SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO – Anglia, Walia i Irlandia Północna

1. Populacja uczących się i język nauczania

W 2001/02 r. populacja uczących się stanowiła ok. 60% ludności Zjednoczonego Królestwa (włącznie
ze Szkocją) w wieku od 0 do 29 lat.

W Anglii językiem nauczania jest język angielski.

W Walii językiem nauczania jest język angielski lub walijski, lub oba języki jednocześnie. Rodzice
mogą na ogół, choć nie zawsze, kształcić dziecko zgodnie ze swymi preferencjami dotyczącymi języka
nauczania, wybierając określoną szkołę lub określony profil w szkole dwujęzycznej. W języku
walijskim prowadzi się również edukację przedszkolną w niektórych placówkach oraz niektóre kursy w
ramach tzw. further education (kształcenia na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego dla osób, które
przekroczyły wiek obowiązku szkolnego) i programy studiów w szkolnictwie wyższym, choć nie we
wszystkich dziedzinach. Wszyscy uczniowie w Walii obowiązkowo uczą się języka walijskiego, jako
pierwszego lub drugiego języka, przez cały okres kształcenia obowiązkowego.

W Irlandii Północnej językiem nauczania jest język angielski, z wyjątkiem bardzo niewielkiej (ale
rosnącej) liczby szkół, w których naucza się w języku irlandzkim oraz oddziałów irlandzkich w szkołach
anglojęzycznych. Istnieją również placówki prowadzące edukację przedszkolną w języku irlandzkim.

2. Administracja i finansowanie edukacji

W 2001/02 r. ok. 96% uczniów szkół podstawowych i średnich oraz słuchaczy kursów further
education w Zjednoczonym Królestwie (włącznie ze Szkocją) uczęszczało do placówek publicznych.

W Zjednoczonym Królestwie istnieją także szkoły prywatne. Są to niedotowane placówki, w których
uczy się w pełnym wymiarze godzin pięciu lub więcej uczniów w wieku obowiązku szkolnego, znane
też jako szkoły niezależne (independent schools).

Szczebel krajowy

Za organizację usług w dziedzinie edukacji odpowiadają następujące urzędy: Ministerstwo
Edukacji i Umiejętności (Department for Education and Skills, DfES) w Anglii, Ministerstwo Edukacji,
Kształcenia Ustawicznego i Umiejętności (Department for Education, Lifelong Learning and Skills,
DELLS) Rządu Walijskiego Zgromadzenia Narodowego w Walii, a w Irlandii Północnej – Ministerstwo
Edukacji (Department of Education, DE) oraz Ministerstwo Zatrudnienia i Kształcenia (Department for
Employment and Learning, DEL).

1

Przeprowadzaniem inspekcji szkolnych w Anglii zajmuje się Urząd ds. Standardów Kształcenia
(Office for Standards in Education, Ofsted), odrębna jednostka rządowa nie mająca statusu
ministerstwa, inspektorat do spraw dzieci i uczniów, do której zadań należy również nadzór nad
edukacją i opieką przedszkolną oraz organizacja kształcenia dla młodzieży w wieku 16-19 lat. Nadzór
nad placówkami prowadzącymi further education sprawuje Inspektorat ds. Kształcenia Dorosłych
(Adult Learning Inspectorate, ALI), instytucja publiczna nie mająca statusu ministerstwa. Jednakże, w
związku z uchwaleniem Ustawy o Edukacji i Inspekcji (Education and Inspections Bill), zakres działań
ALI zostanie przekazany Ofsted i powstanie jeden ogólny inspektorat. Jednocześnie w kwietniu 2006
r. uruchomiono nową instytucję odpowiedzialną za zapewnianie jakości w further education – Agencję
Zapewniania Jakości (Quality Improvement Agency, QIA). Agencja opracowuje 3-letnią Strategię
Zapewniania Jakości we współpracy z instytucjami finansującymi szkolenia, inspektoratami i innymi
ważnymi partnerami. W Walii inspekcje w placówkach przedszkolnych, szkołach i placówkach further
education przeprowadza jedna instytucja – Estyn. W Irlandii Północnej Inspektorat ds. Edukacji

2

(Education and Training Inspectorate, ETI), stanowiący część Ministerstwa Edukacji, przeprowadza
inspekcje zarówno w szkołach, jak i w placówkach further education. Na poziomie szkolnictwa
wyższego istnieje jeden niezależny organ, Agencja ds. Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym
(Quality Assurance Agency for Higher Education, QAA), który zajmuje się zapewnianiem jakości w
całym Zjednoczonym Królestwie. Instytucja ta jest niezależna wobec rządów Zjednoczonego
Królestwa i jest własnością organizacji reprezentujących rektorów uczelni wyższych.

W Anglii planowanie i finansowanie further education należy do zadań Rady ds. Kształcenia i
Umiejętności (Learning and Skills Council, LSC), odrębnej jednostki rządowej niemającej statusu
ministerstwa. LSC prowadzi aktualnie konsultacje dotyczące zmian w obecnym systemie finansowania
further education. Nowy narodowy system planowania i finansowania further education jest także
wprowadzony w Walii, gdzie Narodowa Rada ds. Edukacji i Szkoleń w Walii (National Council for
Education and Training for Wales) została połączona z Ministerstwem Edukacji, Kształcenia
Ustawicznego i Umiejętności (Department forEducation, Lifelong Learning and Skills, DELLS) Rządu
Walijskiego Zgromadzenia Narodowego w kwietniu 2006 r. W Irlandii Północnej planowanie i
finansowanie further education należy do zadań Ministerstwa Zatrudnienia i Kształcenia (DEL).

Organami odpowiedzialnymi za finansowanie szkolnictwa wyższego w Anglii i Walii są: Rada ds.
Finansowania Szkolnictwa Wyższego w Anglii (Higher Education Funding Council for England,
HEFCE) i Rada ds. Finansowania Szkolnictwa Wyższego w Walii (Higher Education Funding Council
for Wales, HEFCW). W Irlandii Północnej tymi sprawami zajmuje się Ministerstwo Zatrudnienia i
Kształcenia.

Szczebel lokalny

Na szczeblu lokalnym organizacją kształcenia w szkołach finansowanych ze środków publicznych
zajmują się 172 organy lokalnych władz edukacyjnych (local education authorities, LEAs) w Anglii i
Walii i 5 Rad ds. Edukacji i Bibliotek (Education and Library Boards) w Irlandii Północnej. Lokalne
władze edukacyjne odpowiadają również za zapewnianie jakości w prowadzonych przez siebie
szkołach oraz promowanie wysokich standardów kształcenia dla uczniów w wieku szkolnym na swym
terenie. Od czasu wprowadzenia rządowych programów „Liczy się każde dziecko: Zmiany dla dzieci”
(Every Child Matters: Change for Children,

http://www.everychildmatters.gov.uk

, DfES, 2004 r.) (zob.:

pkt 9, Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji) władze lokalne przejęły odpowiedzialność za
opiekę nad dziećmi (Children’s Services Authorities, CSAs), ze szczególnym naciskiem na
zapewnienie,

że Ustawa o Dzieciach z 2004 r. (Children Act 2004,

http://www.dfes.gov.uk/publications/childrenactreport/

) jest realizowana na szczeblu lokalnym. Każda

CSA jest odpowiedzialna za wykonywanie zadań w czterech dziedzinach:

• Usługi edukacyjne

• Opieka

społeczna

• Opieka

zdrowotna

• Współpraca z innymi instytucjami

Szczebel placówek

Wszystkie placówki mają organ zarządzający, odpowiedzialny za ogólne kierowanie placówką, w
którego skład wchodzą przedstawiciele różnych zainteresowanych grup.

Wszystkie szkoły posiadają szeroką autonomię.

Zgodnie z przepisami szkoły w Anglii i Walii dzielą się na szkoły komunalne/publiczne (community
schools), szkoły społeczne (voluntary schools) oraz szkoły fundacyjne (foundation schools).
Większość stanowią szkoły komunalne/publiczne, które są zakładane i w całości finansowane przez
lokalne władze edukacyjne. Szkoły fundacyjne są również finansowane przez lokalne władze
edukacyjne, ale stanowią własność organu zarządzającego szkołą lub fundacji charytatywnej. Szkoły
społeczne były pierwotnie zakładane przez organizacje i instytucje społeczne, głównie kościoły, które
zachowały pewną kontrolę nad ich zarządzaniem, a obecnie są w znacznym stopniu finansowane
przez lokalne władze edukacyjne. Odrębne przepisy obowiązują w Irlandii Północnej, gdzie – pomimo
utworzenia szeregu szkół integracyjnych – w systemie szkolnym nadal wyraźna jest „segregacja”
placówek według podziałów religijnych.

Placówki prowadzące further education i uczelnie są w pełni autonomiczne. Ustawa z roku 1992 o
Further Education i Szkolnictwie Wyższym (Further and Higher Education Act) zapewniła niezależność
finansowanym ze środków publicznych kolegiom oferującym further education . Uczelnie wyższe są

3

niezależne i samorządne, upoważnione na podstawie dekretu królewskiego lub ustawy parlamentarnej
do opracowywania programów studiów i nadawania stopni akademickich.

3. Edukacja przedszkolna

Opiekę nad dziećmi w wieku od 3 miesięcy do 3 lat zapewnia się głównie w sektorze placówek
prywatnych i społecznych, a od rodziców pobiera się opłaty. Jeśli chodzi o dzieci w wieku od 3 do 5
lat, opieka jest oferowana w publicznych przedszkolach i oddziałach przedszkolnych w szkołach
podstawowych, a także w placówkach społecznych i prywatnych. W ostatnich latach rząd postawił
sobie za cel rozwój publicznej edukacji i opieki dla małych dzieci we współpracy z sektorem placówek
społecznych i prywatnych. W Anglii i Walii wszystkie 3- i 4-latki mogą obecnie, na życzenie rodziców,
uczęszczać bezpłatnie na zajęcia przedszkolne w niepełnym wymiarze, a w Irlandii Północnej dotyczy
to wszystkich dzieci na rok przed rozpoczęciem nauki w szkole. Dzieci, które mają prawo do
bezpłatnej opieki i edukacji, mogą zwykle uczęszczać pięć razy w tygodniu na zajęcia trwające 2,5
godziny przez 38 tygodni w roku. Podsumowując, większość 3- i 4-latków uczęszcza na zajęcia typu
przedszkolnego lub szkolnego (w Irlandii Północnej obowiązek nauki obejmuje dzieci 4-letnie, a w
Anglii i Walii 5-letnie). W Anglii i Walii wielu 4-latków uczęszcza do klas zerowych w szkołach
podstawowych przez 5 pełnych dni w tygodniu.

Na mocy Ustawy o Edukacji (Education Act) z 2002 r., w Anglii ustanowiono formalnie „Etap
przygotowawczy” (Foundation Stage) kształcenia, przewidziany dla dzieci w wieku od 3 lat do czasu
ukończenia klasy zerowej (zwykle w wieku 5 lat) w placówkach finansowanych ze źródeł publicznych.
Obecnie przepisy zobowiązują do tego, by dzieci na tym etapie kształcenia zmierzały do osiągnięcia
„celów edukacji wczesnoszkolnej”, które obejmują sześć kluczowych dziedzin programu nauczania.

4. Kształcenie obowiązkowe

(i) Etapy

Primary education (szkolnictwo podstawowe)

Wiek: 5-11 lat (Anglia/Walia)

Wiek: 4-11 lat (Irlandia Północna)

Secondary education (szkolnictwo średnie I stopnia)

Wiek: 11-16 lat

Kształcenie jest obowiązkowe w wieku od 5 (4 – w Irlandii Północnej) do 16 lat.

W Anglii i Walii wiele dzieci rozpoczyna naukę w klasie zerowej szkoły podstawowej w wieku 4 lat.

Większość uczniów przechodzi ze szkoły podstawowej (primary school) do szkoły średniej (secondary
school) w wieku 11 lat, choć w niektórych regionach Anglii uczniowie uczęszczają do middle school w
wieku, odpowiednio, od 8 lub 9 do 12 lub 13 lat.

Wiele szkół średnich I stopnia prowadzi również kształcenie na poziomie średnim II stopnia dla
uczniów w wieku od 16 lat i powyżej do 18 lat i powyżej.

(ii) Kryteria przyjęć

Za przyjęcie uczniów do szkół podstawowych i średnich finansowanych ze środków publicznych nie
można pobierać opłat.

Rodzice mogą składać podanie o przyjęcie dziecka do dowolnej szkoły.

Organ władz lokalnych lub organ zarządzający szkołą (zależnie od statusu prawnego szkoły) musi
opracować politykę przyjęć, w której przedstawia metodę przydziału miejsc w przypadku, gdy liczba
podań przekracza liczbę miejsc w szkole. Dokument „Zasady przyjęć do szkół” (School Admissions
Code of Practice

http://www.dfes.gov.uk/sacode/docs/DFES-School%20Admissions.pdf

, DfES, 2003)

podaje zasady obowiązujące wszystkie władze edukacyjne zajmujące się przyjęciem uczniów do
szkół.

W polityce przyjęć pierwszeństwo przyznaje się na ogół dzieciom mieszkającym najbliżej szkoły,
mającym już rodzeństwo w szkole lub specjalne potrzeby, które można najlepiej zaspokoić w danej
szkole. W szkołach wspieranych finansowo przez fundacje religijne preferowani są często uczniowie
danej wiary lub wyznania. Do wszystkich szkół podstawowych przyjmuje się dzieci niezależnie od ich
zdolności. Również większość szkół średnich w Anglii i wszystkie szkoły średnie w Walii

4

(comprehensive schools) przyjmują młodzież niezależnie od zdolności i dotychczasowych wyników w
nauce. Natomiast w Irlandii Północnej funkcjonują szkoły (grammar schools) przeprowadzające
selekcję na podstawie wyników testu, do którego uczniowie przystępują w wieku 11 lat. Po
przeprowadzeniu szerokich konsultacji, Ministerstwo Edukacji podjęło decyzję o stopniowej likwidacji
systemu selekcji w szkolnictwie średnim do jesieni 2008 r. Zagadnienie to zostanie poddane
głosowaniu w Zgromadzeniu Irlandii Północnej (jeśli Zgromadzenie zbierze się do 24 listopada 2006
r.). W Anglii, w niektórych regionach kraju, także istnieją grammar schools. Większość szkół
podstawowych i średnich finansowanych ze środków publicznych to szkoły koedukacyjne.

(iii) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajęć

Szkoły muszą być czynne przez 190 dni w roku, natomiast dokładne terminy ustalają lokalne władze
edukacyjne lub organ zarządzający szkołą, zależnie od statusu prawnego szkoły. Rok szkolny trwa na
ogół od września do lipca. Szkoły prowadzą zwykle zajęcia przez pięć dni w tygodniu (od poniedziałku
do piątku). Obecnie zmierza się do ustanowienia ujednoliconego roku szkolnego, podzielonego na
sześć okresów. Szereg lokalnych władz edukacyjnych wprowadziło ten nowy model w roku szkolnym
2004/05, a inne są w trakcie jego wprowadzania lub je planują. Decyzje w tej sprawie pozostają w
gestii lokalnych władz edukacyjnych lub organu zarządzającego szkołą.

Minimalny zalecany tygodniowy wymiar zajęć dydaktycznych w Anglii i Walii wynosi 21 godzin (dla
dzieci w wieku 5-7 lat), 23,5 godziny (od 7 do 11 lat) i 24 godziny (25 godzin w Walii) (od 11 do 16 lat)
oraz 25 godzin (dla młodzieży w wieku od 14 do 16 lat). W Irlandii Północnej minimalny dzienny
wymiar zajęć wynosi 3 godziny dla uczniów w wieku poniżej 8 lat i 4,5 godziny dla dzieci w wieku
powyżej 8 lat. Większość szkół prowadzi zajęcia przez większą liczbę godzin niż proponowane
minimum. Dzień nauki w szkole rozpoczyna się na ogół ok. 9-ej, a kończy o 15- lub 16-ej. O
organizacji czasu w ciągu szkolnego dnia decyduje szkoła.

(iv) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

Klasy dla dzieci w wieku od 5 do 7 lat (od 4 do 8 lat w Irlandii Północnej) mogą liczyć maksymalnie 30
uczniów. W Walii limit ten dotyczy także grupy wiekowej 7-11 lat. O organizacji grup dydaktycznych
decydują same szkoły. W klasach szkoły podstawowej uczą się najczęściej uczniowie o
zróżnicowanym poziomie zdolności, ale w obrębie takich klas wielu nauczycieli dzieli uczniów na
grupy według zdolności. W szkołach średnich lekcje niektórych przedmiotów prowadzi się zwykle w
grupach lub klasach podzielonych według uzdolnień uczniów do nauki danego przedmiotu, natomiast
innych przedmiotów uczy się w klasach o zróżnicowanym poziomie zdolności. Wszyscy nauczyciele
mają zapewnić odpowiednie warunki do indywidualnej pracy z wszystkimi uczniami, niezależnie od
poziomu ich zdolności. W szkołach podstawowych zajęcia dydaktyczne prowadzą przeważnie
nauczyciele przedmiotów zintegrowanych, natomiast w szkołach średnich uczą nauczyciele
poszczególnych przedmiotów.

(v) Programy i treści nauczania

We wszystkich sprawach związanych ze szkolnym programem nauczania Ministrowi ds. Edukacji i
Umiejętności w Anglii doradza Urząd ds. Kwalifikacji i Programów Nauczania (Qualifications and
Curriculum Authority, QCA), instytucja publiczna nie mająca statusu ministerstwa. Ministerstwo
Edukacji, Kształcenia Ustawicznego i Umiejętności (DELLS) wykonuje podobne zadania w Walii, a
Rada Irlandii Północnej ds. Programów Nauczania, Egzaminów i Oceny (Northern Ireland Council for
the Curriculum, Examinations and Assessment, CCEA) pełni te funkcje w Irlandii Północnej.

Wszystkie szkoły mogą samodzielnie opracować cały program nauczania w sposób odzwierciedlający
specyfikę ich potrzeb i warunków działania, są natomiast zobowiązane zadbać o to, by program był
odpowiednio zrównoważony i miał szerokie podstawy. W przepisach ustalono również specjalne
wymogi dotyczące określonych przedmiotów, które są takie same dla wszystkich szkół finansowanych
ze środków publicznych, włącznie ze szkołami stosującymi system selekcji uczniów. Nauczyciele
samodzielnie decydują o zastosowaniu odpowiednich metod nauczania i materiałów dydaktycznych.

Program kształcenia obowiązkowego w Anglii, Walii i Irlandii Północnej jest podzielony na cztery
kluczowe etapy (key stages – KS): KS1 (wiek: 5-7 lat; 4-8 lat w Irlandii Północnej), KS2 (7-11 lat; od 8
lat w Irlandii Północnej), KS3 (11-14 lat) i KS4 (14-16 lat).

W Anglii obowiązkowymi przedmiotami narodowego programu nauczania na etapach KS1–KS3 są:
język angielski , matematyka, przedmioty ścisłe i przyrodnicze, projektowanie i technika, technologie
informacyjno-komunikacyjne, wychowanie fizyczne, historia, geografia, wychowanie plastyczne i
projektowanie oraz wychowanie muzyczne. Na etapie KS3 obowiązkowym przedmiotem jest również

5

język obcy. Od września 2002 r., szkoły są także zobowiązane prowadzić lekcje wychowania
obywatelskiego, począwszy od etapu KS3.

Obowiązkowe są również trzy inne przedmioty, które nie wchodzą jednak w zakres narodowego
ramowego programu nauczania: religia – od etapu KS1 oraz wychowanie seksualne i orientacja
zawodowa – od etapu KS3.

Przedmiot „Rozwój indywidualny, przygotowanie do życia w społeczeństwie i edukacja zdrowotna” nie
jest wprawdzie obowiązkowy w Anglii, ale od szkół oczekuje się prowadzenia takich zajęć.

Na etapie KS4 liczba przedmiotów obowiązkowych jest mniejsza, są to: język angielski, matematyka,
nauki ścisłe i przyrodnicze, technologie informacyjno-komunikacyjne, wychowanie obywatelskie i
wychowanie fizyczne. Dodatkowo, w roku 2004 do listy dołączono następujące przedmioty: sztuka,
projektowanie, technika, nauki humanistyczne, oraz języki obce nowożytne. Szkoły są zobowiązane
organizować zajęcia z tych przedmiotów, jeśli uczniowie sobie tego życzą. W 2004 r. orientacja
zawodowa także stała się obowiązkowa na tym etapie nauki.

W Walii narodowy program nauczania na etapie KS1 obejmuje następujące przedmioty: język
angielski, język walijski, matematykę, nauki ścisłe i przyrodnicze, projektowanie i technikę, technologie
informacyjne, wychowanie fizyczne, historię, geografię, wychowanie plastyczne i wychowanie
muzyczne. Na etapie KS3 obowiązkowym przedmiotem jest również język obcy. We wrześniu 2003
przedmiot „rozwój indywidualny i przygotowanie do życia w społeczeństwie” (PSE) stał się
obowiązkowy dla wszystkich uczniów objętych kształceniem obowiązkowym.

Religia, mimo że nie została włączona do narodowego programu nauczania, jest w Walii obowiązkowa
od etapu KS1, a wychowanie seksualne – od etapu KS3. Orientacja zawodowa jest obowiązkowa dla
uczniów w ostatnim roku KS3 (13-14 lat).

W Walii na etapie KS4 obowiązkowe są następujące przedmioty: język angielski, język walijski,
matematyka, nauki ścisłe i przyrodnicze oraz wychowanie fizyczne. Zajęcia związane z przyszłym
zatrudnieniem stały się obowiązkowe na etapie KS4 w 2004 r.

Program nauczania dla Irlandii Północnej składa się z pięciu następujących obowiązkowych
„dziedzin kształcenia” na etapach KS1 i KS2: język angielski, matematyka, przedmioty ścisłe i
technika, środowisko i społeczeństwo oraz zajęcia rozwijające kreatywność i umiejętności ekspresji.
Na etapie szkolnictwa średniego języki nowożytne stanowią dodatkową dziedzinę kształcenia. W
obrębie tych dziedzin minimum programowe obejmuje: język angielski, matematykę, przedmioty ścisłe
i technikę (przy czym przedmioty ścisłe stanowią odrębny przedmiot w szkole średniej), historię,
geografię, wychowanie plastyczne i projektowanie, wychowanie muzyczne, wychowanie fizyczne i
religię. W szkole średniej obowiązkowo uczy się również języka nowożytnego. Ponadto w treści
najważniejszych przedmiotów nauczania należy wplatać następujące elementy edukacyjno-
wychowawcze: edukacja dla wzajemnego zrozumienia, dziedzictwo kulturowe, edukacja zdrowotna i
technologie informacyjne, a w szkole średniej również elementy wiedzy z zakresu ekonomii i
przygotowanie do pracy zawodowej. Ostatnio przyjęto propozycje zmian narodowego programu
nauczania dla wszystkich uczniów na etapach KS 1 - 4 (patrz również punkt 9).

W Anglii, Walii i Irlandii Północnej nie określa się w przepisach liczby godzin, jaką należy przeznaczyć
na poszczególne przedmioty w programie nauczania, i nie wydaje się centralnie ogólnych zaleceń w
sprawie metod nauczania czy materiałów dydaktycznych. Jednak od września 1998 r. szkoły
podstawowe w Anglii zachęca się do realizowania narodowego ramowego programu dotyczącego
umiejętności czytania i pisania, a umiejętności liczenia od września 1999 r. Oba programy są obecnie
włączone w jedną Narodową Strategię Kształcenia na Poziomie Szkoły Podstawowej (Primary
National Strategy). Podobne regulacje w sprawie nauczania matematyki i języka angielskiego
obowiązują w szkołach średnich w Anglii od września 2001 r. i są również wprowadzane w
przedmiotach ścisłych, informatyce i innych przedmiotach od września 2002 r. Te narodowe ramowe
programy nauczania zawierają szczegółowe wytyczne oraz pewne zalecenia dotyczące minimalnego
wymiaru zajęć dydaktycznych. W Irlandii Północnej wydaje się zalecenia w sprawie minimalnego
wymiaru zajęć w każdej dziedzinie kształcenia oraz lekcji religii na etapie KS4.

(vi) Ocena, promocja i kwalifikacje

Promocja do następnej klasy lub następnego kluczowego etapu odbywa się automatycznie i nie jest
uzależniona od wyników oceny.

Obecnie przepisy przewidują obowiązkową ocenę w I klasie szkoły podstawowej i przed
zakończeniem kluczowych etapów 1, 2 i 3. Obejmuje ona ocenę dokonywaną przez nauczycieli oraz,

6

w niektórych przypadkach, sprawdziany przeprowadzane i oceniane przez instytucje zewnętrzne lub
weryfikowane przez te instytucje pod kątem jednolitego stosowania zasad oceny. Za rewidowanie
przepisów dotyczących oceny odpowiadają wspomniane wcześniej ustawowe organy: Urząd ds.
Kwalifikacji i Programów Nauczania dla Anglii, Ministerstwo Edukacji, Kształcenia Ustawicznego i
Umiejętności dla Walii i Rada Irlandii Północnej ds. Programów Nauczania, Egzaminów i Oceny.

Powyższe organy pełnią również funkcję organów regulacyjnych, jeśli chodzi o kwalifikacje
przyznawane na zakończenie kształcenia obowiązkowego. Organy przyznające kwalifikacje
(niezależne organizacje uznawane przez organy regulacyjne) oferują szereg państwowych kwalifikacji,
choć większość uczniów przystępuje do egzaminów z szeregu pojedynczych przedmiotów ogólnych i
zawodowych/praktycznych, które kończą się uzyskaniem świadectwa General Certificate of
Secondary Education (GCSE). Systemy oceny są różne, ale zawsze obejmują egzaminy czy
sprawdziany przeprowadzane i oceniane przez instytucję zewnętrzną, a czasem również oceniane
wewnętrznie przez szkołę i weryfikowane przez inną instytucję pod kątem jednolitego stosowania
zasad oceny. Ocena może obejmować ocenę ustną, praktyczne sprawdziany umiejętności oraz
egzaminy pisemne, w zależności od przedmiotu nauczania. Kwalifikacje uzyskane na tym etapie
umożliwiają wstęp do szkół średnich II stopnia.

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

(i) Rodzaje

kształcenia

Secondary school (szkoła średnia II stopnia)

Wiek: 16-18+ lat

Further education (kształcenie na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego
dla osób, które przekroczyły wiek obowiązkowej nauki) w następujących
placówkach:

Sixth form college*

Further education college

Tertiary college*

Wiek: 16-18+ lat

* Wyłącznie w Anglii i Walii.

Szkoły średnie i sixth form colleges prowadzą kształcenie ogólne, further education colleges prowadzą
głównie kształcenie zawodowe, choć wiele z nich prowadzi także kształcenie ogólne, a w tertiary
colleges prowadzi się zarówno kształcenie ogólne, jak i zawodowe.

(ii) Kryteria przyjęć

Nie istnieją ogólne wymogi przyjęć do placówek kształcenia na poziomie średnim II stopnia, ale szkoły
i kolegia uzależniają na ogół przyjęcie na określony cykl kształcenia od spełnienia specjalnych
wymogów dotyczących wyników z egzaminów GSCE. Kandydaci mogą ubiegać się o przyjęcie do
dowolnej placówki prowadzącej wybrany przez nich cykl kształcenia. Kształcenie na poziomie średnim
II stopnia jest bezpłatne do wieku 19 lat.

(iii) Programy i treści nauczania

Na tym poziomie nie ma przedmiotów obowiązkowych. Uczniowie/słuchacze wybierają cykl
kształcenia z oferty szkoły lub placówki further education zależnie od kwalifikacji, jakie zamierzają
uzyskać. Programy nauczania są różne i zależą od wybranego cyklu kształcenia. Nauczyciele
samodzielnie wybierają odpowiednie metody kształcenia i materiały dydaktyczne.

(iv) Ocena, promocja i kwalifikacje

Sprawy związane z kwalifikacjami zewnętrznymi, do których przygotowuje się w szkołach i kolegiach,
są regulowane przez wspomniane wyżej ustawowe organy doradcze: Urząd ds. Kwalifikacji i
Programów Nauczania, Ministerstwo Edukacji, Kształcenia Ustawicznego i Umiejętności dla Walii i
Radę Irlandii Północnej ds. Programów Nauczania, Egzaminów i Oceny. Organy przyznające
kwalifikacje (niezależne organizacje uznawane przez organy regulacyjne) oferują szeroki wachlarz
kwalifikacji państwowych. Najczęściej przyznaje się następujące kwalifikacje: General Certificate of
Education Advanced level (GCE A-level) – świadectwo ukończenia kształcenia ogólnego na poziomie
zaawansowanym, General Certificate of Education Advanced Subsidiary level/ AS-level - świadectwo
ukończenia kształcenia ogólnego na poziomie zaawansowanym z przedmiotów dodatkowych, General

7

Cerificate of Education A-levels in applied subjects (poprzednio Vocational Certificate of Education –
VCEs) – świadectwo ukończenia kształcenia zawodowego na poziomie zaawansowanym, oraz
National Vocational Qualifications (NVQs) – państwowe kwalifikacje zawodowe. Systemy oceny w
przypadku GCE A-level/AS-levels i GCEs in applied subjects są różne, ale zawsze obejmują egzaminy
czy sprawdziany przeprowadzane i oceniane przez instytucję zewnętrzną, a czasem również oceniane
wewnętrznie przez szkołę i weryfikowane przez inną instytucję pod kątem jednolitego stosowania
zasad oceny. Ocena może obejmować ocenę ustną, praktyczne sprawdziany umiejętności oraz
egzaminy pisemne. W przypadku kwalifikacji NVQs nie przeprowadza się egzaminów, natomiast
kandydaci muszą wykazać się kompetencjami w wykonywaniu określonych zadań. Kwalifikacje
uzyskane na tym poziomie umożliwiają wstęp na wyższe uczelnie lub podjęcie dalszego
specjalistycznego kształcenia.

6. Szkolnictwo wyższe

(i) Rodzaje

uczelni

System szkolnictwa wyższego obejmuje universities (uniwersytety), higher education colleges (kolegia
prowadzące studia zawodowe) i niewielką liczbę university colleges (kolegiów uniwersyteckich).
Uczelnie są zróżnicowane pod względem rodzajów, wielkości, misji i historii.

(ii) Warunki wstepu

Wszystkie najważniejsze uczelnie są instytucjami autonomicznymi i każda z nich samodzielnie określa
swą politykę i warunki przyjęć na studia. Przyjęcia odbywają się na zasadach konkursowych, a dla
każdego kierunku/rodzaju studiów ustala się również specjalne wymogi. W większości przypadków
warunkiem przyjęcia jest posiadanie świadectwa GCE A-levels lub równorzędnych kwalifikacji. Jednak
większość uczelni przyjmuje również chętnie dojrzałych kandydatów, którzy zdobyli odpowiednie
doświadczenie, ale nie zawsze posiadają formalne kwalifikacje.

(iii) Kwalifikacje

W Zjednoczonym Królestwie kwalifikacje akademickie na tym poziomie nie stanowią kwalifikacji
państwowych, lecz są przyznawane przez poszczególne uczelnie. Uprawnienia do przyznawania
własnych tytułów, stopni i innych kwalifikacji posiadają universities, university colleges i niewielka
liczba higher education colleges. Tytuły i inne kwalifikacje przyznawane przez większość higher
education colleges zatwierdzają takie zewnętrzne organy, jak uniwersytet lub państwowy organ
akredytacyjny.

Poszczególne uczelnie przyznają różne kwalifikacje i tytuły: świadectwa ukończenia studiów (higher
education certificates) i dyplomy ukończenia studiów (higher education diplomas), tytuły ukończenia
studiów w kolegiach przygotowujących do dłuższych lub bardziej zaawansowanych studiów
(foundation degrees), tytuły licencjata/inżyniera (bachelors degree) i licencjata/inżyniera z
wyróżnieniem (bachelors degrees with honours), a po ukończeniu studiów na wyższym poziomie
(podyplomowych) – tytuły magisterskie (masters degrees) i doktoraty (doctorates). Największą grupę
programów stanowią studia I stopnia prowadzące do bachelors degrees with honours, określanych
często jako honours degrees. Studia prowadzące do tych tytułów trwają na ogół trzy lata (w przypadku
studentów studiów dziennych), choć niektóre są dłuższe.

W Anglii, Walii i Irlandii Północnej opracowano ostatnio pięciopoziomową strukturę ramową, która ma
przedstawiać w sposób bardziej przejrzysty klasyfikację kwalifikacji uzyskiwanych w szkolnictwie
wyższym i przyczynić się do spójnego używania nazw kwalifikacji.

7. Kształcenie specjalne

Dzieci mające specjalne potrzeby edukacyjne kształcą się w szkołach ogólnodostępnych, jeśli życzą
sobie tego ich rodzice, jeśli jest to możliwe bez zakłócania procesu kształcenia pozostałych dzieci, a
rodzice dziecka zachowują prawo skierowania dziecka do szkoły specjalnej. Jeżeli dziecko wymaga
pomocy w szerszym zakresie, niż szkoła jest w stanie zapewnić w ramach dostępnych jej środków,
władze lokalne są zobowiązane wydać orzeczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych, w którym
przedstawia się szczegółowo potrzeby i zakres niezbędnego dodatkowego kształcenia. W 2006 r. ok.
3% ogółu uczniów w Anglii posiadało orzeczenie o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W 2004/05
odsetek uczniów uczęszczających do szkół specjalnych wynosił 1.2% w Anglii, 0.8% w Walii i 1.4% w
Irlandii Północnej.

8

8. Nauczyciele

Nauczyciele nie są urzędnikami państwowymi. Nauczycieli szkolnych zatrudniają władze lokalne lub
poszczególne placówki, zależnie od rodzaju szkoły.

Nauczyciele szkolni kończą na ogół 4-letnie studia licencjackie na kierunku pedagogicznym,
uzyskując tytuł Bachelor of Education, lub studia licencjackie na innym kierunku, a następnie roczne
studia pedagogiczne, otrzymując świadectwo Postgraduate Certificate in Education (PGCE).
Nauczyciele szkół podstawowych korzystają równie często z obydwu ścieżek, natomiast nauczyciele
szkół średnich częściej wybierają drugą ścieżkę. W Anglii i Walii istnieją również inne ścieżki
kształcenia, m.in. kształcenie w niepełnym wymiarze, kształcenie elastyczne i kształcenie w miejscu
pracy. Nauczyciele szkół podstawowych kształcą się zwykle jako nauczyciele przedmiotów
zintegrowanych, a nauczyciele szkół średnich specjalizują się w poszczególnych przedmiotach. Po
ukończeniu programu kształcenia nauczycieli absolwent uzyskuje „status dyplomowanego
nauczyciela” (Qualified Teacher Status) w Anglii i Walii lub „formalne uprawnienia do nauczania”
(eligibility to teach) w Irlandii Północnej.

Do niedawna nauczycieli further education w Anglii i Walii nie obowiązywał wymóg ukończenia
kształcenia pedagogicznego. Jednak od 2001 r. w Anglii, a od 2002 r. także w Walii, wszyscy
nauczyciele rozpoczynający pracę w sektorze further education są zobowiązani posiadać
specjalistyczne kwalifikacje pedagogiczne. W Anglii ogłoszono zasadnicze zmiany w kształceniu
nauczycieli dla sektora further education. Polegają one na wprowadzeniu kwalifikacji
„Wykwalifikowany nauczyciel – Kształcenie i Umiejętności” (Qualified Teacher Learning and Skills,
QTLS) od września 2007 r.

W Irlandii Północnej nauczyciele further education, którzy nie ukończyli programu kształcenia
nauczycieli, muszą w momencie zatrudnienia posiadać takie uznawane kwalifikacje, jak tytuł
uniwersytecki lub dyplom zawodowy w dziedzinie, której zamierzają uczyć. Umowa o pracę
zobowiązuje ich do uzyskania świadectwa ukończenia studiów pedagogicznych, Postgraduate
Certificate (Further and Higher Education), w ciągu trzech lat od momentu zatrudnienia.

Przepisy nie wymagają obecnie od nauczycieli akademickich przygotowania pedagogicznego, ale
uczelnie coraz częściej organizują szkolenia dla swej kadry. W Białej Księdze pt. „Przyszłość
szkolnictwa wyższego” (The Future of Higher Education,

http://www.dfes.gov.uk/hegateway/

strategy/hestrategy

) (GB, Parlament, HoC, 2003) zaproponowano jednak wprowadzenie państwowych

standardów zawodowych dotyczących prowadzenia dydaktyki w szkolnictwie wyższym. Standardy,
które mają być wdrażane od września 2006 r., zostały opracowane przez niedawno utworzoną
Akademię Szkolnictwa Wyższego (Higher Education Academy, HEA).

9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji

ANGLIA

W ciągu ostatnich kilku lat Ministerstwo Edukacji i Umiejętności opublikowało wiele dokumentów
strategicznych, które odzwierciedlają priorytetowe fazy lub dziedziny edukacji, bądź wytyczają cele dla
całego systemu edukacji.

Ustawa o Edukacji i Inspekcji

Ustawa o Edukacji i Inspekcji, przedstawiona Parlamentowi w lutym 2006 r. dotyczy realizacji celów
określonych w Białej Księdze „Wyższe standardy, lepsze szkoły dla wszystkich” (Higher standards,
Better Schools for All, DfES, 2005,

http://www.dfes.gov.uk/publications/schoolswhitepaper/

), które

mają prowadzić do zapewnienia realizacji indywidualnego potencjału każdego dziecka. Najważniejsze
rozwiązania przyjęte w Ustawie to:

• Umożliwienie wszystkim szkołom zmianę obecnego statusu na status „szkoła godna zaufania”

(trust school) poprzez nawiązanie współpracy z partnerami społecznymi takimi jak uniwersytety,
przedsiębiorstwa, grupy rodziców, czy organizacje wolontariuszy. Trust schools będą
właścicielami swojego kapitału, samodzielnie zatrudnią pracowników i ustalą własne kryteria
przyjęć.

• Zmiana roli władz lokalnych z organu prowadzącego szkoły na organ tworzący strategię

edukacyjną i zamawiający usługi w tej dziedzinie.

9

• Uściślenie przepisów dotyczących przyjęć do szkół w celu zapewnienia równego dostępu do

placówek, z uwzględnieniem zakazu przeprowadzania selekcji na podstawie uzdolnień oraz
prowadzenia rozmów kwalifikacyjnych z uczniami.

• Dyscyplinowanie uczniów przez nauczycieli.
• Zapewnienie dostępu dla wszystkich 14-19-letnich uczniów do nowych, specjalistycznych

kwalifikacji (szczegółowe informacje - patrz poniżej).

Przepisy Ustawy mają dotyczyć głównie Anglii, ale niektóre rozwiązania zostaną wprowadzone także
w Walii.

Ustawa o Edukacji 2005

Ustawa o Edukacji 2005 (Education Act 2005,

http://opsi.gov.uk/acts/acts2005/20050018.htm

)

zapewnia podstawy prawne dla realizacji polityki zdefiniowanej w dokumentach „Nowe relacje ze
szkołami” (A New Relationship with Schools, DfES/Ofsted, 2004,

http://www.teachernet.gov.uk/doc/6689/ANewRelationshipWithSchools.pdf

) oraz „5-letnia Strategia dla

Dzieci i Uczniów” (Five Year Strategy for Children and Learners,

http://dfes.gov.uk/publications/5yearstrategy/

, TSO, 2004) . Cel nadrzędny to ustalenie nowych

związków pomiędzy szkołami a władzą centralną, redukcja biurokracji w szkołach, stworzenie
warunków do zapewnienia wysokiej jakości edukacji dla każdego dziecka w każdej szkole.
Najważniejsze zmiany obejmują:

• usprawnienie systemu nadzoru nad szkołami,
• wprowadzenie gwarantowanych trzyletnich budżetów dla każdej szkoły, zgodnych z kalendarzem

roku szkolnego i zarezerwowanych dla szkół,

• opracowanie

profili

szkół, w których w sposób zrównoważony ocenia się etos szkoły, jej

charakterystykę, efektywność i priorytety dotyczące poprawy.

Opieka nad dziećmi

Ustawa o Dzieciach (the Children Act,

http://www.dfes.gov.uk/publications/childrenactreport/GB

,

Parlament.Hoc.,2004) ma za zadanie zmaksymalizować szanse sukcesu i zminimalizować ryzyko
porażki dla wszystkich dzieci i młodzieży, koncentrując usługi na realizacji konkretnych potrzeb.
Niektóre przepisy ustawy dotyczą całego Zjednoczonego Królestwa. Dokument „Liczy się każde
dziecko” (Every Child Matters: Change for Children, DfES, 2004) przedstawia najważniejsze aspekty
reformy i zapewnia ramy organizacyjne na poziomie centralnym dla działań lokalnych w celu
zorganizowania zintegrowanych usług mających na celu zaspokojenie potrzeb dzieci i młodzieży.
Według Ustawy wszystkie władze odpowiedzialne za sprawy dzieci (Children’s Services Authority,
CSA) w Anglii, to znaczy władze lokalne odpowiedzialne za edukację i opiekę społeczną, są
zobowiązane wyznaczyć Dyrektora Usług dla Dzieci (Director of Children’s Services, DCS).
Jednocześnie wybierany jest Koordynator Usług dla Dzieci (Lead Memeber of Children Services,
LMCS). Oczekuje się, że do 2006 r. większość władz lokalnych wyznaczy pracowników na wyżej
wymienione stanowiska, a pozostałe władze uczynią to do roku 2008.

Edukacja przedszkolna

Przeprowadzono konsultacje dotyczące „Etapu przygotowawczego dla małych dzieci” (Early Years
Foundation Stage, EYFS), który zostanie wprowadzony we wrześniu 2008 r. i zapewni jednolite
przepisy dotyczące opieki, kształcenia i rozwoju dla dzieci od chwili narodzin do wieku 5 lat w
placówkach dla najmłodszych.

Reforma kształcenia uczniów w wieku 14-19 lat i further education

W lutym 2005 ogłoszono dokument „Edukacja uczniów w wieku 14-19 lat oraz Biała Księga
Umiejętności” (14-19 Education and Skills White Paper,

http://www.dfes.gov.uk/publications/14-

19educationandskills/pdfs/14-19WhitePaper.pdf

, GB. Parliament. HoC, 2005), który przedstawia

strategię rządu mającą na celu usprawnienie kształcenia młodzieży w wieku 14-19 lat. Dokument ten,
wraz „Białą Księgą Umiejętności: radzenie sobie w biznesie, radzenie sobie w miejscu pracy” (Skills:
Getting on in Business, Getting on at Work,

http://www.dfes.gov.uk/publications/skillsgettinon/

, GB,

Parliament, HoC, 2005) ma za zadanie pomóc młodym ludziom i dorosłym w uzyskaniu umiejętności
koniecznych do zdobycia zatrudnienia i odniesienia sukcesu zawodowego. Przewiduje się, że reformy
będą wprowadzane stopniowo w latach 2005-2015. Biała Księga opiera się na czterech
najważniejszych założeniach:

10

• Ścieżki kształcenia zawodowego od 14 roku życia prowadzą do szkolnictwa wyższego i/lub do

zatrudnienia.

• Kształcenie uczniów szkół średnich koncentruje się na nauczaniu matematyki i języka

angielskiego.

• Możliwości edukacyjne dla najbardziej uzdolnionych uczniów są bardzo szerokie.
• Podjęte zostają działania dotyczące problemu wykluczenia prowadzącego do wczesnego

odsiewu/odpadu uczniów z systemu edukacji.

Dokument „Plan Działań 14-19” (14-19 Implementation Plan, http;//www.dfes.gov.uk/publications/14-
19implementationplan/, DfES, 2005) wyznacza harmonogram wprowadzania wyżej opisanych reform
przez najbliższe 10 lat. Ustawa o Edukacji i Inspekcji (patrz powyżej) zapewnia ramy prawne dla
nowych specjalistycznych kwalifikacji dla uczniów w wieku 14-19 lat. Kwalifikacje te zapewnią
dodatkowe możliwości uczenia się poprzez praktykę.

W oparciu o wyżej wymienione Białe Księgi przygotowano i opublikowano Białą Księgę „Further
Education: Nabywanie umiejętności, zwiększanie szans życiowych” (Further Education: Raising Skills,
Improving Life Chances,

http://www.dfes.gov.uk/publications/14-19implementationplan/

, DfES, 2005).

Księga ta przedstawia reformy mające na celu rozwijanie umiejętności i uzyskanie nowych kwalifikacji
przez młodzież i dorosłych, a także uczynienie sektora further education bardziej wrażliwym na
potrzeby uczniów i ich przyszłych pracodawców. Propozycje obejmują działania zachęcające do
rekrutacji i zatrudnienia kadr dla further education i oferujące bezpłatne kształcenie dla 19-25-latków
starających się uzyskać kwalifikacje na poziomie 3 (2 A-levels lub równorzędne).

Reformy w szkolnictwie wyższym

W lipcu 2004 r. przyjęto Ustawę o Szkolnictwie Wyższym, która umożliwiła realizację reform w
szkolnictwie wyższym, reform zapowiedzianych w Białej Księdze „Przyszłość Szkolnictwa Wyższego
(The Future of Higher Education ,

http://www.dfes.gov.uk/hegateway/hereform/index.cfm?cid=2

,

GB.Parliament.HoC, 2003). Reformy obejmują następujące działania:

• Od roku 2006 wprowadzenie nowego systemu partycypowania w kosztach przez absolwentów, na

podstawie którego uczelnie będą mogły ustanowić opłatę do 3000 funtów rocznie za studia.
Studenci będą mogli opłacić studia po ich ukończeniu.

• Wprowadzenie nowego stypendium socjalnego, wynoszącego maksymalnie do 2700 funtów

rocznie, dla studentów z rodzin o niskich dochodach.

• Stworzenie Biura Sprawiedliwych Warunków Przyjęć na Studia (Office for Fair Access, OFTA),

działającego na rzecz ułatwienia wstępu na studia młodzieży z rodzin o niskich dochodach.

Wyniki niezależnej oceny systemu rekrutacji na studia wyższe w Anglii „Sprawiedliwe warunki przyjęć
na studia: zalecenia w sprawie modelowych rozwiązań” (Fair Admissions to Higher Education:
Recommendations for Good Practice, Admissions to Higher Education Steering Group, 2004,

http://www.admissions-review.org.uk/downloads/finalreport.pdf

) skłoniły rząd do podjęcia konsultacji

dotyczących uczynienia procesu przyjęć na studia wyższe bardziej sprawiedliwym. Jednym z
proponowanych rozwiązań jest wprowadzenie systemu aplikacji po uzyskaniu świadectw (post-
qualification application system, PQA), pozwalającego studentom na ubieganie się o miejsce w uczelni
po otrzymaniu wyników egzaminów. Zmniejszyłoby to niepewność związaną z obecnym systemem, w
którym miejsce na studiach oferuje się na podstawie przewidywanych wyników kandydata.

Wprowadzenie tych zmian jest planowane na rok akademicki 2008/09.

WALIA

W Walii Zgromadzenie Narodowe opublikowało obszerny dokument strategiczny pt. „Uczący się kraj”
(The Learning Country,

http://www.elwa.ac.uk/elwaweb/doc

bin/SkillsObservatory/learning country

paving document.pdf)) (NafW, 2001), który dotyczy edukacji i kształcenia przez całe życie w Walii.
Nakreślono w nim następujące kierunki aktualnej polityki Zgromadzenia:

•

stworzenie solidniejszych podstaw do nauki dzięki znacznemu ulepszeniu kształcenia małych
dzieci,

• gruntowny

przegląd rozwiązań w zakresie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi,

11

• opracowanie nowych rozwiązań ułatwiających uczniom przejście ze szkoły podstawowej do

szkoły średniej,

• stworzenie nowych możliwości dla szkół w zakresie prowadzenia bardziej elastycznego

kształcenia dla młodzieży w wieku 14-19 lat,

•

poprawa poziomu usług w zakresie informacji i poradnictwa dla młodzieży,

• opracowanie

rozwiązań sprzyjających rozszerzaniu dostępu do kształcenia przez całe życie

(dla osób w wieku powyżej 16 lat),

• większe wsparcie dla praktyków,
• modernizacja

przedsięwzięć prowadzonych wspólnie przez uczelnie walijskie.

Nowy dokument, oparty na konsultacjach i zatytułowany „Uczący się kraj 2” (The Learning Country 2,
WAG 2006,

http://new.wales.gov.uk/docrepos/40382/4038232/403821/the learning country 2/Learning

Country2 English.pdf?lang=eng

), został opublikowany w roku 2006. Dokument przedstawia

propozycje rozwoju strategii na podstawie zmian wprowadzonych w ostatnich 5 latach. Zawiera
również plan działań nowoutworzonego Ministerstwa Edukacji, Kształcenia Ustawicznego i
Umiejętności (DELLS), które powstało w kwietniu 2006 r. z połączenia Narodowej Rady ds. Edukacji i
Szkoleń i innych agencji rządowych.

Ustawa o Edukacji i Inspekcji

Niektóre zapisy Ustawy o Edukacji i Inspekcji (patrz podrozdział dotyczący Anglii) dotyczą również
Walii. Ustawa zawiera szereg zapisów pozwalających władzom walijskim na przygotowanie strategii w
poszczególnych dziedzinach, takich jak system przyjęć uczniów do szkół, organizacja pracy szkoły czy
statystyki uczęszczania.

Faza przygotowawcza

Jedna z najistotniejszych propozycji w zakresie kształcenia małych dzieci, które zostały nakreślone w
dokumencie zat. „Uczący się kraj”, dotyczy wprowadzenia nowej obowiązkowej Fazy przygotowawczej
dla dzieci w wieku 3-7 lat. Te propozycje zostały opracowane bardziej szczegółowo w materiale
konsultacyjnym pt. „Uczący się kraj: Faza przygotowawcza 3-7 lat” (The Learning Country: The
Foundation Phase 3-7 years,

http://www.learning.wales.gov.uk/scripts/fe/news

details.asp?News

ID=1054) (NAfW, 2003). Po przeprowadzeniu konsultacji, Fazę przygotowawczą wprowadza się na
zasadzie pilotażowej od września 2004 r. W propozycjach przewidziano zastąpienie formalnego
kształcenia, które prowadzi się obecnie dla dzieci w wieku 5-7 lat (na kluczowym etapie 1 szkoły
podstawowej), bardziej nieformalnym systemem kształcenia opartego na odpowiednio zorganizowanej
zabawie, zajęciach praktycznych i zajęciach wymagających dochodzenia do samodzielnych
rozstrzygnięć. Dzieci mają być oceniane w sposób ciągły metodą obserwacji. Faza przygotowawcza
zostanie oficjalnie wprowadzona od września 2008 r.

Rozwiązania dotyczące oceniania

Reformy dotyczące zasad oceniania stanowią kolejną ważną dziedzinę edukacji, w której
wprowadzono zmiany. W 2002 r. podjęto decyzję o likwidacji wymogu przystępowania do testów
zewnętrznych dla uczniów w wieku lat 7 (po ukończeniu kluczowego etapu 1 szkoły podstawowej).
Obowiązująca ocena ucznia w tym wieku obejmuje jedynie ocenę dokonaną przez nauczycieli. W roku
2003 Grupa Robocza ds. Oceniania Daugherty’ego (Daugherty Assessment Review Group,

http://www.learning.wales.gov.uk/scripts/fe/news

details.asp?NewsID=1123) przeanalizowała zasady

oceniania dla uczniów w wieku 11-14 lat. W rezultacie podjęto decyzję o likwidacji obowiązkowych
testów dla 11-latków po ukończeniu kluczowego etapu 2, wprowadzono nowe testy umiejętności dla
10-latków, a także postanowiono stopniowo rezygnować z testów zewnętrznych dla 14-latków po
ukończeniu kluczowego etapu 3. Zmiany te będą wprowadzane stopniowo w latach 2005-2008.

Reforma kształcenia uczniów w wieku 14-19 lat

Na podstawie propozycji nakreślonych w dokumencie zat. „Uczący się kraj” w kwietniu 2003 r.
opublikowano plan działań dla kształcenia uczniów w wieku 14-19 lat. Następnie powstał dokument pt.
„Wskazówki dotyczące ścieżek kształcenia 14-19” (Learning Pathways 14-19 Guidance,
http:www.learning.wales.gov.uk/PDF/c3704-pathways-guidance-e.pdf) (NAfW, 2004). W dokumencie
tym przedstawiono szczegółowe wskazówki dotyczące wdrażania strategii, włącznie z
wprowadzaniem elastycznych ścieżek kształcenia, z których każda obejmuje szereg zajęć
fakultatywnych oraz „podstawę kształcenia”, określającą umiejętności, wiedzę i doświadczenie, jakich

12

wymagać się będzie od wszystkich młodych ludzi w wieku 14-19 lat. W roku 2006 opublikowano
dokument „Wskazówki dotyczące ścieżek kształcenia 14-19 II” (Learning Pathways 14-19 Guidance II,
NAfW, 2006,

http://new.wales.gov.uk/docrepos/40382/4038232/4038211/learning

pathways/learning-

pathways-guidance-1.pdf?lang=en), który w oparciu o pierwsze wydanie, proponuje rozwiązania
dotyczące wprowadzenia ścieżek kształcenia i „podstawy kształcenia”, a także organizację wsparcia
dla uczniów. Opublikowano także plan działań dotyczący wprowadzania ścieżek kształcenia dla
uczniów w wieku 14-19 lat.

Obecnie Zgromadzenie Narodowe wprowadza również na zasadzie pilotażowej walijskie świadectwo
maturalne (Welsh Baccalaureate qualification). Celem tego pilotażowego projektu jest przetestowanie i
dopracowanie „uniwersalnego” dyplomu na poziomie średnio-zaawansowanym i zaawansowanym dla
młodzieży w wieku 16-19 lat, który obejmuje istniejące kwalifikacje wraz ze wspólną podstawą
programową. Pierwsi uczniowie, którzy rozpoczęli kształcenie maturalne w niewielkiej liczbie
pilotażowych szkół i kolegiów we wrześniu 2003 r., uzyskali już świadectwa maturalne. Trwają prace
nad kwalifikacjami obejmującymi fazę przygotowawczą. Bardziej szczegółowe informacje można
znaleźć w witrynie internetowej poświęconej walijskiej maturze pod adresem:

http://www.wbq.org.uk

.

Szkolnictwo wyższe

Z kolei wspomniana wyżej (patrz podrozdział dotyczący Anglii) Ustawa o szkolnictwie wyższym z 2004
r. przewiduje przekazanie Walii odpowiedzialności za fundusze dla studentów szkolnictwa wyższego i
further education, a także za zmianę zasad odnoszących się do opłat za studia. Czesne o
zróżnicowanej wysokości zostanie wprowadzone w Walii w roku akademickim 2007/08. Jednakże
wszyscy studenci mieszkający na stałe i studiujący w Walii będą mogli się ubiegać o stypendia
rekompensujące wzrost opłat za studia.

Ocena systemu kształcenia nauczycieli

Wyniki oceny systemu kształcenia nauczycieli w Walii zostały właśnie opublikowane i przedstawione
Zgromadzeniu Narodowemu do dalszej dyskusji. Oceny dokonano w celu przedstawienia stanu
kształcenia nauczycieli w Walii i zaproponowania ewentualnych zmian w tej dziedzinie, prowadzących
do efektywnego zaspokajania potrzeb szkół finansowanych ze źródeł publicznych.

IRLANDIA PÓŁNOCNA

Najnowsze debaty i reformy w dziedzinie edukacji w Irlandii Północnej są omówione poniżej.

Reforma administracji edukacyjnej

W związku z reformą administracji państwowej, struktura administracji edukacyjnej Irlandii Północnej
także zostanie unowocześniona. Nowa, jedna władza oświatowa ma zastąpić 5 Rad ds. Edukacji i
Bibliotek (władze regionalne odpowiedzialne za administrowanie edukacją na szczeblu lokalnym) i
scalić wszystkie działania wspierające edukację w celu uporządkowania i scentralizowania usług w
tym zakresie. Nowe rozwiązania zostaną wprowadzone od kwietnia 2008 r.

Reforma programu nauczania

W czerwcu 2004 r. Ministerstwo Edukacji zaakceptowało propozycje gruntownej przebudowy
programu nauczania. Zmiany dotyczą szkolnego programu nauczania i mają za zadanie położyć
nacisk na uzyskanie przez uczniów umiejętności potrzebnych w miejscu pracy. Nowy program
nauczania ma mniej „nakazowy” charakter niż aktualny, nie wymienia się w nim bowiem wszystkich
tematów, które należy przerobić, a jedynie określa minimalne wymogi dla każdej dziedziny programu.
Na kluczowym etapie 4 (uczniowie w wieku 14-16 lat) i poziomie kształcenia dla osób w wieku
powyżej 16 lat, nowy „Ramowy opis uprawnień” (Entitlement Framework) zapewni każdej młodej
osobie dostęp do gwarantowanej minimalnej liczby i zestawu zajęć/przedmiotów, z których co najmniej
jedna trzecia będzie miała charakter zawodowy. Planuje się również wprowadzenie nowego Etapu
przygotowawczego, który miałby obejmować edukację przedszkolną i dwie pierwsze klasy szkoły
podstawowej (dzieci w wieku 3 do 6 lat). Ponadto obecnie wprowadza się zrewidowany program
nauczania dla tego etapu oraz całej fazy kształcenia w szkole podstawowej. Wprowadzenie zmian w
programie nauczania rozpocznie się w r. 2007 i potrwa kilka lat.

Przejście ze szkoły podstawowej do szkoły średniej

Po wszechstronnym przeanalizowaniu kształcenia na poziomie ponadpodstawowym (średnim),
podjęto decyzję o zlikwidowaniu tzw. sprawdzianów transferowych, zdawanych przed rozpoczęciem
nauki w szkole średniej, co oznacza zniesienie systemu selekcji uczniów w szkolnictwie średnim
opartego na wynikach w nauce. Ostatnie sprawdziany transferowe (sprawdziany dla uczniów w wieku

13

powyżej 11 lat, tzw. „11-plus”) zostaną przeprowadzone jesienią 2008 r. Rozporządzenie „Edukacja w
Irlandii Północnej” (Education (Northern Ireland) Order,

http://www.deni.gov.uk/index/22-

postprimaryarrangements-new-arrangements pg.htm

), które obowiązuje od lipca 2006 r., zapewnia

ramy prawne do wprowadzenia zreformowanego programu mauczania (patrz powyżej) oraz nowych
rozwiązań w szkolnictwie ponadpodstawowym. Zmierza się do tego, by zamiast selekcji na podstawie
wyników w nauce, przeprowadzanej za pomocą sprawdzianów „11-plus”, wprowadzić nowy system, w
którym decyzje będą opierać się na preferencjach uczniów i rodziców oraz na dotychczasowym
przebiegu kształcenia. Nowy system administracji zostanie poddany pod głosowanie Zgromadzenia
Narodowego Irlandii Północnej, jeśli Zgromadzenie zbierze się przed 24 listopada 2006 r.

Restrukturyzacja further education

Po licznych analizach i konsultacjach dotyczących kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia
postanowiono zgrupować 16 kolegiów further education w 6 większych, opartych na podziale
terytorialnym, zespołów. Działania te stanowią część szerszej strategii mającej na celu zwiększenie
roli kolegiów further education w kształceniu kadr wyposażonych w umiejętności niezbędne w
gospodarce lokalnej. 6 nowych zespołów ma za zadanie przygotować plany programów kształcenia
prowadzące do zaspokojenia lokalnych potrzeb edukacyjnych odnoszących się do konkretnych
umiejętności.

Szkolnictwo wyższe

Rozporządzenie „Edukacja w Irlandii Północnej” z roku 2005 pozwala instytucjom szkolnictwa
wyższego na pobieranie wyższego czesnego od wszystkich studentów studiów dziennych od roku
akademickiego 2006/07. Uprawnieni studenci otrzymają stypendium socjalne do maksymalnej kwoty
3200 funtów, w zależności od ich sytuacji materialnej.

Nowe regulacje dotyczące specjalnych potrzeb edukacyjnych

1 września 2005 r. zostało uchwalone nowe rozporządzenie dotyczące specjalnych potrzeb
edukacyjnych i niepełnosprawności (Special Educational Needs and Disability Order,

http://www.opsi.gov.uk/si/si2005/20051117.htm

). Rozporządzenie pozwala dzieciom ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi na częstsze korzystnie z prawa do nauki w szkołach ogólnodostępnych i
nakłada na uczelnie oraz na instytucje oferujące kształcenie typu further education obowiązek
otwarcia się na osoby niepełnosprawne.

Opracowanie: Biuro Eurydice dla Anglii, Walii i Irlandii Północnej

Bardziej szczegółowe informacje o systemach edukacji w Europie można znaleźć w prowadzonej
przez EURYDICE bazie danych EURYBASE (

http://www.eurydice.org

).

Ostatnia aktualizacja: lipiec 2006