Polityka i historia w utworze „W pustyni i w

puszczy” Henryka Sienkiewicza

Powieść ,,W pustyni i w puszczy” była planowana przez Sienkiewicza

jako ,,książka na gwiazdkę” –  prezent pod choinkę dla dzieci. Utwór

,,osnuty na tle handlu niewolnikami w Afryce Wschodniej” okazał się

porywającą lekturą nie tylko dla najmłodszych, ale i lekcją geografii oraz

historii dla starszych czytelników.

Akcja utworu przypada na lata rzeczywistego powstania mahdystów, a

więc obejmuje okres 1884 - 1885. Ów wątek historyczny został przez

Sienkiewicza dość swobodnie potraktowany, stanowi bowiem tylko tło

dla prawdziwie istotnych fabularnie przygód Stasia i Nel. Pisarz

sygnalizuje również pewne skomplikowane stosunki polityczne między

Anglią a Afryką Środkową i Wschodnią zaistniałe w XIX w. Chodzi

oczywiście o działania militarne wojsk brytyjskich na terenie Egiptu.

Kwestia ta pojawia się w powieści w związku z pracą wykonywaną

przez panów Tarkowskiego i Rawlisona. Obaj są zatrudnieni przez rząd

angielski jako inżynierowie nadzorujący prace nad Kanałem Sueskim.

Jest to o tyle istotne, że będąc na usługach Anglii, byli jednocześnie

przedstawicielami armii okupującej afrykański kraj. W 1882 r. po

zamieszkach i buntach w Egipcie Brytyjczycy dokonali desantu na

Kanał Sueski. Wszelkie sprzeciwy i głosy niezadowolenia były tłumione

w zarodku. Zdobywając większość udziałów własnościowych

przesmyku Sueskiego, Anglia rościła sobie też prawo do innych

terenów afrykańskich. Pod pretekstem akcji humanitarnej zastosowała

blokadę gospodarczą kraju, skazując tym samym na śmierć głodową

tysiące ludzi. Wiązało się to także z powstawaniem grup handlujących

niewolnikami. W siłę rósł więc ruch mahdystów, do którego pod

impulsem religijnym przyłączały się rzesze uciskanych Afrykańczyków.

Ich główną ideą było wyzwolenie się spod ciążącej polityki angielskiego

okupanta.

Sienkiewicz bardzo jednostronnie ukazał ówczesną sytuację polityczną

Egiptu. Zdecydowanie opowiadał się za dążeniami Europejczyków,

którzy nierzadko niszczyli i wypierali rodzimą tradycję i kulturę

egzotycznego kraju pod pretekstem misji cywilizacyjnej. Pisał: ,,dzikie

hordy oblegały już miasto od półtora miesiąca(…). Odsiecz zaledwie

wyruszyła i obawiano się powszechnie, że (…) miasto wpadnie w ręce

barbarzyńców”.  Także sposób ukazania wielkiego przywódcy ruchu –

Mahdiego budzi niedosyt i konsternację. W rzeczywistości Mahdi był

człowiekiem oczytanym, inteligentnym i przewidującym. Udało mu się

zorganizować liczną armię i zdobyć Chartum. Nagła śmierć bohatera

narodowego Afryki zakończyła jego militarne sukcesy. W powieści jawi

się natomiast jako ,,rozpuchnięta ropucha”, obłudnie wysyłająca dzieci

do Faszody na pewną śmierć, Rawlison nazywa go zaś człowiekiem

dzikim, niemającym o niczym pojęcia. Nie bez nutki zadowolenia

wkłada pisarz w usta Kapitana Glena informację o śmierci Mahdiego i o

mającej nastąpić w niedługim czasie ,,Anglii”.

Wszystkie powyższe uwagi świadczą o tym, że polityka i wydarzenia

historyczne stanowią istotny, choć nie najważniejszy element świata

przedstawionego powieści. Nie można bowiem zapominać, że są tylko

tłem dla rozgrywających się w sercu pustyni przygód Polaka i Angielki.