„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Jagiełło

Eksploatacja siewników i sadzarek oraz narzędzi
do upraw międzyrzędowych 723[03].Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Kulka

mgr inż. Krzysztof Markowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Tomasz Jagiełło



Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z1.02.
,,Eksploatacja siewników i sadzarek oraz narzędzi do upraw międzyrzędowych”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu mechanik-operator pojazdów i maszyn
rolniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Rodzaje siewu. Klasyfikacja, budowa, obsługa i regulacje siewników

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

20

4.1.3. Ćwiczenia

20

4.1.4. Sprawdzian postępów

22

4.2. Klasyfikacja budowa, obsługa i regulacje sadzarek

23

4.2.1. Materiał nauczania

23

4.2.2. Pytania sprawdzające

28

4.2.3. Ćwiczenia

28

4.2.4. Sprawdzian postępów

29

4.3. Uprawy międzyrzędowe, budowa i regulacje pielników i obsypników

30

4.3.1. Materiał nauczania

30

4.3.2. Pytania sprawdzające

34

4.3.3. Ćwiczenia

34

4.3.4. Sprawdzian postępów

36

4.4. Wydajność eksploatacyjna maszyn do siewu i sadzenia. Konserwacja

siewników, sadzarek, pielników i obsypników

37

4.4.1. Materiał nauczania

37

4.4.2. Pytania sprawdzające

41

4.4.3. Ćwiczenia

41

4.4.4. Sprawdzian postępów

43

5. Sprawdzian osiągnięć

44

6. Literatura

49

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci opanować zasady eksploatacji siewników, sadzarek i narzędzi do

upraw międzyrzędowych, oraz wykształcić umiejętności z tego zakresu.

Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas realizacji tej
jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenie sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą Ci sprawdzić, czy już opanowałeś zamieszczony
materiał nauczania z zakresu eksploatacji maszyn i narzędzi do uprawy roli,

−

ćwiczenia, które ułatwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, zadań który pozwoli Ci na samodzielne określenie opanowania
wymaganych umiejętności i wiadomości po zakończeniu każdego rozdziału materiału
nauczania,

−

sprawdzian osiągnięć ucznia, przykładowy zestaw, który służy do oceny poziomu
opanowania umiejętności i wiadomości z zakresu całej jednostki,

−

wykaz literatury.

Podczas zajęć należy stosować przepisy bezpiecznej pracy, które poznasz w trakcie

poszczególnych zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z1.01

Eksploatacja

maszyn i narzędzi

do uprawy roli

723[03].Z1.02

Eksploatacja

siewników

i sadzarek oraz

narzędzi do upraw

międzyrzędowych

723[03].Z1.03

Eksploatacja

maszyn i urządzeń

do nawożenia

i ochrony roślin

723[03].Z1.04

Eksploatacja

maszyn i urządzeń
do zbioru zielonek

723[03].Z1

Eksploatacja narzędzi, maszyn

i urządzeń rolniczych

723[03].Z1.05

Eksploatacja

maszyn do zbioru

zbóż

723[03].Z1.06

Eksploatacja

maszyn do zbioru
roślin okopowych

723[03].Z1.07

Eksploatacja

urządzeń

stosowanych

w budynkach

inwentarskich

723[03].Z1.08

Organizowanie

transportu

w gospodarstwie

rolnym

723[03].Z1.09
Wykonywanie

zabiegów

agrotechnicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej: Eksploatacja siewników

i sadzarek oraz narzędzi do upraw międzyrzędowych powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej i technologicznej,

−

wyjaśniać oznaczenia stosowane na rysunku technicznym maszynowym,

−

rozróżniać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały
eksploatacyjne,

−

określać zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w budowie maszyn,

−

dobierać przyrządy pomiarowe,

−

dokonywać pomiarów podstawowych wielkości fizycznych i geometrycznych oraz
interpretować wyniki,

−

rozróżniać elementy maszyn i urządzeń,

−

analizować pracę podstawowych obwodów elektrycznych,

−

posługiwać się przyrządami pomiarowymi podstawowych wielkości elektrycznych,

−

charakteryzować podstawowe procesy starzenia się i zużycia materiałów oraz elementów
maszyn,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną, normami i katalogami,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić wymagania agrotechniczne stawiane siewnikom i sadzarkom,

−

scharakteryzować rodzaje siewu,

−

objaśnić budowę i regulację siewników rzędowych,

−

wyjaśnić budowę, działanie i regulację siewników punktowych,

−

wykonać próbę pracy i sprawdzić nastawy siewnika,

−

wykonać konserwację siewnika po zakończonej pracy,

−

scharakteryzować rodzaje sadzarek do ziemniaków,

−

scharakteryzować budowę, działanie, obsługę i regulację sadzarek do ziemniaków,

−

obsłużyć sadzarkę do ziemniaków,

−

wykonać konserwację sadzarek po zakończonej pracy,

−

wyjaśnić zasadę działania sadzarek do rozsad,

−

zastosować przepisy bhp podczas obsługi siewników i sadzarek,

−

określić znaczenie, rodzaje i zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych,

−

objaśnić budowę i działanie wybranych narzędzi do upraw międzyrzędowych,

−

wyjaśnić zasady agregatowania, regulacji i obsługi narzędzi do upraw międzyrzędowych,

−

obsłużyć narzędzia do upraw międzyrzędowych,

−

zinterpretować przepisy bezpiecznej obsługi agregatów do upraw międzyrzędowych,

−

wykonać konserwację narzędzi do upraw międzyrzędowych,

−

obliczyć wydajność eksploatacyjną maszyn do siewu i sadzenia,

−

zastosować przepisy bhp podczas obsługi narzędzi do upraw międzyrzędowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rodzaje siewu. Klasyfikacja, budowa, obsługa i regulacje

siewników

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje siewu

W zależności od roślin, istnieją różne rodzaje siewu. Przede wszystkim zależą one od

wymagań poszczególnych roślin, a także od zamierzonego sposobu ich pielęgnowania.
Istnieją następujące rodzaje siewu: rzutowy, rzędowy, pasmowy, taśmowy punktowy
i gniazdowy. Podczas siewu nasiona mogą zostać umieszczone na powierzchni roli (w siewie
powierzchniowym) lub w glebie, na określonej głębokości.

Rys. 1. Rozmieszczenie nasion w płaszczyźnie poziomej przy różnych metodach siewu: a) siew rzędowy:

1) wąskorzędowy, 2) szerokorzędowy, 3) pasowy, b) siew punktowy: 4) wąskorzędowy,
5) szerokorzędowy, 6) gniazdowy c) siew rzutowy: 7) rozmieszczenie rzeczywiste, 8) rozmieszczenie
teoretyczne, 9) rzędowo-rzutowy [6, s. 283]

Najbardziej rozpowszechniony jest siew rzędowy. W ten sposób wysiewa się: zboża,

rośliny strączkowe, pastewne motylkowe i niemotylkowe, a także większość roślin
przemysłowych. Również w sposób rzędowy uprawia się okopowe rośliny korzeniowe.
Podczas siewu rzędowego nasiona umieszcza się w prostych, równoległych do siebie
i oddalonych w jednakowych odległościach rzędach, na określonej głębokości. Zmiana ilości
roślin na jednostce powierzchni w tego rodzaju siewie, następuje poprzez zmianę ich
zagęszczenia w rzędzie. Szerokość międzyrzędzi mieści się w zakresie od 0,08 do 0,80 m.
W uprawie zbóż stosuje się siew o rozstawie rzędów z zakresu od 0,13 do 0,20 m. W uprawie
roślin okopowych, w celu umożliwienia upraw międzyrzędowych stosuje się rozstaw
szerokorzędowy.

Siew rzędowo-pasowy jest modyfikacją siewu rzędowego. Stosuje się wówczas

przemiennie dwie szerokości międzyrzędzi, dzięki czemu dwa lub trzy zbliżone do siebie
rzędy tworzą pas oddzielony od pozostałych szerokim międzyrzędziem. Taki sposób uprawy
umożliwia wykonywanie

mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych w szerokich

międzyrzędziach. Ten rodzaj uprawy stosuje się zamiast upraw szerokorzędowych tylko

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

wtedy, gdy roślinom wystarczy uprawa pielęgnacyjna tylko z jednej strony i jednocześnie
mniejsza powierzchnia życiowa.

Siew punktowy polega na precyzyjnym rozmieszczeniu nasion w określonej rozstawie

i określonej odległości w rzędach. Stosuje się go przy uprawie roślin wymagających dużej
przestrzeni życiowej, takich jak na przykład buraki cukrowe. Wysiewając specjalnie
spreparowane nasiona buraków cukrowych (ziarna otoczkowane), unika się zabiegów
przecinki i przerywki w celu uzyskania właściwej rozstawy. Siew punktowy jest również
często praktykowany przy uprawie kukurydzy na ziarno lub kiszonkę. Ten rodzaj siewu
wymaga materiału siewnego o wysokiej wartości użytkowej.

Siew gniazdowy jest wariantem siewu punktowego. W tym przypadku w określonych

odstępach w rzędzie umieszcza się nie jedno, lecz dwa lub trzy nasiona. Ten rodzaj siewu
stosuje się w uprawie niektórych warzyw (dynia, ogórki).

Siew rzutowy, dawniej stosowany powszechnie, obecnie używa się jedynie na

niewielkich areałach.

Wymagania agrotechniczne stawiane siewnikom

Obok odpowiedniego przygotowania roli, siew jest podstawowym warunkiem

prawidłowego wzrostu i rozwoju uprawianych roślin. Jego celem jest optymalne
rozmieszczenie nasion w glebie, w najkorzystniejszym dla danej rośliny terminie
agrotechnicznym. Nasiona powinny być rozmieszczone równomiernie, z zachowaniem
odpowiednich odległości w rzędzie, a także między rzędami, oraz na odpowiedniej
głębokości. Równomierny wysiew nasion na całym polu, w efekcie ułatwi osiągnięcie
jednoczesnego rozwoju roślin, co z kolei pozwoli na skuteczne przeprowadzanie
dodatkowych zabiegów agrotechnicznych. Jest to również warunek jednoczesnego
osiągnięcia pełnej dojrzałości przez wszystkie rośliny. Spełnienie tego warunku jest
szczególnie istotne podczas zbioru plonów. Umieszczenie nasion podczas siewu na
odpowiedniej głębokości, nie tylko zapewni im dostarczanie składników pokarmowych
i wody, ale także zabezpieczy je przed wyjadaniem przez ptaki.

Wymagania agrotechniczne, jakie stawia się siewnikom, wynikają wprost ze

sformułowanych wyżej warunków, jakim powinien odpowiadać prawidłowy siew. Siewniki
rzędowe i ich podzespoły powinny zapewnić siew równomierny, a zespoły wysiewające nie
mogą w żadnym razie podczas tego zabiegu uszkadzać nasion. Jednocześnie konstrukcja
zespołów wysiewających powinna umożliwić wysiew nasion o różnej wielkości. Nasiona
powinny być umieszczane przez siewnik na jednakowej głębokości, odpowiedniej dla danego
rodzaju rośliny. Rzędy powinny zachowywać prostoliniowość i ustaloną wcześniej szerokość
międzyrzędzi. Konstrukcja siewnika powinna umożliwiać zmianę zarówno szerokości między
rzędami, gęstości wysiewanych nasion w rzędzie, jak i głębokości siewu. Ilość wysiewanych
nasion powinna być regulowana łatwo, a ustalone parametry pracy zespołów roboczych, nie
mogą podczas siewu ulegać zmianie. Warunek ten musi być spełniony zarówno przy
wstrząsach siewnika, występujących podczas przemieszczania się na polu, jak i przy pracy
agregatu na zboczach. Budowa skrzyni nasiennej powinna umożliwiać łatwe jej napełnianie
ziarnem. Opróżnianie skrzyni z nasion pozostałych po siewie również nie powinno nastręczać
trudności.

Łączne spełnienie, wyżej opisanych wymagań ma duży wpływ na jakość i ilość plonów,

gdyż przy odpowiedniej wilgotności i temperaturze gleby, nasiona prawidłowo zasiane będą
kiełkować i wschodzić jednocześnie. Stopień zagęszczenia nasion na polu powinien
odpowiadać wymaganiom prawidłowego rozwoju zasianych roślin. Siew zbyt rzadki
spowoduje brak optymalnego wykorzystania gleby i ułatwi rozwój chwastów, natomiast siew
zbyt gęsty, spowoduje słabą wegetację roślin i w efekcie również doprowadzi do strat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Klasyfikacja siewników

Siewniki polowe ze względu na sposób pracy, można podzielić na dwie zasadnicze

grupy: siewniki rzutowe i siewniki rzędowe.

Rys. 2. Klasyfikacja siewników [opracowanie własne]

We współczesnym rolnictwie istotne znaczenie osiągnęły jedynie siewniki rzędowe. Wśród
tych maszyn wyróżnia się siewniki: uniwersalne, kombinowane i punktowe.

Rzędowe siewniki uniwersalne są wykorzystywane do siewu nasion zbóż, rzepaku,

a także nasion drobnych (traw, maku) i grubych (motylkowych grubonasiennych, buraków
cukrowych i pastewnych itp.). Rzędowe siewniki punktowe służą do precyzyjnego siewu
spreparowanych nasion buraków cukrowych i pastewnych, a także do siewu grochu,
słonecznika i niektórych warzyw. Siewniki kombinowane służą do jednoczesnego wysiewu
zbóż lub nasion roślin przemysłowych, wspólnie z nawozami mineralnymi. Takie siewniki
posiadają w tym celu obok skrzyni na nasiona, również skrzynię na nawóz mineralny.

Budowa siewników rzędowych

Uniwersalne, rzędowe siewniki zbożowe zbudowane są z następujących elementów:

skrzyni nasiennej z mieszadłem, znaczników, zespołów wysiewających, przewodów
nasiennych, redlic, spulchniaczy śladów kół ciągnika i zagarniaczy ze sprężystymi pacami.
Siewniki w zależności od ich wielkości są produkowane jako maszyny zawieszane lub
przyczepiane. Siewniki zawieszane agregatuje się z ciągnikiem przy pomocy trzypunktowego
układu zawieszenia. Podczas pracy, siewnik opiera się na dwóch kołach jezdnych. Od tych
kół są napędzane wszystkie ruchome zespoły robocze, w tym wałek wysiewający i mieszadło.
Prawidłowe prowadzenie siewnika po polu (bez omijaków) umożliwiają zamontowane na nim
znaczniki. Właściwie wyregulowane znaczniki, znacząc bruzdę na powierzchni pola
wytyczają ślad dla przedniego koła. Tym śladem operator będzie prowadził przednie koło
ciągnika, po wykonaniu nawrotu. Znaczniki są przestawiane ręcznie przy każdym nawrocie.
W siewnikach o większych szerokościach roboczych, pracą znaczników steruje się przy

rzędowe

rzutowe

SIEWNIKI POLOWE

mechaniczne

pneumatyczne

kołeczkowe

roweczkowe

uniwersalne

punktowe

podciśnieniowe

nadciśnieniowe

kombinowane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

pomocy hydrauliki zewnętrznej ciągnika. Specjalny mechanizm podczas opuszczania jednego
znacznika, powoduje w tym samym czasie unoszenie drugiego. Na czas transportu obydwa
znaczniki powinny być uniesione do góry i odpowiednio zabezpieczone przed opadnięciem.
Agregaty zaawansowane technologicznie podczas precyzyjnego prowadzenia maszyn po polu
korzystają z systemów jazdy równoległej wspieranej technologią GPS.

Rys. 3. Siewnik uniwersalny zawieszany S043: 1) skrzynia nasienna, 2) zespoły wysiewające, 3) przewody

nasienne, 4) redlice, 5) koła jezdne, 6) znaczniki [9, s. 97]

Skrzynia nasienna siewnika posiada zawiasowo umocowana pokrywę. Wewnątrz skrzyni

znajduje się pływak, który jest połączony ze wskaźnikiem umieszczonym na zewnątrz. Po
napełnieniu skrzyni ziarnem, pływak powinien znajdować się na powierzchni nasion.
W miarę opróżniania skrzyni z nasion, wskaźnik informuje operatora o ilości pozostałego
materiału siewnego. W niektórych siewnikach w tym celu montuje się w skrzyniach
nasiennych pojemnościowe czujniki elektryczne. W skrzyni nasiennej znajduje się obrotowe
mieszadło, którego zadaniem jest równomierne dostarczanie ziarna do zespołów
wysiewających.

Rys. 4. Zespół wysiewający woreczkowy: a) gniazdo wysiewające, b) regulacja ilości wysiewu, 1) wałek

z roweczkami, 2) wałek gładki, 3) wał napędowy, 4) gniazdo zespołu wysiewającego, 5) przesuwka,
6) pierścień ustalający, 7) prowadnica, 8) dźwignia regulacji ilości wysiewu, 9) dźwignia regulacji
położenia den [5, s. 137]

Zespoły wysiewające są umieszczone tuż pod dnem skrzyni nasiennej. W siewnikach

uniwersalnych stosuje się dwa typy zespołów wysiewających: roweczkowy lub kołeczkowy.
Obecnie siewniki z zespołami roweczkowymi zostały zdecydowanie wyparte przez siewniki
z zespołami

kołeczkowymi.

Główna

różnica

między

zespołami

roweczkowymi

i kołeczkowymi polega na sposobie regulowania ilości wysiewanych nasion. W zespołach
roweczkowych, o ilości wysiewanych nasion decyduje szerokość czynna wałeczka
z roweczkami. Zmieniając położenie centralnej dźwigni regulacyjnej 8 (Rys. 4), można
jednocześnie zwiększać (lub zmniejszać) szerokość czynną roweczków we wszystkich
zespołach wysiewających. Dzięki temu ilość wysiewanych nasion w rzędach ulega
odpowiednio zwiększeniu lub zmniejszeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

W porównaniu z zespołami roweczkowymi, siewniki z kołeczkowymi zespołami

wysiewającymi, umożliwiają dokładniejszą regulację wysiewu. Siewniki te poprzez
wyposażenie ich w wymienne wałki wysiewające, posiadają także lepsze rozwiązania
w dziedzinie przystosowania maszyn do wysiewu nasion drobnych, średnich lub grubych
(Rys. 5 b,c,d).

Rys. 5. Przyrząd wysiewający kołeczkowy: a) kołeczkowy zespół wysiewający b) wałek kołeczkowy do

wysiewu nasion zbożowych, c) wymienny wałek zębaty do wysiewu nasion drobnych, c) wymienny
wałek łopatkowy do wysiewu nasion grubych, 1) skrzynia nasienna, 2) mieszadło, 3) wałek kołeczkowy
9wysiewający, 4) denko nastawialne, 5) sprężyna dociskająca denko, 6) śruba do regulacji położenia
denka (szczeliny roboczej) 7) zasuwka regulacyjna [5, s. 138]

Wymienne wałki wysiewające mogą być zaopatrzone w kołeczki (do siewu zbóż), ząbki

(do siewu nasion drobnych) lub łopatki (do siewu nasion grubych). Kołeczkowe zespoły
wysiewające są umieszczone na wspólnym wałku. Zespoły obracając się podczas siewu,
wygarniają ziarno ze skrzyni, wprost do przewodów nasiennych. Zmieniając prędkość
obrotową wałka wysiewającego w stosunku do prędkości obrotowej napędzającego koła
jezdnego, mamy możliwość wpływu na zmianę ilości wysianego ziarna na polu.

Rys. 6. Elementy dwudzielnego kołeczkowego zespołu wysiewającego siewnika S043/3B „Poznaniak 6”:

1) kółko wysiewające do nasion drobnych (wąskie), 2) kółko wysiewające do nasion zbóż (szerokie),
3) zabierak, 4) podkładka specjalna, 5) popychacz, 7) wałek wysiewający [instrukcja obsługi siewnika
POLONEZ Rolmasz Kutno]

W nowszych konstrukcjach siewników, zamiast wymiennych zespołów wysiewających

stosowane są uniwersalne, sprzęgnięte ze sobą zespoły kółek wysiewających. Są one
zamontowane na wałku wysiewającym na stałe. Dzięki takiemu rozwiązaniu eliminuje się
pracochłonną czynność demontażu całego wałka wysiewającego i wymiany zespołów
wysiewających do siewu odpowiedniego rodzaju nasion. Znane są rozwiązania
z dwudzielnymi (Rys. 6) i trójdzielnymi kołeczkowymi zespołami wysiewającymi.

Przy wysiewie zbóż, obie części zespołu wysiewającego są ze sobą sprzęgnięte przy

pomocy zabieraka 3. W takim przypadku obracają się one wspólnie. Przy wysiewie nasion
drobnych obraca się tylko wałek wąski, natomiast wałek szerszy pozostaje w gnieździe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

wysiewającym unieruchomiony. Operacji sprzęgania lub rozłączania zespołu kołeczkowego
dwudzielnego dokonuje się specjalnym popychaczem 5, zmieniając położenie zabieraka.

Pod każdym zespołem wysiewającym jest umieszczone sprężynujące denko 3 (Rys. 7).

Denka są umocowane na wspólnym wałku. Taka konstrukcja pozwala w sposób jednoczesny
zmieniać szczelinę pomiędzy zespołami wysiewającymi, a poszczególnymi denkami.
W przypadku wysiewu nasion drobnych ustawia się szczelinę wąską. Przy wysiewie nasion
grubych należy ją zwiększyć. W przypadku dostania się do gniazda wysiewającego twardego
przedmiotu o dużych wymiarach, sprężynujące denko w pewnym stopniu zabezpiecza
kołeczkowy zespół wysiewający przed zniszczeniem.

Rys. 7. Sprawdzenie den nastawnych: 1) wzornik, 2) śruba regulacyjna, 3) denko nastawne [instrukcja obsługi

siewnika POLONEZ Rolmasz Kutno]

W celu precyzyjnego ustawienia jednakowej szczeliny denek dla poszczególnych

zespołów wysiewających, należy zastosować specjalny do tego celu wzornik (Rys. 7).
Wielkość tej szczeliny ustala się osobno dla każdego zespołu wysiewającego śrubą
regulacyjną 2. W siewniku z zespołami kołeczkowymi istnieje dodatkowo możliwość
regulowania szczelin dolotowych do poszczególnych gniazd wysiewających. Dokonuje się
tego specjalnymi zastawkami regulacyjnymi.

Napęd wałków wysiewających jest uzyskiwany od kół jezdnych, przez przekładnię

łańcuchową i skrzynkę przekładniową. W ten sposób wysiew nasion jest powiązany
bezpośrednio z ruchem postępowym agregatu po polu. Istnieją różne mechanizmy zmiany
prędkości obrotowej wałków wysiewających. Dawniej do tego celu używano stopniowych
przekładni napędowych z kompletem kół zębatych (Rys. 8), (przekładnia Nortona).

Kombinacja wyboru współpracy różnych kół zębatych dawała w efekcie 18 lub 24

(w zależności od konstrukcji) przełożeń, uzyskiwanych przy pomocy dwóch dźwigni. Różne
ustawienia kół w łańcuchowej przekładni bocznej dodatkowo zwielokrotniało możliwość
uzyskiwania różnych prędkości obrotowych wałka wysiewającego do 54 lub 72 różnych
wartości.

Rys. 8. Wielostopniowa przekładnia Nortona do napędu kołeczkowych zespołów wysiewających [5, s.139]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Współcześnie produkowane siewniki wyposaża się w bezstopniowe przekładnie,

pozwalające w prosty sposób uzyskać prędkości obrotowe wałka wysiewającego w znacznie
większym zakresie. Niekiedy specjalna konstrukcja przekładni zabezpiecza przed
niepotrzebnym obracaniem się zespołów wysiewających, np. podczas przypadkowego
cofnięcia się siewnika.

Rys. 9. Układ napędowy siewnika z przekładnią bezstopniową: a) układ przeniesienia napędu od kół siewnika,

b) udowa przekładni 1) koło jezdne, 2) łańcuch, 3) wałek wejściowy, 4) mimośród, 5) dźwignia,
6) sprzęgło jednokierunkowe, 7) wałek wyjściowy skrzyni, 8) sprężyna, 9) prowadnica, 10) dźwignia
nastawcza ilości wysiewu, 11) łańcuch, 12) korba do ustalenia ilości wysiewu [9, s. 99]

Bywają również i takie konstrukcje siewników, w których wałki wysiewające napędzane

są silniczkami elektrycznymi.

Nasiona wygarniane przez zespoły kołeczkowe wpadają do przewodów nasiennych. Ich

zadaniem jest doprowadzenie nasion do redlic. Najpowszechniej stosuje się teleskopowe
przewody nasienne, których budowa umożliwia w razie potrzeby zmianę ich długości. Dolne
końce przewodów nasiennych przymocowane są do poszczególnych redlic.

Redlice są podzespołami siewnika, odpowiedzialnymi za wykonanie w glebie rowka,

w którym umieszczone będą nasiona. Redlice mogą być płozowe, radełkowe lub talerzowe.
Zmieniając siłę docisku redlic do powierzchni ziemi możemy zmienić głębokość siewu.

Rys. 10. Redlice siewnika: a) budowa redlicy płozowej, b) stopka zabezpieczająca, 1) redlica, dźwignia redlicy,

3) stopka zabezpieczająca, 4) przewód nasienny, 5) belka redliczna siewnika [9, s. 97]

W zależności od konstrukcji siewnika, można tego dokonać napinając sprężyny lub

zawieszając na dźwigni 2 (Rys. 10) obciążniki. Redlice w celu zabezpieczenia przed
przypadkowym zapchaniem, wyposażone są zamocowane wahadłowo stopki 3. Redlice
mogłyby się zapchać podczas opuszczania siewnika w położenie robocze, lub podczas
przypadkowego cofnięcia się agregatu. Uniwersalne siewniki zawieszane mają szerokość
roboczą do 3 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Regulacje siewników rzędowych z kołeczkowymi zespołami wysiewającymi

Podstawową regulacją w siewnikach jest ustalenie ilości wysiewanych nasion na

jednostkę powierzchni. Wielkość nastaw będzie się zmieniać w zależności od rodzaju
wysiewanych nasion. Zawsze przy regulowaniu ilości wysiewu należy: ustalić odpowiednią
prędkość obrotową wałków wysiewających, położenie dźwigni denek oraz położenie
zastawek na skrzyni nasiennej. Producenci poszczególnych siewników, w instrukcjach
obsługi swoich maszyn publikują dokładne wskazania regulacyjne dla poszczególnych
rodzajów nasion. Są one umieszczone w tabeli wysiewu.

Poza ustaleniem ilości wysiewu, w siewnikach ustawia się odpowiedni rozstaw redlic.

Służy do tego celu specjalna listwa z zaznaczonymi różnymi rozstawami. Głębokość siewu
w zależności od konstrukcji siewnika, można ustalać poprzez mocowanie na dźwigniach
redlic obciążników, napinając sprężyny dociskające redlice do roli lub zmieniając ten nacisk
hydraulicznie.

Sprawdzenie ilości wysiewu

Ponieważ ziarno nawet tego samego gatunku nie jest jednakowe, co do jego wielkości

i ciężaru, informacje zawarte przez producentów siewników w tabelach wysiewu należy
traktować jako dane orientacyjne. Aby uzyskać dokładną, odpowiednią dla danego gatunku
i odmiany ilość wysiewu na hektar, należy bezwzględnie przeprowadzić sprawdzenie
wstępnych regulacji, podczas tzw. próby kręconej. Do tego celu niezbędny jest: siewnik,
waga, instrukcja obsługi siewnika oraz ziarno, które mamy zamiar wysiewać. Aby
przeprowadzić próbę kręconą, należy wykonać następujące czynności:

−

wstępnie wyregulować ilość wysiewu, zgodnie ze wskazaniami z tabeli wysiewu,

−

napełnić skrzynię ziarnem,

−

opuścić rynienki pomiarowe tak, by ziarno z zespołów wysiewających wpadało do nich,

−

założyć korbę na wałek skrzyni przekładniowej,

−

wysiewać nasiona do rynny, wykonując ściśle określoną ilość obrotów korbą,

−

zważyć wysiane nasiona,

−

porównać wyniki wysiewu rzeczywistego, ze wskazaniami z tabeli nastaw,

−

w przypadku wyniku nie spełniającego oczekiwania, przeprowadzić korektę nastaw,

−

próbę należy prowadzić do osiągnięcia pożądanych wyników,

−

po wykonaniu próby, należy przywrócić pierwotne położenie rynienek pomiarowych.
Jeżeli nie wiemy, ile razy należy obrócić korbą, aby wysiać ziarno na określonej

powierzchni, należy samodzielnie zmierzyć obwód koła jezdnego oraz szerokość roboczą
siewnika. Dysponując tymi wielkościami należy określić ilość obrotów koła siewnika w celu
wysiania ziarna na określonej powierzchni.

Regulacja i obliczanie długości znaczników

Znaczniki w siewniku rzędowym powinny być ustawione w ten sposób, aby odstęp

pomiędzy sąsiednimi pasami siewnymi przy kolejnych przejazdach siewnika, odpowiadał
szerokości międzyrzędzia. W zależności od typu siewnika sterowanie znacznikami odbywać
się ręcznie przy pomocy linek, lub hydraulicznie z wykorzystaniem hydrauliki zewnętrznej
ciągnika. Pasem siewnym nazywa się odległość między skrajnymi redlicami. Jest on równy
szerokości roboczej siewnika, pomniejszonej o szerokość jednego międzyrzędzia. Wysięg
znacznika lewego i prawego oblicza się według następujących wzorów:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

S

s

- t

Z = –––––– + d [m]

2

S

s

= S

r

– d [m]

S

r

= n ž d [m]

gdzie:
Z – długość wysięgu znacznika lewego lub prawego, [m],
S

s

– odległość między skrajnymi redlicami [m],

t – rozstaw kół przednich ciągnika [m],
d – szerokość międzyrzędzia [m],
S

r

– szerokość robocza siewnika [m],

n – ilość redlic używanych w czasie siewu.

Rys. 11. Wyznaczanie długości znaczników

[instrukcja obsługi siewnika POLONEZ Rolmasz Kutno]

Obsługa siewników rzędowych

W celu prawidłowego wykonania siewu należy przestrzegać następujących zasad:

−

sprawdzić, czy nie poluzowały się połączenia śrubowe,

−

nasmarować siewnik zgodnie z instrukcją,

−

sprawdzić stan opon, w razie potrzeby uzupełnić powietrze,

−

sprawdzić położenie den nastawnych,

−

sprawdzić napięcie łańcuchów w przekładniach,

−

sprawdzić, czy dopływ nasion do czynnych przyrządów wysiewających jest otwarty, a do
nieczynnych zamknięty,

−

sprawdzić, czy dźwignie ustawione są tak, jak ustalono podczas próby kręconej,

−

na uwrociach siewnik podnosić do góry,

−

w razie potrzeby uzupełniać zapas ziarna w skrzyni nasiennej,

−

nie przekraczać zalecanej maksymalnej prędkości roboczej,

−

po każdym uwrociu przerzucić znaczniki,

−

w celu zapobiegnięcia zapychania redlic, opuszczać siewnik jadąc agregatem do przodu,

−

w pierwszej kolejności należy obsiać pasy na uwrociach,

−

nie wolno cofać ciągnikiem z opuszczonym w położenie robocze siewnikiem.

Technologiczne ścieżki przejazdowe

Uzyskiwanie wysokich plonów jest uwarunkowane nie tylko dobrą jakością materiału

siewnego, odpowiednią uprawą pola i właściwą techniką siewu, ale także agrotechnicznymi
zabiegami pielęgnacyjnymi, wykonywanymi w czasie wegetacji roślin. Szczególnie istotne
jest pogłówne nawożenie rośli (tzw. dokarmianie) i ich chemiczna ochrona. Zabiegi te
powinno się wykonywać od fazy strzelania w źdźbło, do kwitnienia roślin. W tym celu,
wskazane jest stosowanie na polu ścieżek technologicznych. Ich obecność nie tylko

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

umożliwia wykonanie dodatkowych zabiegów agrotechnicznych, ale także zapewnia ich dużą
dokładność. Uniwersalne siewniki rzędowe są wyposażone w mechanizmy umożliwiające
łatwe zakładanie ścieżek technologicznych. Przy ich ustalaniu, należy zawsze wziąć pod
uwagę szerokość roboczą siewnika i opryskiwacza. W siewniku „Polonez 3ME” sterowanie
elementami

odpowiedzialnymi

za

wysiew

nasion

podczas

wytyczania

ścieżek

technologicznych odbywa się poprzez układ elektryczny. Operator poprzez uruchamianie
elektrosiłownika ma możliwość włączania i wyłączania odpowiednich kółek wysiewających.
Bywają również takie siewniki, w których sterowanie mechanizmem powstawania ścieżek
technologicznych odbywa się automatycznie.

Inne konstrukcje uniwersalnych siewników zbożowych.

Szerokość robocza siewników przyczepianych może dochodzić do 4,5 m. W takim

przypadku z uwagi na tak dużą szerokość roboczą, transport siewnika na pole odbywa się
w ustawieniu wzdłużnym, przy wykorzystaniu dodatkowych kół transportowych (Rys.12).

Rys. 12. Siewnik przyczepiany S052: a) położenie robocze, b) położenie transportowe [9, s. 101]

Przestawienie w pozycję roboczą odbywa się przy pomocy hydrauliki zewnętrznej

ciągnika. Siewniki mogą być dodatkowo wyposażone w systemy informujące operatora
o nieprawidłowej pracy wałka wysiewającego, o ilości zboża w skrzyni nasiennej, a także
o wielkości obsianej powierzchni.

Siewniki o jeszcze większych szerokościach roboczych buduje się już jako maszyny

mechaniczno-pneumatyczne. W tym przypadku szerokość robocza dochodzi do 6 m.
(Rys. 13). Siewniki zbudowane są ze skrzyni nasiennej (ustawionej wzdłuż osi ciągnika),
znaczników, układu jezdnego napędzającego kołeczkowe zespoły wysiewające, redlic
przymocowanych do składanych belek polowych, pneumatycznych przewodów nasiennych
i wentylatora.

Wentylator

wytwarza

podmuch

powietrza,

który

rozdzielony

do

poszczególnych przewodów pneumatycznych transportuje ziarno od zespołów wysiewających
do redlic.

Siewniki powyższe są także wyposażone w mechanizmy umożliwiające tworzenie

ścieżek przejazdowych. W tym celu określone redlice są okresowo wyłączane z pracy.
Niektóre firmy produkują siewniki w pełni pneumatyczne. W tych maszynach strumień
powietrza nie tylko służy do transportu ziarna w przewodach nasiennych, ale także jest
odpowiedzialny za ich dawkowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Siewniki kombinowane są wyposażone w podwójną skrzynię: nasienną i nawozową. Przy

pomocy maszyn tego rodzaju, można wysiewać nasiona z równoczesnym siewem
granulowanych nawozów mineralnych. Można także przeprowadzić jednoczesny siew dwóch
rodzajów nasion, bez konieczności ich uprzedniego mieszania.

Rys. 13. Siewnik mechaniczno-pneumatyczny S061 [9, s. 104]

Niektórzy producenci oprócz samodzielnych maszyn, oferują także siewniki

przeznaczone do nabudowania na agregaty doprawiające pole. Przykładem takiej maszyny
może być siewnik S 103 Jest to siewnik mechaniczno-pneumatyczny nabudowany na bronę
wykorzystywany głównie w zestawie uprawowo – siewnym.

Sterowniki elektroniczne w siewnikach

Do obsługi zaawansowanych technologicznie siewników używa się wielofunkcyjnych

urządzeń elektronicznych. Umożliwiają one pełną kontrolę nad przeprowadzanym zabiegiem.
Operator na wyświetlaczu otrzymuje na bieżąco informacje o prędkości roboczej agregatu,
dawce ziarna na hektar, powierzchni wysiewu (zarówno częściowej, jak i całkowitej), a także
o pracy elementów wysiewających. Niekiedy urządzenia są wyposażone w alarmy wizualne
i dźwiękowe. Dotyczyć mogą one następujących zdarzeń: braku ziarna w skrzyni nasiennej,
początku wyznaczania ścieżek technologicznych, anomalii prędkości obrotowej aparatów
wysiewających.

Posiadając siewnik wyposażony w sterownik elektroniczny, upraszcza się też przebieg próby

kręconej. Wystarczy wówczas wpisać do urządzenia wagę zebranego podczas próby kręconej
ziarna i żądaną dawkę wysiewu na hektar. Urządzenie w sposób automatyczny ustawi dźwignię
dawki na skali przekładni bezstopniowej w odpowiedniej pozycji. W czasie siewu, w celu
chwilowego zwiększenia gęstości wysiewu (np. na cięższych glebach) może nastąpić
natychmiastowa zmiana dawki o 10%. Urządzenia ułatwiają także wyłączanie z siewu
odpowiednich gniazd wysiewających w celu prawidłowego wyznaczania ścieżek
technologicznych. Dokonuje się to na podstawie automatycznie zliczanych przejazdów,
w oparciu o informację hydraulicznego przerzucania znaczników.

Technologia GPS

We współczesnym rolnictwie coraz częściej korzysta się z zaawansowanych technologii

informatycznych i satelitarnych. Między innymi powstają systemy wspomagania jazdy
równoległej, korzystające z sygnałów wysyłanych przez satelity (system GreenStar firmy
John Deere, FieldStar firmy AGCO, Outback frimy Agrocom). Są one wykorzystywane
w tzw, precyzyjnym rolnictwie. W przypadku siewników, dzięki wykorzystaniu tych
systemów można zrezygnować z używania tradycyjnych znaczników. Mimo tego i tak pole
będzie zasiane bez nakładających się przejazdów, czy omijaków. Agregat wyposażony
w system jazdy równoległej może efektywnie pracować nawet w podczas mgły lub w nocy.
W celu doprecyzowania sygnałów satelitarnych, współpracują z nimi specjalne naziemne
anteny dGPS, które przesyłają sygnały do ciągnika. Możliwa jest praca w systemie
półautomatycznym, gdy kierowca musi sam dokonywać korekty jazdy, lub też w trybie
w pełni zautomatyzowanym (AutoTrac), kiedy ciągnik odnajduje właściwą drogę bez pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

operatora. Wówczas elektroniczny sterownik bezpośrednio steruje pracą układu
kierowniczego.

Praca na polu rozpoczyna się poprzez wytyczenie pierwszego toru jazdy. Na pole można

wjechać w dowolnym miejscu. Przed rozpoczęciem pracy do pamięci komputera należy
wprowadzić szerokość roboczą agregatu. Podczas pierwszego przejazdu należy wprowadzić
dwa wybrane punkty pokonywane na skraju pola, najpierw pkt A, a następnie po przejechaniu
całego pola pkt B (Rys. 13 a). W ten sposób zostaje zapamiętana linia bazowa. Każdy
następny przejazd będzie przebiegał równolegle do zapamiętanego toru jazdy. Kolejne linie
jazdy są pokazywana na ekranie monitora w ciągniku (Rys 13 b)

Rys. 14. System GreenStar firmy John Debre: a) wytyczenie pierwszego przejazdu między pkt A i B, b) monitor

GreenStar [katalog firmy John DEERE]

W przypadku jazdy po łuku, system automatycznie zapamiętuje 50 punktów w ciągu

minuty. Odległość między pasami będzie zawsze wielokrotnością szerokości roboczej
agregatu. System również automatycznie wytyczy linię rozpoczęcia nawrotów. Kąt skrętu
podczas nawrotów także będzie dokładnie określony. Kiedy AutoTrac jest włączony układ
kierowniczy agregatu jest sterowany całkowicie automatycznie, bez ingerencji kierowcy.
Dokładność wytyczenia toru jazdy przy kolejnych przejazdach wynosi 0,10 m. W praktyce
przy pewnej wprawie można osiągnąć jeszcze większą dokładność, bo aż do 0,05 m. Program
pozwala na utrzymanie dokładnego toru jazdy nawet podczas pracy w terenie pagórkowatym.

System można bezproblemowo montować na różnych maszynach. Z powodzeniem

wykorzystuje się go przy uprawie i doprawianiu pola, podczas siewu, nawożenia, przy
opryskach, czy kombajnowym zbiorze plonów.

Budowa, działanie, obsługa i regulacje siewników punktowych

Wymagania agrotechniczne, jakie stawia się siewnikom punktowym, są podobne do

wymagań stawianych siewnikom uniwersalnym. Dodatkowym parametrem w przypadku
maszyn do siewu precyzyjnego, jest konieczność uzyskania jednakowych odległości między
wysianymi nasionami w rzędzie. Siewniki punktowe stosuje się najczęściej do siewu
jednokiełkowych nasion buraków cukrowych oraz kukurydzy. Głębokość siewu nasion
buraków cukrowych powinna wynosić od 0,015 do 0,04 m, natomiast w przypadku nasion
kukurydzy od 0,05 do 0,08 m.

Siewniki punktowe składają się z ramy, zawieszanej na trzypunktowym układzie

zawieszenia ciągnika, do której są przymocowane poszczególne sekcje robocze. Każda
z sekcji posiada własny zbiornik na ziarno o pojemności od 8 do 16 dm

3

oraz zespół

wysiewający. Ponieważ elementy te znajdują się tuż nad redlicą, nie potrzebny jest w tym
przypadku przewód nasienny. Nasiona osuwając się w zbiorniku w kierunku dna, trafiają do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

komórek w tarczy. Komórki te znajdują się na jej obwodzie. Wielkość komórek powinna
odpowiadać wielkości wysiewanych nasion. Obracająca się w płaszczyźnie pionowej tarcza
przenosi nasiona i wyrzuca je do wykonanej przez redlicę bruzdy. W przecięciu tarczy
wysiewającej, w jej dolnej części jest umieszczony wyrzutnik. Zapewnia on opuszczenie
przez nasiona komórek w tarczy nawet wówczas, gdyby doszło do ich zaklinowania. Oprócz
tarczy wysiewającej i zbiornika w skład każdej sekcji roboczej wchodzi usuwający większe
bryły ziemi zgarniak, redlica, rolka ugniatająca i kółko zagarniające.

Rys. 15. Siewnik punktowy mechaniczny S041: a) budowa sekcji roboczej, b) zasada działania zespołu

wysiewającego z tarczą komórkową, c) siewnik z nabudowanym opryskiwaczem pasowym
1) spychacz, 2) koło podporowe, 3) redlica, 4) tarcza komórkowa, 5) rolka odrzucająca, 6) zbiornik,
7) wyrzutnik, 8) rolka ugniatająca, 9) kółko zagarniające, 10) dysza opryskiwacza, 11) koła
podpierające zespół wysiewający, 12) przekładnie łańcuchowe, 13) rama główna siewnika, 14) cięgło
przerzutnika znaczników, 15) przerzutnik znaczników, 16) zbiornik opryskiwacza [9, s. 107]

Odstępy nasion w rzędzie zależą od ustawienia przekładni łańcuchowej i mogą być

zmieniane w zakresie od 0,06 do 0,18 m. W przypadku wysiewu nasion kukurydzy, siewnik
powinien umożliwić regulowanie odległości w rzędzie w jeszcze większym zakresie,
a mianowicie od 0,08 do 0,40 m. Napęd na zespoły wysiewające jest przenoszony od kół
podporowych siewnika, przez przekładnię łańcuchową i koła zębate, na tarczę wysiewającą.
Dodatkowo jest także napędzana rolka odrzucającą. Jest ona usytuowana w zbiorniku, a jej
zadaniem jest współpraca z tarczą wysiewającą. Rolka powinna zagwarantować obecność
tylko jednego nasionka w pojedynczej komórce tarczy. Zmianę prędkości obrotowej tarcz
wysiewających uzyskuje się poprzez wymienne koła łańcuchowe.

Niekiedy na siewniki punktowe bywają nabudowywane opryskiwacze. Służą one do

wykonania w czasie siewu jednoczesnego pasowego oprysku. Bywają również siewniki
precyzyjne wyposażone w dodatkowe zbiorniki do wysiewu nawozu sztucznego. Nawóz
wysiany w pobliżu nasion stanowi tzw. nawożenie startowe. Zastosowanie wymiennych tarcz
wysiewających zwiększa możliwość wysiewu nasion innych roślin np. słonecznika lub
niektórych warzyw. Minimalna szerokość międzyrzędzi w siewnikach punktowych wynosi
około 0,30 m. Poprzez przesuwanie, a nawet zdejmowanie w razie potrzeby niektórych sekcji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

szerokość ta może zostać zwiększona do 1,20 m. Oprócz wyżej opisanego przyrządu
wysiewającego z pionową tarczą, istnieją również inne rozwiązania służące do precyzyjnego
wysiewu nasion. Są to m.in. zespoły chwytakowe, z taśmą perforowaną, czerpakowe
z ukośnie lub poziomo usytuowaną tarczą wysiewającą.

Siewniki punktowe z pneumatycznymi zespołami wysiewającymi różnią się zasadą pracy

od siewników z mechanicznymi zespołami. Posiadają one również tarczę z komórkami, ale do
otworków nasiona przysysają się pod wpływem podciśnienia wytworzonego przez
wentylator. Specjalne zgarniacze nie pozwalają na to, by do jednego otworu przyssało się
więcej niż jedno nasionko. Przyssane nasiona są przenoszone do miejsca, w którym komórki
tarczy łączą się z ciśnieniem atmosferycznym. Tam następuje odpadnięcie pod własnym
ciężarem nasion od tarczy. Wpadają one na dno bruzdy wykonanej przez redlicę. Gęstość
wysiewu, czyli zmianę odległości nasion w rzędzie reguluje się zmieniając przełożenie
przekładni zmieniającej prędkość obrotową tarcz wysiewających, lub stosując tarcze o innej
liczbie otworów.

Oprócz siewników precyzyjnych podciśnieniowych, są również produkowane

nadciśnieniowe. W tym przypadku pojedyncze nasiona są wdmuchiwane do wgłębień na
obwodzie tarczy wysiewającej. Nadmiar nasion zostaje strumieniem powietrza odrzucony.
Pojedyncze nasiona są dociskane do swoich gniazd ciśnieniem powietrza. Po przesunięciu się
obwodu tarczy poza komorę nadciśnieniową, przestaje działać siła wciskająca nasiona do
tarczy. Pod wpływem własnego ciężaru wpadają one do uformowanej redliny. Gęstość
wysiewu reguluje się podobnie jak w siewnikach podciśnieniowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje siewu?
2. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się siewnikom uniwersalnym?
3. Z jakich podzespołów jest zbudowany uniwersalny siewnik rzędowy?
4. W jaki sposób reguluje się ilość siewu w siewnikach uniwersalnych?
5. W jaki sposób zmienia się głębokość siewu w siewnikach rzędowych?
6. Jak jest zbudowany siewnik rzędowy pneumatyczny?
7. W jakim celu przeprowadza się próbę kręconą?
8. Do czego służą siewniki punktowe?
9. Z jakich podzespołów są zbudowane siewniki punktowe?
10. W jaki sposób zmienia się ilość wysiewu w siewnikach precyzyjnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz i wyreguluj długość znaczników zawieszanego siewnika uniwersalnego S 043

„Poznaniak 6”. Siew ma być wykonany 25 redlicami. Szerokość międzyrzędzi powinna
wynosić d=0,108 m. Rozstaw kół przednich ciągnika wynosi 1,35 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy (patrz: rozdz. 4.2 poradnika dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyregulować rozstaw międzyrzędzi,
4) obliczyć na podstawie danych, według wzorów długość znaczników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5) wyregulować przy pomocy kluczy monterskich długości znaczników w siewniku,
6) wyregulować długość linek w mechanizmie przerzutowym znaczników,
7) sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia na polu, podczas próby siewu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, siewnik uniwersalny S 043 „Poznaniak 6”,

−

instrukcje obsługi siewnika i ciągnika,

−

listwa do wyznaczania rozstawu redlic,

−

zestaw kluczy monterskich, taśma miernicza,

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wyreguluj zespoły robocze siewnika zawieszanego S 043 „Poznaniak” zakładając, że

masz zasiać pszenicę w rozstawie międzyrzędzi 0,108 m w ilości 200 kg/ha. Przeprowadź
próbę kręconą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy (patrz: rozdz. 4.2 poradnika dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać sposób przeprowadzenia próby kręconej,
4) wyregulować zespoły robocze korzystając z tabeli wysiewu dla siewnika „Poznaniak 6”,
5) sprawdzić regulację poprzez wykonanie próby kręconej,
6) sprawdzić praktycznie, czy regulacje są odpowiednie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, siewnik uniwersalny S 043 „Poznaniak 6”,

−

instrukcje obsługi siewnika i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

waga, ziarna pszenicy,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj obsługę techniczną siewnika punktowego. Przygotuj go do pracy. Należy

wysiać otoczkowane nasiona buraków cukrowych w odstępach w rzędzie co 0,09 m, na
głębokość 0,03 m, rozstaw rzędów 0,45 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy (patrz: rozdz. 4.2 poradnika dla ucznia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) nasmarować wszystkie punkty smarne, zgodnie z zaleceniami producenta,
4) sprawdzić napięcie łańcuchów w przekładniach łańcuchowych,
5) sprawdzić połączenia gwintowe,
6) sprawdzić stan kół jezdnych siewnika punktowego,
7) dobrać odpowiednie koła łańcuchowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, siewnik punktowy,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i siewnika,

−

zestaw kluczy monterskich, podstawowe narzędzia ślusarskie, smarownica,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić różne rodzaje siewu?





2) określić wymagania agrotechniczne stawiane siewnikom?





3) nazwać podzespoły siewnika uniwersalnego i punktowego?





4) określić różnicę między zespołami roweczkowymi i kołeczkowymi?





5) wyregulować elementy siewnika, od których zależy ilość wysiewu?





6) przeprowadzić próbę kręconą?





7) obliczyć długość znaczników?





8) wymienić podzespoły rzędowego siewnika punktowego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

do bulw

do rozsad

SADZARKI

automatyczne

półautomatyczne

tarczowe (z chwytakami)

przenośnikowe (z czerpakami)

4.2. Klasyfikacja budowa, obsługa i regulacje sadzarek

4.2.1. Materiał nauczania

Wymagania agrotechniczne sadzarek

Bulwy ziemniaczane (lub sadzonki) powinny być rozmieszczane w równoległych

rzędach, w jednakowych odległościach w rzędzie. Konstrukcja sadzarki powinna umożliwiać
zmianę gęstości sadzenia w rzędzie w zakresie od 0,18 do 0,42 m, a także zmianę głębokości
sadzenia do 0,08 m. Zespoły wysadzające nie mogą uszkadzać bulw (lub sadzonek), gdyż
wiązałoby się to ze znacznym obniżeniem plonów. Ziemniaki po wysadzeniu powinny zostać
przykryte glebą. Wysokość i kształt uzyskiwanej redliny również powinna podlegać
regulowaniu. Z uwagi na konieczność stosowania przy pielęgnacji roślin wysadzanych
w rzędach kolejnych maszyn, rozstaw uzyskiwanych rzędów musi być zunifikowany
i dostosowany do innych maszyn służących do upraw międzyrzędowych i do zbioru.
Zalecany znormalizowany rozstaw wynosi 0,75 m. Dopuszczalne są również rozstawy
0,625 m oraz 0,675 m. Sadzeniaki przygotowane do sadzenia powinny być posortowane na
grupy, według wielkości bulw.

Klasyfikacja sadzarek

Generalnie ciągnikowe sadzarki dzieli się na maszyny przeznaczone do sadzenia bulw

ziemniaków, lub do sadzenia wcześniej przygotowanych rozsad roślin. W zależności od
przyjętej technologii pracy, sadzarki do bulw mogą być automatyczne lub półautomatyczne.

Rys. 16. Klasyfikacja sadzarek [opracowanie własne]

W sadzarkach automatycznych wszystkie czynności przy sadzeniu, wykonuje sam

traktorzysta, bez pomocy obsługi. W sadzarkach półautomatycznych, oprócz traktorzysty,
niezbędni są dodatkowi pracownicy, którzy podkiełkowane bulwy ziemniaków będą
umieszczać w zespołach sadzących. Polowe sadzarki do rozsad wykonuje się tylko jako
półautomatyczne, dwu-, lub czterosekcyjne przeznaczone do pracy z obsługą. Większość
obecnie produkowanych sadzarek to maszyny zawieszane, dwu- lub czterorzędowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Budowa, działanie, regulacje i obsługa sadzarek do ziemniaków

Każda sadzarka składa się z następujących podzespołów: ramy z trzypunktowym

układem zawieszenia, zbiornika na sadzeniaki, zespołów sadzących, redlic do żłobienia bruzd
i zespołów obsypujących ziemniaki. Odpowiednie mechanizmy umożliwiają zmianę gęstości
sadzenia, oraz głębokości i szerokości międzyrzędzi. Zespoły sadzące otrzymują napęd od
toczącego się po powierzchni pola pojedynczego koła, lub w niektórych maszynach - zespołu
dwóch kół. Napęd pobierany od koła podporowego sadzarki gwarantuje, że odległość między
sadzeniakami w rzędzie nie będzie zależeć od prędkości ciągnika.
Automatyczne sadzarki tarczowe posiadają zespoły wysadzające rozmieszczone na
pionowych, obracających się w czasie pracy tarczach. Każdy zespół wysadzający składa się
z ruchomego palca z dźwignią, dociskanego do tarczy sprężyną. Ruchem spłaszczonych
palców, poprzez dźwignie sterują krzywki. Pozostają one nieruchome względem obracającej
się tarczy. Palec zespołu wysadzającego, znajdując się w dolnym położeniu tarczy zostaje
przez krzywkę otwarty i w ten sposób ziemniak może zostać zaczerpnięty ze zbiornika.
W dalszej strefie, (w której krzywka już nie działa) sadzeniak dociśnięty palcem do tarczy jest
przenoszony górą tarczy. W dalszym cyklu pracy, po kolejnym wymuszeniu przez krzywkę
odchylenia palca nad wylotem do redlicy, ziemniak spada do wykonanej wcześniej redliny.
Dwie tarcze z chwytakami, osadzone są na wspólnej osi. Biorą one napęd od pojedynczego
koła (w sadzarkach S 204) lub dwóch kół (S 204/A), poprzez przekładnię łańcuchową.

Rys. 17. Schemat działania sadzarki tarczowej do ziemniaków S204: a) schemat budowy, b) schemat tarczy

wysadzającej, c, d) działanie chwytaka – położenie zamknięte i otwarte, e) zakresy działania
chwytaków 1) chwytak, 2) tarcza, 3) koło jezdne, 4) zbiornik, 5) dno ruchome, 6) redlica,
7) obsypnik, 8) sprężyna, 9) palec chwytaka, 10) krzywka, 11) rama, 12) przekładnia łańcuchowa
[5, s. 163]

Pojedyncze koło napędowe w sadzarce S 204 na swoim obwodzie posiada krój.

Utrzymuje on prawidłową pozycję sadzarki, nawet podczas pracy na niewielkich zboczach.
Wówczas koło wraz z krojem zapobiega ściąganiu agregatu z właściwego toru jazdy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Dodatkowo koła sadzarek są zaopatrzone w ostrogi, w celu uniemożliwienia ich poślizgu.
Przekładnia łańcuchowa posiada wymienne koła łańcuchowe. Wymieniając je, zmienia się
prędkość obrotową tarcz w stosunku do prędkości obrotowej koła napędowego, co w efekcie
powoduje zmianę odstępu wysadzanych ziemniaków w rzędzie. W napędzie zastosowano
również sprzęgło przeciążeniowe, które zabezpiecza mechanizm w wypadku przypadkowego
zablokowania tarcz.

Dno skrzyni na sadzeniaki, wykonując w pewnym zakresie wahadłowe ruchy, jest

wstrząsane mimośrodami. Dzięki temu ziemniaki zgromadzone w skrzyni są poruszane i nie
zawieszają się. W dolnej części zbiornika znajdują się zastawki, które umożliwiają
opróżnienie skrzyni z pozostałych po sadzeniu ziemniaków.

Redlice typu klinowego posiadają na swoich bokach długie boczne blachy. Zapobiegają

one zasypaniu redliny, przed umieszczeniem w niej sadzeniaka. Sadzeniaki są przykrywane
przez obsypniki, które są przymocowane do tylnej części sadzarki, poprzez równoległoboki
przegubowe. Sposób mocowania redlic i obsypników umożliwia zmianę ich położenia na
ramie sadzarki, w zależności od stosowanej głębokości sadzenia i rozstawu międzyrzędzi.
Niektórzy producenci w miejsce obsypników montują talerzowe zagarniacze. Sadzarki
tarczowe są produkowane jako dwu- lub czterorzędowe. Sadzarki tarczowe mogą być
wyposażone w elektryczne urządzenie sygnalizacyjne. Informuje ono operatora o tym, czy nie
występuje poślizg koła napędowego, a także czy chwytaki nie wykonują jałowej pracy, tzn.
nie zaczerpują ziemniaków. Dzięki tym informacjom traktorzysta może szybko zareagować,
co pozwala uniknąć powstawaniu na polu miejsc nie obsadzonych.
Automatyczne sadzarki przenośnikowe są zbudowane z podobnych podzespołów, co
automatyczne sadzarki tarczowe. W tym przypadku zespoły wysadzające są zbudowane
z czerpaków, mocowanych na taśmie przenośnika. Poruszające się do góry czerpaki,
wybierają ze znajdujących się w zbiorniku sadzeniaków pojedyncze sztuki. Specjalne
mechanizmy zapobiegają przed zabraniem na czerpak więcej niż jednego ziemniaka.

Rys. 18. Sadzarka automatyczna przenośnikowa S 211, do wysadzania ziemniaków nie podkiełkowanych:

1) czerpak, 2) taśma, 3) zbiornik, 4) redlica, 5) obsypnik, 6) koło sadzarki, 7) ramka, 8) dźwignia
nastawcza gwiazdek wstrząsających, 9) śruby regulacyjne naciągu taśm wysadzających,
10) dźwignia regulacyjna przegród gumowych dozujących ziemniaki, 11) wspornik zawieszenia
maszyny [9, s. 115]

W górnym punkcie przenośnika, gdzie następuje zmiana kierunku jego ruchu, sadzeniaki

zsuwają się na sąsiedni czerpak. W tej pozycji są transportowane w dół maszyny, w kierunku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

utworzonej przez redlice bruzdy. Z chwilą osiągnięcia przez czerpak dolnej pozycji, ziemniak
zostaje rzucony na dno bruzdy. W następnej kolejności sadzeniaki zostają przykryte glebą
uformowaną przez obsypniki. Regulację gęstości sadzenia w rzędzie dokonuje się poprzez
zmianę prędkości przenośników z czerpakami. W tym celu wymienia się koła łańcuchowe
w przekładni napędzającej przenośniki od kół sadzarki. Istnieją również takie konstrukcje
sadzarek czerpakowych, których prędkość przenośników zmienia się poprzez zmianę średnicy
koła napędowego (sadzarki S 227). Taką regulację umożliwia specjalna, segmentowa budowa
kół napędowych. Jeszcze inne maszyny (sadzarka S 222) posiada zespół przesuwnych kół
regulacyjnych, który poprzez dobór odpowiednich kół łańcuchowych, pozwala łatwo zmienić
gęstość sadzenia.

Zmianę głębokości sadzenia uzyskuje się poprzez zmianę położenia redlic, względem

ramy. Zmiana szerokości międzyrzędzi jest pracochłonna, gdyż wymaga zmiany położenia
całych zespołów wysadzających względem ramy maszyny.
Sadzarki półautomatyczne umożliwiają wysadzania ziemniaków podkiełkowanych. W tego
typu sadzarkach nie ma już samoczynnych zespołów wysadzających, gdyż mogłyby one
łatwo uszkadzać delikatne kiełki sadzeniaków. Ziemniaki ze skrzynek do zespołu
wysadzającego wkładają pracownicy, siedzący na siodełkach sadzarki. Liczba pracowników
musi odpowiadać liczbie sadzonych rzędów. Sadzarka półautomatyczna S 226 jest
zbudowana z ramy z trzypunktowym układem zawieszenia, zbiornika na sadzeniaki oraz
czterech sekcji wysadzających, przymocowanych do ramy. Każda sekcja wysadzająca posiada
redlicę, dwa zagarniaki, zespół wysadzający i siedzisko dla operatora. Zespół wysadzający
zbudowany jest z obrotowej tarczy, którą wyposażono w sześć przegródek. Dna przegródek
stanowią otwierane klapki. Prędkość sadzenia wynosi około 120 szt/min, co daje wydajność
0,2 ha/h.
Sadzarki do rozsad

Polowe sadzarki do rozsad znajdują zastosowanie przy sadzeniu rozsad niektórych

warzyw (np.: kapusty, pomidorów) uprawianych na dużych plantacjach.

Rys. 19. Sadzarka do rozsady z tarczami elastycznymi S 221: a) widok ogólny, b) schemat działania, 1) tarcze

elastyczne, 2) strefa docisku, 3) redlica, 4) kółko ugniatające, 5) siodełko, 6) skrzynki na rozsadę
[9, s. 119]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Sadzarki do rozsad są maszynami półautomatycznymi. Oznacza to, że do obsługi

maszyny oprócz traktorzysty, niezbędni są jeszcze inni pracownicy. Każda sadzonka rozsady
musi być przez nich ręcznie umieszczana w zespole wysadzającym.

Konstrukcja sadzarek powinna umożliwiać wysadzanie rozsad przygotowanych zarówno

w doniczkach, jak i samych roślin. Warunkiem prawidłowej pracy maszyny jest odpowiednie
przygotowanie gleby. W sadzarkach do rozsad stosuje się różne rodzaje zespołów sadzących:
łańcuchowe, cięgnowe gąsienicowe, gwiazdowe i tarczowe. W każdym z tych urządzeń
pracownik wkłada roślinę korzonkiem skierowanym do góry. Zespół sadzący transportuje
roślinę na dół i tam, wprowadza ją do wykonanej wcześniej bruzdy.
Najbardziej rozpowszechnionymi sadzarkami do rozsad są maszyny z zespołami
wysadzającymi składającymi się z dwóch elastycznych tarcz. Tarcze te są do siebie ustawione
pod kątem. Dzięki temu na pewnej części obwodu są one do siebie dociśnięte. Sadzonka
wsunięta między tarcze, do bruzdy zostaje przeniesiona pomiędzy tymi tarczami. Sadzonka
po zostawieniu jej w redlinie zostaje przysypana ziemią. Następnie kółka ugniatające lekko
ugniatają redlinę z wysadzoną rośliną. Skrzynki z rozsadami znajdują się na pomoście. Każdy
rząd jest obsługiwany osobno przez poszczególnych pracowników. Zastosowanie sygnalizacji
dźwiękowej pozwala na zachowanie jednakowych odstępów sadzonek w rzędzie.

Przepisy bhp podczas obsługi maszyn do siewu i sadzenia

Przed przystąpieniem do eksploatacji siewników i sadzarek, należy dokładnie poznać

zasady bezpiecznej obsługi tych maszyn. Zostały one określone w instrukcjach obsługi tych
maszyn. Podczas użytkowania należy ściśle je przestrzegać.

W celu zapewnienia równowagi agregatu, w którego skład wchodzi siewnik lub sadzarka,

nie wolno stosować ciągników mniejszej klasy, od wskazanych przez producenta
użytkowanych maszyn. Dodatkowo na osi przedniej ciągnika należy stosować obciążniki.
Zabrania się transportować na pole siewnik (lub sadzarkę) z napełnionym zbiornikiem.
Bezwzględnie nie wolno przewozić na maszynach ludzi. Na czas transportu znaczniki
siewnika należy podnieść do góry i zabezpieczyć je, przed samoczynnym opadnięciem.
Spulchniacze śladów kół ciągnika należy odwrócić ostrzem do góry. Nie wolno przekraczać
dopuszczalnej prędkości transportowej i roboczej. Na czas transportu po drogach
publicznych, należy założyć przenośne urządzenia świetlne oraz trójkąt i tablice wyróżniające
pojazdy wolno się poruszające. Łańcuchy dolnych cięgien ciągnika powinny być
maksymalnie skrócone.

Przed rozpoczęciem pracy należy sprawdzić prawidłowość działania poszczególnych

mechanizmów. Zawsze należy zwracać uwagę na dokładne założenie osłon przekładni
bocznej i wszystkich elementów ruchomych. Regulowanie podzespołów oraz ich konserwacja
może się odbywać wyłącznie w podczas postoju, przy unieruchomionym silniku ciągnika oraz
przy opuszczonej i wspartej na podłożu maszynie. Jeżeli regulacji lub naprawy dokonuje się
na zawieszonych na podnośniku ciągnika maszynach, należy wcześniej odpowiednio
zabezpieczyć je przed opadnięciem i ewentualnym przygnieceniem osób naprawiających.

W czasie siewu nasionami zaprawionymi, należy bezwzględnie przestrzegać przepisów

bezpieczeństwa, określonych przez producenta środków chemicznych. Należy używać
ochrony osobiste, odzież pyło- i wodoszczelną oraz środki ochrony dróg oddechowych. Nie
wolno przegarniać ręką nasion w zbiorniku siewnika. W czasie pracy i przejazdów jałowych
nie wolno dopuścić do przebywania w zasięgu znaczników postronnych osób, a także
zwierząt. Nie wolno wykonywać siewu i sadzenia na polach o nachyleniu powyżej 8 stopni.
Podczas pracy na pochyłościach, nie wolno wyłączać biegu i wyłączać silnik ciągnika. Po
zakończeniu siewu, przed odłączeniem siewnika od ciągnika, należy bezwzględnie redlice
podnieść do góry Siewnik lub sadzarka po odłączeniu od ciągnika, należy ustawiać na
powierzchni równej i twardej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Przy obsłudze siewnika lub sadzarki może pracować tylko osoba dorosła i zdrowa.

Długotrwałą pracę należy dzielić przerwami na odpoczynek. Bezwzględnie nie wolno
podejmować pracy w stanie nietrzeźwym lub w stanie obniżonej sprawności psychofizycznej
organizmu. W przypadku wystąpienia podczas pracy dużego zapylenia, należy stosować
ochrony dróg oddechowych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się sadzarkom?
2. Czym różnią się między sobą sadzarki tarczowe i przenośnikowe?
3. Z jakich elementów składa się sadzarka tarczowa?
4. W jaki sposób reguluje się gęstość sadzenia w sadzarkach tarczowych?
5. Z jakich elementów składa się sadzarka przenośnikowa?
6. Jakie regulacje dokonuje się w sadzarkach do sadzeniaków?
7. Jaka jest zasada pracy sadzarek półautomatycznych?
8. Jaka jest zasada pracy sadzarki do rozsad?
9. Jakie regulacje dokonuje się w sadzarkach do rozsad?
10. Jakie są zasady bezpiecznej obsługi i pracy siewnikami i sadzarkami?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj do pracy automatyczną, tarczową, dwurzędową sadzarkę do ziemniaków S 204.

Szerokość międzyrzędzi 0,675 m, odległość sadzeniaków w rzędzie 0,40 m, głębokość
sadzenia 0,10 m. Przeprowadź próbę pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyregulować rozstaw międzyrzędzi,
4) wyregulować przy pomocy kluczy monterskich położenie redlic i obsypników,
5) dobrać koła łańcuchowe,
6) przeprowadzić obsługę codzienną agregatu,
7) sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia na polu, podczas próby sadzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

automatyczna sadzarka tarczowa,

−

instrukcje obsługi sadzarki i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich, podstawowe narzędzia ślusarskie, smarownica,

−

sadzeniaki, taśma miernicza,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przygotuj do pracy automatyczną, przenośnikową, dwurzędową sadzarkę do ziemniaków

S 227. Szerokość międzyrzędzi 0,675 m, odległość sadzeniaków w rzędzie 0,33 m, głębokość
sadzenia 0,08 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wyregulować rozstaw międzyrzędzi,
4) wyregulować przy pomocy kluczy monterskich położenie redlic i obsypników,
5) dobrać prędkość obrotową przenośników z czerpakami,
6) przeprowadzić obsługę codzienną agregatu,
7) sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia na polu, podczas próby sadzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

automatyczna sadzarka przenośnikowa,

−

instrukcje obsługi sadzarki i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich, smarownica,

−

taśma miernicza, sadzeniaki,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj obsługę techniczną sadzarki do rozsad. Przygotuj maszynę do pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać fragment instrukcji dotyczący obsługi technicznej sadzarki,
4) nasmarować wszystkie punkty smarne, zgodnie z zaleceniami producenta,
5) sprawdzić napięcie łańcuchów w przekładniach łańcuchowych,
6) sprawdzić połączenia gwintowe.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, sadzarka do rozsad,

−

łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

instrukcje obsługi sadzarki i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich, smarownica,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wymagania agrotechniczne stawiane sadzarkom?





2) scharakteryzować rodzaje sadzarek do ziemniaków?





3) scharakteryzować budowę i działanie sadzarki tarczowej?





4) określić różnicę między sadzarką tarczową i przenośnikową?





5) wyregulować elementy sadzarki, od których zależy gęstość sadzenia?





6) zmienić szerokość sadzenia rzędów w sadzarce przenośnikowej?





7) wymienić podzespoły sadzarki do rozsad?





8) bezpiecznie obsługiwać siewniki i sadzarki?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.3. Uprawy międzyrzędowe, budowa i regulacje pielników

i obsypników

4.3.1. Materiał nauczania

Cel i zadania wykonywanych upraw międzyrzędowych

Aby uzyskać jak najwyższe plony, nie wystarczy zasiać wysokiej wartości nasiona

i zapewnić im optymalne siedlisko. Wiele uprawnych rośli wymaga podczas wegetacji
wykonania szeregu zabiegów pielęgnacyjnych. Przez pielęgnację rozumie się wykonanie
takich zabiegów, które wyeliminują, lub znacznie ograniczą niekorzystny wpływ szkodliwych
czynników na rosnące rośliny. Uprawy międzyrzędowe zalicza się do zadań pielęgnacyjnych.
Cel i sposób wykonania upraw międzyrzędowych zmienia się z zależności od rodzaju roślin
i panujących warunków glebowych. Do zadań upraw międzyrzędowych zalicza się między
innymi: niszczenie wschodzących chwastów, spulchnianie gleby, niszczenie zaskorupienia
roli, przerzedzenie roślin w rzędach, a także obsypywanie roślin ziemią.

Zaskorupiona i ubita gleba utrudnia rosnącym roślinom dostęp powietrza. Najczęściej

takie warunki nie przeszkadzają jednak rozrastać się chwastom. Przy braku interwencji
rolnika, rosnące chwasty szybko stają się groźnymi konkurentami roślin uprawnych.
Zabierają im pokarm, wodę i światło. Mechaniczne niszczenie chwastów narzędziami
ciągnikowymi daje dobry rezultat tylko w początkowej fazie ich wzrostu, gdy system
korzeniowy chwastów nie jest jeszcze zbytnio wykształcony. Kolejne zadanie upraw
międzyrzędowych to niszczenie zaskorupiałej powierzchni pola. Oprócz niszczenia
wierzchniej skorupy, istnieje niekiedy potrzeba spulchnienia głębszych warstw roli.

Rys. 20. Schemat rozmieszczenia narzędzi roboczych: a – szerokość międzyrzędzi, b

1

, b

2

– szerokości robocze

noży pielących, c – pasy pokrycia noży, d – pas ochronny [5, s. 177]

W czasie uprawy międzyrzędowej muszą być zachowane odpowiedniej szerokości pasy

bezpieczeństwa (ochronne). Jest to odległość od krawędzi elementu roboczego narzędzia, do
osi rzędu roślin (Rys. 20). Szerokość pasa bezpieczeństwa powinna zapewnić bezpieczeństwo
uprawianym roślinom. Nie może być ona ani za duża, za mała. Minimalna szerokość pasa
bezpieczeństwa wynosi 0,08 m. Układy sterujące pielników powinny umożliwić poprzeczny
przesuw zespołów roboczych w zakresie 0,15 m na każdą stronę.

Wymagania agrotechniczne stawiane narzędziom do upraw międzyrzędowych to:

−

nieuszkadzanie roślin uprawnych podczas wykonywania zabiegu,

−

możliwość zmiany szerokości i głębokości pracy elementów roboczych,

−

utrzymywanie w czasie pracy zadanych parametrów,

−

dobre spulchnianie roli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

−

skuteczne wycinanie chwastów,

−

łatwe sterowanie,

−

prosta obsługa i konserwacja.

Do pracochłonnych prac polowych zalicza się uprawa międzyrzędowa buraków

i ziemniaków. Pielenie buraków wykonuje się najczęściej kilkukrotnie, za każdym razem
zmieniając ustawienia parametrów elementów roboczych. Użycie do siewu nie
spreparowanych

nasion

buraków,

wymaga

dodatkowych

zabiegów

przecinki

i pojedynkowania. Uprawa ziemniaków również wymaga zabiegów pielęgnacyjnych. W tym
przypadku niekiedy należy przeprowadzić nawet kilkukrotne pielenie i formowanie redlin.

W celu ułatwienia prowadzenia upraw rzędowych, rozstawy kół ciągników

i odpowiadające im szerokości międzyrzędzi zostały znormalizowane. Przy ustalaniu
szerokości pasa bezpieczeństwa należy wziąć pod uwagę rozstaw kół ciągnika, szerokość
opon, a także odchyłki roślin od teoretycznej linii rzędu wynikające z niedokładności pracy
siewnika, oraz niedokładności pracy pielnika. Ponieważ zmiana rozstawu kół ciągnika jest
czynnością pracochłonną (z wyjątkiem zaawansowanych technologicznie ciągników,
w których dokonuje się tego automatycznie podczas jazdy agregatu), należy ustalać
znormalizowane szerokości międzyrzędzi, powiązane z typowymi rozstawami kół.

Rys. 21. Znormalizowane rozstawy kół ciągnika i odpowiadające im szerokości ważniejszych międzyrzędzi

[9, s. 124]

Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych w uprawach rzędowych zalicza się pielenie

i formowanie redlin. W uprawach na powierzchniach płaskich używa się pielników, natomiast
do upraw redlinowych obsypników.

Budowa i regulacje pielników

Pielniki ciągnikowe są maszynami zawieszanymi na trzypunktowym układzie

zawieszenia ciągnika. Do ich obsługi oprócz traktorzysty niezbędny jest jeszcze jeden
pracownik. Jest on odpowiedzialny za właściwą pracę elementów roboczych pielnika. Siedząc
na specjalnym siodle, może on nimi kierować przy pomocy steru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Produkowane są pielniki o różnych szerokościach roboczych: od dwu, do aż

dwunastorzędowych. Sterowanie pielnikami o szerokości roboczej 3 m (6-cio rzędowy P 430)
odbywa się przy pomocy mechanicznego kierowania sterem. Przy większych szerokościach
roboczych (6 m P 434) do sterowania elementów roboczych pielnika używa się hydrauliki
zewnętrznej ciągnika. Ster umożliwia przesuwanie ramy narzędziowej względem ramy
głównej w kierunku prostopadłym do kierunku jazdy. Szerokość robocza pielnika powinna
być taka sama, jak szerokość robocza siewnika, ponieważ skrajne międzyrzędzia w pasie
siewnym mogą niekiedy różnić się szerokością od pozostałych. Pielniki wyposaża się
niekiedy w elektryczną sygnalizację świetlną, do porozumiewania się między operatorem
pielnika i kierowcą ciągnika.

Rys. 22. Pielnik ciągnikowy zawieszany P 434 w pozycji transportowej: 1) przodek, 2) trzypunktowy układ

zawieszenia, 3) koła podporowe, 4) belka narzędziowa, 5) równoległobok, 6) siedzisko, 7) układ
hydrauliczny, 8) cięgno belki narzędziowej, 9) układ sygnalizacji świetlnej, 10) rama przodka,
11) mostek, 12) łożyska ślizgowe, 13) jarzmo mostka, 14) jarzmo, 15) naciąg [instrukcja obsługi
pielnika P434]

Głównymi elementami roboczymi pielników są noże kątowe o ostrzach wygiętych

w stosunku do trzonka w lewo lub prawo, gęsiostopki o różnych szerokościach roboczych,
noże dłutowe i zęby spulchniające. Gęsiostopki i noże kątowe używa się do podcinania
korzeni chwastów, a także częściowo do spulchniania gleby. Wąskie noże dłutowe służą do
głębokiego spulchniania roli i jej przewietrzania. W zależności od szerokości międzyrzędzia
stosuje się różne układy elementów roboczych pielnika. Obowiązuje zasada, że noże kątowe
są ostrzami zawsze skierowane od roślin. Ustawia się je jak najbliżej rzędu roślin w ten
sposób, by podcinały jak najwięcej chwastów, nie niszcząc jednak roślin uprawnych.
Szerokości noży kątowych dochodzą do 0,20 m. Gęsiostopki zwykle pracują w środku
międzyrzędzia. Są produkowane w różnych wielkościach, o szerokości roboczej mieszczącej
się w zakresie od 0,6 do 0,26 m.

Ustawienie ostrzy elementów roboczych powinno zapewnić częściowe (ok. 0,04 m)

pokrywanie się śladów tych elementów, w celu zagwarantowania dokładnego podcięcia
wszystkich chwastów rosnących w międzyrzędziu. Właściwe ustawienie elementów
roboczych ułatwia szablon, na którym zaznacza się rzędy roślin i pasy bezpieczeństwa. Do
ustalenia głębokości pracy można użyć klocków, podkładanych pod koła kopiujące.
Wysokość klocków powinna być nieco mniejsza od wymaganej głębokości pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Rys. 23. Różne układy elementów roboczych pielnika: a) trzy gęsiostopki, b) i c) dwa noże kątowe

i gęsiostopka, d) dwa noże kątowe [5, s. 179]

Do ramy pielnika w równoległobokach przegubowych przymocowane przy pomocy

jarzm sekcje robocze. Równoległoboki zapewniają pracę elementów roboczych w jednej,
pionowej płaszczyźnie, nawet przy pokonywaniu przez agregat nierówności terenu.
Mocowanie poszczególnych sekcji wzdłuż ramy można zmieniać, wpływając w ten sposób na
szerokość międzyrzędzia. Oprócz noży, gęsiostopek i dłut, w skład każdej sekcji wchodzi:
koło kopiujące do ustalania głębokości pracy, oraz ugniatająco kruszących wałków
strunowych.

Zmniejszenie pasów bezpieczeństwa do minimum jest możliwe przy zastosowaniu

specjalnych tarcz lub osłon blaszanych, chroniących rośliny uprawne przed zasypaniem
i zniszczeniem.

Budowa i regulacje obsypników

Do pielęgnacji upraw redlinowych służą obsypniki. Ich zadaniem jest spulchnienie gleby,

zniszczenie chwastów i obsypanie roślin uprawianych w redlinach glebą. Dzięki temu rośliny
zawiązują więcej kłębów. Wysokość formowanych redlin zawiera się w zakresie od 0,18 do
0,25 m.

Rys. 24. Obsypnik P 431: 1) rama, 2) sekcje robocze, 3) koło podporowe [9, s. 133]

Ponieważ obsypniki nie stwarzają tak dużego zagrożenia dla uprawianych roślin, gdyż

nie muszą być tak precyzyjnie prowadzone wzdłuż rzędów jak pielniki, do ich obsługi
wystarcza tylko kierowca ciągnika. Obsypniki budowane są jako maszyny zawieszane na
trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Składają się z ramy, kół podporowych,
korpusów obsypników i kół kopiujących. Korpusy obsypników, podobnie jak to jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

w przypadku sekcji roboczych pielników, mocowane są do ramy przy pomocy
równoległoboków przegubowych. Sposób mocowania umożliwia zmianę ich położenia
względem ramy. Za obsypnikami mocowane są sprężyste pręty, zwane zgrzebłami
spulchniającymi. Rama jest podparta na kołach (lub kole) podporowym.

Nieco bardziej rozbudowanymi maszynami są obsypniki na których nabudowano

urządzenia do formowania kształtu redlin. Ponieważ charakter pracy pielników i obsypników
jest do siebie bardzo podobny, niektórzy z producentów oferują uniwersalne pielniko –
obsypniki, zwane niekiedy wielorakami. Muszą one być wyposażone w ster, niezbędny przy
wykorzystaniu maszyny w charakterze pielnika. Podczas pracy w uprawach redlinowych, ster
zostaje zablokowany.

Przepisy bhp przy obsłudze narzędzi do upraw międzyrzędowych

Pielnik lub obsypnik może obsługiwać wyłącznie osoba przeszkolona, która wcześniej

poznała instrukcję obsługi narzędzia. W czasie pracy pielnikiem, należy szczególną uwagę
zwracać na bezpieczeństwo pracownika obsługującego. Zabrania się przewożenia pracownika
na siodełku, podczas przejazdów transportowych. Wykonując nawroty na polu, należy
pracownikowi umożliwić bezpieczne zejście z siodełka. Po zakończeniu nawrotu, pracownik
może zająć z powrotem swoje miejsce. Naprawy i regulacje pielników i obsypników można
wykonywać jedynie po opuszczeniu narzędzia na podłoże i wyłączeniu silnika ciągnika.
W celu uniknięcia skaleczeń, nie wolno chwytać gołą ręką za ostrza elementów roboczych.
W czasie przejazdów transportowych nie wolno przekraczać prędkości 20 km/godz. Koniec
agregatu powinien być oznakowany trójkątem odblaskowym i tablicą ostrzegawczą. Po pracy
narzędzie należy pozostawić w miejscu, w którym nie stanie się przyczyną okaleczenia ludzi
lub zwierząt.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel wykonywania zabiegów w międzyrzędziach?
2. Jakie wymagania agrotechniczne stawia się pielnikom i obsypnikom?
3. Jakie są elementy budowy pielnika?
4. Jakie regulacje wykonuje się w pielniku?
5. Co to jest pas bezpieczeństwa?
6. Do czego służy obsypnik?
7. Jakie regulacje dokonuje się w obsypniku?
8. Jakie znasz zasady bezpiecznej pracy pielnikami i obsypnikami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj pielnik do wykonania zabiegu na plantacji buraków cukrowych. Rozstaw

rzędów 0,45 m, rozstaw kół ciągnika 1,35 m, szerokość tylnej opony ciągnika 0,30 m,
szerokość pasa bezpieczeństwa 0,075 m. Głębokość pracy 0,05 m. Wykonaj rozmieszczenie
elementów roboczych na pielniku zgodnie z zadanymi parametrami. Wykonaj próbę pracy.
Sprawdź, czy zostaje zachowany pas bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4) posłużyć się instrukcją pielnika P 430,
5) wykonać rozmieszczenie elementów roboczych na ramie pielnika,
6) wykonać próbę pracy i ocenić jakość wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, pielnik P 430,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, taśma miernicza,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i pielnika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przygotuj obsypnik P 431 do zabiegu na plantacji ziemniaków. Rozstaw rzędów

ziemniaków 0,625 m, rozstaw kół ciągnika 1,35 m. Skrzydła odkładnic ustaw do wykonania
pierwszego obredlenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wykonać szkic rozmieszczenia sekcji roboczych obsypnika,
4) dokonać ustawienia elementów roboczych obsypnika,
5) wykonać próbę pracy,
6) ocenić jakość swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, obsypnik P 431,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, taśma miernicza,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i obsypnika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj obsługę techniczną obsypnika P 430. Zwróć szczególną uwagę na

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeprowadzić obsługę techniczną,
4) ocenić jakość swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, łącznik górny, sworznie i zawleczki, obsypnik P 430,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i obsypnika P 430,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaj i zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych?





2) scharakteryzować budowę i wykonać regulację pielnika?





3) wyjaśnić zasady agregatowania i obsługi pielników?





4) scharakteryzować budowę i wykonać regulacje obsypników?





5) obsłużyć narzędzia do upraw międzyrzędowych?





6) zinterpretować przepisy bezpiecznej obsługi narzędzi do upraw

międzyrzędowych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.4. Wydajność eksploatacyjna maszyn do siewu i sadzenia.

Konserwacja siewników, sadzarek, pielników i obsypników

4.4.1. Materiał nauczania

Obliczanie wydajności eksploatacyjnej narzędzi i maszyn uprawowych

Proces technologiczny siewu nasion obejmuje następujące zabiegi: dostarczenie ziarna na

pole, napełnienie siewników, siew, bronowanie posiewne. Nasiona przed siewem powinny
być zaprawione. Na pole powinny być dostarczane w workach. Przykrywanie nasion odbywa
się jednocześnie z siewem. Jest ono zapewniane przez zagarniacze wbudowane w siewniki.
Szerokość uwroci przy siewie wynosi od 15 do 20 m. Powinna ona wynosić wielokrotność
szerokości roboczej siewnika. W przypadku niektórych roślin (np. buraków cukrowych)
szerokość uwroci powinna uwzględniać zastosowanie kolejnych maszyn w procesie
technologicznym, takich jak pielniki czy kombajny do zbioru.

Obliczenie ilości nasion potrzebnych do wysiania można obliczyć uwzględniając

wielkość powierzchni obsiewanej przez jeden siewnik i stosowanej dawki nasion na hektar.
Przykładowe ilości wysiewu zamieszczono w tabeli poniżej.

Tabela 1. Ilość wysiewu nasion najczęściej uprawnych roślin [4, s. 130]

Przeznaczenie,

sposób siewu

Ilość wysiewu

Roślina

odmiana

kg/ha

na nasiona

180-250

Bobik

na zielonkę

200-300

siew rzędowy

25-30

Buraki cukrowe

siew punktowy

6-9

Buraki pastewne

18-25

Groch, peluszka

na ziarno

120-300

jary

120-160

Jęczmień

ozimy

100-160

Koniczyna

wsiewka

12-18

Kukurydza

na ziarno

50-75

Len

130-180

Lucerna

20-30

na nasiona

220-280

Łubin biały

na zielonkę

250-300

na nasiona

130-160

Łubin żółty

na zielonkę

200

Owies

120-180

Peluszka

na zielonkę

180-320

jara

160-200

Pszenica

ozima

120-250

Rzepak

ozimy

6-10

na nasiona

120-150

Wyka jara

na zielonkę

100-150

Ziemniaki

1800-2500

Żyto

100-180

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Podstawą oceny agregatu jest określenie jego wydajności. Wydajność teoretyczną określa

się iloczynem szerokości roboczej i prędkości przemieszczania się agregatu.

W

t

= 0,1 ž b ž V [ha/h]

gdzie:
W

t

– wydajność teoretyczna [ha/h],

b – szerokość robocza narzędzia lub maszyny [m],
V – prędkość roboczą agregatu [km/h].

W rzeczywistości agregat uzyskuje mniejszą wydajność, gdyż w czasie pracy występują

straty czasu roboczego. Straty mogą wynikać z przyczyn organizacyjnych (awaria, brak części
zamiennych, brak paliwa itp.) lub z przyczyn meteorologicznych. Oprócz czasu
wykorzystanego bezpośrednio do wykonania zabiegu, w roboczym czasie zmiany wyróżnia
się czas niezbędny do obsługi technicznej, na wykonanie regulacji, usuwanie usterek.
Przyjmuje się, że wydajność praktyczna jest pomniejszona w stosunku do wydajności
teoretycznej o współczynnik wydajności

η

wyd

W

p

=

η

wyd

ž W

t

[ha/h]

gdzie:
W

p

– wydajność praktyczna [ha/h],

η

wyd

– współczynnik wydajności,

W

t

– wydajność teoretyczna [ha/h].

Przyjmuje się dla przeciętnych warunków polowych wartości współczynnika

η

wyd

:

−

dla maszyn zawieszanych od 0,7 do 0,8,

−

dla maszyn przyczepianych od 0,5 do 0,6.

Całkowitą ilość ziarna jaką powinniśmy dostarczyć na pole obliczamy mnożąc przez siebie
pole powierzchni [ha] i ilość wysiewu [kg/ha]:

G = P

pow

ž q [kg]

gdzie:
G – potrzebna ilość nasion [kg],
P

pow

– pow. pola [ha],

q – ilość wysiewu [kg/ha].

Czas pracy agregatu wyrażony w godzinach można wyliczyć z zależności:

P

pow

t

rob

= –––––– [h]

W

p

gdzie:
t

rob

– czas pracy agregatu [h],

P

pow

– powierzchnia pola [ha],

W

p

– wydajność praktyczna [ha/h].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Ilość przejazdów siewnika pomiędzy jednym i drugim napełnieniem można obliczyć

z następującego wzoru:

10 000 ž Q ž

γ

n

i = ––––––––––––––––

q ž b ž L

gdzie:
i – ilość przejazdów siewnika pomiędzy napełnieniem skrzyni,
Q – ładowność skrzyni nasiennej siewnika [kg],

γ

n

– współczynnik wykorzystania pojemności skrzyni, (przyjmuje się wartości 0,8 - 0,9),

q – norma wysiewu [kg/ha],
b – szerokość robocza siewnika [m],
L – długość pola [m].

Zakładając parzystą ilość przejazdów, możemy wytyczyć lokalizacje punktów napełniania

siewnika tylko z jednej strony pola:

x = i ž b [m]

gdzie:
x – odległość pomiędzy punktami napełnienia skrzyni [m],
i – ilość przejazdów siewnika pomiędzy napełnieniem skrzyni,
s – szerokość robocza siewnika [m].

Rys. 25. Rozmieszczenie punktów uzupełnienia materiału siewnego A, B, C miejsca uzupełnienia materiału

siewnego [5, s. 158]

Obliczenia dotyczące sadzarek

Przebieg procesu technologicznego sadzenia roślin jest podobny do procesu

technologicznego siewu nasion. Zasadniczą różnicą jest konieczność dostarczenia na pole
znacznie większej masy sadzeniaków, w porównaniu z masą materiału siewnego.
Odpowiednio przygotowane sadzeniaki na pole można dostarczać luzem na przyczepach, lub
w workach. Na polach o dużych areałach przyczepy nie rozładowuje się, lecz rozstawia
w odpowiednich miejscach na uwrociach. Zasada obliczania miejsc załadunku sadzarek jest
podobna do tej, jaka była wykorzystana w przypadku siewników. Do obliczenia niezbędnej
ilości sadzeniaków na jeden objazd agregatu po polu można się posłużyć następującym
wzorem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

10 000 ž q

sadz

G

ha

= –––––––––––––––– [kg/ha]

m ž a

gdzie:
G

ha

– ilość sadzeniaków na 1 ha powierzchni [kg/ha],

q

sadz

– przeciętna masa jednego sadzeniaka [kg],

m – szerokość międzyrzędzia [m],
a – odległość między sadzeniakami w rzędzie [m].

Ilość sadzeniaków potrzebnych do obsadzenia całego pola obliczamy ze wzoru:

G

całk

= P

pow

ž G

ha

[kg]

gdzie:
G

całk =

ilość sadzeniaków [kg],

G

ha

– ilość sadzeniaków na 1 ha powierzchni [kg/ha],

P

pow

– powierzchnia pola [ha].

Wydajność praktyczną i teoretyczną oblicza się podobnie jak w przypadku siewników. Tak
samo oblicza się również czas pracy agregatu.
Liczba przejazdów agregatu między kolejnymi napełnieniami zbiornika sadzarki wynosi:

1000 ž Q ž

γ

n

i = –––––––––––––– [m]

q ž n ž b ž L

gdzie:
i – ilość przejazdów siewnika pomiędzy napełnieniem skrzyni,
Q – ładowność zbiornika sadzarki [kg],

γ

n

– współczynnik wykorzystania pojemności zbiornika, (przyjmuje się wartości 0,8 - 0,9),

q – norma sadzenia [kg/ha],
b – szerokość robocza sadzarki [m],
L – długość pola [m],
n – liczba rzędów sadzarki.

Konserwacja siewników i sadzarek

Obsługa codzienna zarówno siewnika, jak i sadzarki polega na oczyszczeniu maszyn z brudu
i kurzu. Następnie należy sprawdzić, czy nie poluzowały się połączenia gwintowe, w tym
śruby mocujące obręcze do tarcz kół. W razie potrzeby śruby należy dokręcić. W następnej
kolejności należy maszyny nasmarować zgodnie z planem smarowania, zamieszczonym
w instrukcjach obsługi. Jeżeli siewnik lub sadzarka posiada układ hydrauliczny, należy
sprawdzić, czy nie ma on przecieków oleju. W siewniku należy dodatkowo sprawdzić stan
opon i w razie potrzeby uzupełnić powietrze.
Obsługa sezonowa polega na wykonaniu wszystkich czynności obsługi codziennej,
a ponadto w siewniku używając wzornika należy sprawdzić, i w razie potrzeby wyregulować
ustawienie den nastawnych. Należy sprawdzić ustawienie i działanie przerzutnika znaczników
i mechanizmu zastawek. W sadzarkach sprawdzamy stan zespołów sadzących. Obsłudze
należy również poddać układ przeniesienia napędu, w tym stan przekładni łańcuchowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

i jeżeli są - zębatych. Należy sprawdzić właściwe ustawienie regulacji przekładni
stopniowych i porównać ze wskazaniami producenta.
Przechowywanie maszyn między sezonami należy poprzedzić czynnościami związanymi
z obsługą sezonową. Ponad to należy opróżnić skrzynię nasienną lub zbiornik na ziemniaki
z resztek materiału siewnego i sadzeniaków. W siewnikach w razie potrzeby należy oczyścić
aparaty wysiewające z resztek zaprawy. Jeżeli maszyny są wyposażone w siłowniki
hydrauliczne, tłoczysko cylindra należy pokryć cienką warstwą smaru. Należy dokładnie
oczyścić przewody nasienne i aparaty sadzące. Elementy blaszane, na których lakier został
uszkodzony należy pomalować. Maszyny należy przechowywać w suchym miejscu.
Łańcuchy napędowe należy wymontować, przemyć olejem napędowym i zakonserwować.
Punkty smarowania starannie napełnić smarem. Zauważone usterki i braki usunąć. Przy
przechowaniu w miejscu nie zadaszonym, że względu na działanie opadów atmosferycznych
należy, co pewien czas uzupełniać smar na elementach podlegających konserwacji.
Przechowywanie powinno odbywać się w miejscu niedostępnym dla osób postronnych
i zwierząt domowych.

Konserwacja narzędzi do upraw międzyrzędowych

Każdorazowo przed wyjazdem w pole i po pracy należy sprawdzić stan ogólny narzędzia.

Poluzowane połączenia gwintowe należy dokręcić. Zauważone usterki usunąć. Po
zakończeniu prac pielęgnacyjnych narzędzia należy dokładnie oczyścić. Łożyska kół
podporowych, przeguby równoległoboków i czopy łożyskowe rur ramy pielnika należy
nasmarować smarem stałym. Należy tego dokonywać nie rzadziej niż raz w sezonie. Przed
smarowaniem części należy rozmontować i przemyć w oleju napędowym lub w nafcie. Czopy
łożyskowe należy utrzymywać w czystości i chronić przed zanieczyszczeniem gumowymi
osłonami. Po zakończeniu sezonu narzędzie powinno być przechowywane pod zadaszeniem,
na podstawkach wykonanych z drewna, na twardym podłożu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka zasada obowiązuje przy ustaleniu szerokości uwrocia przy siewie i sadzeniu?
2. Jak się oblicza wydajność siewu teoretyczną, a jak praktyczną?
3. Jak oblicza się ilość materiału siewnego na powierzchnię pola?
4. Jak oblicza się ilość sadzeniaków na powierzchnię pola?
5. Jak przeprowadza się obsługę codzienną siewnika?
6. W jaki sposób należy konserwować sadzarki i siewniki?
7. Jak należy przygotować pielnik do przechowania między sezonami?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj siew pszenicy (200 kg/ha) na polu o powierzchni 6 ha, o wymiarach

300 x 200 m, siewnikiem zawieszanym S 043 o szerokości roboczej 2,7 m zakładając,
że będzie poruszał się z prędkością roboczą 6 km/h. Ładowność skrzyni siewnika wynosi
200 kg. Przyjmij współczynnik wykorzystania wydajności

η

wyd

= 0,65. Siew ma się odbywać

wzdłuż dłuższego boku pola. Współczynnik wypełnienia skrzyni siewnika przyjmij

γ

n

= 0,8

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć, teoretyczną i praktyczną wydajność agregatu, ilość ziarna do siewu, czas pracy

agregatu, liczbę przejść agregatu, między kolejnymi napełnieniami, odległość między
punktami napełnienia siewnika,

3) wykonać szkic pola, zaznaczyć na nim: ruchy siewnika, uwrocia, oraz punkty

uzupełnienia materiału siewnego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj pracę przy sadzeniu ziemniaków, dwurzędową sadzarką S 222 na polu

o powierzchni 3 ha (wymiary 150 x 200 m). Szerokość międzyrzędzi 0,675 m, odległość
między sadzeniakami 0,4 m. Prędkość robocza 4 km/h, szerokość robocza 1,25 m, ładowność
zbiornika sadzarki 400 kg. Przeciętna masa sadzeniaka wynosi 0,070 kg, współczynnik
napełnienia zbiornika

γ

= 0,8, współczynnik wydajności

η

wyd

= 0,6.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć teoretyczną i praktyczną wydajność agregatu,
3) obliczyć zapotrzebowanie na sadzeniaki, czas pracy agregatu, liczbę przejść agregatu,

między kolejnymi napełnieniami, odległość między punktami napełnienia sadzarki,

4) wykonać szkic pola, zaznaczyć na nim: ruch sadzarki, uwrocia, punkty uzupełnienia

sadzeniaków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmiennicze,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj posezonową konserwację siewnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
4) przygotować siewnik do konserwacji,
5) wykonać konserwację siewnika,
6) ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

siewnik zawieszany,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, myjka ciśnieniowa,

−

środki konserwujące, farba, itp.,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

−

instrukcja obsługi siewnika,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Przygotuj sadzarkę do przechowania między sezonami roboczymi. Wykonaj

konserwację.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać narzędzia i materiały konserwacyjne,
4) przeczytać fragment instrukcji dotyczący konserwacji sadzarki,
5) wykonać wszystkie czynności zgodnie z zaleceniami producenta,
6) sprawdzić stan techniczny maszyny,
7) ocenić swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik, łącznik górny, sworznie i zawleczki, sadzarka,

−

instrukcje obsługi sadzarki i ciągnika,

−

zestaw kluczy monterskich, smarownica,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) obliczyć wydajność teoretyczną i praktyczną agregatu?





2) określić różnice między wydajnością teoretyczną i praktyczną?





3) obliczyć ilość ziarna potrzebną do obsiania danego pola?





4) obliczyć odległości między punktami napełnienia skrzyni siewnika?





5) obliczyć zapotrzebowanie na sadzeniaki dla danego pola?





6) przeprowadzić konserwację siewników i sadzarek?





7) przeprowadzić konserwację pielników i obsypników?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 25 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Uniwersalne siewniki rzędowe

a) umieszczają nasiona w prostych, równoległych do siebie i oddalonych w jednakowych

odległościach rzędach, na określonej głębokości.

b) precyzyjnie rozmieszczają nasiona w określonej rozstawie i określonej odległości

w rzędach.

c) umieszczają po dwa lub trzy nasiona w określonych odstępach w rzędzie.
d) umieszczają nasiona w jednakowej odległości w rzędach i jednakowej odległości

między rzędami.

2. Równomierny wysiew nasion siewnikiem gwarantuje

a) przypadkowe rozmieszczenie nasion w glebie.
b) rozmieszczanie nasion na różnych głębokościach.
c) dojrzewanie roślin w różnych terminach.
d) jednoczesne osiągnięcie pełnej dojrzałości przez wszystkie rośliny.

3. Wymagania agrotechniczne, jakie stawia się siewnikom określają

a) wymiary gabarytowe siewników.
b) warunki, jakim muszą sprostać siewniki, aby zabieg siewu był prawidłowy.
c) termin agrotechniczny wykonania siewu.
d) wydajność siewników.

4. Jednoczesny siew nasion i nawozu granulowanego można dokonać

a) odpowiednio przystosowanym siewnikiem rzędowym.
b) siewnikiem punktowym.
c) siewnikiem rzutowym.
d) siewnikiem kombinowanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

5. Bezpośrednio pod dnem skrzyni nasiennej siewnika rzędowego znajduje się

a) mieszadło.
b) przyrząd wysiewający.
c) przewód nasienny.
d) redlica.

6. Próbę kręconą wykonuje się w celu

a) sprawdzenia jakości materiału siewnego.
b) sprawdzenia prawidłowości funkcjonowania siewnika.
c) uzyskania dokładnej ilości wysiewu na hektar.
d) sprawdzenia napędu przyrządów wysiewających.

7. Ustalenie ilości wysiewanych nasion w uniwersalnym siewniku rzędowym

z kołeczkowymi zespołami wysiewającymi polega na wyregulowaniu

a) położenia dźwigni denek, długości znaczników, głębokości siewu.
b) położenia zastawek, dźwigni denek i długości znaczników.
c) położenia dźwigni denek, ustalenia prędkości obrotowej wałka wysiewającego

i długości znaczników.

d) położenia dźwigni denek, położenia zastawek, ustalenia prędkości obrotowej wałka

wysiewającego.

8. Siewnik przyczepiany S 052 jest wyposażony w systemy informujące operatora

a) o nieprawidłowej pracy wałka wysiewającego.
b) o ilości zboża w skrzyni nasiennej.
c) o wielkości obsianej powierzchni.
d) o wielkości obsianej powierzchni, o wielkości obsianej powierzchni, o ilości zboża

w skrzyni nasiennej i o nieprawidłowej pracy wałka wysiewającego.

9. Na rysunku obok, element nr 1 służy do

a) wymiany przyrządu wysiewającego.
b) udrażniania zespołów wysiewających.
c) precyzyjnego wyregulowania szczeliny denka.
d) demontażu wałka wysiewającego.

[instrukcja obsługi POLONEZ Rolmasz Kutno]

10. Odstępy nasion w siewniku punktowym zależą od

a) prędkości obrotowej zespołów wysiewających.
b) gęstości komórek w pionowej tarczy wysiewającej.
c) prędkości jazdy agregatu.
d) średnicy wymiennych kół podporowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

11. Ziemniaki podkiełkowane zaleca się sadzić

a) wolno jadąc sadzarką automatyczną, chwytakową.
b) wolno jadąc sadzarką automatyczną, czerpakową.
c) sadzarką półautomatyczną.
d) wyłącznie ręcznie.

12. Pracą palca zespołu wysadzającego w sadzarce chwytakowej steruje

a) przekładnia łańcuchowa.
b) przekładnia zębata.
c) krzywka.
d) mimośród.

13. Na rysunku przedstawiono

a) fragment siewnika punktowego.
b) sadzarkę półautomatyczną do ziemniaków.
c) siewnik kombinowany.
d) sadzarkę do rozsady.

[9, s.119]

14. Siewnik lub sadzarkę z napełnionym zbiornikiem transportować na pole

a) kategorycznie nie wolno.
b) można, pod warunkiem zachowania dużej ostrożności.
c) można, po założeniu obciążników na przód ciągnika.
d) można, ale tylko w workach.

15. Pas ochronny na rysunku oznaczono literą

a) a.
b) b

1.

c) c.
d) d.

[5, s.177]

16. Do obsługi pielnika zawieszanego sześciorzędowego

a) wystarczy jedna osoba.
b) są niezbędne dwie osoby.
c) wystarczy jedna osoba, pod warunkiem zablokowania steru.
d) wystarczy jedna osoba, pod warunkiem dokładnego przeszkolenia.

17. Wydajność praktyczna, w stosunku do wydajności teoretycznej jest

a) mniejsza.
b) większa.
c) wydajności te nie mają ze sobą nic wspólnego.
d) istotna tylko w badaniach naukowych.

18. Całkowita ilość ziarna dostarczona na pole zależy od

a) szerokości międzyrzędzi.
b) jakości materiału siewnego.
c) od odległości pola od gospodarstwa.
d) powierzchni pola i ilości wysiewu w kg/ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

19. Ilość sadzeniaków potrzebnych do sadzenia zależy od

a) prędkości jazdy, przeciętnej masy jednego ziemniaka.
b) wielkości zbiornika, gęstości sadzenia.
c) szerokości międzyrzędzi, odległości między sadzeniakami w rzędzie, przeciętnej masy

jednego ziemniaka.

d) gęstości sadzenia, prędkości poruszania się agregatu po polu.

20. Do obsługi codziennej siewnika należą następujące czynności

a) oczyszczenie maszyny, sprawdzenie połączeń gwintowych, smarowanie zgodne

z instrukcją, sprawdzenie stanu opon.

b) oczyszczenie maszyny, sprawdzenie połączeń gwintowych, malowanie ubytków

warstwy lakierniczej.

c) oczyszczenie maszyny, sprawdzenie połączeń gwintowych, indywidualne regulowanie

szczelin den.

d) oczyszczenie maszyny, sprawdzenie połączeń gwintowych, ustawienie głębokości

siewu, ustalenie ilości wysiewu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Eksploatacja

siewników

i

sadzarek

oraz

narzędzi

do

upraw

międzyrzędowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

6. LITERATURA

1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. Ciągniki i maszyny rolnicze 1995/96. Katalog PIMR, Poznań 1997
3. Kuczewski J., Waszkiewicz Cz.: Mechanizacja rolnictwa. Maszyny i urządzenia do

produkcji roślinnej i zwierzęcej. SGGW, Warszawa 1997

4. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa

1995

5. Nowacki T.: Mechanizacja Rolnictwa. PWRiL, Warszawa 1983
6. Praca zbiorowa: Ogólna uprawa roli i roślin. PWRiL, Warszawa 1996
7. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urządzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998
8. Waszkiewicz Cz.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji zwierzęcej

Cz. II. WSiP, Warszawa 1996

9. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Maszyny i urządzenia do produkcji

roślinnej Cz. I. WSiP, Warszawa 2002