranów. Otrzymuje się go, różnymi

sposobami, z wątroby dorsza, zawierającej 30–50% tłuszczu. W zależności od metody
otrzymywania, trany mają barwę od żółtobrązowej do ciemnobrązowej. Do celów
futrzarskich trany są tym lepsze, im niższa jest ich temperatura krzepnięcia. Normalnie
używane trany, ze względu na obecność stałych glicerydów, zaczynają częściowo krzepnąć
już w 8°C.

Olej rycynowy otrzymuje się z nasion różnych gatunków rącznika, rosnącego w krajach

o ciepłym klimacie. Ma bardzo dużą lepkość, należy do tłuszczów trudno wysychających.
Charakteryzuje się najniższą temperaturą krzepnięcia i największym ciężarem właściwym,
a ponadto jako jedyny tłuszcz rozpuszcza się w benzynie i eterze dietylowym. Sulfonowany
olej rycynowy, zwanym tureckim, nadaje się jako pierwszorzędny środek natłuszczający
i tworzy bardzo dobre emulsje.

Olej z oliwek otrzymywany jest z nasion drzewa rosnącego u wybrzeży Morza

Śródziemnego. Owoce zawierają około 25% tłuszczu. Olej w stanie naturalnym lub
sulfonowany znajduje duże zastosowanie w przemyśle.

Olej rzepakowy otrzymywany jest przez wytłoczenie nasion rzepaku, najpierw na

zimno, a następnie na ciepło. Ma on charakterystyczną woń, jasnożółtą barwę i ulega
jełczeniu. Używany bywa jako tłuszcz jadalny i do wyrobu mydła. Sulfonowany znajduje
zastosowanie do natłuszczania skór futerkowych.

Żółtko kurze jako naturalny produkt do natłuszczania ma zdolność łączenia się z wodą.

Tłuszcz zawarty w żółtku zawiera trójglicerydy i lecytynę, która ma zdolność emulgowania.

Tłuszcze przerobione zależnie od sposobu otrzymywania dzielą się na:

−

mydła,

−

tłuszcze sulfonowane,

−

tłuszcze utlenione.

Tłuszcze przerobione, w odróżnieniu od tłuszczów naturalnych są związkami
hydrofilowymi.

Mydła są produktem zmydlania dowolnych tłuszczów naturalnych. Mydło może być

użyte jako dodatek do środków natłuszczających skóry. Spełnia rolę emulgatora, powoduje
dokładniejsze rozdrobnienie cząstek tych środków i lepsze ich przenikanie w głąb skóry.

Tłuszcze sulfonowane charakteryzują się dużą zdolnością emulgowania tłuszczów

naturalnych. Do tłuszczów sulfonowanych najczęściej używanych w futrzarstwie należą:
tran sulfonowany, olej kopytkowy sulfonowany i olej turecki.

Tłuszcze sulfonowane służą do sporządzania mieszanek natłuszczających, które noszą

nazwę likierów. Likiery dzielą się na likiery anionowe, kationowe i kombinowane. Do grupy
likierów anionowych nalezą Likier ONO i Likier K-1.Przykładami likierów kationowych są
produkty: Kataliks U i W firmy SANDOS i Lipodermlicker O firmy BASF, a likierów
kombinowanych Lipoderm F firmy BASF

Tłuszcze utlenione to tak zwane degras i melon, powstałe w wyniku utleniania tranu.

Produkty utleniania stanowią gęstą masę o barwie od jasno- do ciemnobrązowej i zawierają
80-85% tłuszczu. Słabo rozpuszczają się w wodzie, ale wykazują zdolność przenikania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

i równomiernego natłuszczania skór. Degras i melon znajdują zastosowanie tylko przy
natłuszczaniu skór grubych i zwartych. Mogą one być użyte same lub z dodatkiem
tłuszczów dobrze emulgujących.

Tłuszcze syntetyczne są produkowane z wykorzystaniem związków parafinowych

powstających przy destylacji ropy naftowej. Mają one szerokie zastosowanie m.in. do
natłuszczania skór futerkowych. Z polskich produktów na rynku dostępny jest Garbol K.

Oleje mineralne stosowane jako dodatek, w ilości 10–12%, do tłuszczów

emulgujących, na przykład w Likierze ONO, poprawiają efekt natłuszczania.

Wpływ różnych czynników na przebieg procesu natłuszczania skór futerkowych

Podczas natłuszczania skór z okrywą włosową należy dobrać rodzaj mieszaniny

natłuszczającej do sposobu garbowania i tak na przykład skór garbowanych metodą
glinowo-chromową nie wolno natłuszczać środkami o dużej zawartości wolnych kwasów
tłuszczowych, gdyż powstają nierozpuszczalne mydła glinowe. Skóry futerkowe
wykańczane z okrywą włosową w kolorze naturalnym natłuszcza się takimi środkami, które
nie powodują plamienia i odbarwienia włosa.

Nie wszystkie tłuszcze mają jednakowe zastosowanie i zdolność natłuszczania. Tran

surowy bywa rzadko używany ze względu na niebezpieczeństwo zażółcenia włosa, trudność
przenikania do środka i niebezpieczeństwo „spalania” skóry gotowej. Ponieważ tran surowy
jest tłuszczem nienasyconym, w skórze ulega utlenieniu, przy czym zachodzi reakcja
egzotermiczna. Podwyższona temperatura może spowodować częściowe zżelatynowanie
(spalanie) skóry wyprawionej. Z tych względów tran surowy musi być przed użyciem do
natłuszczania utleniony, albo może być użyty z degrasem lub w mieszance z innymi
tłuszczami, zwykle w stosunku 1:3. Jako samodzielny środek nigdy nie bywa używany do
natłuszczania skór.

Degras i melon, będące produktami utleniania tranu, są stosowane częściej.

Wykorzystuje się je do natłuszczania skór ścisłych i takich, gdzie zażółcenie włosa nie
odgrywa roli (cielaki, króliki przeznaczone do barwienia na ciemne kolory). Degras i melon
są bezpieczniejsze w użyciu niż tran, bowiem natłuszczone nimi skóry nie grzeją się
podczas magazynowania.

Mydła, szczególnie ziarniste, są używane wtedy, gdy chcemy otrzymać gęste emulsje

tłuszczowe, które trudniej spływają ze skór. Do samodzielnego natłuszczania używane jest
mydło otrzymane z oleju z drzewa oliwkowego. Natłuszczona nim skóra staje się miękka
i przyjemna w dotyku.

Najczęściej w procesie natłuszczania skór z włosem stosuje się tłuszcze sulfonowane

rozpuszczalne w wodzie. Tłuszcze sulfonowane są solami sodowymi lub potasowymi
kwasów tłuszczowych. Przy użyciu tych środków do natłuszczania następuje wymiana
jonów między solami tłuszczowymi a kwasami pochodzącymi z garbowania, przez to zaś
częściowa neutralizacja. W tym celu do mieszanin natłuszczających dodaje się 5–10%
amoniaku w stosunku do tłuszczu naturalnego lub 2–5% gdy stosujemy same tłuszcze
sulfonowane.

Olej turecki jako dobry emulgator tworzy z wodą trwałe emulsje. Użyty do kąpieli nie

powoduje zatłuszczenia włosa. Tran sulfonowany nadaje skórze pełność, jednak gorzej
przenika w głąb, nadaje mizdrze lepkość i żółci włos.

Żółtka jaj są rzadko używane do natłuszczania skór futerkowych ze względu na wysoką

cenę. Stosuje się je niekiedy dla skór szlachetnych, o delikatnej i cienkiej mizdrze, którą
naciera się emulsją rozcieńczoną w stosunku 1:(5–10).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Emulgatory, takie jak: Saponal OK, Pretepon G stosuje się wyłącznie w celu

rozdrobnienia cząstek tłuszczu, zmniejszenia napięcia powierzchniowego i stworzenia
dobrej emulsji tłuszczowej. Emulgatory syntetyczne nie mają zdolności natłuszczania,
a jedynie zdolność emulgowania i rozdrabniania na mniejsze cząsteczki.

W procesie natłuszczania, obok doboru środków natłuszczających, chemicznych

środków pomocniczych i emulgatorów, decydującą rolę odgrywa również reaktywność
tkanki skórnej, której wykładnikiem jest punkt izoelektryczny i ładunek powierzchniowy
skór.

Ładunek powierzchniowy skór garbowanych solami chromowymi, glinowymi lub

cyrkonowymi jest dodatni, w wyniku czego skóry te wykazują zdolność wiązania ujemnie
naładowanych cząsteczek tłuszczu oraz anionowych emulgatorów. Nadmiar emulgatora
powoduje spadek ilości tłuszczu wprowadzanego do skóry. Lepkość emulgatora wpływa
korzystnie na trwałość emulsji tłuszczowej i działa stabilizująco, należy jednak pamiętać
aby emulsja nie była zbyt trwała ponieważ zmniejsza się wówczas jej zdolność
natłuszczania. Trwałość emulsji zależy od pH kąpieli natłuszczającej, które powinno
wynosić 8–9. Przy niskich pH tłuszcz szybko wytrąca się na powierzchni mizdry i nie
przenika w głąb tkanki skórnej, przy wysokiej wartości pH nie wytrąca się w skórze w ogóle
lub też ulega częściowemu wytrąceniu w ilości niedostatecznej do właściwego natłuszczenia
włókien.

Najczęściej do natłuszczania skór z okrywą włosową stosuje się specjalne likiery

anionowe odporne na sole obojętne, kwasy oraz sole glinu i chromu. Rzadziej stosuje się
likiery kationowe, których trwałość emulsji stabilizowana jest zawartością kwasu
znajdującego się w stanie wolnym w skórze garbowanej.

Ilość tłuszczu jaka jest potrzebna do natłuszczania zależy od rodzaju skór futerkowych

i tak skóry królicze, cielęce i kozie wymagają więcej tłuszczu niż skóry jagnięce czy owcze.
Stosowanie większej ilości emulsji natłuszczającej nie jest celowe, ponieważ nie wpływa na
polepszenie właściwości skór, a jedynie powoduje wyraźny wzrost ciężaru skór gotowych
i pogarsza efekt prasowania.

Sporządzanie emulsji natłuszczających skóry

Emulsję tłuszczową sporządza się w naczyniu zaopatrzonym w mieszadło i płaszcz

grzejny. Sposób sporządzenia emulsji zależy od własności komponentów. W celu
sporządzenia mieszanki natłuszczającej tłuszcz naturalny podgrzewa się do temperatury
60–70°C i wlewa do niego powoli przewidzianą ilość amoniaku ciągle mieszając. Tłuszcz
staje się coraz bardziej gęsty i zbliża się do konsystencji mydła, utrudnione jest mieszanie
a proces nie zachodzi równomiernie. Aby tego uniknąć należy amoniak przed użyciem
rozcieńczyć wodą w stosunku 1:(5–10). Następnie do tak przygotowanej mieszaniny dodaje
się tłuszcze sulfonowane lub mydła i ewentualnie emulgatory syntetyczne, ciągle mieszając.
Na końcu mieszaninę rozcieńcza się wodą w żądanym stosunku. Nie należy tłuszczu
naturalnego dodawać do wody przed zalkalizowaniem amoniakiem, gdyż w takim
przypadku trudno jest uzyskać emulsję.

Mieszankę natłuszczającą otrzymuje się przez energiczne mieszanie składników w celu

uzyskania prawidłowej emulsji tłuszczu w wodzie. Im dynamiczniejsze jest mechaniczne
działanie, tym cząsteczki emulsji są mniejsze, większa jest trwałość emulsji i zdolność
wnikania w głąb tkanki skórnej.

Zależnie od gatunku skór stosuje się różne mieszaniny natłuszczające. Do skór grubych

o tkance zwartej, na przykład cielęcych, które należy nie tylko zmiękczyć, ale także
dogarbować bez zwracania uwagi na zmianę barwy włosa, używa się mieszaniny składającej
się z:

20–25% tłuszczu naturalnego typu tran,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

70–65% degrasu,
10–0% tłuszczu sulfonowanego.
Jeżeli zachodzi potrzeba mieszaninę rozcieńcza się wodą w stosunku 1:1.

Gdy skóry cielęce lub źrebięce chcemy tylko zmiękczyć, bez zwracania uwagi na

dogarbowanie, stosujemy mieszaninę o następującym składzie:

30–40% tłuszczu modyfikowanego,
50–40% degrasu,
18% tłuszczu sulfonowanego,
2% mydła lub emulgatora syntetycznego.
Przed użyciem należy mieszaninę rozcieńczyć 1:(1–2).

Do skór niezbyt grubych, ale o zwartej tkance, na przykład króliczych, którym trzeba

nadać miękkość bez dogarbowania tkanki powinno się stosować mieszankę o składzie:

20–30% degrasu jasnego (melonu),
35–25% tłuszczu sulfonowanego,
5–15% mydła,
40–50% wody.

W przypadku skór z natury tłustych lub o luźnej tkance, takich jak baranie, kozie czy

psie, gdy chodzi głównie o zmiękczenie, stosuje się mieszaninę o następującym składzie:

25–30% tłuszczu sulfonowanego,
1–2% emulgatora syntetycznego,
74–63% wody.

Wynik natłuszczania zależy przede wszystkim od stopnia wygarbowania skór i składu

użytej mieszaniny natłuszczającej. Im skóry są lepiej wygarbowane i odwodnione, tym
lepiej przyjmują tłuszcz. Przy ocenie jakości natłuszczania bierzemy pod uwagę następujące
właściwości:

–

szybkość wchłaniania tłuszczu przez skóry – powinna być możliwie szybka,.

–

natłuszczenie włosa – nie może być natłuszczony na obrzeżu dziur i na bokach.

–

ilość tłuszczu – tłuszcz nie może być użyty w nadmiarze; jego nadmiar można
stwierdzić na podsychających skórach.

Metody i techniki natłuszczania tkanki skórnej

W praktyce natłuszczanie skór futerkowych przeprowadza się przez:

–

smarowanie szczotką od strony mizdry,

–

w kąpieli wodnej,

–

przez mechaniczne ugniatanie z tłuszczem

–

metodą szczotkowo-kąpielową.

Zastosowanie poszczególnych metod zależy od sposobu garbowania. W przypadku skór

garbowanych metodą piklową lub inną pseudogarbowania wymagane jest natłuszczanie
przez smarowanie od strony mizdry. Natomiast skóry garbowane chromowo mogą być
natłuszczane w kąpieli.

Natłuszczanie przez smarowanie szczotką

Natłuszczanie przez smarowanie szczotką stosuje się dla większości skór futerkowych,

które mają długi, gęsty i puszysty włos, na przykład skór lisów, kun i jenotów. Smarowanie
mieszanką natłuszczającą od strony mizdry zabezpiecza włos od natłuszczenia. Zetknięcie
się środków natłuszczających z okrywą włosową może być przyczyną zmatowienia lub
filcowania włosa, staje się on mało sypki i może zmieniać barwę.

Przed przystąpieniem do natłuszczania ręcznego przez nacieranie szczotką sporządzamy

emulsję natłuszczającą, dobierając jej skład do budowy i charakteru tkanki skórnej. Skład
mieszanek natłuszczający przedstawiono w tabeli 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Tabela 1. Skład mieszanek natłuszczających w zależności od zawartości tkanki

Charakter tkanki skórnej

Tran

surowy

Tłuszcz

sulfonowany

Degras Olej kopytkowy

surowy

Emulgator

Zwarta – wymagająca
dogarbowania

20–25

10

70–65

Zwarta – wymagająca
zmiękczania

18

50–40

30–40

2

Tłusta lub o luźnej
tkance

25–35

1

Cienka o zwartej tkance

35–25

20–30

5

Po dogarbowaniu i przygotowaniu mieszanki natłuszczającej skóry należy odwirować

do wilgotności 40-50 %, a następnie rozciągnąć – rozprostować na kosach kuśnierskich lub
rozbijaczkach odgórnych. Skóry układa się w stosy mizdrą do góry. W przygotowaniu skór
futrzarskich zdejmowanych i garbowanych workowo, skóry układamy grzbietem do góry.

Emulsję tłuszczową wciera się szczotką w mizdrę a nasępnie skóry układa jedną na

drugiej mizdrą do siebie w nieduże stosy. Nanoszenie emulsji rozpoczyna się od środka
skóry w kierunku boków, grzbietu i łap. Przy natłuszczaniu należy uwzględnić układ i cechy
topograficzne skóry, miejsca grube jak karki, naciera się intensywniej niż boki. Skóry owcze
w miejscach luźnych i z natury tłustych, na przykład część zadnią, natłuszcza się małą
ilością emulsji tłuszczowej. Następnie skóry poddaje się odleżeniu przez około 4 godziny w
celu wniknięcia emulsji w głąb tkanki skórnej.

W zależności od struktury tkanki skórnej stosuje się emulsję tłuszczową o różnej

zawartości środków natłuszczających, na przykład do natłuszczani skór króliczych, stosunek
użytego tłuszczu do wody wynosi 1:1, a dla skór owczych 1:3. Ilość zużytej emulsji
tłuszczowej na jedną skórę zależy od wielkości powierzchni, grubości i zwartości tkanki
skórnej.

Do natłuszczania przez nacieranie skór futerkowych od strony mizdry mogą być

stosowane tłuszcze anionowe, jak Garbol 30, Garbol KS, Garbol JT, w mieszaninie
z ciekłymi tłuszczami naturalnymi, z dodatkiem wody amoniakalnej do uzyskania wartości
pH emulsji wodnej 7–7,5, która powoduje częściowe zobojętnienie tkanki skórnej. Jeśli
skóry nie są zobojętniane po garbowaniu, pH powinno być jeszcze wyższe.

Do natłuszczania przez nacieranie nie musimy mieć zbyt skomplikowanych urządzeń.

Podstawowe narzędzia to naczynie z tłuszczem, szczotka i stół, na którym wykonywana jest
czynność. Potrzebne jest także stanowisko z parą wodną do pogrzewania tłuszczu. Skóry po
przeprowadzeniu operacji nacierania poddawane są odleżeniu, a następnie suszeniu.

Do wcierania emulsji tłuszczowej mogą być też stosowane maszyny gdzie, skórę układa

się włosem do góry i przesuwa na walcu. Emulsję przenosi od dołu na walec odpowiedni
układ szczotek smarujących.

Natłuszczanie kąpielowe

Natłuszczanie kąpielowe przeprowadza się dla skór o krótkim i ostrym włosie o niezbyt

puszystej okrywie włosowej. Natłuszczanie kąpielowe stosujemy dla skór po garbowaniu
chromowym lub po dogarbowaniu solami chromu. Proces natłuszczania przeprowadza się
w cytrokach. Do natłuszczania kąpielowego używa się tłuszczów modyfikowanych,
tworzących trwałe emulsje wodne. Proces natłuszczania kąpielowego przebiega w sposób
następujący: odważony tłuszcz podgrzewamy za pomocą pary wodnej do temperatury
60–70°C i wlewamy do cytroka. Skrzydła cytroka są w ciągłym ruchu. Czas natłuszczania
kąpielowego trwa około 1 godziny, po czym skóry układamy na boczku mizdrą do mizdry
celem odleżenia. Czas odleżenia 12–16 godzin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Natłuszczanie przez ugniatanie

Natłuszczanie przez ugniatanie polega na smarowaniu skór od strony mizdry

mieszaniną natłuszczającą z dodatkiem emulgatorów, a następnie ugniatanie ich w stępie.
Skóry następnie są rozprostowywane i suszone. Przy zastosowaniu dużej ilości tłuszczu
proces ten możemy nazywać garbowaniem tłuszczowym. Metodę tę można stosować dla
skór o grubej i zwartej tkance skórnej, włosie ościstym niezbyt wysokim np. w przypadku
skór cielęcych, wydr i źrebaków. Metoda ta jest dość uciążliwa i rzadko stosowana, daje
jednak bardzo dobre efekty ponieważ otrzymujemy skórę miękką i ciągliwą.

Przed natłuszczaniem skóry należy odwirować do zawartości wilgoci 40–50%. Tak

przygotowane skóry wrzucamy do stępy i wlewamy wcześniej przygotowany tłuszcz
rozgrzany za pomocą pary wodnej. Czas ugniatania skór w stępie wynosi około pół godziny.
Po wyjęciu skór ze stępy podsuszamy je przez około 4–8 godzin i wrzucamy ponownie do
ugniatania przez około jedną godzinę, dodając dalszą ilość tłuszczu. Po natłuszczeniu skóry
wyrzucamy ze stępy, rozprostowujemy i układamy w stosy celem odleżenia. Czas odleżenia
około 4 godziny.

Natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe

Metoda ta jest połączeniem metody szczotkowej i kąpielowej. Stosowana dla skór

sztywnych i twardych na przykład skór z dzików. Skóry naciera się szczotką od strony
mizdry mieszaniną natłuszczającą, pozostawia do odleżenia na około 24 godziny,
a następnie dotłuszcza w kąpieli przez około 1 godzinę w temperaturze 40–45°C. Metoda ta
stosowana jest w sporadycznych przypadkach.

Wady tkanki skórnej i okrywy włosowej po natłuszczaniu i kontrola procesu

Prawidłowo przeprowadzony proces natłuszczania skór polega na równomiernym

osadzeniu się tłuszczu na całym przekroju tkanki skórnej. W przypadku małej trwałości
emulsji tłuszczowej osadzenie się tłuszczu na przekroju jest nierównomierne. Skóra może
więc być przetłuszczona lub niedotłuszczona.

W czasie natłuszczania należy zachować odpowiednie warunki, polegające na

właściwym przygotowaniu surowca, doborze rodzaju tłuszczu, utrzymaniu w tkance skórnej
odpowiedniej ilości wody i odpowiedniej temperatury. Tłuszcze o niskiej liczbie jodowej
działają powoli, zaś o wysokiej często powodują gwałtowny wzrost temperatury, co utrudnia
regulowanie procesu i kończy się częściowym zżelatynowaniem tkanki skórnej. Objawia się
to sztywnością i brakiem ciągliwości.

W przypadku gdy sporządzona emulsja będzie nieprawidłowa może dojść do słabego

natłuszczenia miejsc ścisłych, miejscowego przetłuszczenia, odgarbowania skóry.
Nieprawidłowe natłuszczenie prowadzi do plamistości tkanki skórnej lub sfilcowania
okrywy włosowej.

Kontrola procesu natłuszczania polega na badaniu trwałości emulsji, wartości pH,

temperatury w momencie natłuszczania skór. Przy natłuszczaniu kąpielowym wskazana jest
kontrola pH kąpieli, które musi być dostosowane do rodzaju i charakteru tłuszczu.
W przypadku stosowania tłuszczów anionowych wartości pH roztworu nie mogą być za
niskie.

Suszenie

Skóry futerkowe po natłuszczaniu mają nadmiar wody, którą należy usunąć częściowo

przez odwirowanie, a następnie suszenie. W procesie suszenia zachodzi nie tylko usunięcie
wody, ale i dalsze wiązanie się garbników i środków natłuszczających z białkiem skóry.
Suszenie przeprowadza się w suszarniach komorowych lub tunelowych, zgodnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

z parametrami technologicznymi. Skóry rozwiesza się na drążkach, czasami skóry napina się
na ramach perforowanych lub nabija na ramy. Dotyczy to skór o specyficznej tkance
i barwionych na ciemne kolory. Skór barwionych na kolory jasne nie suszymy w ten sposób,
gdyż istnieje niebezpieczeństwo zabrudzenie od spinaczy, na przykład na skutek rdzewienia.
Praktycznie suszenie skór prowadzi się w temperaturze 35–45°C dla skór garbowanych przy
wilgotności powietrza 40–60% i szybkości przepływu powietrza 0,5–0,2 m/s, zaś skóry
poddane jedynie rozluźnianiu tkanki skórnej suszymy w temperaturze 30–40°C.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu prowadzimy proces natłuszczanie skór?
2. Jakie znasz rodzaje tłuszczów?
3. Do czego służą i czym się charakteryzują likiery natłuszczające stosowane

w futrzarstwie?

4. Jakie czynniki wpływają na efekt natłuszczania?
5. Jakie wady skór futerkowych występują w wyniku nieprawidłowo przeprowadzonego

procesu natłuszczania?

6. Jakie są sposoby natłuszczania skór z okrywą włosową?
7. Jaki rodzaj skór futerkowych natłuszczamy kąpielowo?
8. Czym charakteryzuje się natłuszczanie przez smarowanie?
9. Czym charakteryzuje się natłuszczanie przez ugniatanie?
10. Dla jakich skór stosuje się natłuszczanie szczotkowo-kąpielowe?
11. Dlaczego przy natłuszczaniu szczotkowym chronimy włos przed emulsją tłuszczową?
12. W jaki sposób sporządzamy emulsje natłuszczające do skór futerkowych?
13. W jakim celu dodajemy do mieszanek natłuszczających amoniak?
14. Jak oceniamy jakość natłuszczenia skór futerkowych?
15. W jaki sposób suszymy skóry futerkowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz przedstawione Ci tłuszcze do natłuszczania różnego asortymentu skór z okrywą

włosową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować różnego rodzaju skóry z okrywą włosową,
4) określić charakter tkanki skórnej różnego rodzaju skór,
5) dobrać tłuszcze do określonego rodzaju skór,
6) omówić dlaczego dokonałeś/aś takiego wyboru,
7) zanotować spostrzeżenia i wnioski w zeszycie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół do natłuszczania,

–

pojemniki z tłuszczami i mieszankami natłuszczającymi,

–

skóry do natłuszczania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

–

rękawice ochronne,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Przedstaw w formie tabelarycznej metody natłuszczania skór futerkowych.

Scharakteryzuj je. Przydziel metodę natłuszczania do rodzaju skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi metod natłuszczania skór z włosem,
2) wypisać w tabeli metody natłuszczania,
3) podać charakterystykę tych metod,
4) podać rodzaj skór jakie natłuszczamy poszczególnymi metodami,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Metoda natłuszczania

Krótka charakterystyka

Rodzaj skór

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kartki papieru formatu A4,

–

przybory szkolne: długopisy, linijki, ołówki, i tym podobne.

Ćwiczenie 3

Sporządź mieszankę natłuszczającą do natłuszczenia skór króliczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami sporządzania mieszanek natłuszczających,
3) wybrać i odważyć środki potrzebne do sporządzenia emulsji,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą zgodnie z recepturą,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

środki natłuszczające i emulgatory,

–

amoniak,

–

waga,

–

naczynie do sporządzenia mieszanki wyposażone w mieszadło,

–

płaszcz grzejny,

–

receptury sporządzania mieszanek,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 4

Sporządź mieszankę natłuszczającą do natłuszczenia skór owczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami sporządzania mieszanek natłuszczających,
3) wybrać i odważyć środki potrzebne do sporządzenia emulsji,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą zgodnie z recepturą,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stół roboczy,

–

środki natłuszczające i emulgatory,

–

amoniak,

–

waga,

–

naczynie do sporządzenia mieszanki wyposażone w mieszadło,

–

płaszcz grzejny,

–

receptury sporządzania mieszanek,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź natłuszczanie skór z nutrii przez nacieranie szczotką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) wybrać skóry do natłuszczania przez nacieranie,
4) dobrać tłuszcz i sporządzić emulsję natłuszczającą,
5) wykonać operację ręcznego nacierania skór z okrywą włosową,
6) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń,
7) efekty swojej pracy przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry z nutrii,

–

stanowisko do ręcznego natłuszczania skór – stół roboczy lub blat,

–

waga do ważenia tłuszczów,

–

stanowisko z parą wodną do podgrzewania emulsji natłuszczającej,

–

różne rodzaje środków do natłuszczania skór z okrywą włosową,

–

woda amoniakalna,

–

uprzednio przygotowane skóry z okrywą włosową do natłuszczania,

–

szczotka do nacierania skór,

–

wiadro na sporządzoną emulsję,

–

ubranie robocze,

–

fartuch gumowy,

–

rękawice gumowe.

Ćwiczenie 6

Przeprowadź kąpielowe natłuszczanie skór owczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się wiadomościami z zakresu natłuszczania kąpielowego skór,
3) wysortować przedstawione Ci skóry do natłuszczania kąpielowego,
4) sporządzić mieszankę natłuszczającą,
5) wlać mieszankę natłuszczającą do skór znajdujących się w cytroku,
6) przeprowadzić proces natłuszczania kąpielowego,
7) dokonać oceny natłuszczania kąpielowego skór,
8) wyjąć skóry z cytroka i poddać je odleżeniu,
9) zapisać spostrzeżenia i wnioski w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry owcze,

–

cytrok do natłuszczania kąpielowego,

–

waga do ważenia tłuszczu,

–

stanowisko z parą wodną,

–

różne rodzaje tłuszczów,

–

woda amoniakalna,

–

wiadro na mieszankę natłuszczającą,

–

ubranie robocze: fartuch, rękawice gumowe.

Ćwiczenie 7

Określ wady jakie powstały w czasie natłuszczania skór z okrywą włosową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi wad skór z okrywą włosową po

natłuszczeniu,

3) zaobserwować czy nastąpiło przetłuszczenie tkanki skórnej,
4) określić czy włos jest zabrudzony przez tłuszcz,
5) zaobserwować czy skóry są niedotłuszczone,
6) określić kruchość i łamliwość tkanki skórnej,
7) stwierdzić czy na skórach występują plamy tłuszczowe,
8) zapisać obserwacje w dzienniczku ćwiczeń,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół roboczy,
– różny asortyment skór futerkowych celem dokonania analizy porównawczej,
– odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cel natłuszczania skór?

¨

¨

2) dokonać podziałów tłuszczów?

¨

¨

3) wskazać wady skór po natłuszczeniu?

¨

¨

4) sporządzać emulsje natłuszczające?

¨

¨

5) dobrać skład mieszanki natłuszczającej do rodzaju skór futerkowych? ¨

¨

6) scharakteryzować skóry przed natłuszczaniem?

¨

¨

7) scharakteryzować metodę natłuszczania kąpielowego?

¨

¨

8) scharakteryzować metodę natłuszczania przez szczotkowanie?

¨

¨

9) scharakteryzować metodę natłuszczania przez ugniatanie?

¨

¨

10) wybrać metodę natłuszczania do rodzaju skór futerkowych?

¨

¨

11) wykonać natłuszczanie przez nacieranie?

¨

¨

12) wykonać natłuszczanie kąpielowe?

¨

¨

13) dobrać urządzenia do techniki natłuszczania skór?

¨

¨

14) ocenić jakość wykonanej operacji natłuszczania skór?

¨

¨

15) określić sposoby suszenia skór wyprawianych z włosem?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.2. Mechaniczna obróbka skór wyprawianych z włosem

4.2.1. Materiał nauczania

Skóry futerkowe mogą być wykończane bezpośrednio po garbowaniu i wysuszeniu lub

są poddawane procesom uszlachetniania okrywy włosowej lub mizdry przez barwienie
i dalszą obróbkę mechaniczną. W jednym i drugim przypadku skóry poddaje się obróbce
mechanicznej w celu:

−

usunięcia włosa sfilcowanego, zabrudzonego kurzem oraz słabo osadzonego,

−

oczyszczenia tkanki skórnej i usunięcie nadmiaru tłuszczu,

−

zmiękczenia tkanki skórnej.

Skóra futerkowa, najlepiej nawet wygarbowana, nie nadaje się jeszcze do użytku bez jej

wykończenia i usunięcia wszystkich ujemnych cech, obniżających jej wartość użytkową.
Niektóre operacje mogą być powtarzane nawet kilkakrotnie w zależności od potrzeb
wynikających z przeznaczenia skór i rodzaju surowca. Tak wykończona skóra nazywa się
skórą wykończoną w stanie naturalnym lub wykończoną „na biało”.

Nawilżanie skór

Półprodukt bezpośrednio po suszeniu nie może być poddany obróbce mechanicznej,

ponieważ niska zawartość wilgoci i niekiedy nadmierne odwodnienie w czasie suszenia
może powodować pękanie skór. Nawilżanie skór przeprowadza się różnymi sposobami:

−

przez bezpośrednie nawilżenie skóry, np. szczotką lub przez natrysk wodą,

−

przez pośrednie działanie wilgotnych trocin,

−

przez międlenie w bębnie, do którego podawana jest mieszanina parowo-wodna,

−

przez odleżenie w chłodnym wilgotnym pomieszczeniu.
Podstawową

zasadą

nawilżania

skór

jest

równomierne

rozłożenie

wody

w poszczególnych częściach topograficznych skóry i na całym jej przekroju. Miejsca
luźniejsze tkanki wchłaniają więcej wilgoci niż ściślejsze i dlatego technika nawilżania
powinna to uwzględniać. Równomierne rozmieszczenie wody w skórze pozwala na
prawidłową obróbkę mechaniczną skóry.

Najbardziej ekonomiczne wydaje się pozostawienie skóry wysuszonej do odleżenia

w wilgotnym pomieszczeniu, a następnie jej nawilżenie przez nacieranie szczotką,
trocinowanie lub natrysk wodą. W ten sposób nawilża się skóry owcze. Surowiec
długowłosy i tłusty można nawilżać rozcieńczoną w stosunku 1:10 zużytą kąpielą piklującą.
W przypadku skór nadmiernie tłustych stosuje się dodatek tensydów niejonowych.

Stosowane do nawilżania trociny powinny zawierać około 30% wody. Skóry nawilża

się przez przesypywanie ich trocinami lub trocinowanie w bębnie obrotowym.

Nawilżanie skór z okrywą włosową nie tylko ułatwia wykonanie operacji obróbki

mechanicznej, lecz pozwala usunąć ze skóry, w trakcie trocinowania, różne sole, wolne
kwasy i inne substancje stosowane w czasie garbowania, a obciążające tkankę skóry.
Niedostateczne nawilżenie skór utrudnia obróbkę mechaniczną, natomiast nadmierne
nawilżenie może prowadzić do filcowania się włosa w czasie trocinowania w bębnie
obrotowym lub kurczenia się powierzchni skór w czasie jej wykończania.

Skóra prawidłowo nawilżona zawiera do 30% wody, wzięta w rękę daje wrażenie

lekkiego chłodu a nie zimna i powinna dawać się łatwo ugniatać i rozciągać w ręku.

Trocinowanie

Trocinowanie ma na celu oczyszczenie tkanki skórnej i okrywy włosowej. Materiałem

czyszczącym skórę i okrywę włosową są trociny. Stosuje się trociny z twardego drewna –
najlepiej bukowego. Trociny dębowe nadają się jedynie do czyszczenia skór barwionych na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

kolory ciemne. Niekiedy, w celu lepszego oczyszczenia włosa, stosuje się także trociny
drewna miękkiego, np. brzoza, topola, w mieszaninie z trocinami bukowymi.

Do czyszczenia zaleca się używanie trocin futrzarskich będących drobnymi

cząsteczkami drewna z drzewa liściastego posegregowane na kategorie (numery granulacji)
za pomocą sit o odpowiedniej wielkości oczek. Jakość trocin i stawiane im wymagania
określa norma zakładowa ZN-66-MPL-10-024. W zależności od wymiaru oczek sit, przez
które przesiewane są trociny w procesie ich produkcji rozróżnia się następujące numery
granulacji trocin (tabela 2).

Tabela 2. Granulacje trocin futrzarskich

Nr trocin

futrzarskich

Wymiary boku oczka kwadratowego

(stopień granulacji)

sita wg PN-77/M-94050

0

0,32

1

0,56

2

0,80

3

1,12

W zależności od rodzaju drewna, z którego wykonane są trociny, rozróżnia się dwie

grupy trocin:
grupa I: trociny z drewna bukowego (bk) lub grabowego (gb),
grupa II: trociny z drewna brzozowego (brz), klonowego (kl), lipowego (lp) i olchowego
(ol).

W celu odtłuszczenia i oczyszczenia okrywy włosowej i tkanki skórnej dodaje się do

trocin rozpuszczalniki organiczne, np. benzynę ekstrakcyjną lub czterochloroetylen.

Technika czyszczenia. Czyszczenie, a następnie trzepanie skór futerkowych

przeprowadza się dwukrotnie. Pierwsze trocinowanie trocinami wilgotnymi ma na celu
zmiękczenie skóry i usunięcie z niej zbędnych składników obciążających oraz brudu
przyczepionego do włosa i mizdry. Natomiast drugie trocinowanie przeprowadza się
w trocinach suchych. Uwalnia ono ze skóry resztki zbędnych składników i zwiększa
sypkość oraz połysk włosa.

Pierwsze trocinowanie w zależności od rodzaju skór trwa 3–5 godzin. Skóry o cienkiej

i delikatnej mizdrze i puszystym włosie wystarczy czyścić 3 godziny, a skóry tłuste o grubej
mizdrze – dłużej. Wilgotne trociny powinny zawierać 25–30% wody. Na 1 kg skór
futerkowych wysuszonych dodaje się 0,6–1 kg trocin wilgotnych. Skóry obraca się w bębnie
z trocinami, a po wyjęciu z bębna siatkuje. Takie skóry stają się bardziej podatne na
międlenie lub szlifowanie mizdry. Powinny one zawierać 18–20% wody.

Drugie trocinowanie przeprowadza się po pierwszym siatkowaniu, rozbijaniu,

szlifowaniu mizdry i czesaniu okrywy włosowej z zastosowaniem trocin bukowych suchych,
używając ich w podobnych ilościach i zachowując takie warunki jak przy trocinowaniu
pierwszym. Najczęściej w trocinowaniu drugim dodaje się rozpuszczalnika organicznego
w ilości 3–5% w stosunku do masy trocin.

Aby operacja czyszczenia dała odpowiednie wyniki, należy ją przeprowadzać

w temperaturze do około 25°C, co wymaga szczególnej ostrożności, jeśli stosuje się
bezpośrednie podgrzewanie. Niebezpieczne jest wówczas przekroczenie temperatury 35°C.

Po oczyszczeniu skór w suchych trocinach przerzuca się je do bębna siatkowego,

w którym obraca się 30–60 minut w celu usunięcia trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Kontrola operacji polega na określeniu stopnia zabrudzenia okrywy włosowej i tkanki

skórnej. Skóry dobrze oczyszczone, a zarazem zmiękczone w bębnie posiadają puszysty
włos o dużym połysku bez trocin, a tkanka skórna daje się łatwo ugniatać i rozciągać i jest
w kolorze białym lub lekko szarym.

Rozciąganie i rozbijanie skór

Mechaniczne rozciąganie i rozbijanie ma na celu zmiękczanie tkanki skórnej i nadanie

jej ciągliwości. Skóry wytrzepane w bębnie siatkowym rozbija się i zmiękcza maszynowo
lub ręcznie. Do operacji tych służą maszyny takie jak: rozciągarki, rozbijarki, zmiękczarki
oraz kosy kuśnierskie, a także pioła ze szkafą.

Po pierwszym siatkowaniu najpierw rozciąga się skóry w różnych kierunkach,

a w ostatniej operacji rozciąganie wykonuje się poprzecznie do szerokości. Przy drugim
rozbijaniu rozciąga się skóry także w różnych kierunkach, natomiast na końcu – wzdłuż linii
grzbietu.

W operacji rozciągania nie zawsze uzyskuje się odpowiednią ciągliwość tkanki ze

względu na własności skór wynikające z występujących wad surowca, niewłaściwego
garbowania i nieumiejętnego natłuszczania. Skóry dobrze rozciągnięte powinny być
wyraźnie wydłużone. W czasie obróbki skór może nastąpić rozdarcie skór lub oderwanie
części skór, szczególnie w miejscach pachwin i łap.

Czesanie skór

Po trocinowaniu skór konieczne jest czesanie okrywy włosowej w celu wyprostowania

sfilcowanego włosa, równoległego ułożenia, usunięcia z okrywy włosowej włosów słabo
osadzonych oraz pozostałych trocin, pyłu i innych zanieczyszczeń.

Skóry szlachetne, zdjęte i wykończone workowo, na przykład lisy czy norki, czesane są

ręcznie stalowym grzebieniem zaopatrzonym z jednej strony w uchwyt. Skóry płaskie
rozczesuje się na różnego rodzaju czesarkach. Niekiedy konieczne jest ręczne
rozczesywanie włosa sfilcowanego skór owczych i króliczych przed lub po czesaniu
mechanicznym.

Prasowanie

Prasowanie ma na celu poprawę puszystości włosa. Skóry przed prasowaniem poddaje

się nawilżeniu. Nawilżenie okrywy włosowej można przeprowadzić ręcznie lub maszynowo.
Po nawilżeniu skóry układa się włosem do włosa i pozostawia do odleżenia na okres 30–90
minut. Przyjmuje się, że zawartość wilgoci w okrywie włosowej powinna wynosić
przeciętnie 35%. Po nawilżeniu i odleżeniu okrywę włosową prasuje się w temperaturze
180–240°C na prasowarkach. Skórę do prasowania układa się na stole podającym, który
podaje ją pod walce prasujące. Po naciśnięciu pedału skóra ulega dociskowi i przesuwa się
do przodu. Skórę należy przesuwać możliwie szybko, aby nie dopuścić do przypalenia
włosa i skóry. Obróbce podlega skóra na całej powierzchni przez jej równomierne
ogrzewanie, a siła docisku skóry i czas trwania obróbki są regulowane z dostateczną
dokładnością uwzględniającą rodzaj obrabianych skór.

Strzyżenie włosa

W czasie procesów wyprawy, barwienia i uszlachetniania skóry futerkowe są

kilkakrotnie strzyżone na różnych typach maszyn. Strzyżenie jest jedną z podstawowych
operacji przy obróbce uszlachetniania skór owczych, jagnięcych, królików i innych.
Strzyżenie prowadzi do zmniejszenia wysokości włosa, daje powierzchnię okrywy włosowej
równą, o elastycznym wyglądzie. W operacji strzyżenia skór futerkowych wykorzystujemy
podstrzyżarki – do strzyżenia wstępnego i strzyżarki – do strzyżenia właściwego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Trzepanie

Po czesaniu skóry futerkowe długowłose (lisów, jenotów, szopów, wilków, i tym

podobne) trzepie się w celu usunięcia resztek trocin oraz uzyskania większej puszystości
włosa. Trzepanie ręczne trzciną lub sprężystym prętem stosuje się do skór szlachetnych,
zawieszając je za łeb. Trzepanie maszynowe przeprowadza się na urządzeniu zwanym
trzepaczką.

Szlifowanie mizdry skór z okrywą włosową

Celem szlifowania jest otrzymanie skór futerkowych o gładkim włóknie równo

podciętym od strony mizdry oraz zmniejszenie grubości tkanki skórnej. W wyniku
szlifowania zwiększa się miękkość, pulchność i ciągliwość skóry. Szlifowanie stosuje się
przede wszystkim do skór owczych po drugim trocinowaniu. Szlifowaniu poddaje się skóry
o suchej tkance skórnej, zawierające około 12% wody lub lekko wilgotne – 20–25% wody.

Wadą najczęściej występującą przy szlifowaniu jest powstawanie długiego włókna

zmechaconego w wyniku typowej dla skór futerkowych luźnej struktury tkanki lub użycia
nieodpowiedniego papieru ściernego. Nadmierne szlifowanie może prowadzić do osłabienia
tkanki skórnej oraz obsady cebulek włosa, a nawet może spowodować wypadanie włosa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakim operacjom poddajemy skóry w celu poprawienia jakości tkanki skórnej skór

wyprawionych?

2. W jakim celu przeprowadzamy nawilżanie skór?
3. W jakim celu prowadzimy operację trocinowania skór futerkowych?
4. Jaki prowadzimy rozciąganie i rozbijanie skór?
5. Jaki jest cel szlifowania tkanki skórnej skór z okrywą włosową?
6. Jakie operacje służą do poprawienia jakości okrywy włosowej skór futerkowych?
7. Jaki jest cel czesania skór futerkowych?
8. Jak przeprowadzamy czynność czesania okrywy włosowej skór?
9. Jak przebiega trzepanie skór futerkowych i jaki jest jego cel?
10. Jaki jest cel strzyżenie skór i na czym polega?
11. W jakim celu przeprowadzamy operację prasowania skór futerkowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź trocinowanie skór owczych. Porównaj skóry przed i po trocinowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi bębna trocinaka,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) dobrać trociny,
5) wykonać operację odtłuszczania skór,
6) dokonać oceny skór przed i po odtłuszczaniu i zaprezentować wnioski na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

bęben trociniak,

−

trociny,

−

skóry owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 2

Wykonaj operację rozbijania skór futerkowych. Scharakteryzuj skóry przed i po

rozciąganiu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi rozbijarki odgórnej,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację rozbijania skór,
5) dokonać oceny skór przed i po rozbijaniu i zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozbijarka odgórna,

−

instrukcja obsługi rozbijarki,

−

skóry owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

Ćwiczenie 3

Wykonaj operację szlifowania skór owczych. Scharakteryzuj tkankę skór owczych

przed i po szlifowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi szlifierki,
2) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy maszyny,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) wykonać operację szlifowania tkanki skórnej,
5) dokonać oceny skór przed i po szlifowaniu,
6) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szlifierka do skór,

−

instrukcja obsługi szlifierki,

−

skór owcze,

−

boczek lub paleta do układania skór,

−

stół roboczy lub blat,

−

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Ćwiczenie 4

Przeprowadź praktycznie proces czesania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę przed

i po czesaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do czesania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność czesania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

maszyna do czesania skór,

–

skóry owcze lub jagnięce,

–

boczki na skóry

–

instrukcja obsługi czesarki,

–

instrukcja BHP,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź praktycznie proces trzepania skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę

przed i po trzepaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi trzeparki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność trzepania okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

maszyna do czesania skór,

–

skóry owcze lub jagnięce,

–

boczki na skóry,

–

instrukcja obsługi czesarki,

–

instrukcja BHP,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Ćwiczenie 6

Przeprowadź praktycznie proces strzyżenia skór futerkowych. Scharakteryzuj skórę

przed i po strzyżeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi strzyżarki,
3) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność strzyżenia okrywy włosowej,
7) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

strzyżarka,

–

skóry owcze lub jagnięce,

–

boczki na skóry,

–

instrukcja obsługi strzyżarki,

–

instrukcja BHP,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 7

Przeprowadź praktycznie proces prasowania okrywy włosowej skór króliczych.

Scharakteryzuj okrywę włosową przed i po prasowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi maszyny do prasowania skór,
3) omówić niebezpieczne części podczas prasowarki,
4) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
5) uruchomić maszynę,
6) przeprowadzić czynność prasowania skóry futerkowej,
7) dokonać porównania okrywy włosowej przed i po prasowaniu,
8) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

maszyna do prasowania skór,

–

skóry z królika,

–

boczki na skóry,

–

instrukcja obsługi prasowarki,

–

instrukcja BHP,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Ćwiczenie 8

Określ wady i uszkodzenia tkanki skórnej powstałe w czasie obróbek mechanicznych

przedstawionych skór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wad skór powstałych w czasie

obróbek mechanicznych,

2) porównać tkankę skórną otrzymanych próbek z katalogiem zawierającym opis wad

tkanki skórnej,

3) w otrzymanych próbkach wskazać na wady tkanki skórnej powstałe w operacji

szlifowania i prasowania,

4) zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi próbek skór z wadami tkanki skórnej,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie szlifowania,

−

próbki skór z wadami powstałymi w czasie prasowania,

−

stół podświetlany,

−

stół roboczy,

−

notatki.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić operacje mechaniczne poprawiające jakość tkanki skórnej?

¨

¨

2) określić cel nawilżania skór?

¨

¨

3) przeprowadzić operację nawilżania skór?

¨

¨

4) określić cel odtłuszczania skór?

¨

¨

5) przeprowadzić trocinowanie skór w bębnie?

¨

¨

6) przeprowadzić operację rozbijania skór?

¨

¨

7) przeprowadzić operację szlifowania skór?

¨

¨

8) określić cel i sposób prowadzenia operacji czesania skór?

¨

¨

9) przeprowadzić operację czesania skór futerkowych?

¨

¨

10) wykonać operację trzepania skór?

¨

¨

11) wykonać operację strzyżenia skór?

¨

¨

12) przeprowadzić operację prasowania skór futerkowych?

¨

¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.3. Maszyny i urządzenia stosowane do wykończania skór

wyprawianych z okrywą włosową

4.3.1. Materiał nauczania

Urządzenia stosowane do natłuszczania skór z włosem

Natłuszczanie kąpielowe przeprowadza się w cytrokach (rys .1)

Rys. 1. Cytrok – widok ogólny [5, s. 153]

Cytrok składa się ze zbiornika i mieszadła łopatkowego. Zbiorniki cytroków budowane

są w różnych wielkościach o objętości 1–5, a nawet 8 m

3

. Wypukłe dno osadza się na

klinach lub betonowych podstawach. Zbiornik cytroka ma zaokrąglony płaszcz, wykonany
z drewna modrzewiowego lub sosnowego. Zaokrąglone dno zmniejsza opory, ułatwia
krążenie płynu i ruch wirowy skór. Mieszadło łopatkowe składa się zasadniczo z 4–8
skrzydeł, osadzonych w bocznych tarczach, zamontowanych na wale. skrzydeł osadzone są
w tarczach promieniowo lub skośnie pod określonym kątem.

Do natłuszczania przez ugniatanie wykorzystuje się stępy (rys. 2).

Rys. 2. Stępa młotowa [7, s. 260]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Suszarnie i wirówki futrzarskie

Skóry suszy się przez napinanie na ramach. Do napinania skór stosowane są suszarnie

ramowe. Skóry przypina się spinaczami do perforowanej ramy. Należy pamiętać aby były
one dobrze rozprostowane, bez fałd, gdyż te utrudniają proces szlifowania. Widok agregatu
suszarniczego przedstawiono na rys. 3.

Rys. 3. Ogólny widok agregatu suszarniczego z płytami perforowanymi [5, s. 202]

Do usuwania nadmiaru wody z tkanki skórnej i okrywy włosowej służą wirówki.

Rysunek 4 przedstawia przekrój typowej wirówki, stosowanej w przemyśle futrzarskim.

Rys. 4. Schemat wirówki do skór futerkowych. [5, s. 164]

Odwadnianie skór odbywa się dzięki sile odśrodkowej, wywołanej przez wirnik (13),

obracający się dookoła pionowej osi z prędkością 720 obrotów na minutę. Przyśpieszenie
odśrodkowe, działając na mokre skóry rozłożone równomiernie przy ściankach płaszcza
wirnika, a także na cząsteczki wody, powoduje ich spływanie na zewnątrz perforowanego
płaszcza wirnika.

Wirnik osadzony jest na wale silnika napędowego (18) i przymocowany do niego

specjalnie ukształtowaną nakrętką (12). Silnik przykręcony jest do dna (7) zbiornika,
tworząc rynnę spływową, którą poprzez króciec (8) odwirowana ciecz odpływa do ścieków.
Dno połączone jest z płaszczem (9), zaopatrzonym w pokrywę (10) stanowiącą obudowę
wirówki. Dno za pośrednictwem trzech trzpieni (3), sprężyn (4) i amortyzatorów (5)
zawieszone jest na wieszakach wahadłowych (2), przymocowanych do płyty (1),
stanowiącej podstawę wirówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Bębny do trocinowania i trzepania skór z okrywą włosową

Do tej operacji stosuje bębny trociniaki i siatkowe, stanowiące zespół urządzeń

wzajemnie się uzupełniających.

Rys. 5. Bęben siatkowy do trzepania [14, s. 103]

Bębny trociniaki i siatkowe w zależności od rodzaju wyprawionych skór mogą mieć

średnicę 2–2,5 m. Bębny trociniaki są obite blachą; mają 8–12 półek wpuszczonych w boki
bębna oraz właz szczelnie zamykany do załadowania i rozładowania skór. Jego prędkość
obrotowa powinna wynosić 12–16 obrotów/minutę. Do bębna trociniaka można ładować
skóry do 40% jego objętości. Nadmierne załadowanie bębna utrudnia czyszczenie okrywy
włosowej i może być przyczyną filcowania włosa, zwłaszcza przy skórach o gęstej okrywie
włosowej.

Bębny siatkowe różnią się od trociniaków tym, że nie są na obwodzie obite blachą, lecz

siatką drucianą o oczkach 2–3 cm. Ze względu na charakter pracy muszą się znajdować
w pomieszczeniu zamkniętym dobrze wentylowanym. Prędkość obrotowa bębna siatkowego
wynosi 15–18 obr./min.

Niekiedy czyszczenie skór w trocinach i trzepanie odbywa się w jednym bębnie, który

ma na zewnątrz przesuwane blachy, a wewnątrz siatkę. Jeśli blachy są zasunięte, to bęben
służy do czyszczenia w trocinach, po ich rozsunięciu bęben spełnia rolę bębna siatkowego.

Dalszym udoskonaleniem obrotowych bębnów futrzarskich są bębny wentylowane,

zaopatrzone w wentylatory ssące i tłoczące. Wentylatory te usuwają lub wprowadzają
trociny, a przy odpowiedniej manipulacji zaworami wtłaczają ciepłe powietrze i usuwają
zużyte. Bębny te stosuje się do suszenia, trocinowania, siatkowania bez konieczności
przeładowywania skór.

Trzepanie maszynowe przeprowadza się urządzeniem zwanym trzepaczką (rys. 6).

Maszyna ta ma przymocowane na wale roboczym rzemienie lub łańcuszki stalowe
o długości 20 cm. Pod wałem znajduje się sprężynujący materac, na którym układa się skórę
włosem do góry. Częścią składową trzepaczki jest urządzenie wentylacyjne do usuwania
pyłu powstającego przy trzepaniu i nadawania włosom sypkości i puszystości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Rys. 6. Trzepaczka z jednym wałem [3, s. 248]

Rys. 7. Trzepaczka z dwoma wałami. [3, s. 248]

Innym rodzajem trzepaczki jest urządzenie z dwoma wałami roboczymi obracającymi

się do siebie (rys. 7). Skórę podaje się między wały w pozycji poziomej, a trzepanie odbywa
się z dwóch stron.

Urządzenia do nawilżania

Do nawilżania skór owczych możemy stosować maszyny podobne do nalewarek lub

agregatów natryskowych. Z równie dobrym skutkiem możemy nawilżać skóry w komorze
natryskowej (rys. 8) lub ręcznie za pomocą szczotki. Zasada jest podobna w każdym
przypadku, Skóry układa się na taśmie podającej mizdrą do góry i poddaje natryskowi wodą
zgodnie z wymogami technologii.

Rys. 8. Schemat kabiny natryskowej [5, s. 315] :

1 – sprężarka, 2 – pistolet natryskowy, 3 – skóra, 4 – wyciąg

Urządzenia i maszyny do zmiękczania i szlifowania tkanki skórnej skór z włosem

Rozbijanie przeprowadzamy na maszynach zwanych rozbijarkami (rys. 9). Rozbijarka

pedałowa jest wyposażona w stalowe noże z półokrągłą krawędzią, w ilości 10–12 sztuk, na
wale roboczym. Do dociskania skóry służy urządzenia pedałowe, które podnosi podkładkę
z twardej skóry i dociska ją do wirującego bębna nożowego. Do czyszczenia mizdry
i jednoczesnego jej ścierania używa się noży ostrych, natomiast do rozbijania i zmiękczania
– noży tępych. Ten typ rozbijarki stosuje się do skór owczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Rys. 9. Rozbijarka pedałowa: [3, s. 244] a) widok ogólny, b) wał roboczy

Do rozciągania skór owczych można stosować rozbijarki hydrauliczne, które są wysoce

sprawne przy wykończaniu skór przeznaczonych na welur. Na głównym wale roboczym
o średnicy 1200 mm znajdują się spiralnie, na przemian, ułożone noże ostre, kamień
szlifujący i szczotki odpylające, które dociskają skórę do rzemienia. Skóra jest przesuwana
przez układ hydrauliczny. Schemat rozbijarki hydraulicznej przedstawiono na rysunku 10.

Rys. 10. Schemat rozbijarki hydraulicznej [3, s. 245]: 1 – skóra,

2 – nóż, 3 – szczotka czyszcząca, 4 – kamień szlifierski

Szlifowanie tkanki skórnej odbywa się na maszynach zwanych szlifierkami. Do

szlifowania stosuje się szlifierki pedałowe (rys. 11) oraz niekiedy szlifierki, które mają koło
szlifierskie o średnicy 50–60 cm. (rys. 12). Skórę kładzie się mizdrą do powierzchni ściernej
i przyciska ręką. Ten typ szlifierki jest stosowany do miejscowego oczyszczenia mizdry skór
małych oraz surowca o cienkiej mizdrze.

Materiałem ściernym jest zwykle papier ścierny o odpowiedniej ziarnistości. Granulacja

jest podawana w formie liczbowej wyrażającej liczbę ziaren materiału ściernego w jednym
calu długości. W przemyśle futrzarskim stosuje się papier ścierny o numerach 150–300.
Praktycznie stosuje się dwie szlifierki: o grubszym i drobniejszym ziarnie papieru ściernego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Rys. 11. Ułożenie elementów roboczych w szlifierce

Rys. 12. Szlifierka odgórna [3, s. 247]

[3, s. 247] 1 – papier ścierny, 2 – szczotki odpylające,
3 – walec przesuwny podający

Maszyny do mechanicznej obróbki włosa

Do czesania skór wykończonych płasko służą różnego typu czesarki. Najczęściej

używane czesarki mają wał o długości odpowiadającej szerokości skór, to jest. 60 lub 120
cm. Na skutek obrotów wału, które wynoszą 200 do 400 obrotów na minutę, osadzone
w taśmie igły czeszą podsuniętą skórę. Igły są zakrzywione w kierunku ruchu; grubość ich
i wysokość muszą być dostosowane do przeznaczenia skór oraz ich gatunku. Do skór
baranich używa się igieł z drutu stalowego o średnicy 0,7 mm i wysokości 20 mm.

Przy czesaniu skóry należy zwracać uwagę, aby igły nie wygięły się w odwrotnym

kierunku. Wówczas zamiast czesać ślizgają się one po powierzchni pokrywy włosowej.
Może się też zdarzyć, że igły na skutek różnego napięcia mechanicznego mogą wygiąć się
na boki – wówczas zamiast czesać mierzwią i wichrzą włosy. W razie częściowego zużycia
i zdarcia zgrzebła taśmowego należy zastąpić je świeżym. Schemat działania czesarki podaje
rys. 13.

Rys. 13. Schemat działania czesarki [3, s. 247]:1 – wał, roboczy, 2 – zgrzebło taśmowe,

3 – walce stalowe, 4 – stół roboczy

Drugim typem czesarki stosowanej do czesania skór baranich jest czesarka

grzebieniowa, na wale której osadzone są mocne grzebienie stalowe. Jest to czesarka
o konstrukcji analogicznej do konstrukcji rozbijarki pedałowej z tą różnicą, że zamiast noży
osadzone są grzebienie. Skórę kładzie się włosem do góry na ruchomej podkładce,
dociskanej do wału roboczego za pomocą pedału. Podkładka jest szerokości wału
roboczego, a więc wąska, tak że skóra w części nie obrabianej zwisa na obie strony i może
być dowolnie podsuwana pod wał roboczy. Szerokość wału roboczego wynosi 10 do 12 cm,
a średnica wraz z grzebieniami 15 do 20 cm. Liczba grzebieni na obwodzie wynosi 8 szt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Szybkość wału wynosi 250 do 300 obrotów na minutę. Maszyna tego typu czesze dobrze
i głęboko (do spodu). Wadą jej jest to, że przy ustawieniu włosa do góry nie jest w stanie
usunąć z niego całkowicie zanieczyszczeń mechanicznych na przykład trocin lub piasku.

Trzeci typ stanowi czesarka grzebieniowa odgórna (rys. 14); czesane na niej skóry

przykłada się od góry i przyciska do wału roboczego włosem. Stanowi ona uzupełnienie
czesarki grzebieniowej pedałowej, gdyż pozwala na dokładne usunięcie z włosa
zanieczyszczeń mechanicznych. Głębokość czesania jest mniejsza w porównaniu
z pedałową. Wał roboczy ma średnicę 50 do 60 cm, a szerokość 12 do 15 cm, zęby są
rozmieszczone co 8 mm, szybkość wału wynosi 150 do 200 obrotów na minutę.

Rys. 14. Czesarka grzebieniowa odgórna – widok ogólny [schemat własny]

Prasowanie skór przeprowadza się na prasowarkach (rys. 15).

Rys. 15. Prasowarka[3, s. 252]: 1 – siatka metalowa, 2 – cięgno, 3 – pedał

Głównym elementem roboczym prasowarki jest ogrzewany prądem walec o szerokości

350 mm, średnicy 260 mm, obracający się z prędkością 900 obrotów/minutę. Jest on
zaopatrzony w spiralnie ułożone rowki, które ułatwiają rozciąganie i prostowanie włosa.
Niekiedy na obwodzie walca są wbudowane szczotki stalowe o krótkich igłach.
Temperatura prasowania jest regulowana za pomocą regulatora elektronicznego. Urządzenie
dociskowe prasowarki jest podobne do stosowanego przy rozbijarce, z tym że podpora
wykonana jest z materiału odpornego na działanie podwyższonych temperatur.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Do operacji strzyżenia skór futerkowych wykorzystujemy podstrzyżarki – do strzyżenia

wstępnego i strzyżarki – do strzyżenia właściwego(rys. 16).

Rys. 16. Strzyżarka[3, s. 55]: a) schemat działania, b) spiralny nóź strzyżarki

We wszystkich strzyżarkach częściami roboczymi są: wał (1) ze spiralnie ułożonymi

nożami, nieruchomy nóż (2), przenośnik taśmowy płócienny typu siatkowego (3) oraz
urządzenie podtrzymujące (4). Umieszczone na wale spiralne noże przemieszczają się obok
krawędzi tnącej nieruchomego noża – współdziałają więc na zasadzie nożyc. Okrywa
włosowa skór (5) przesuwanych na przenośniku układa się na krawędzi nieruchomego noża
i zostaje przecięta przez obracające się noże spiralne. Długość pozostawionego na skórze
włosa reguluje się zmianą położenia przenośnika. Powoduje to zmianę odległości między
powierzchnią przenośnika a krawędzią tnącą noża. Przy dobrze dobranym stosunku
prędkości wału roboczego i przenośnika strzyżenie przebiega prawidłowo, a otrzymana
okrywa włosowa jest równa. Maszyna ma także urządzenie ssące, które służy do ustawiania
włosa prostopadle do noża nieruchomego oraz obudowę połączoną z układem wyciągowym.

Strzyżarki właściwe mają 10 spiralnych noży , które poruszają się z prędkością 1800

obrotów/minutę, zaś podstrzyżarki 5 do 6 noży o mniejszej prędkości obrotowej. Strzyżarki
są produkowane w dwóch wielkościach – o długości wału 600 mm są przeznaczone do
strzyżenia skór króliczych i 1200–1600 mm – do strzyżenia skór owczych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak działają urządzenia do nawilżania tkanki skórnej skór welurowych?
2. Jakie urządzenia służą do usuwania nadmiaru wody ze skór futerkowych?
3. Jaka jest zasada działania wirówek futrzarskich?
4. Jak zbudowany i ułożony jest układ wałów roboczych w szlifierce?
5. Czym charakteryzuje się bęben do trocinowania i siatkowania?
6. Jakie maszyny i urządzenia służą do rozbijania tkanki skórnej skór owczych?
7. Czym różni się podstrzyżarka od strzyżarki??
8. Jak przeprowadzamy strzyżenie skór futerkowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na arkuszu papieru wypisz urządzenia do mechanicznej obróbki skór futerkowych.

Wypisz do jakich operacji są stosowane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania z zakresu mechanicznej obróbki skór futerkowych,
2) wypisać nazwy maszyn i urządzeń stosowanych do obróbki mechanicznej,
3) przyporządkować operacje do maszyn i urządzeń,
4) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

przybory szkolne.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź operację napinania skór na ramach perforowanych. Porównaj skórę przed

i po napinaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania z zakresu napinania skór,
2) zapoznać się z instrukcją obsługi suszarni z ramami perforowanymi,
3) zapoznać się z instrukcją bhp,
4) omówić charakter tkanki skórnej przed napinaniem,
5) omówić zasady napinania skór,
6) przeprowadzić operację napinania skór,
7) wysuszyć skórę na ramach perforowanych,
8) zdjąć skórę z ram,
9) dokonać oceny organoleptycznej wysuszonych skór,
10) porównać charakter tkanki przed i po napinaniu,
11) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

skóry owcze nawilżone do napinania,

–

stół roboczy,

–

suszarnia z płytami perforowanymi,

–

spinacze – uchwyty do przypinania skór,

–

boczki lub podesty do wykładania skór,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Ćwiczenie 3

Dokonaj prasowania tkanki skórnej skór jagnięcych. Porównaj skóry przed i po

prasowaniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania jednostki modułowej,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) scharakteryzować wygląd skór przed prasowaniem,
4) zapoznać się z instrukcją obsługi prasy,
5) zapoznać się z instrukcją bhp podczas pracy urządzenia,
6) omówić niebezpieczne części podczas pracy maszyny,
7) sprawdzić z mechanikiem stan techniczny,
8) uruchomić maszynę,
9) dobierać parametry prasowania,
10) przeprowadzić czynność prasowania,
11) dokonać oceny skór przed i po prasowaniu,
12) spostrzeżenia i wnioski zapisać w dzienniczku ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

prasa hydrauliczna,

–

skóry jagnięce,

–

boczki na skóry,

–

instrukcja obsługi prasy,

–

instrukcja bhp,

–

odzież ochronna.

Ćwiczenie 4

Zaobserwuj i wyjaśnij pracę rozbijarki pedałowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem teoretycznym jednostki modułowej,
2) nazwać proces technologiczny prowadzony na tych maszynach,
3) wskazać i nazwać zespoły mechanizmów i elementy robocze,
4) omówić sposób obróbki skór,
5) wskazać elementy zabezpieczeń przeciw wypadkowych,
6) omówić zasady bezpiecznej pracy,
7) narysować szkic maszyny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

rozbijarka pedałowa,

–

instrukcje obsługi rozbijarek,

–

instrukcja BHP,

–

odzież ochronna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić proces nawilżania?

¨ ¨

2) wykonać operację napinania skór?

¨ ¨

3) scharakteryzować układ wałów w szlifierce podczas pracy maszyny? ¨ ¨
4) scharakteryzować urządzenia do trocinowania i siatkowania?

¨ ¨

5) rozpoznać maszyny wykorzystywane przy trzepaniu?

¨ ¨

6) wyjaśnić i wykonać operację rozbijania tkanki skórnej?

¨ ¨

7) wykonać operację prasowania okrywy włosowej?

¨ ¨

8) dobrać parametry i wykonać prasowanie tkanki skórnej?

¨ ¨

9) wyjaśnić operację strzyżenia?

¨ ¨

10) wyjaśnić budowę i zasadę działania strzyżarki?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania

podane są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna;
wybierz ją i zaznacz kratkę z odpowiadającą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz

odpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz odpowiedź, którą uważasz za poprawną.

8. Test składa się z 14 zadań z poziomu podstawowego oraz 6 zadań z poziomu

ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie
wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań o numerach od 15 do 20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.

10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

11. Po rozwiązaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Celem natłuszczania skór z okrywą włosową jest

a) przygotowanie skór do garbowania.
b) wprowadzenie tłuszczu do tkanki skórnej.
c) rozmoczenie skóry.
d) oczyszczenie z brudu.

2. W skórach futerkowych natłuszczaniu poddajemy

a) okrywę włosową.
b) tkankę skórną wszystkich skór.
c) okrywę włosową i tkankę skórną.
d) tkankę skórną niektórych skór futerkowych.

3. Natłuszczanie skór z okrywą włosową powoduje

a) wygarbowanie tkanki skórnej.
b) odmięśnianie tkanki skórnej.
c) miękkość, pulchność i ciągliwość skór.
d) puszystość okrywy włosowej.

4. Do natłuszczania skór z okrywą włosową stosujemy

a) specjalne mieszanki natłuszczające.
b) kąpiele garbujące.
c) trociny.
d) środki powierzchniowo czynne.

5. Natłuszczanie kąpielowe prowadzimy w

a) cytrokach.
b) trociniakach.
c) bębnach garbarskich.
d) dołach garbarskich.

6. Natłuszczanie kąpielowe przeprowadza się dla skór

a) długowłosych.
b) szlachetnych.
c) o krótkim i ostrym włosie.
d) o puszystym i miękkim włosie.

7. Długie zmechacone włókno tkanki skórnej powstaje w wyniku

a) źle przeprowadzonej operacji szlifowania.
b) źle przeprowadzonej neutralizacji.
c) złego wytrzepania.
d) złego wybarwienia.

8. Proces natłuszczania kąpielowego prowadzimy w temperaturze

a) 20–25°C.
b) 60–65°C.
c) 40–45°C.
d) 5–10°C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

9. Skóry futerkowe przed suszeniem

a) napina się na płytach perforowanych lub wiesza na drążkach.
b) układa się w stosy.
c) wykłada się na boczkach.
d) wiesza się na sznurach.

10. Poniższy rysunek przedstawia

a) bęben trociniak.
b) rozbijarkę.
c) trzepaczkę z dwoma wałami.
d) trzepaczkę z jednym wałem.

11. Na rysunku przedstawiającym schemat kabiny natryskowej numerem 3 oznaczono

a) sprężarkę.
b) pistolet natryskowy.
c) skórę.
d) wyciąg.

12. Trocinowanie skór futerkowych przeprowadza się

a) jednokrotnie.
b) dwukrotnie.
c) trzykrotnie.
d) czterokrotnie.

13. Czesanie skór futerkowych ma na celu

a) wyrównanie długości okrywy włosowej.
b) usunięcie zanieczyszczeń i wyprostowanie sfilcowanego włosa.
c) odtłuszczenie włosa.
d) zmniejszenie długości włosa.

14. Szlifowanie tkanki skórnej skór wyprawianych z okrywą włosową ma na celu

a) uzyskanie równo podciętych włókien i zmniejszenie grubości tkanki skórnej.
b) usunięcie zanieczyszczeń.
c) wygładzenie mizdry.
d) nadanie tkance skórnej ciągliwości i miękkości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

15. Na rysunku przedstawiającym schemat działania czesarki numerem 2 oznaczono

a) wał roboczy.
b) zgrzebło taśmowe.
c) stół roboczy.
d) walce stalowe.

16. Zawartość wody w trocinach stosowanych do nawilżania skór powinna wynosić około

a) 50%.
b) 10%
c) 60%.
d) 30%.

17. Na rysunku obok przedstawiono schemat

a) strzyżarki.
b) czesarki.
c) szlifierki.
d) rozbijarki

18. Skóry do natłuszczania przez ugniatanie powinny mieć wilgotność

a) 20–25%.
b) 60–70%.
c) 30–35%.
d) 40–50%.

19. Stępa młotowa służy do

a) kąpielowego natłuszczania skór o długim, puszystym włosie.
b) natłuszczania skór futerkowych przez ugniatanie.
c) rozciągania skór.
d) rozbijania skór.

20. Trociny o stopniu granulacji oznaczanym symbolem 1 są przesiewane przez sito

o wymiarach oczka

a) 0,32.
b) 0,56.
c) 0,80.
d) 1,12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...................................................................................................

Wykończanie skór wyprawianych z okrywą włosową w stanie naturalnym

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punktacja

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

6. LITERATURA

1. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. WNT, Warszawa 1992
2. Kopański R.: Zarys futrzarstwa. PWRiS, Warszawa 1965
3. Lasek W., Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 2. Wykończanie. WSiP, Warszawa

1985

4. Lasek W.: Kolagen – chemia i wykorzystanie. WNT, Warszawa 1978
5. Maleńczak J., Čujan Z.: Maszyny i urządzenia garbarskie. Skrypt WSI, Radom 1981
6. Michalec T.: Technologia garbarstwa i futrzarstwa – ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt

WSI, Radom 1996

7. Persz T.: Technologia wyprawy skór. Cz. 1. Garbowanie. WSiP, Warszawa 1986
8. Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966
9. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa

1997

10. Praca zbiorowa: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1971
11. Praca zbiorowa: Vademecum garbarza, ITeE Radom 1996
12. Sadowski T.: Materiałoznawstwo dla kuśnierzy. WSLiP, Warszawa 1989
13. Sadowski T: Czyszczenie i renowacja wyrobów futrzarskich. ITeE, Radom 1997
14. Woźniakiewicz W.: Materiałoznawstwo futrzarskie. WSLiP, Warszawa 1975
15. Woźniakiewicz W.: Technologia futrzarstwa. WPLiS, Warszawa 1956