2013-02-18

1

RACHUNKOWOŚĆ

POJĘCIĘ I STRUKTURA MAJĄTKU

PRZEDSIĘBIORSTWA

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Katedra Rachunkowości

mgr Rafał Rydzak

ZASOBY MAJĄTKOWE

Czynniki wytwórcze posiadane przez

przedsiębiorstwo na własność lub takie go

których ma ono dostęp. Zasoby wykorzystywane

są do wytwarzania produktów lub usług

finalnych.

2

Zasoby

Materialne

Niematerialne

ZASOBY MAJĄTKOWE

Zasoby majątkowe

Aktywa

(wg postaci i funkcji)

Aktywa trwałe

Aktywa obrotowe

Pasywa

(źródła pochodzenia,

finansowania)

Kapitały własne

Kapitały obce

3

BILANS (1/3)

Wartościowe zestawienie zasobów majątkowych

(aktywów) oraz źródeł pochodzenia tych zasobów

(pasywów), sporządzone na ściśle określony dzień

(tzw. dzień bilansowy) i w określonej przez

regulacje prawne formie.

•

Suma aktywów równa się sumie pasywów.

•

Aktywa grupowane są wg wzrastającej płynności.

•

Pasywa grupowane są wg wzrastającej
wymagalności

4

BILANS (2/3)

Cechy formalne bilansu:

1.

Nazwa podmiotu gospodarczego
sporządzającego bilans i jego numer
identyfikacyjny

2.

Dzień, na który został sporządzony bilans (tzw.
dzień bilansowy)

3.

Zgodność sumy aktywów z sumą pasywów

4.

Data sporządzenia bilansu

5.

Podpisy kierownika jednostki i osoby, której
powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych.

5

BILANS (3/3)

Funkcje bilansu:

1.

Wewnętrzna – stanowi podstawę do analizy
stanu majątkowego i finansowego danego
przedsiębiorstwa;

2.

Zewnętrzną – zawiera niezbędne informacje dla
otoczenia przedsiębiorstwa

6

2013-02-18

2

ZASOBY MAJĄTKOWE

Lp.

AKTYWA

Wartość Lp.

PASYWA

Wartość

1. Aktywa trwałe

240

1. Kapitał własny

200

2.

Aktywa
obrotowe

30

2.

Kapitał obcy
(zobowiązania)

70

RAZEM AKTYWA

270

RAZEM PASYWA

270

7

Analiza bilansu wskazuje, że posiadane przez podmiot aktywa w
kwocie 270 jp., są finansowane przede wszystkim przez jego
właścicieli lub przez sam podmiot (kapitał własny w wys. 200 jp.),
zaś w pozostałej części (70 jp.) przez podmioty zewnętrzne, np.
kontrahentów, kredytodawców, leasingodawców.

AKTYWA –

DEFINICJA

,

ART

. 3

UST

. 1

PKT

12

Przez aktywa rozumie się kontrolowane przez

jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie

określonej wartości, powstałe w wyniku

przeszłych zdarzeń, które spowodują w

przyszłości wpływ do jednostki korzyści

ekonomicznych.

8

KORZYŚCI EKONOMICZNE

o

Polegają na zwrocie co najmniej wartości, po
której aktywa figurują w księgach
rachunkowych.

o

Jednostka osiąga je dzięki zużyciu składników
majątkowych, jednorazowo lub stopniowo,
oddaniu ich w najem lub dzierżawę, sprzedaży i
zapłacie za nie, uzyskaniu od nich dywidendy lub
odsetek, wymianie itp.

9

AKTYWA TRWAŁE

Aktywa trwałe to część zasobów

charakteryzująca się długim okresem
użytkowania oraz stosunkowo wysoką wartością.
Zasoby te są używane w jednostce przez wiele
okresów sprawozdawczych, zużywają się
stopniowo, sukcesywnie przekazując swoją
wartość wytwarzanym produktom i usług.

W konsekwencji zużycia wartość tych zasobów

zaliczana jest do kosztów produkcji wyrobów,
usług lub kosztów handlowych.

Def. ustawowa – art. 3 ust. 1 pkt 13

10

AKTYWA TRWAŁE

ART

. 3

UST

. 1

PKT

13

Aktywa trwałe – to aktywa jednostki, które nie

są zaliczane do aktywów obrotowych, o których
mowa w art. 3 ust. 1 pkt 18.

11

SKŁADNIKI AKTYWÓW TRWAŁYCH

1.

Wartości niematerialne i prawne

•

Koszty zakończonych prac rozwojowych

•

Wartość firmy

•

Inne wartości niematerialne i prawne

•

Zaliczki na wartości niematerialne i prawne

2.

Rzeczowe aktywa trwałe:

•

Środki trwałe

•

Środki trwałe w budowie

•

Zaliczki na środki trwałe w budowie

3.

Należności długoterminowe

4.

Inwestycje długoterminowe:

•

Nieruchomości

•

Wartości niematerialne i prawne

•

Długoterminowe aktywa finansowe

•

Inne inwestycje długoterminowe

5.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe:

•

Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego

•

Inne rozliczenia międzyokresowe

12

2013-02-18

3

WARTOŚCI NIEMATERIALNE I

PRAWNE –

ART

. 3

UST

. 1

PKT

14

Nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów

trwałych, prawa majątkowe nadające się do
gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym
okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż
rok, przeznaczone do używania na potrzeby
jednostki, a w szczególności:

1.

autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne,
licencje, koncesje,

2.

prawa do wynalazków, patentów, znaków
towarowych, wzorów użytkowych oraz
zdobniczych,

3.

know-how.

13

RZECZOWE ŚRODKI TRWAŁE

1.

Środki trwałe

a)

grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego
gruntu)

b)

budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej

c)

urządzenia techniczne i maszyny

d)

środki transportu

e)

inne środki trwałe

2.

Środki trwałe w budowie

3.

Zaliczki na środki trwałe w budowie

Materiał pomocniczy:

1)

Klasyfikacja ŚT

2)

Definicja budynku i budowli

14

ŚRODKI TRWAŁE

ART

. 3

UST

. 1

PKT

15

Rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o

przewidywanym okresie ekonomicznej

użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne

do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki.

W szczególności:

1.

nieruchomości, w tym grunty, prawo

użytkowania wieczystego gruntu, budowle i

budynki, a także będące odrębną własnością

lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do

lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do

lokalu użytkowego,

2.

maszyny, urządzenia, środki transportu i inne

rzeczy

3.

ulepszenia w obcych środkach trwałych,

4.

inwentarz żywy

15

ŚRODKI TRWAŁE W BUDOWIE

ART

. 3

UST

. 1

PKT

16

Zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w

okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już
istniejącego środka trwałego.

16

NALEŻNOŚCI DŁUGOTERMINOWE

Środki jednostki gospodarczej przejściowo (do

momentu ich spłaty) znajdujące się w dyspozycji

jej kontrahentów.

Należność reprezentuje nabyte prawo jednostki

gospodarczej do otrzymania zapłaty od dłużnika

w określonej umową kwocie i w wyznaczonym tą

umową lub przepisami prawa terminie za

wykonane przez nią świadczenie.

Należności długoterminowe – należności (z

wyjątkiem należności z tytułu dostaw i usług),

które stają się wymagalne w okresie powyżej 12

miesięcy od dnia bilansowego.

17

INWESTYCJE (1/2)

ART

. 3

UST

. 1

PKT

17

Aktywa posiadane przez jednostkę w celu

osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych
wynikających z przyrostu wartości tych aktywów,
uzyskania przychodów w formie odsetek,
dywidend (udziałów w zyskach) lub innych
pożytków, w tym również z transakcji handlowej,
a w szczególności aktywa finansowe oraz
nieruchomości i wartości niematerialne i prawne,
które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są
posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych
korzyści.

18

2013-02-18

4

INWESTYCJE (2/2)

Długoterminowe

1.

Nieruchomości

2.

Wartości niematerialne i prawne

Długo- i krótkoterminowe

1.

Aktywa finansowe

•

Udziały lub akcje

•

Inne papiery wartościowe

•

Udzielone pożyczki

•

Inne aktywa finansowe

2.

Inne

Krótkoterminowe

1.

Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne

•

Środki pieniężne w kasie i na rachunkach

•

Inne środki pieniężne

•

Inne aktywa pieniężne

19

INWESTYCJE W NIERUCHOMOŚCI

Inwestycje w nieruchomości to grunty, prawo

wieczystego użytkowania gruntu, budynki i
budowle oraz stanowiące odrębną własność
jednostki lokale, a także spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu, które zostały
nabyte w celu osiągnięcia korzyści
ekonomicznych (np. wzrost wartości) i nie są
wykorzystywane do prowadzenia bieżącej
działalności operacyjnej przed jednostkę
(właściciela).

20

INWESTYCJE W WARTOŚĆI

NIEMATERIALNE I PRAWNE

Inwestycje w wartości niematerialne i prawne są

to prawa majątkowe i inne prawa spełniające
kryteria wymagane dla tej grupy aktywów
trwałych, które nie są wykorzystywane do
prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej,
lecz zostały nabyte w celu uzyskania korzyści
ekonomicznych.

21

INWESTYCJE

W AKTYWA FINANSOWE (1/3)

Aktywa finansowe (art. 3 ust. 1 pkt 24) są to

aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe
wyemitowane przez inne jednostki, a także
wynikające z kontraktu prawo do otrzymania
aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany
instrumentów finansowych z inną jednostką na
korzystnych warunkach.

22

INWESTYCJE

W AKTYWA FINANSOWE (2/3)



Aktywa pieniężne to aktywa w formie krajowych
środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Do
aktywów pieniężnych zalicza się również inne
aktywa finansowe, w tym w szczególności
naliczone odsetki od aktywów finansowych. Jeżeli
aktywa te są płatne lub wymagalne w ciągu 3
miesięcy od dnia ich otrzymania, wystawienia,
nabycia lub założenia (lokaty), to na potrzeby
rachunku przepływów pieniężnych zalicza się je
do środków pieniężnych, chyba że ujmuje się je w
przepływach z działalności inwestycyjnej
(lokacyjnej).

23

INWESTYCJE

W AKTYWA FINANSOWE (3/3)



Instrumenty kapitałowe to kontrakty z których
wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego
po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich
wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do
wyemitowania lub dostarczenia własnych
instrumentów kapitałowych, a w szczególności
udziały, opcje na akcje własne lub warranty.

24

2013-02-18

5

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE

o

Rozliczenia międzyokresowe kosztów wykazuje
się w celu zapewnienia w księgach rachunkowych
jednostki gospodarczej współmierności
przychodów i związanych z nimi kosztów.

o

Do aktywów lub pasywów danego okresu
sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub
przychody dotyczące również przyszłych okresów
oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy
koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.

25

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE –

ART

. 39

Jednostki dokonują:



czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów –
jeżeli dotyczą one przyszłych okresów
sprawozdawczych



biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów, w
wysokości prawdopodobnych zobowiązań
przypadających na bieżący okres sprawozdawczy

26

AKTYWA OBROTOWE (1/2)

ART

. 3

UST

. 1

PKT

18

Aktywa obrotowe – część aktywów jednostki,

które w przypadku:

a)

aktywów rzeczowych są przeznaczone do zbycia
lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu
operacyjnego właściwego dla danej działalności,
jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy;

b)

aktywów finansowych są płatne i wymagalne
lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy
od dnia bilansowego lub od daty ich złożenia,
wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa
pieniężne;

27

AKTYWA OBROTOWE (2/2)

ART

. 3

UST

. 1

PKT

18

c)

należności krótkoterminowych obejmują ogół
należności z tytułu dostaw i usług oraz całość
lub część należności z innych tytułów
niezaliczonych do aktywów finansowych, a które
stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od
dnia bilansowego;

d)

rozliczeń międzyokresowych – trwają nie dłużej
niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

28

SKŁADNIKI AKTYWÓW

OBROTOWYCH

1.

Zapasy

•

Materiały

•

Półprodukty i produkty w toku

•

Produkty gotowe

•

Towary

•

Zaliczki na dostawy

2.

Należności krótkoterminowe

•

Należności od jednostek powiązanych

•

Należności od pozostałych jednostek

3.

Inwestycje krótkoterminowe

•

Krótkoterminowe aktywa finansowe

•

Inne inwestycje krótkoterminowe

4.

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

29

ZAPASY

(

RZECZOWE

AKTYWA

OBROTOWE

)

ART

. 3

UST

. 1

PKT

19

Materiały nabyte w celu zużycia na własne

potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez
jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi)
zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji,
półprodukty oraz towary nabyte w celu
odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

30

2013-02-18

6

MATERIAŁY (1/3)

Materiały są to kontrolowane przez jednostkę

rzeczowe zasoby majątkowe, które powinny w
przyszłości spowodować do jednostki wpływ
korzyści ekonomicznych.

Ich istotę stanowi to, że zużywają się

jednorazowo w danym cyklu produkcyjnym,
oddając całą swoją wartość wytwarzanemu
produktowi. W rezultacie konieczne jest
posiadanie i odnawianie zapasów materiałów dla
zapewnienia stałego i płynnego procesu
produkcyjnego.

31

MATERIAŁY (2/3)

Podział zgodnie z kryterium przeznaczenia:

1.

materiały podstawowe (surowce, półfabrykaty,

opakowania bezpośrednie) – stanowią istotę

danego wyrobu, tzn. bez których nie mógłby

powstać wyrób gotowy;

2.

materiały pomocnicze – np. materiały do

konserwowania maszyn i urządzeń, środki do

utrzymania czystości, materiały biurowe itp.

3.

paliwa (zużywane na cele technologiczne,

energetyczne oraz opałowe) – np. węgiel, ropa

naftowa;

4.

części zapasowe (do remontów i konserwacji) –

przeznaczone do wymiany zużytych elementów

maszyn w trakcie przeprowadzanych remontów;

32

MATERIAŁY (3/3)

Podział zgodnie z kryterium przeznaczenia:

5.

opakowania (chroniące w czasie transportu

przed uszkodzeniem) – niezaliczane do

materiałów podstawowych, są przeznaczone do

ochrony produktów przed wpływami

zewnętrznymi;

6.

odpady (pozostałości, złom) – stanowią z punktu

widzenia jednostki materiały nieprzydatne.

Zalicza się także do nich materiały, które uległy

uszkodzeniu lub materiały rozbiórkowe. Mogą

być wykorzystywane przez jednostkę lub

odsprzedawane.

7.

inwentarz żywy (zwierzęta zakupione jako

surowce do wyrobów masarskich)

33

NALEŻNOŚCI KRÓTKOTERMINOWE

Obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług

oraz całość lub część należności z innych tytułów
niezaliczonych do aktywów finansowych, a które
stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego.

Powstanie należności wyprzedza wpływ środków

pieniężnych. Są to zatem środki jednostki
gospodarczej przejściowo (do momentu ich spłaty)
znajduje się w dyspozycji jej kontrahentów.

34

NALEŻNOŚCI KRÓTKOTERMINOWE

1.

Należności od jednostek powiązanych

a)

z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

•

do 12 miesięcy

•

powyżej 12 miesięcy

b)

inne

2.

Należności od pozostałych jednostek

a)

z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty:

•

do 12 miesięcy

•

powyżej 12 miesięcy

b)

z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń
społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń

c)

inne

d)

dochodzone na drodze sądowej

35

ROZRACHUNKI



Należności z tytułu dostaw i usług obejmują ogół
należności, jakie mogą powstać z tytułu
transakcji sprzedaży produktów, towarów lub
usług.



Należności z tytułu podatków, dotacji, ceł,
ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz
innych świadczeń, obejmują tytuły do których
stosuje się przepisy ustawy ordynacji podatkowej,



Pozostałe należności dot. m.in. transakcji z
instytucjami ubezpieczeniowymi, finansowymi,
udziałowcami (akcjonariuszami) itp.

36

2013-02-18

7

INWESTYCJE KRÓTKOTERMINOWE (1/2)

(

ŚRODKI

PIENIĘŻNE

I

INNE

AKTYWA

PIENIĘŻNE

)

W ramach aktywów pieniężnych wyróżnia się:

1.

środki pieniężne w kasie i na rachunkach,

2.

inne środki pieniężne,

3.

inne aktywa pieniężne.

37

INWESTYCJE KRÓTKOTERMINOWE (2/2)

(

ŚRODKI

PIENIĘŻNE

I

INNE

AKTYWA

PIENIĘŻNE

)



Środki pieniężne w kasie to gotówka (banknoty i
monety) oraz bony pieniężne przechowywane w kasie
zarówno w walucie krajowej, jak i obcej.



Środki pieniężne na rachunkach to pieniądze
zgromadzone na rachunku bieżącym i rachunkach
pomocniczych, zarówno w walucie krajowej, jak i
obcej.



Inne środki pieniężne to czeki obce, weksle obce o
terminie wykupu do 3 miesięcy, a także środki
pieniężne w drodze.



Inne aktywa pieniężne to weksle i czeki obce o
terminie płatności dłuższym niż 3 miesiące, a także
należne dywidendy wynikające z uchwał organów
spółek, w których jednostka posiada udziały lub akcje.

38