Pojęcia naturalne: modele

Model prototypowy:

Najbardziej typowy rzeczywisty obiekt lub obiekt „idealny”
tworzy prototyp. Ogólne podobieństwo lub zakres
dopuszczalnych przekształceń prototypu wyznaczają granice
kategorii

Model egzemplarzowy

:

Spotkane desygnaty pojęcia tworzą w pamięci „przestrzeń
podobieństwa” bez wyróżnionego prototypu. Nowe
egzemplarze lokujące się blisko „centrum” przestrzeni
zostają do niej włączone

Model „hybrydowy

”

Nienaruszalny rdzeń określający właściwości definicyjne
Cechy charakterystyczne pozwalające na szybką
identyfikację egzemplarzy kategorii

Podaj po 3 przykłady

Liczby parzystej
Warzywa
Figury geometrycznej
Pojazdu

Na ile wymienione tu osoby

są dobrymi przykładami

kobiety?

(przypisz ocenę na skali 0-5)

Kelnerka
Nauczycielka
Traktorzystka
Gimnastyczka

Wymień 5 rzeczy które w

pierwszej kolejności

wyniesiesz z płonącego domu

Wymień 5 rzeczy, za pomocą

których można jeść zupę

Problemy z kategoryzacją

Armstrong, Gleitman i Glaitman – czy o

nieparzystej kobiecości decyduje

podobieństwo rodzinne?

Podaj po 3 przykłady

Barsalou – podobieństwo brata, psa,

pieniedzy i komputera: kategoryzacja

ad hoc

ze względu na cel

Wymień 5 rzeczy które w

pierwszej kolejności wyniesiesz z...

Czym jest podobieństwo?

Dobór cech
Symetria/asymetria porównań

Czego potrzebujemy by być poczciwymi

empirystami (1)?

Standardy podobieństwa

Quine: podobieństwo percepcyjne =/=
podobieństwo recepcyjne

( podobieństwa płytkie, zależne od kontekstu vs. głębokie, stałe)

Rosch: ekonomika poznawcza – maksymalizacja
podobieństwa wewnątrz kategorii, minimalizacja
pomiedzy kategoriami
Tverski i Gati: podobieństwo – rachunek oparty na
cechach wspólnych i dystynktywnych.
Podobieństwo jest asymetryczne – zależy od wag
cech dla porównywanych obiektów
L. Smith: podobieństwo globalne – cechy później

Czego potrzebujemy by być poczciwymi

empirystami (2)?

Indukcja: czy jesteśmy wyczuleni na
właściwości statystyczne
doświadczenia?

Frekwencje typowość, oswojenie

(

familarity

)

Prawdopodobieństwa warunkowe

Krytyka poczciwego empiryzmu

Skąd standardy podobieństwa?

Z głowy?
Ze statystyki?

Czy jesteśmy dobrymi statystykami?

Przeceniamy lub niedoceniamy
prawdopodobieństwa
Czy radzimy sobie z prawdopodobieństwami
warunkowymi
Czy nasze zdolności do spostrzegania zależności
statystycznych są uniwersalne?

Pochwała umysłu

Post-Piagetowska psychologia rowoju poznawczego
Murphy i Medin (1985) – rola „teorii” w spójności
pojęć

Cechy określające kategorię składają się w wiązki
porządkowane przez relacje przyczynowe (

np.

aerodynamiczny kształt i skrzydła; kapiel w ubraniu w
wodzie i bełkotliwa mowa vs. kąpiel w ubraniu i druga osoba
wykonujaca w wodzie niezborne ruchy)

Hipoteza modułowości umysłu i specyficzności
poznania

Psychologia ewolucyjna

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi racjonalistami (1)?

Ontologia i koncepcja przedmiotu

Jak doświadczenie dzielimy na porcje?

(problem „Gavagai!” Quine’a)
(pojęcie stałości wg. Piageta)

Jak spostrzegamy identyczność
(indywidualną i kategorialną) różnych
porcji doswiadczenia
Czy wyróżniamy różne rodzaje bytów?

Czego potrzebujemy by być

poczciwymi racjonalistami (2)?

Rozumienie przyczynowości i intencjonalności: jak
obiekty i zdarzenia oddziaływują na siebie?

Przyczynowość fizyczna

Hume: zbieżność w czasie i przestrzeni
Mill: kanony Milla
Zrozumienie mechanizmu?

Intencjonalność: skąd wiemy, że mamy umysły?

Teorie symulacji
Teorie „teorii”

Liczba i przestrzeń jako kontekst dla rozumienia
rzeczywistości fizycznej i społecznej

Rdzeń wiedzy pojęciowej

Koncepcja przedmiotu
Liczba: dwa systemy

System małych liczb (uwaga podążająca za przedmiotem
System przybliżonych wielkości (amodalny, bardzo stary

ewolucyjnie)
Integracja: symbole językowe i notacja arabska, oś liczbowa: efekt

SNARC

Przestrzeń: dwa systemy

System orientacji geometrycznej w środowisku 3D
System geometrii płaskiej
Integracja: orientacja wg. Punktów charakterystycznych – opisy

językowe?

Czytanie intencji
Inne? (język, biologia, narzędzia i inne wytwory człowieka)

Przedmiot

Spostrzegany jako ciągła porcja materii
poruszająca się po ciągłej ścieżce
Stały (przynajmniej w sekundowej skali
czasu) – Baillargeon, 1987
Jakie cechy?

- Istotne ze względu na kategorię zdarzenia

Ruch i ontologia:

klucz do zrozumienia

przedmiotu i kategoryzacji

Od pierwszych miesięcy życia dziecko różnicuje schematy
ruchu i wiąże je z różnymi obiektami oraz relacjami
pomiędzy nimi

Heider i Simmel (1944) – interakcja społeczna
Michotte (1962) – relacje przyczynowe między
przedmiotami
Meltzoff i Moor (1976) – wczesna imitacja grymasów
twarzy
Bertenthal (1993) – ruch biodynamiczny
Leslie (1984) – ruch fizyczny i „magiczny”
Csibra i in. (1995) – ruch racjonalny
Hamlin i in. (2007) – kategorie moralne?

A przyczynowość?

Leslie, 1984

leslie.exe

Co jest żywe, a co myśli?

Piaget o dzieciecej koncepcji życia i
umysłu:

animizm – wszystko co porusza się bez
widocznej przyczyny jest żywe i można
przypisać mu intencje
Wyobrażenia / myśli odwzorowują
(symulują) rzeczywistość -> są
nieodwracalne

Percepcyjne wskazówki życia i

intencji

Percepcja twarzy u noworodków

Specyficzna reakcja na schematyczny rysunek
twarzy
Imitacja prostych grymasów

Percepcja ruchu ożywionego (Bertenthal,
1993) i celowego (Csibra i in.)
Wspólna uwaga: podążanie za wzrokiem (od
9. mies. życia)

Wczesne przejawy rozumienia

stanów intencjonalnych

Leslie (1988) udawanie i zabawy naśladowcze
w 2. roku życia

Udawanie zakłada rozróżnienie rzeczywistego
przedmiotu fizycznego od przypisanego mu
myślowego znaczenia (banan=/=słuchawka?)

Wellman i współpracownicy (1989, 1990)

Wyobrażenia różnią się zarówno od przedmiotów
do których się odnoszą, jak i ich fizycznych
następników (np. cieni)

Test fałszywych przekonań

Tomek z mamą kupili czekoladę. Mama przy
Tomku włożyła czekoladę do niebieskiej
szafki, po czym Tomek pobiegł na podwórko.
W tym czasie mama wzięła pół czekolady do
ciasta, a resztę włożyła do czerwonej szafki i
wyszła z kuchni. Z podwórka wrócił Tomek.
Ma ochotę na czekolaę. W której szafce:
niebieskiej czy czerwonej będzie szukał
czekolady?

Nasze naiwne teorie

Pojęcia zorganizowane są w szersze struktury

przypominające teorie naukowe
Teorie zawierają

Ontologia: jakie zjawiska wchodzą w zakres teorii
Prawa wyjaśniające: przyczynowość i reguły

konstrukcji
Metody weryfikacji teorii: jakie dane zmysłowe i

jakie wyniki działań są zgodne z teorią
Reguły zmiany teorii: rozwój pojęciowy (rola

„rdzenia”, hipotezy wstepne, hipotezy

„ratunkowe”)

Funkcje teorii

(za: Gopnik i Meltzoff, 1997)

Interpretacja otoczenia / wyjaśnianie danych
zmysłowych:

Ustanawianie abstrakcyjnych kategorii (sprawca;
proces fizjologiczny; intencja)
Nadawanie wag elementom doświadczenia
Kategoryzacja

Nadanie spójności systemowi wiedzy:

System kategorii ontologicznych
Prawa przyczynowe

Wnioskowanie:

Uzupełnianie brakujących danych
Myślenie kontrfaktyczne i przewidywanie
Interpretacja nowych sytuacji

Przyczynowość w kategoryzacji u dorosłych

i dzieci Ahn i in. (2000)

cecha będąca przyczyną innej cechy (promycyna w

nerwach) z większym prawdopodobieństwem stanowi

podstawę kategoryzacji zwierzęcia niż cecha będąca

skutkiem (grube kości lub duże oczy). Status przyczynowy

cechy ma większe znaczenie niż wskazówki statystyczne

(częstość, kowariancja)

Literatura

Uwaga: do tego tematu obowiązuje przede
wszystkim treść wykładu!!!
Literatury obowiązkowej brak, jako pomocniczą
można wykorzystać:

Pinker S. (2003) Jak działa umysł. Warszawa, KIW. R. 3, 4, 5
(fragmenty)
Gopnik A. i in. (2005) Naukowiec w kołysce. Poznań, Media
Rodzina.
Haman M. (2002) Pojęcia i ich rozwój. Warszawa: Matrix. R. 1-2.
Nęcka E. i in. (2006) Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. R.
3.2.
Maruszewski T. (2000). Pojęcia. W: Strelau J. (red.) Psychologia.
Podręcznik akademicki. Tom II. Gdańsk: GWP. R. 22.
Murphy, G., Medin, D. w: Psychologia Poznawcza, GWP, 2009

Uwaga: w przypadku rozbieżności pomiędzy wykładem a lekturą
obowiązuje treść wykładu!!!!