Produkcja roślinna

–

OGÓLNA UPRAWA

ROLI I ROŚLIN

–

1

ROLI I ROŚLIN

–

wiadomości wprowadzające

•

Produkcja roślinna

opiera się na wykorzystaniu

przez człowieka zdolności roślin zielonych -
autotrofów do wiązania energii słonecznej i
magazynowania jej w biomasie.

• Polega ona na pozyskiwaniu dla różnych celów

2

użytecznych organów

gatunków roślin uprawianych lub

roślin dziko rosnących w siedliskach naturalnych.

• Człowiek przez celową działalność wspomaga

wzrost i

rozwój tych roślin.

•

Efektywność wykorzystania produkcji pierwotnej

przez

człowieka zależy od udziału w zbiorowisku gatunków roślin

użytkowanych przez człowieka oraz udziału innych

konsumentów biomasy tych roślin.

• W zbiorowiskach roślinnych ekosystemów

3

wykorzystywanych rolniczo

obecność niepożądanych

przez człowieka

gatunków roślin

uważana jest za

zjawisko niekorzystne.

• W rolnictwie rośliny takie nazywane są

chwastami.

•

Również nadmierna obecność

organizmów

konsumujących

biomasę rolniczą jest niepożądana.

•

Organizmy takie w rolnictwie nazwane są

patogenami lub

szkodnikami

.

•

We współczesnym rolnictwie przeciwdziałanie powstawaniu strat w

4

•

We współczesnym rolnictwie przeciwdziałanie powstawaniu strat w
produkcji rolniczej, wynikających z nadmiernego występowania w
agroekosystemach

chwastów, patogenów i szkodników,

stanowi

integralną część technologii produkcji roślinnej.

•

Ta część technologii nazywana jest

ochroną roślin uprawnych.

W przekroju historycznym rolnicza produkcja

roślinna odbywała się przez:

•

eksploatację naturalnych ekosystemów

bez

wyraźnej zmiany ich zewnętrznego charakteru,

•

intensywną eksploatację naturalnych
ekosystemów

prowadzącą do ich

stopniowego przekształcania

,

5

•

tworzenie agroekosystemów opierając się głównie
na roślinach miejscowych

,

•

tworzenie agroekosystemów sprowadzające
gatunki roślin z innych obszarów o pożądanych
cechach użytkowych.

•

Ekosystem

– podstawowa jednostka

strukturalno-funkcjonalna w przyrodzie,
stanowiąca układ ekologiczny biocenozy z
biotopem, może dotyczyć;

•

rolnictwa – agroekosystem,

•

łąkarstwa – pratoekosystem

6

•

Agroekosystem

– fragment krajobrazu

obejmujący uprawy rolnicze, stanowiący

funkcjonalną całość, w której zachodzi

wymiana materii i energii między jego

składnikami: biotopem a biocenozą

•

Rozróżnia się następujące

rodzaje

produkcji roślinnej:

1. polowa produkcja roślinna

na gruntach

7

1. polowa produkcja roślinna

na gruntach

ornych;

2. produkcja pasz na łąkach i pastwiskach,

czyli na trwałych użytkach zielonych;

3.

produkcja ogrodnicza,

obejmująca:

-

sadownictwo

(uprawa roślin trwałych - drzew, krzewów

i bylin dających jadalne owoce),

-

warzywnictwo

(uprawa roślin jednorocznych,

dwuletnich i nielicznych bylin o jadalnych organach nad
lub podziemnych),

8

lub podziemnych),

-

kwiaciarstwo

(uprawa roślin ozdobnych) i uprawę roślin

leczniczych;

Produkcja ogrodnicza

odbywa się na użytkach

wydzielanych jako sady, ogrody, warzywniki oraz w
cieplarniach, inspektach lub tunelach foliowych;

4. produkcja roślin wodnych w naturalnych

lub sztucznych zbiornikach

(zapoczątkowana

na skalę przemysłową w drugiej połowie XIX w.
w Japonii);

9

5. produkcja leśna na użytkach leśnych

oraz

na zadrzewianych najsłabszych glebach,
nieprzydatnych dla rolnictwa.

• Pomijając tę ostatnią, ze względu na jej odrębny

charakter, za podstawową w naszym kraju należy uznać

polową produkcję roślinną

jako najbardziej

rozpowszechnioną i stanowiącą główne źródło

produktów roślinnych.

10

•

Polowa produkcja roślinna

polega na uprawie roślin,

których podziemne lub nadziemne organy stanowią

pokarm dla ludzi, paszę dla zwierząt albo są surowcem

dla różnych gałęzi przemysłu (schemat).

POLOWA PRODUKCJA ROŚLINNA

•

PRODUKTY KONSUMPCYJNE

•

SKROBIOWE: ziarno zbóż, bulwy ziemniaka

BIAŁKOWE:

11

•

BIAŁKOWE: nasiona roślin strączkowych

•

CUKROWE: korzenie buraka cukrowego

•

TŁUSZCZOWE: nasiona roślin oleistych

•

SUROWCE DLA PRZEMYSŁU

•

WŁÓKIENNICZEGO: łodygi lnu i konopi

•

OLEJARSKIEGO: nasiona roślin oleistych

•

FARMACEUTYCZNEGO: owoce maku

•

KROCHMALNICZEGO: bulwy ziemniaka

•

GORZELNICZEGO: bulwy ziemniaka, ziarno

12

•

GORZELNICZEGO: bulwy ziemniaka, ziarno
zbóż

•

BROWARNICZEGO: ziarno jęczmienia,
kwiatostany chmielu

•

TYTONIOWEGO: liście tytoniu

•

KOSZYKARSKIEGO: pędy wikliny

•

PASZE DLA ZWIERZĄT

•

OBJĘTOŚCIOWE "SOCZYSTE: zielona masa
roślin pastewnych i zbóż, bulwy i korzenie roślin
okopowych, liście buraka cukrowego,

•

OBJĘTOŚCIOWE SUCHE: słoma, plewy zbóż,

13

•

OBJĘTOŚCIOWE SUCHE: słoma, plewy zbóż,

siano z zielonej masy motylkowych pastewnych

•

TREŚCIWE: ziarno zbóż, nasiona roślin
strączkowych, susz z roślin motylkowych
pastewnych, bulw ziemniaka i innych.

• Uprawa wyżej wymienionych grup roślin stanowi

podstawowy cel działalności rolnika. W wyniku tej

działalności rolnik uzyskuje

plon główny i plon uboczny

.

• Nie zebrane z pola pozostałości roślin- plon uboczny

(słoma, plewy, liście, korzenie, chwasty) przetworzone

przez drobnoustroje,

stają się źródłem próchnicy albo

14

przez drobnoustroje,

stają się źródłem próchnicy albo

ulegają mineralizacji, wzbogacając glebę w składniki
pokarmowe dla następnych roślin

.

• Produkcja polowa obejmuje grupę

gatunków nazywanych

roślinami

uprawy polowej albo rolniczymi
roślinami uprawnymi,

w odróżnieniu

od roślin warzywnych, ozdobnych,

15

od roślin warzywnych, ozdobnych,
drzew i krzewów owocowych, ziół itp.,
mimo że one wszystkie też są
uprawiane przez człowieka.

• Wszystkie rośliny uprawne są

organowcami należącymi do –

•

typu roślin nasiennych

(Spermatophyta),

•

podtypu okrytonasiennych

16

•

podtypu okrytonasiennych
(Angiospermae),

•

klas:

•

dwuliściennych (Dicotyledones)

•

jednoliściennych (Monocotyledones).

• W praktyce rolniczej wydziela się

grupy

użytkowe roślin

według sposobu ich

wykorzystania i o podobnej technologii uprawy.

•

ZBOŻA

•

OKOPOWE

•

MOTYLKOWE GRUBONASIENNE (STRĄCZKOWE)

•

PRZEMYSŁOWE

17

•

PRZEMYSŁOWE

•

MOTYLKOWE DROBNONASIENNE (MOTYLKOWE
PASTEWNE)

•

PASTEWNE NIEMOTYLKOWE

•

SPECJALNE I LECZNICZE (ZIOŁA)

•

WARZYWA

• W Polsce głównymi gatunkami uprawnymi

są:

pszenica, żyto, ziemniaki, jęczmień,

buraki i rzepak.

•

Rośliny te stanowią prawie 70%

powierzchni zasiewów.

18

• Znaczenie gospodarcze i zasięg wielu

gatunków systematycznie zmniejsza się,
np. proso, gryka, a ostatnio len, konopie,
tytoń.

• W skali światowej o wyżywieniu ludności

decydują gatunki takie jak:

pszenica, ryż,

kukurydza, jęczmień, soja.

• Plony tych roślin są przedmiotem wymiany

handlowej w skali ogólnoświatowej, a ich

19

handlowej w skali ogólnoświatowej, a ich
ceny notowane na giełdach
międzynarodowych.

• Nad tymi gatunkami prowadzi się

najwięcej prac hodowlanych.

• Produkcja roślinna opiera się na

umiejętności zharmonizowania

wymagań

roślin z warunkami siedliskowymi

panującymi na danym obszarze.

20

•

Warunki siedliskowe obejmują czynniki
klimatyczne, gleby i ich właściwości
oraz szeroko rozumiane stosunki
wodne.

Dla gospodarstw ważna jest

ilość ziemi

będącej w ich dyspozycji.

Do określania powierzchni ziemi stosuje się kilka pojęć.

• Powierzchnia ogólna

- składają się na nią

użytki rolne, lasy, wody, inne

grunty i nieużytki.

• Grunty rolne,

czyli:

użytki rolne oraz grunty pod stawami rybnymi,

budynkami gospodarczymi, pasami wiatrochronnymi, ogródkami
działkowymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi.

21

działkowymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi.

• Użytki rolne (UR),

do których wliczamy

grunty orne (w tym ogrody

warzywne),

plantacje trwałe (grunty obsadzone drzewami i krzewami

owocowymi lub szkółki drzew owocowych) oraz

trwałe użytki zielone

(TUZ), czyli łąki trwałe i pastwiska naturalne.

Procentowy udział poszczególnych rodzajów użytków w całej powierzchni

użytków rolnych przedsiębiorstwa lub innej jednostki organizacyjnej czy

terytorialnej nazywamy

strukturą użytków rolnych.

•

Grunty orne (GO)

jest to powierzchnia uprawiana z okresowym

przemieszczaniem (odwracaniem, wzruszaniem) gleby.

Zbliżone do gruntów ornych jest pojęcie

powierzchni zasiewów,

które

jest nieco węższe, nie obejmuje bowiem nie obsiewanych w danym
roku obszarów ornych.

•

Odzwierciedleniem doboru uprawianych gatunków roślin w danym

22

•

Odzwierciedleniem doboru uprawianych gatunków roślin w danym
gospodarstwie, rejonie czy kraju jest

struktura zasiewów.

•

W układzie historycznym jak i obecnie struktura zasiewów wynika ze
wzajemnego oddziaływania na siebie wielu czynników.

Struktura zasiewów

w warunkach rolnictwa towarowego kształtuje się w

wyniku wzajemnego powiązania i oddziaływania czynników:

•

przyrodniczych,

•

gospodarczych

•

ekonomicznych

23

Struktura zasiewów odzwierciedla kierunek produkcji i nastawienie gospodarstwa

.

Ś

wiadczy ona o tzw.

intensywności organizacji gospodarstwa

, a więc wskazuje jaki jest

udział roślin praco- i kapitałochłonnych w użytkach rolnych.

Wskazuje pośrednio na

intensywność produkcji

, gdyż duży udział roślin o dużych

wymaganiach świadczy o potrzebie wysokich nakładów przemysłowych środków

produkcji.

Z produkcją roślinną są związane też takie pojęcia, jak:

terytorium,

rozłóg i pole.

Terytorium gospodarstwa

(przedsiębiorstwa) są to wszystkie grunty

łącznie z terenami pod budynkami, żwirowniami itp.

Rozłóg

(kształt gospodarstwa) oraz jego rozdrobnienie wpływa na

organizację produkcji.

24

organizację produkcji.

Najkorzystniejszy jest rozłóg zwarty, o regularnych kształtach, z

możliwie małą liczbą działek (ziemi będącej własnością lub też w
użytkowaniu jednego podmiotu władania, otoczonej ziemią
pozostającą we władaniu innych podmiotów).

Pole

to wydzielona część gruntów ornych obsiana zazwyczaj tą samą

rośliną.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DOBÓR

ROŚLIN UPRAWNYCH

1. CZYNNIKI SIEDLISKOWE- NATRUALNE

2. CZYNNIKI SZTUCZNE -ANTROPOGENICZNE

25

•

CZYNNIKI EKONOMICZNO-ORGANIZACYJNE

•

OPŁACALNOŚĆ

•

SYSTEM GWARANCJI OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI

•

CZYNNIKI GOSPODARCZE

CZYNNIKI GOSPODARCZE

•

POSIADANE UMIEJETNOŚCI

•

POTRZEBY NAWOZOWE I PASZOWE
GOSPODARSTWA

•

POSIADANY SPRZET WŁASNY LUB DOSTEPNOŚĆ

26

•

POSIADANY SPRZET WŁASNY LUB DOSTEPNOŚĆ
USŁUG

•

POSIADANE MAGAZYNY

•

ILOŚĆ I JAKOŚĆ SIŁY ROBOCZEJ WŁASNEJ LUB
NAJEMNEJ

CZYNNIKI SIEDLISKOWE

SIEDLISKO

–

TO ZESPÓŁ NATURALNYCH I SZTUCZNYCH

CZYNNIKÓW ZEWNĘTRZNYCH, KTÓRE WYSTĘPUJĄ NA DANYM
OBSZARZE I BEZPOŚREDNIO LUB POŚREDNIO WPŁYWAJĄ NA

Ż

YCIE ROŚLIN.

I. CZYNNIKI NATURALNE

•

KLIMATYCZNE (GEOGRAFICZNE)

– to światło, ciepło, opady,

27

wilgotność powietrza, powietrze i jego ruchy (wiatr)

•

GLEBOWE (EDAFICZNE)

– są to właściwości fizyczne i chemiczne,

skład mechaniczny, struktura i tekstura, odczyn, stosunki wodne,
właściwości biologiczne

•

TOPOGRAFICZNE

– związane z rzeźbą czyli ukształtowaniem terenu

(wysokość nad poziom morza, wystawa, skłon, podatność na erozję)

•

BIOTYCZNE

– to zwierzęta i rośliny w tym mikroflora i mikrofauna

II. CZYNNIKI SZTUCZNE

•

(ANTROPOGENICZNE) – wynikające z działalności człowieka,

czyli charakteryzujące wpływ człowieka na rośliny i na inne

czynniki siedliska,

•

AGROTECHNICZNE (uprawa roli, nawożenie, zmianowanie itp.)

•

PRATOTECHNICZNE – gospodarka na trwałych użytkach

zielonych

28

•

SILVOTECHNICZNE – gospodarka na użytkach leśnych

•

PRZEMYSŁ I INNE (dymy, ścieki miejskie, opady radioaktywne,

wyrobiska i inne)

•

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA (drogi linie przesyłowe

energii, sieć wodno-kanalizacyjna, urbanizacja itp.

Regulowanie czynne i bierne czynników

siedliska

•

Regulowanie czynne

– polega na

dostosowaniu danego czynnika do potrzeb rośliny,

29

•

Regulowanie bierne

–

sprowadza się do

umiejętnego wykorzystania istniejących warunków
siedliskowych do potrzeb roślin

UWARUNKOWANIA WYBORU KIERUNKÓW I TECHNOLOGII

PRODUKCJI ROŚLINNEJ W GOSPODARSTWACH

O potencjale produkcyjnym gospodarstwa rolniczego decydują zasoby trzech

czynników i relacje między nimi:

•

ziemia (przyroda),

•

praca

•

kapitał

.

30

•

kapitał

.

Efekty produkcyjne gospodarstwa są rezultatem stosowania tych czynników w

odpowiednich proporcjach, czyli zarządzania nimi.

Zarządzenie, informacja jako

czwarty czynnik produkcji odgrywa doniosłą rolę

w procesach podejmowania decyzji dotyczących wyboru kie-runków

produkcji roślinnej i technologii w gospodarstwach .

Kierunki produkcji roślinnej każdego gospodarstwa powinny wynikać z

racjonalnego wykorzystania zasobów czynników wytwórczych.

Ich efekty w dużym stopniu zależą od tego, w jaki sposób człowiek kierujący

gospodarstwem potrafi wykorzystać istniejące warunki przyrodnicze i

ekonomiczno-organizacyjne, czyli zarządzać zasobami ziemi (przyrody),

pracy i kapitału, a także dostosować się do warunków gospodarki rynkowej

-realiów ekonomicznych

.

31

Rolnik musi podejmować decyzje związane zarówno z wyborem kierunku

produkcji roślinnej, stosowanej technologii, poziomu intensywności

gospodarowania, jak też możliwości spełnienia oczekiwań odbiorcy

surowców rolniczych.

Każde gospodarstwo ma swoją specyfikę wynikającą zarówno z lokalizacji, jak i

występujących relacji czynników produkcji.

Wyznacznikami tych decyzji są:

•

warunki zewnętrzne, niezależne od rolnika

•

wewnętrzne związane z zasobami gospodarstwa (ziemia, siła
robocza, kapitał),

jakością i rolniczą przydatnością gleb,

umiejętnościami rolnika

.

•

Istotne znaczenie ma również fakt

prowadzenia określonego

kierunku produkcji zwierzęcej

, dla której produkty roślinne są

surowcem paszowym.

32

Dobór dostosowanego do warunków przyrodniczych i ekonomiczno-

organizacyjnych

kierunku produkcji roślinnej oraz wybór

technologii, o odpowiednim do gospodarstwa poziomie
intensywności, dają możliwość

poprawy efektywności

ekonomicznej i uzyskania określonego poziomu dochodu
rolniczego, gwarantującego utrzymanie rodziny rolniczej.

REJONIZACJA PRODUKCJI ROŚLINNEJ

Rejonizacja, rozumiana jako właściwa lokalizacja danego kierunku

produkcji, jest uważana za

najtańszy sposób poprawy

efektywności ekonomicznej gospodarowania.

Wykorzystanie tego sposobu wymaga jednak dużego zasobu wiedzy

fachowej, a często również korzystania z pomocy doradców.

33

Wybór kierunku produkcji wymaga gruntownej, wieloaspektowej

analizy istniejących w gospodarstwie uwarunkowań.

Obok powierzchni użytków rolnych istotne znaczenie mają:

struktura (grunty orne, trwałe użytki zielone, sady), jakość,
rozłóg, oddalenie od ośrodka gospodarczego

.

W ostatnich latach coraz większą uwagę przywiązuje się do stanu środowiska

jako czynnika decydującego o możliwościach pozyskiwania produktów

roślinnych bezpiecznych dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Generalnie w Polsce jakość środowiska przyrodniczego nie ogranicza

produkcji ziemiopłodów. Z badań IUNG wynika, że tylko

około 0,4% gleb

użytków rolnych Polski powinno być wyłączone z produkcji
ziemiopłodów na cele spożywcze.

34

W przypadku pojedynczego gospodarstwa w zależności od jego lokalizacji

zagrożenie to może być większe.

Warunki przyrodnicze wyznaczają określony potencjał produkcyjny

gospodarstwa, decydując o doborze roślin i możliwym do uzyskania
poziomie plonów.

O wykorzystaniu tego potencjału decyduje jednak intensywność organizacji

produkcji i intensywność gospodarowania.

Zasoby pracy ludzkiej, ich ilość i struktura, przygotowanie

zawodowe, umiejętności, przedsiębiorczość oraz zasoby
kapitału w postaci uprzedmiotowionej oraz środków
finansowych pozostające do dyspozycji rolnika są
wyznacznikami typu intensyfikacji produkcji roślinnej i wyboru
określonych jej kierunków, a więc intensyfikacji organizacji

.

Dla gospodarstw posiadających w nadmiarze siłę roboczą szansą

może być rozwój działalności (kierunków) pracochłonnych, trudnych

35

może być rozwój działalności (kierunków) pracochłonnych, trudnych
do zmechanizowania, wymagających wykonywania wielu prac
ręcznie (głównie nasiennictwo, szkółkarstwo, produkcja ziół).

Gospodarstwa specjalizujące się w produkcji zwierzęcej, zwłaszcza

utrzymujące bydło, temu kierunkowi podporządkowują organizację
produkcji roślinnej.

Prawidłowo dobrane do warunków glebowych i klimatycznych

kierunki produkcji roślinnej umożliwiają uzyskanie relatywnie
wyższych plonów (wydajności) z ha.

Jak wynika z tabeli jakość i przydatność rolnicza gleb decyduje o

doborze gatunków i poziomie uzyskiwanych plonów ziarna zbóż.

Zróżnicowanie plonów zbóż, realnie możliwych do uzyskania, na

36

glebach zaliczanych do różnych klas bonitacyjnych czy kompleksów
rolniczej przydatności oraz zmiany cen skupu ziarna zmuszają do
podejmowania decyzji o wyborze kierunku produkcji, na podstawie
rachunku ekonomicznego.

Przykład uproszczonej kalkulacji efektów ekonomicznych uprawy

podstawowych gatunków zbóż na glebach kompleksu 5-żytniego
dobrego przedstawiono w tabeli.

Plony zbóż na glebach różnych kompleksów przydatności rolniczej

Plon w doświadczeniach dt/ha

Kompleks

glebowo-rolniczy

Udział

%

pszenica żyto

jęczmień owies

4 zboża

Plony

4 zbóż

kompleks.

technologie

Pszenny bardzo dobry

3,7

5,4

4,7

5,4

4,7

5,2

6,7

Pszenny dobry

18,5

5,2

4,4

5,0

4,6

4,9

6,4

Ż

ytni bardzo dobry

15,1

4,3

4,5

4,5

4,2

4,5

5,5

Pszenny wadliwy

4,1

4,4

3,4

3,9

2,9

4,2

4,9

Ż

ytni dobry

15,9

3,4

4,1

4,0

3,7

3,8

4,6

37

*

udział kompleksu w powierzchni gruntów ornych w kraju.

Ż

ytni słaby

18,2

-

3,1

2,7

2,8

2,9

3,5

Ż

ytni bardzo słaby

11,2

-

2,3

-

-

2,3

2,6

Zbożowo-pastewny

4,9

4,1

2,9

-

4,2

4,2

5,0

Zbożowo-pastewny

3,4

-

4,5

2,7

2,9

2,9

3,4

Pszenny górski

1,8

5,2

4,0

4,8

5,0

5,0

5,9

Zbożowy górski

1,6

4,5

-

4,2

4,3

4,3

4,5

Ważniejsze wskaźniki produkcyjno-ekonomiczne uprawy zbóż na glebie

kompleksu 5 - żytniego dobrego (wg cen z 2008 r.)

Wyszczególnienie

Pszenica

ozima

ż

yto

Jęczmień

jary

owies

Plon ziarna [dt z ha]*

34,0

41,0

40,0

37,0

Cena ziarna [zł za l dt]

50

34

40

33

Wartość produkcji (P) z l ha [zł]

1700

1394

1600

1221

Koszty bezpośrednie (K) [zł/ha]*

1235

957

1002

953

Nadwyżka bezpośrednia (P-K)

465

437

598

268

38

Nadwyżka bezpośrednia (P-K)
[zł/ha]

465

437

598

268

Opłacalność bezpośrednia (%)

138

146

160

128

Plon ziania w dt równoważący
koszty bezpośrednie

24,7

28,1

25,1

28,9

Bezpośredni koszt produkcji l dt
ziarna [zł]

36

23

25

26

* Witek T. 1992 ** wg technologii standardowej

Z porównania wskaźników zamieszczonych w tabelach wynika, że przy

podejmowaniu decyzji o wyborze kierunku produkcji (gatunku uprawianego
zboża) na glebie kompleksu 5 - żytniego dobrego, nie wystarczy znajomość,
określonego na podstawie wieloletnich badań, zróżnicowania plonów ziarna.

W warunkach cenowych 2008 r. uprawa pszenicy charakteryzowała się niższą, w

porównaniu z żytem, opłacalnością, ale zapewniała jednak wyższą nadwyżkę
bezpośrednią z l ha.

W świetle przedstawionego porównania najkorzystniejszą byłaby uprawa jęczmienia

jarego, jednak pod warunkiem uzyskania stosunkowo wysokiej ceny za jego

39

jarego, jednak pod warunkiem uzyskania stosunkowo wysokiej ceny za jego
ziarno.

Za wyborem uprawy pszenicy na glebach kompleksu 5 - żytniego dobrego, obok

cen skupu, przemawiają także takie czynniki, jak: większa łatwość sprzedaży
ziarna pszenicy w skupie lub w obrocie targowiskowym, możliwość
wykorzystania do celów konsumpcyjnych w gospodarstwie domowym,
przydatność jako paszy dla drobiu utrzymywanego systemem tradycyjnym.

O ukierunkowaniu gospodarstwa, np. na

produkcję zbóż jakościowych,

oprócz warunków przyrodniczych decydują warunki ekonomiczno-

organizacyjne. Do tego kierunku produkcji predyspozycje mają gospodarstwa

większe obszarowo, dobrze wyposażone, reagujące na sygnały rynkowe. Te

uwarunkowania sprawiają, że są one w stanie dostarczyć do zakładów

zbożowych większe partie jednorodnego ziarna.

Ważne znaczenie z punktu widzenia lokalizacji określonego kierunku produkcji

mają

warunki klimatyczne. Zróżnicowanie elementów współtworzących

40

mają

warunki klimatyczne. Zróżnicowanie elementów współtworzących

warunki agroklimatyczne (

poziom i rozkład opadów, długość okresu

wegetacji, nasłonecznienie, temperatura itp.)

decyduje o zmienności plonów

w latach i związanym z tym ryzyku.

Prawidłowo dobrana do warunków glebowych i klimatycznych

odmiana

(mieszaniec) i kierunek użytkowania umożliwiają osiągnięcie relatywnie

wysokich plonów.

Równocześnie umożliwia to ograniczenie lub wyeliminowanie

dodatkowych kosztów związanych z koniecznością dosuszania ziarna. Ta

czynność ma znaczący udział w strukturze kosztów.

Oprócz jakości gleb i warunków agroklimatycznych o wyborze kierunku produkcji

decydować może

położenie względem ośrodka gospodarczego, rzutujące na

poziom kosztów pozyskania pasz.

Lokalizacja uprawy kukurydzy na kiszonkę, charakteryzującej się dużą

transportochłonnością, w pobliżu gospodarstwa może znacząco obniżyć koszty i

usprawnić organizację pracy.

Udział trwałych użytków zielonych w gospodarstwie wywiera istotny wpływ na organizację

gospodarki paszowej, ograniczając lub eliminując uprawę pasz objętościowych na

gruntach ornych.

41

Produkcja roślinna dostarcza surowców dla przemysłu rolno-spożywczego, oczekującego

produktów

o określonych parametrach jakościowych, dostarczanych w większych

ilościach, jednorodnych

. Ten wymóg w zdecydowanie korzystniejszej sytuacji stawia

gospodarstwa większe obszarowo, wyposażone w odpowiedni sprzęt, potrafiące

dostosować się do wymagań rynku.

Popyt na określone surowce roślinne może przemawiać za wyborem kierunku

produkcji roślinnej dostosowanego do zapotrzebowania określonego zakładu

przetwórczego.

Wyposażenie polskiego rolnictwa w podstawowe środki produkcji jest

zróżnicowane regionalnie oraz w zależności od grup obszarowych
gospodarstw.

Ś

rodki produkcji, obok wpływu na wybór kierunku produkcji,

wyznaczają techniki wytwarzania w rolnictwie, charakteryzujące
się odpowiednimi kombinacjami: ziemi, pracy i kapitału.

Na tej podstawie wyróżnia się techniki pracochłonne, ziemiooszczędne,

42

Na tej podstawie wyróżnia się techniki pracochłonne, ziemiooszczędne,

kapitałochłonne. Relacje te wpływają także na wybór technologii o
różnym poziomie intensywności.

O wyborze technologii o określonej intensywności decydują m.in. ceny

poszczególnych ziemiopłodów i ich

relacje do cen środków

produkcji pochodzenia przemysłowego.

Mówiąc

o efektywności produkcji często zapomina się, że jest ona konsekwencją

stosowanych technologii rozumianych jako sposób wytwarzania. One bowiem
decydują zarówno o efektach (np. plonach z ha), jak i kosztach produkcji.

W polskiej rzeczywistości problemy natury technologicznej i ekonomicznej obecnie trzeba

traktować jako równorzędne. W miarę upowszechniania postępu technologicznego i

wyrównywania zaawansowania rozwojowego gospodarstw należy oczekiwać

przesunięcia punktu ciężkości na korzyść zagadnień ekonomicznych.

Technologie produkcji stanowią część złożonego systemu jakim jest gospodarstwo rolne

43

(stanowiące organiczną całość), stąd też ich silne sprzężenie z pozostałymi jego

elementami (zasoby pracy, ziemi, itp.).

Wdrażaną w gospodarstwie technologię produkcji trzeba widzieć jako czynnik:

-

decydujący o efektywności danego kierunku (gałęzi) produkcji,

- współdecydujący o efektach ekonomicznych całego gospodarstwa (o poziomie

dochodu rolniczego),

- nadający przyspieszenie i decydujący o ilościowych oraz jakościowych

aspektach rozwoju (technologia jako siła wytwórcza).

Wybór technologii produkcji w konkretnym gospodarstwie jest

zagadnieniem niezmiernie skomplikowanym.

Na wybór ten, obok warunków przyrodniczych, w sposób wyraźny

wpływają czynniki ekonomiczne

.

Z poniższej tabeli wynika, że

o wyborze technologii produkcji obok

czynników ekonomicznych wewnętrznych, uwarunkowanych
siłą ekonomiczną gospodarstwa, decydują czynniki

44

zewnętrzne, z reguły mało zależne od rolnika

.

Często są one związane z przyjętą strategią rozwoju rolnictwa w kraju

czy regionie, realizowaną polityką rolną, zakresem i formami
interwencjonizmu państwowego.