LUBYCZA KRÓLEWSKA

Opis szlaku po bunkrach linii Mołotowa - niebieskiego

Przebieg szlaku:
Huta Lubycka - wzg. Krągły Goraj - Lubycza Królewska - Teniatyska - Mosty
Małe - Hrebenne st. PKP

Początek szlaku znajduje się przy przystanku PKS w Hucie Lubyckiej gm.
Lubycza Królewska. Wspólnie ze szlakiem WOLNOŚCIOWYM czerwonym
prowadzi przez wioskę. Przy krzyżu bruśnieńskim (przydrożnym) z XIX w. jest
węzeł z szlakiem czerwonym WOLNOŚCIOWYM, który skręca w lewo i biegnie
w kierunku wzgórza Krągły Goraj. Szlak niebieski prowadzi w kierunku
Werchraty szerokim gościńcem - dawnym szlakiem pątniczym do miejsca kultu -
klasztoru Bazylianów w Monastyrze. Po drodze mijamy umocnienia ziemne linii
Mołotowa - rowy przeciwczołgowe. W odległości ok. 2 km na zachód od tego
miejscu na stoku wzgórza 383, w Lasach Monastyrskich były bunkry, w których
ukrywało się dowództwo UPA. Po uszczelnieniu granicy przez radzieckie wojska
pograniczników tej okolicy wybudowano dobrze zamaskowane bunkry dla
dowództwa UPA.

Co pozostało z tamtego okresu? Na zboczu zobaczymy duży bo

kilkunastometrowy wykop w kształcie
spłaszczonej litery "U". Szeroki na jakieś 3,5
m i głęboki ok. 2,5 m. Tuż obok widoczny
jest dobrze zachowany otwór wentylacyjny.
W pobliżu wśród buków, są ślady głębszego
bunkra w kształcie kąta rozwartego o dł. ok.
8 m i szer. ok. 3 m. Po zwiedzeniu tych

miejsc powracamy do szlaku prowadzącego drogą od Huty Lubyckiej do
Werchraty przez Monastyr. Możemy stąd dojść tą drogą do wzgórza, na którym
znajdował się monastyr bazyliański i pustelnia Albertynów, gdzie przebywał brat
Albert - Adam Chmielowski, niedawno wyniesiony na ołtarze. Po drodze
spotkamy znaki dawniej znakowanego szlaku zielonego (brata Alberta).
Dochodzimy do skrzyżowania dróg i skręcamy na wschód, droga utwardzona
prowadzi przez Mrzygłody do Werchraty. Jesteśmy na terenie gminy Horyniec
w woj. przemyskim. Szlak prowadzi leśną linią do wzgórz Goraje, po prawej
stronie mijamy na stoku olbrzymi dół wykopany na bunkier. Teren porasta las
sosnowy, bukowy i grabowy. Lasy zostały zasadzone już po wojnie. Dochodzimy
do potężnego betonowego bunkra budowanego przez Armię Czerwoną w latach
1940-41.

Uwaga: zwiedzanie bunkrów wewnątrz wymaga zachowania szczególnej
ostrożności i koniecznie posiadania latarek. Pomieszczenia są nieduże i łatwo
można doznać urazu głowy lub wpaść w podziemia!

Bunkry, które będziemy zwiedzać wchodziły w skład rejonu umocnionego Rawa
Ruska. Bunkier ten usytuowany jest na północnym stoku stromego wzgórza był
przeznaczony prawdopodobnie dla dowódcy odcinka. Od strony czołowej jest
głęboka fosa przeznaczona dla rozrywających się pocisków. Do bunkra prowadzi
również głęboka transzeja. Szlak doprowadza nas do szerokiej drogi leśnej
i krzyżuje się z szlakiem WOLNOŚCIOWYM czerwonym. Przed nami stromy

stożek Krągłego Goraja (390 m. n.p.m.) (dawna ludowa nazwa Kruhły Horaj) -
najwyższego wzgórza Roztocza na terenie woj. zamojskiego. Różnica poziomów
od podstawy stożka wynosi ok. 45 m. Na szczycie wzgórza niegdyś stała wieża
przeciwpożarowa, a na północnym stoku wzgórza znajduje się również bunkier
betonowy. Bunkry obecnie ukryte są wśród gęstych lasów i zarośli. W latach
czterdziestych były tu pastwiska i pola. Wracamy do drogi i udajemy się
w kierunku północnym. Przechodzimy przez teren projektowanego rezerwatu
przyrody Jałowce Lubyckie. Jest to naturalne skupisko jałowca pospolitego
(Juniperus communis) mające wyjątkowe wartości krajoznawcze. Roślina ta
tworzy różnorodne formy krzewiaste, piramidalne, kolumnowe, pośrednie
i sporadycznie pienne. Zbiorowisku jałowca towarzyszą różnorodne gatunki
roślinności zielnej.

Na szczególną uwagę zasługuje występowanie wielu gatunków kserotermicznych,
stanowiących osobliwość Roztocza
Południowego. Roślinność porasta dawne
pastwisko nie użytkowane od II wojny
światowej. Rezerwat o powierzchni 36,14 ha
położony jest na terenie Nadleśnictwa
Tomaszów. Dochodzimy do drogi Huta
Lubycka - Pawliszcze - Lubycza Kniazie. Po
lewej stronie mijamy wąwóz, następnie
przechodzimy przez fragment transzei -
elementu rejonu umocnień, następnie
wychodzimy na skraj lasu i pól gospodarstwa w Dębach. Na polach możemy
zobaczyć rozrzucone kępy zarośli - tam znajdują się betonowe bunkry. Szlak
doprowadza nas do miejscowości Kniazie. Skręcamy w prawo i dochodzimy do
cmentarza unickiego oraz ruin cerkwi grekokatolickiej - parafialnej p.w. św.
Paraskewii (Pelagii). Idziemy w kierunku wschodnim, początkowo drogą
gruntową a później poboczem szosy asfaltowej Po lewej stronie mijamy zespół
cmentarzy w Lubyczy Kameralnej obecnie Kniazie. Była tu cerkiew drewniana
filialna należąca do parafii Lubycza Kniazie również p. w. św. Paraskewii.
Obecnie znajduje się tylko zrekonstruowana dzwonnica przeniesiona z Teniatysk.
Ulicą Machnika idziemy w kierunku wschodnim, po lewej był park dworski. Przed
nami budynki Zespołu Szkół Mechanizacji Rolnictwa. Niegdyś znajdował się tu
pałac secesyjny wybudowany przez M. Horowitza spalony w 1946 r. mury
rozebrano w 1964 r. Ulica Szkolna doprowadza nas w okolicę kościoła
parafialnego. Szlak przechodzi ul. Zamojską i przy skrzyżowaniu z ul. Jana III
Sobieskiego (znajduje się tu pomnik żołnierzy WP poległych w walkach z UPA),
skręca na wschód. Ulicą Kolejową dochodzimy w okolicę stacji kolejowej.
Następnie skręcamy w kierunku południowym i ul. Leśną dochodzimy do
przejazdu kolejowego. Idziemy piaszczystą drogą w kierunku Teniatysk. Na
wzgórzu (wydmie piaskowej) przechodzimy obok cmentarza unickiego,
zachowały się tu nagrobki w postaci krzyży bruśnieńskich. W pobliżu była
cerkiew p.w. św. Dymitra. Pierwsza wzmianka o cerkwi prawosławnej
w Teniatyskach pochodzi z roku 1578. Od 1596 roku do końca II wojny światowej
była świątynią grekokatolicką. Opuszczona po 1947 r. stała się ruiną i dzisiaj już
nie istnieje.

Dochodzimy do wioski Teniatyska osadzonej w 1508 roku przez Wołochów. Nad
rzeką wg dawnych przekazów już w 1422 roku miał być młyn. Na zachodnim
skraju niegdyś ludnej wsi stoi kamienna figura. Skręcamy w kierunku wschodnim

i dochodzimy do mostu na rzece Sołokiji. Rzeka ta uchodzi do Bugu w okolicach
Czerwonogradu (d. Krystynopol). Na terenie Polski ma długość ok.38 km
i przyjmuje dopływy tylko z prawej strony od Roztocza. Przed nami łagodne
wzgórze, na zachodnim stoku w kępach zarośli znajdują się bunkry betonowe.
Miejsca te pod budowę umocnień wybrano nie przypadkowo. Można było stąd
prowadzić skuteczny ogień zaporowy przeciwko napastnikom uderzającym po osi
drogi Tomaszów - Rawa Ruska - Lwów. Możemy tam dotrzeć polnymi drogami -
bez znaków. Ze stoku wzgórza w kierunku północnym widzimy potężne elewatory
w Lubyczy Królewskiej, na zachodzie rozciąga się przepiękny widok na wzgórza
Goraje (Horaje) Roztocza Południowego (Rawskiego) i Krągły Goraj, oraz
potężne Lasy Monastyrskie, na południu zobaczymy wzgórza na terenie Ukrainy
(Smolaki w okolicach Rawy Ruskiej). Po obejrzeniu bunkrów powracamy do
szlaku i kierujemy się na południe. Dochodzimy do wioski Mosty Małe, po prawej
przy skrzyżowaniu dróg pozostałości cerkwi. Wg niektórych źródeł ostatnia
istniejąca do 1944 roku cerkiew została zbudowana w 1917 r. Była to cerkiew
filialna parafii w Hrebennem p.w. Opieki NMP. Za Sołokiją w kierunku
zachodnim, na skraju lasu, znajduje się cmentarz unicki. Zachowało się tam ok. 60
nagrobków w postaci krzyży umieszczonych bezpośrednio w ziemi o ramionach
zakończonych prosto i trójlistnie z rozetami, oraz krzyże dekorowane świątkami.
Są tu dwie mogiły żołnierzy radzieckich - poległych w 1940 r.

Na mogiłach obeliski z czerwonymi gwiazdami. Być może zginęli przy budowie
pobliskich bunkrów linii Mołotowa. Powracamy do szlaku tą samą drogą. Przy
końca wsi schodzimy z drogi wiejskiej w kierunku Sołokiji. Idziemy dawną
groblą, w okolicy znajdowały się stawy. Przechodzimy przez kładkę na zachodni
brzeg rzeki, która w pobliżu zmienia kierunek i płynie na wschód, omijając
wzgórze Kornie (260 m. n.p.m.). Sołokija w pobliżu opuszcza Roztocze i wpływa
w Kotlinę Pobuża. Ścieżka doprowadza nas do przejazdu kolejowego. Po prawej
graniczna stacja kolejowa Hrebenne. Tędy przejeżdżają pociągi osobowe
z Warszawy do Rawy Ruskiej z połączeniem do Lwowa oraz w kierunku
Jarosławia, Zamościa i Warszawy. Przez 51 lat pociągi nie mogły jeździć do węzła
kolejowego w Rawie Ruskiej. W okresie powojennym do 1951 roku kursowały do
stacji kolejowej Sokal (miasto położone po wschodniej stronie Bugu włączone
było już do ZSRR). Po zmianie granic w 1951 r. linię kolejową w kierunku
wschodnim rozebrano i wybudowano na odcinku Hrebenne - Werchrata. Przy
stacji kolejowej spotykamy znaki szlaku czerwonego WOLNOŚCIOWEGO
z Tomaszowa Lub. Tu jest koniec szlaku niebieskiego.