1

„

Koszty w krótkim okresie
czasu

Koszty produkcji w krótkim okresie czasu

Funkcja kosztów

jest relacją między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji.

KC = f (Q)

KC – koszt całkowity,
Q – wielkość produkcji,

Koszty produkcji w krótkim okresie

czasu

Koszty zmienne

Koszty stałe

1. Płace pracowników,
2. Koszty surowców,
3. Koszty materiałowe,
4. Koszty półfabrykatów,
5. Koszty energii,

1. Koszty utrzymania administracji przedsiębiorstwa,
2. Koszty zużywania się budynków, maszyn i urządzeń,
3. Koszty użytkowania ziemi, najmu lokali,
4. Koszty kredytów, niektóre podatki,

2

Rodzaje kosztów występujące w krótkim okresie czasu

1. Koszty stałe całkowite (KSC).

5. Koszty przeciętne zmienne (KZP).

2. Koszty zmienne całkowite (KZC)

6. Koszty przeciętne całkowite (KCP).

3. Koszty całkowite (KC = KSC + KZC)

7. Koszty marginalne (KM).

4. Koszty przeciętne stałe (KSP).

Tablica. Koszty produkcji. Dane liczbowe wykorzystane do analiz kosztów produkcji.

Koszty stałe całkowite (KSC)

„

Koszty stałe całkowite (KSC) ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od
wielkość produkcji.

„

Występują nawet wówczas kiedy produkcja wynosi 0 (koszty ochrony majątku,
konserwacji urządzeń, spłata kredytów, koszty dzierżawy lokali i gruntów.

„

Tak więc jeżeli wszystkie koszty stałe wynoszą 10 jednostek pieniężnych wówczas koszt
stały całkowity pozostaje niezmienny – niezależnie od rozmiarów produkcji.

0

2

4

6

8

10

12

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KSC

Koszt stały całkowity
KSC

3

Koszty stałe przeciętny (KSP)

„

Koszty stałe przeciętne (KSP) – nazywamy jest także kosztem stałym jednostkowym.

„

KSP spada w miarę wzrostu produkcji ale nie osiąga wartości równej 0. Nawet przy

bardzo dużej produkcji przypada na każdy produkt jakaś część kosztu stałego.

„

Rozmiary produkcji są określone przez możliwości produkcyjne przedsiębiorstwa

wyznaczane technologią produkcji. Przekroczenie tego progu wymaga rozszerzenia

wykorzystania dotychczasowej technologii (np. ustawienie dodatkowej linii produkcyjnej)

lub zastosowania nowej technologii. W konsekwencji pojawiają się „nowe” koszty stałe.

Q

KSC

KSP

=

0

2

4

6

8

10

12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KSP

Koszt stały przeciętny KSP

Koszt zmienny całkowity (KZC)

„

Koszty zmienne związane są z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników
zmiennych których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów
produkcji.

„

Koszt zmienny rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo
wzrostu kosztów jest nierównomierne.

„

Początkowo koszt zmienny całkowity rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące)
następnie zaś po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej
(przyrosty kosztu są rosnące).

0

10

20

30

40

50

60

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KZC

Koszt zmienny
całkowity KZC

4

Koszt zmienny przeciętny (KZP)

„

Koszt zmienny przeciętny otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość
produkcji.

„

Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji a następnie po
przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości zaczyna rosnąć

Q

KZC

KZP

=

0

2

4

6

8

10

12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KZP

Koszt zmienny przeciętny
KZP

Koszt całkowity produkcji (KC)

„

Koszty całkowite produkcji (KC) są sumą wszystkich kosztów stałych całkowitych i
zmiennych całkowitych (KC = KSC + KZC).

„

Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego
całkowitego (KSC), w którym Q = 0.

„

Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie w identyczny sposób jak krzywa kosztu
zmiennego całkowitego (KZC).

0

10

20

30

40

50

60

70

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KC

Koszt całkowity KC

Koszt stały całkowity KSC

KZC

KSC

KC

+

=

5

Koszt całkowity przeciętny (KCP)

„

Koszt całkowity przeciętny jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę
produktu.

„

Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy
czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.

Q

KC

KCP

=

0

5

10

15

20

25

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KPC

Koszt całkowity przeciętny
KCP

Koszt marginalny (KM)

„

Koszt marginalny pozwala ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększania produkcji
o kolejną dodatkową jednostkę.

„

KM jest to przyrost kosztu całkowitego spowodowanego wzrostem produkcji o
dodatkową jednostkę.

„

Ponieważ koszt stały całkowity (KSC) nie zmienia się w miarę zmian wielkości i produkcji
Q, stąd zmiany kosztu całkowitego (KC) są równe zmianom kosztu zmiennego
całkowitego (KZC).

Q

KC

KM

∆

∆

=

Q

KZC

KM

∆

∆

=

0

2

4

6

8

10

12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KM

Koszt marginalny KM

6

Zależność między kosztem zmiennym przeciętnym (KZP) oraz

produktem przeciętnym (PP)

„

W warunkach konkurencyjnego rynku czynników produkcji oraz założeniu funkcji

produkcji z jednym czynnikiem zmiennym istnieje odwrotna zależność między kosztem

zmiennym przeciętnym (KZP) i produktem przeciętnym (PP).

„

Jeżeli założymy, że czynnikiem zmiennym jest liczba zatrudnianych pracowników (L)

wówczas koszt zmienny całkowity (KZC) równa się:

„

wyrażenie w nawiasie stanowi odwrotność produktu przeciętnego (PP):

„

dlatego też koszt zmienny przeciętny (KZP) można zapisać następująco:













∗

=

∗

=

=

∗

=

Q

L

w

Q

L

w

KZP

to

Q

KZC

KZP

ponieważ

L

w

KZC

:

L

Q

PP

L

=













∗

=

L

PP

w

KZP

1

Ilustracja graficzna zależności KZP-PP

„

Efektem tej zależności jest fakt, że produkt przeciętny czynnika zmiennego czyli pracy
początkowo rośnie a później spada.

„

Dlatego koszt zmienny przeciętny najpierw spada a potem wzrasta.

KZP

to

PP

L

↓

↑

KZP

to

PP

L

↑

↓

0

2

4

6

8

10

12

14

1

2

3

4

5

6

7

Produkt przeciętny

0

2

4

6

8

10

12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KZP

Koszt zmienny przeciętny
KZP

7

Zależność między kosztem marginalnym (KM) oraz produktem

marginalnym (PM)

„

W warunkach konkurencyjnego rynku czynników produkcji oraz założeniu funkcji produkcji

z jednym czynnikiem zmiennym istnieje odwrotna zależność między kosztem marginalnym

(KM) i produktem marginalnym (PM).

„

Jeżeli założymy, że czynnikiem zmiennym jest liczba zatrudnianych pracowników (L)

wówczas KC = KZC, a ∆KC = ∆KZC.

„

Ponieważ zmiany ceny czynnika pracy nie są uzależnione od zmiany ilości pracowników

zatrudnianych w przedsiębiorstwie (∆w =0). Dlatego przyrost kosztu zmiennego

całkowitego ∆KZC = w∆L





















∆

∆

∗

=













∆

∆

∗

=

∆

∆

∗

=

∆

∆

=

∆

∆

=

L

Q

w

Q

L

w

Q

L

w

KM

Q

KZC

Q

KC

KM

1

lub

„

Ponieważ ∆Q podzielone przez ∆L to produkt marginalny pracy PM

L

, stąd:













∗

=

L

PM

w

KM

1

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1

2

3

4

5

6

7

Produkt marginalny

KM

to

PM

KM

to

PM

↓

↑

↑

↓

0

2

4

6

8

10

12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

KM

Koszt marginalny KM

8

Zależność między kształtowaniem się kosztów przeciętnych
i marginalnych

0

3

6

9

12

15

18

21

24

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Q

Koszty

Koszt marginalny KM

Koszt całkowity przeciętny KCP

Koszt zmienny przeciętny KZP

Koszt stały przeciętny KSP

KM

KCP

KZP

KSP

B

A

B = KCP min

A = KZP min

Opt. techniczne produkcji

Optimum techniczne produkcji

Przedsiębiorca osiąga optimum techniczne produkcji

w punkcie w którym krzywa kosztów marginalnych KM przecina krzywą przeciętnych

kosztów całkowitych KCP.

Warunek optimum technicznego produkcji:

KM = KCP

„

Optimum techniczne przedsiębiorstwa jest rozpatrywane tylko w krótkim okresie czasu.

„

W punkcie Opt. techn. Wytwarzana produkcja Q charakteryzuje się najniższymi

przeciętnymi całkowitymi kosztami wytworzenia.

„

Każde zmniejszenie lub zwiększenie rozmiarów produkcji w porównaniu z wielkością

Q

opt. techn.

Oznacza zwiększenie kosztów wytworzenia na jednostkę produkcji.

9

„

Koszty produkcji w długim
okresie czasu

Koszty produkcji w długim okresie czasu. Założenia

W długim okresie czasu:

„

Zmienia się technologia wytarzania,

„

Wszystkie rodzaje kosztów ulegają zmianom,

„

Długi okres czasu nazywany jest również horyzontem planowania – przed

producentem staje problem wyboru najkorzystniejszych rozmiarów przedsiębiorstwa,

czyli zaplanowanie zwiększenia wielkości przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę

kształtowanie się kosztów produkcji.

10

Koszty w krótkim i długim okresie czasu. Powiązania

Założenia wyjściowe do analizy:

1. Weryfikujemy zależność między krzywą izokwanty i izokoszty.

2.

Rozpatrujemy dwuczynnikową funkcję produkcji w której nakłady czynników produkcji

obejmują czynnik kapitału (K) oraz czynnik pracy (L).

3. Produkcja odbywa się w trzech zakładach o różnej wielkości.

4. Dla każdego zakładu dany jest określony nakład kapitałowy:

a) dla pierwszego K1,

b) dla drugiego K2,

c) dla trzeciego K3,

5. K3 > K2 > K1 (zakład numer 1 jest najmniejszy, zakład numer 2 – średniej wielkości, a

zakład numer 3 największy).

Podjęcie decyzji o nowym przedsiębiorstwie a koszty produkcji

K

3

K

2

K

1

11

Podjęcie decyzji o nowym przedsiębiorstwie a koszty produkcji

Ważne!!!

Dla planowania długookresowego znaczenie

mają tylko pewne odcinki krótkookresowych

krzywych kosztów.

Na krzywej KC

1

, istotny jest odcinek AG

Na krzywej KC

2

, istotny jest odcinek GH

Na krzywej KC

3

, istotny jest odcinek powyżej H

Z tytułu połączenia odcinków powstaje

długookresowa krzywa kosztów całkowitych

KC o postaci AGHKC

3

.

H

Koszty przeciętne w długim okresie czasu. Ilustracja graficzna.

„

W przypadku trzech rozmiarów zakładów krzywa kosztów przeciętnych w długim okresie
czasu składa się z trzech odcinków krzywych krótkookresowych zaznaczonych na
wykresie linia ciągłą.

Krzywa kosztów przeciętnych w długim okresie czasu

12

Długookresowe koszty przeciętne

Uwagi na tle wykresu:

„

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych nie jest styczna do każdej krzywej

krótkookresowej w jej punkcie minimum.

„

Istnieje tylko jedna krzywa krótkookresowa, której minimum jest styczny do długookresowej

krzywej kosztów przeciętnych KCP (tj. punkt A).

„

W punkcie A długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (KPC ) osiąga swoje minimum.

„

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (KPC ) spada wraz ze zwiększaniem rozmiarów
przedsiębiorstwa a po przekroczeniu pewnej wielkości firmy (dla której KPC osiąga minimum)
długookresowe koszty przeciętne (KPC) zaczynają wzrastać.

„

Oznacza to, że minimum kosztów przeciętnych każdej następnej firmy znajduje się już
powyżej minimum kosztu długookresowego.

Do jakiego momentu należy powiększać przedsiębiorstwo?

„

Zwiększanie produkcji w drodze zwiększania przedsiębiorstwa ma sens ekonomiczny tylko do

momentu zrównania się minimum krzywej kosztu dla danej wielkości zakładu z minimum

kosztu długookresowego.

„

Dalsze powiększanie wielkości przedsiębiorstwa jest nieekonomiczne.

13

„

Korzyści i niekorzyści skali
produkcji

Stałe korzyści skali produkcji

Korzyściami skali

nazywamy efekty produkcyjne uzyskane w wyniku zwiększenia nakładów wszystkich

czynników produkcji;

Stałe korzyści skali

mają miejsce wtedy, gdy produkcja rośnie w tym samym stopniu co nakłady czynników
produkcji.

Przykład:

Jeżeli w gospodarstwie rolnym nakład ziemi, pracy i kapitału zostanie podwojony to
produkt całkowity również wzrośnie dwukrotnie. Oznacza to przy założeniu ceteris
paribus, że najniższy koszt przeciętny (czyli koszt poniesiony na wytworzenie jednostki
produktu) nie zmienia się w miarę powiększania skali produkcji (wielkości
przedsiębiorstwa).

14

Stałe korzyści skali produkcji. Ilustracja graficzna

„

Ponieważ długookresowa krzywa kosztu całkowitego KPC łączy punkty w których koszt
przeciętny osiąga minimum możemy przedstawić go jako prostą równoległa do osi
odciętych czyli osi X-ów.

„

Ponieważ długookresowy koszt przeciętny KPC jest stały więc jest on równy
długookresowemu kosztowi marginalnemu KM.

Długookresowa krzywa przeciętnych kosztów całkowitych

Stałe korzyści skali

Dlaczego konstruujemy krzywą długookresowego kosztu

przeciętnego KPC ?

„

Jeżeli producent chce osiągnąć wielkość produkcji Q

3

to nie zrealizuje tego w skali której

odpowiada krzywa kosztu przeciętnego KPC

2

ponieważ będzie wówczas ponosić

większe koszty w porównaniu ze skalą produkcji, której odpowiada krzywa KPC

5

.

„

Ponieważ zmiana skali produkcji wymaga dłuższego czasu więc linia długookresowego

kosztu przeciętny KPC przedstawia różne możliwe wielkości przedsiębiorstwa przy
których producent w długim okresie zwiększa produkcję przy najmniejszym koszcie
przeciętnym.

Przykład:

Stałe korzyści skali są prawdopodobne gdy na kolejnych parcelach budowane są takie

same domy.

W wielu przypadkach występują zmienne korzyści skali tzn.:

1. Rosnące korzyści skali.
2. Malejące korzyści skali.

15

Zmienne korzyści skali produkcji

Rosnące korzyści skali

mają miejsce wtedy gdy produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady;

„

O rosnących ekonomiach skali mówimy wtedy gdy m-krotne powiększenie wszystkich
nakładów czynników produkcji powoduje wzrost produktu całkowitego m

k

razy gdzie k>1.

„

Oznacza to, że każde kolejne zwiększenie skali produkcji powoduje obniżenie krzywej
kosztu przeciętnego (czyli kosztu poniesiony na wytworzenie jednostki produktu).

Malejące korzyści skali

mają miejsce wtedy gdy produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady;

„

występują wówczas jeżeli m-krotne zwiększenie nakładów wszystkich czynników
produkcji spowoduje wzrost produktu całkowitego mniej niż m-razy co oznacza, że (m

k

jeżeli k<1).

„

Oznacza to, że każdemu kolejnemu zwiększeniu skali produkcji towarzyszy wzrost
kosztu przeciętnego.

Zmienne korzyści skali produkcji. Ilustracja graficzna

„

Początkowo wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa osiągane są coraz to
większe korzyści skali produkcyjnej.

„

Następnie po przekroczeniu pewnej optymalnej wielkości przedsiębiorstwa dalsze jego
powiększanie prowadzi do malejących korzyści skali.

16

Do czynników rosnących korzyści skali zalicza się m.in.:

1.

Specjalizację w wykorzystaniu czynników produkcji

(Specjalizacja w wykorzystaniu czynników produkcji umożliwia racjonalizację organizacji pracy poprzez
rozdzielenie poszczególnych zadań między wyspecjalizowane zespoły pracownicze. Specjaliści d.s. marketingu,
produkcji, sprzedaży, handlu zagranicznego etc.).

2.

Oszczędności kosztów transportu

(Jeżeli przedsiębiorstwo rozprowadza swoje towary na rynku przy pomocy własnego transportu osiąga
oszczędności kosztów transportu. Stąd jeżeli przedsiębiorstwo rozszerza rynek zbytu wówczas jednostkowy
koszt transportu spada wraz ze wzrostem, powierzchni rynku zbytu).

3.

Korzyści konstrukcji dużych rozmiarów.

(Większe przedsięwzięcia wymagają proporcjonalnie mniej nakładów na jednostkę produkcji. Związane jest to z
tym, że niektóre nakłady mogą wzrastać mniej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu ogólnego efektu np.
koszty magazynowania zboża w silosach – ilości betonowej konstrukcji do magazynowania zboża rosną wolniej
w stosunku do wzrostu ilości zboża jaką silos może pomieścić).

4. Przezwyciężenie niepodzielności czynników produkcji

(Dotyczy przede wszystkim maszyn i urządzeń, które ze względów technicznych nie mogą być produkowane w
wersji małej, średniej i większej; tor kolejowy służy np. do obsługi pewnej liczby przejazdów i dopóki nie zostanie
przekroczony ten limit nie ma potrzeby budować nowego toru).

Do czynników malejących korzyści skali zalicza się m.in.:

1.

Ograniczona efektywność syst. zarządzania i większe koszty przepływu informacji.

(Ilość i rodzaj informacji niezbędnych do podejmowania decyzji nieustannie wzrastają. Narastający
strumień informacji przepływa przez coraz to bardziej skomplikowany system zarządzania przedsiębiorstwem.
Wydłuża się droga i czas przepływu informacji potrzebnych do podjęcia decyzji )

2. Wzrost kosztów kontroli

(Wzrost liczby zatrudnionych pracowników pociąga za sobą wzrost kosztów kontroli (tzn. konieczność
zatrudnienia dodatkowych pracowników kontroli).

3. Rosnąca nieelastyczność reakcji na zmiany warunków rynkowych

(Znaczny majątek produkcyjny dużych firm oraz rosnąca nieelastyczność reakcji na zmiany warunków
rynkowych sprawiają, że okresy kryzysów gospodarczych duże przedsiębiorstwa ponoszą znaczne straty,
których koszty podnoszą koszty całkowite).

4. Powierzchnia na której realizowany jest proces produkcyjny

(Zainstalowanie zespołu maszyn celem podwojenia produkcji wymaga znacznie większej powierzchni fabrycznej
aniżeli wynika to z faktycznych możliwości ustawienia maszyn obok siebie. Konieczne jest tutaj przestrzeganie

zasad BHP

,

co dodatkowo zwiększa koszty, ponieważ wymaga rozlokowania maszyn na większej powierzchni).

17

Koszty marginalne w długim okresie czasu

Zależność między krzywymi kosztów marginalnych w krótkim okresie a długookresową

krzywą kosztów marginalnych:

„

Krótkookresowe krzywe KM przecinają zawsze krzywą długookresową KM przy takich
rozmiarach produkcji dla których krótkookresowe krzywe KCP są styczne z długookresową
krzywą KCP.

„

Na lewo od tego punktu jakakolwiek krótkookresowa krzywa KM znajduje się poniżej
długookresowej krzywej KM.

„

Na prawo od tego punktu krótkookresowa krzywa KM znajduje się powyżej krzywej KM w
długim okresie czasu.

Koszty marginalne w długim okresie czasu. Ilustracja graficzna

Krzywa kosztów marginalnych w długim okresie czasu

A

B

18

„

Postęp techniczny.
Produkcja – koszty

Wpływ postępu technicznego na produkcję i na koszty

Technika

zbiór wszystkich technicznie efektywnych technologii (metod) wytwarzania.

Postęp techniczny

pozwala wytworzyć dobra przy pomocy mniejszych nakładów czynników produkcji
(mniejszych kosztów produkcji).

„

Jeżeli zastosowanie nowej technologii pozwala osiągnąć większą niż poprzednio
produkcję z danej wielkości nakładu zasobów (czynników), wówczas funkcja produkcji
przesuwa się w górę.

Oznacza to, że……

„

koszty wytworzenia jednostki produktu (koszty przeciętne), a także zmiana kosztów z
racji wzrostu (spadku) produkcji o dodatkową jednostkę (koszty marginalne) są mniejsze
dla każdej wielkości nakładu czynnika. Krzywe kosztów marginalnych i przeciętnych
przesuwają się w dół (porównaj wykres Slajd 56).

19

Wpływ postępu technicznego na produkcję i na koszty c.d.

Funkcja produkcji przesuwa się w górę

Funkcje kosztów przesuwają się w dół

Postęp techniczny możne przyjmować trzy postacie:

1. Neutralny.

2. Pracooszczędny.

3. Kapitałooszczędny.

Postęp techniczny w działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa

czyli przyrost produkcji wynikający z przyrostu zatrudnienia przy (K – const.)

czyli przyrost produkcji wynikający z przyrostu kapitału przy (L – const.).

L

Q

PM

L

∆

∆

=

K

Q

PM

K

∆

∆

=

20

AD 1. Neutralny postęp techniczny

„

Ma miejsce wtedy kiedy w wyniku wprowadzenia nowej technologii produkcji marginalny
produkt pracy i marginalny produkt kapitału wzrastają w równym stopniu.

„

Marginalna stopa technicznej substytucji nie ulega zmianie. Jest taka sama przed i po
zmianie technologii.

„

Postęp techniczny jest neutralny bo nie skłania przedsiębiorstwa do zmiany relacji
między kapitałem i pracą.

AD 2. Pracooszczędny postęp techniczny

„

Polega na tym, że w wyniku nowej technologii marginalne produkty rosną, lecz
marginalny produkt pracy wzrasta wolniej niż marginalny produkt kapitału.

„

Jeżeli ceny czynnika pracy (w) i czynnika kapitału (r) nie zmieniły się, wówczas do
wytworzenia jednostki produktu producent będzie używał mniej czynnika pracy w
stosunku do danej wielkości kapitału (lub więcej kapitału w stosunku do danej wielkości
pracy), aniżeli poprzednio.

„

Postęp techniczny oszczędza pracę jest proacooszczędny ale jednocześnie
kapitałochłonny.

AD 3. Kapitałooszczędny postęp techniczny

„

W efekcie nowej technologii produkcji marginalny produkt pracy wzrasta bardziej niż

marginalny produkt kapitału.

„

Skłania to producenta (przy niezmienionej relacji cen kapitału i pracy) do wykorzystywania

mniej kapitału w stosunku dodanej wielkości nakładu pracy w celu wytworzenia jednostki

produktu.

„

Równocześnie oznacza to, że w stosunku do danego nakładu kapitału wykorzystuje się

więcej pracy, a więc jest on kapitałooszczędny ale jednocześnie pracochłonny.