Sytuacja międzynarodowa w latach 1933-1939

sobota, 29 maja 2010 01:53

Wiele wydarzeń europejskich w latach trzydziestych wskazywało, że system ustanowiony przez

traktat wersalski wali się w gruzy. Po dojściu Hitlera do władzy stało się jasne, że pokój

światowy jest zagrożony, a Liga Narodów nie będzie w stanie temu przeciwdziałać. Zresztą

wystąpienie Niemiec i Japonii z tej organizacji w 1933 r. świadczyło o zamiarach obydwu

państw dochodzenia wszelkich roszczeń na własną rękę, drogą wojny. Trzecim państwem,

zdecydowanym bezkompromisowo realizować swoje plany imperialne, były Włochy. Mussolini

stał się bardziej aktywny na arenie międzynarodowej po 1933 r., ponieważ obawiał się

dominacji Niemiec hitlerowskich. Obaj dyktatorzy nie ukrywali swoich agresywnych planów i nikt

nie starał się skutecznie powstrzymać ich ekspansji. Polityka Anglii i Francji w stosunku do

Niemiec nie polegała na zapobieganiu wojnie, ale kierowaniu niemieckiej agresji na wschód,

przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Oba państwa nie przejmowały się tym, że po drodze padną

inne ofiary. Wyrazem uznania dla władzy Hitlera w Niemczech było podpisanie paktu czterech

w lipcu 1933 r. w Rzymie.

Włochy

,

Niemcy

,

Francja

i

Wielka Brytania

zobowiązały się do

konsultacji we wszystkich sprawach polityki europejskiej. Po wycofaniu się Niemiec z Ligi

Narodów pakt utracił znaczenie. Choć pakt był przymierzem efemerycznym i tak nietrwałym,

jego podpisanie wzbudziło wielki niepokój mniejszych państw.

Polska

na przykład ostro zaprotestowała.

W kolejnych latach następowała szybka remilitaryzacja Niemiec, czemu również państwa

dawnej ententy nie sprzeciwiały się albo robiły to zupełnie nieskutecznie.

W całej Europie, a nawet poza nią, trwał niebezpieczny proces odchodzenia od demokracji. W

wielu państwach powstawały rządy dyktatorskie lub autorytarne, przyjmujące niektóre elementy

faszyzmu lub nazizmu. Jeszcze w latach dwudziestych powstały takie rządy w Polsce (J.

Piłsudski, 1926), w Portugalii (Manuel de 01iveira Gomes da Costa, 1926), na Litwie (Antanas

Smetona, 1926), w Jugosławii (dyktatura króla Aleksandra, 1929). W latach trzydziestych

powstały dyktatury w Estonii, na Łotwie, w Grecji, w Bułgarii, w Rumunii (dyktatura króla Karola

II). Dyktatury wojskowe powstały również w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej.

Między Włochami i Niemcami dochodziło do rywalizacji o wpływy w tych samych rejonach

Europy. Mussolini zamierzał rozciągnąć hegemonię Włoch na kraje bałkańskie, ale przede

wszystkim na Austrię, gdzie kanclerzem był Engelbert Dolfuss, sympatyk faszyzmu włoskiego,

ulegający wpływom duce. Było to nie do przyjęcia dla Hitlera, który przecież zamierzał połączyć

wszystkich Niemców w jednym państwie. W 1934 r. naziści austriaccy, ściśle powiązani z

Niemcami, zamordowali kanclerza Dolfussa. Odtąd wpływy nazistowskie w Austrii wzrastały, a

nowy kanclerz - Kurt Schuschnigg - nie był w stanie im się przeciwstawić. Mussolini przeniósł

swoje zainteresowania na inne rejony świata. Korzystając z tego, że uwaga polityków

1 / 5

Sytuacja międzynarodowa w latach 1933-1939

sobota, 29 maja 2010 01:53

europejskich zwrócona była na Niemcy, przygotował agresję na Abisynię. Miał w tym poparcie

Włochów, bo przecież pragnęli oni "zmycia hańby klęski pod Aduą". W październiku 1935 r.

doskonale uzbrojone armie włoskie uderzyły na Etiopię bronioną przez wojowników

wyposażonych przede wszystkim w łuki i dzidy. Jedynie gwardia cesarska była wojskiem

nowoczesnym, wyszkolonym przez instruktorów angielskich. Liga Narodów, na wniosek

brytyjski, uchwaliła sankcje antywłoskie, ale prawie żadne państwo ich nie przestrzegało. Po

ciężkich walkach Włosi zdobyli Addis Abebę w maju 1936 r. Cesarz Hajle Sellasje udał się na

emigrację, a król Włoch Wiktor Emanuel III przyjął tytuł cesarza Etiopii, wyznaczając wicekróla

do zarządzania zdobyczą.

Mussolini, potępiony w Europie za agresję, zbliżył się do Hitlera. Hitlerowi sprzyjała wojna

etiopska, bo właśnie w czasie jej trwania zajął Nadrenię, kiedy uwaga świata była zwrócona na

wydarzenia w Afryce. W 1936 r. między dwoma dyktatorami zawarte zostało przymierze o

nazwie "oś Berlin - Rzym". W tym samym roku powstało przymierze japońsko-niemieckie do

walki z Międzynarodówką Komunistyczną - pakt antykominternowski.

W 1937 r. Włochy wystąpiły z Ligi Narodów.

Na Dalekim Wschodzie Japonia najpierw opanowała Mandżurię, a potem skierowała się

przeciwko Chinom. Od 1932 r. władzę w Japonii sprawowała grupa oficerów (choć formalnie

władza nadal należała do cesarza), którzy inspirowali ekspansywną politykę zagraniczną. Po

utworzeniu na terenie Mandżurii całkowicie marionetkowego cesarstwa Mandżukuo Japończycy

popierali w Chinach wszystkich swoich zwolenników, ułatwiając im zdobywanie stanowisk w

administracji.

Tymczasem w Chinach trwał konflikt między partią narodową Kuomintang, kierowaną przez

Czang Kaj-szeka, a komunistami Mao. W 1937 r. Japonia zaatakowana Chiny bez formalnego

wypowiedzenia wojny. Liga Narodów ograniczyła się do uchwalenia apelu o przywrócenie

pokoju. Zresztą Europa miała własne, liczne problemy i właściwie Japończycy mieli pełną

swobodę działania w Azji. Znaczna część Chin znalazła się pod władzą Japonii, choć nigdy nie

ustała tam walka wyzwoleńcza, a dotychczasowi antagoniści, Czang Kaj-szek i Mao Tse-tung,

połączyli się do walki ze wspólnym wrogiem.

Wkrótce po przewrocie hitlerowskim w Niemczech III Międzynarodówka wezwała komunistów w

państwach europejskich, aby nawiązywali współpracę z innymi partiami lewicy - socjalistami i

ludowcami i tworzyli fronty ludowe. Do porozumienia ugrupowań lewicowych doszło we Francji i

2 / 5

Sytuacja międzynarodowa w latach 1933-1939

sobota, 29 maja 2010 01:53

w Hiszpanii. We Francji Front Ludowy zwyciężył w wyborach 1936 r. Na czele rządu stanął

socjalista Leon Blum (do 1938 r.).

W latach trzydziestych trwała wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939).

Hiszpania

nie brała

udziału w pierwszej wojnie światowej, jednak jej sytuacja wynikająca z zacofania

gospodarczego była nie lepsza od państw zrujnowanych wojną. Trwała tam walka między

ugrupowaniami republikańskimi a monarchistycznymi. Partie centrowe i lewicowe żądały

ustąpienia króla. Po wyborach do Kortezów połączonych z referendum na temat losów

monarchii (1931) król Alfons XIII abdykował. Ogłoszono powstanie republiki. Walki wewnętrzne

nie ustały jednak. Zdecydowanie republikański Front Ludowy był zwalczany przez skrajnie

prawicową Falangę. W 1936 r. Front Ludowy wygrał wybory i utworzył centrolewicowy rząd.

Przeciwko niemu wystąpiła prawica. Do bardzo groźnych zamieszek doszło w Madrycie po

zabójstwie przywódcy partii monarchistycznej, Jose Calvo Sotela. Walki przeniosły się poza

stolicę i przerodziły się w wojnę domową. Na czele sił antyrządowych stanął generał Francisco

Franco. Europa ogłosiła neutralność. Poszczególne państwa wprowadzały zakaz wywozu broni

do Hiszpanii i wyjazdu ochotników popierających jedną lub drugą stronę. Wszelkie zakazy

pozostały wyłącznie na papierze, ponieważ zewsząd płynęła pomoc zarówno dla rządu

republikańskiego, jak i dla rebeliantów. Wielką falą płynęli tak zwani ochotnicy z ZSRR,

oczywiście do oddziałów Frontu Ludowego. Dla generała Franco nadeszła pomoc z Włoch.

Mussolini określał swoje oddziały również jako ochotników.

Niemcy

natomiast wysłali generałowi nowocześnie uzbrojony Legion Condor. Powszechnie się uznaje,

że Hitler potraktował Hiszpanię jako poligon doświadczalny dla swojej armii i najnowszego

uzbrojenia. Indywidualnie ochotnicy przybywali do Hiszpanii prawie ze wszystkich państw

europejskich i z Ameryki.

Niemcy użyli w wojnie nowoczesnego lotnictwa bojowego. W 1937 r. ich bombowce

zbombardowały miasto baskijskie Guernica, które zostało zniszczone w 71%. Zginęło tam

ponad półtora tysiąca mieszkańców.

28 marca 1939 r. wojska generała Franco opanowały Madryt, co zakończyło wojnę domową.

Generał objął władzę nad Hiszpanią, ustanawiając na wiele lat dyktaturę wojskową.

Podczas gdy cała Europa śledziła dramatyczne wydarzenia w Hiszpanii, Hitler realizował swój

program jednoczenia narodu niemieckiego. Hitlerowcy austriaccy hałaśliwie domagali się

przyłączenia ich kraju do Rzeszy. Uległy kanclerz Schuschnigg powołał do rządu ministrów

wskazanych przez Hitlera, a sam pokornie podał się do dymisji. Nowym kanclerzem został

wysoki dygnitarz NSDAP Arthur Seyss-Inquart. 11 marca zwrócił się on do fuhrera z prośbą o

3 / 5

Sytuacja międzynarodowa w latach 1933-1939

sobota, 29 maja 2010 01:53

przysłanie wojsk niemieckich w celu zapewnienia spokoju. W dwa dni później Hitler, owacyjnie

witany w Wiedniu, ogłosił włączenie (

Anschluss) Austrii do

Rzeszy.

Znów mocarstwa zachodnie nie zaprotestowały, prowadząc politykę zaspokajania żądań

Hitlera. On zaś po każdym akcie agresji obiecywał Europie lata pokoju. Wkrótce Hitler wystąpił

z żądaniami pod adresem Czechosłowacji, gdzie w Sudetach żyła mniejszość niemiecka. Na

żądanie Niemiec doszło do zwołania konferencji międzynarodowej w Monachium w celu

rozpatrzenia żądań hitlerowskich. Czechosłowacja ogłosiła mobilizację i oczekiwała na pomoc,

przynajmniej dyplomatyczną. Tymczasem szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych

Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch w układzie monachijskim podpisanym pod koniec września

1938 r. zaakceptowali żądanie przyłączenia do Niemiec obszaru Sudetów zamieszkanego w

większości przez Niemców. Delegacji czechosłowackiej w ogóle nie zaproszono na konferencję.

1 października wojska niemieckie wkroczyły na obszar sudecki. Czechosłowacja straciła jedną

piątą terytorium z dobrze rozwiniętym przemysłem. Aneksja ta miała i tym razem ostatecznie

zaspokoić Hitlera, rozpoczynając erę pokoju. O tym przekonywał również premier brytyjski

Chamberlain. Upłynęło zaledwie kilka miesięcy, a doszło do ostatecznej likwidacji

Czechosłowacji w marcu 1939 r. Najpierw hitlerowcy poparli separatystyczne dążenia

nacjonalistów słowackich i pomogli im proklamować niezależność Słowacji z księdzem Józefem

Tiso jako prezydentem. Następnie armia niemiecka wkroczyła do Czech, likwidując ostatecznie

niepodległość okrojonego państwa. Powstał Protektorat Czech i Moraw - twór pod okupacją

niemiecką. W procesie likwidacji Czechosłowacji Hitlerowi udało się podzielić odpowiedzialność

między Polskę i Węgry. Te państwa również zaspokoiły swoje roszczenia terytorialne kosztem

Czechosłowacji.

Włochy usiłowały nadążać za Niemcami w podbojach i w kwietniu 1939 r. podbiły Albanię,

włączając ją do Królestwa Włoch.

W tym samym czasie, kiedy rozstrzygały się losy Czechosłowacji, wojska niemieckie wkroczyły

na teren wolnej Kłajpedy. Hitler ogłosił ponowne zjednoczenie obszaru Kłajpedy z Rzeszą

Niemiecką.

Następnym kierunkiem agresji niemieckiej była Polska. Sprawa Gdańska i tzw. "korytarza"

poruszana była od dawna przez dyplomację niemiecką, jeszcze w czasach Republiki

Weimarskiej, ale dopiero wiosną 1939 r. przybrała formę żądań. Zagrożonej Polsce Wielka

Brytania

udzieliła jednostronnej gwarancji bezpieczeństwa (31 III 1939). W miesiąc później,

przemawiając w Reichstagu, Hitler wypowiedział Polsce deklarację o niestosowaniu przemocy z

4 / 5

Sytuacja międzynarodowa w latach 1933-1939

sobota, 29 maja 2010 01:53

1934 r. Niemieckie żądania zostały oficjalnie odrzucone przez ministra Józefa Becka w

przemówieniu sejmowym 5 maja 1939 r.

Wobec groźby wybuchu wojny kraje zachodnie podjęły rozmowy z ZSRR. zmierzające do

stworzenia koalicji antyhitlerowskiej. Stalin podjął rozmowy, ale stawiał warunki nie do przyjęcia.

Domagał się uznania Finlandii i krajów bałtyckich za sowiecką strefę wpływów oraz prawa

przemarszu Armii Czerwonej przez terytorium Polski w razie potrzeby niesienia pomocy

któremuś z państw sojuszniczych. Rozmówcy zachodni nie wiedzieli, że Stalinowi nie zależało

na żadnym porozumieniu, że od dawna kontaktował się on z Trzecią Rzeszą, a od kilku

miesięcy trwały rozmowy dwustronne. Kiedy trwały jeszcze rozmowy delegacji

francusko-brytyjskiej z Mołotowem w

Moskwie, świat został

zaskoczony wiadomością o podpisaniu porozumienia sowiecko-niemieckiego - paktu

Ribbentrop-Mołotow 23 sierpnia 1939 r. Oficjalnie nazywał się on paktem o nieagresji, w

rzeczywistości był paktem o podziale terytoriów w Europie Wschodniej i

Południowo-Wschodniej oraz o strefach wpływów. Po uroczystym podpisaniu dokumentów

Stalin wzniósł toast za zdrowie Hitlera.

Źródło: M. Borucki, Historia powszechna do 2004 roku, Warszawa 2004.

5 / 5