XVII OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA WARSZTAT PRACY PROJEKTANTA KONSTRUKCJI

Ustroń, 20

÷

23 lutego 2002 r.

Lech Czarnecki

*

MATERIAŁY DO OCHRONY POWIERZCHNIOWEJ

KONSTRUKCJI Z BETONU

1. Wprowadzenie; przesłanki stosowania ochrony powierzchniowej

Ustanawiane obecnie normy europejskie, podobnie jak wcześniejsze normy

krajowe, przewidują dla zapewnienia trwałości konstrukcji betonowej (tabl. 1) stosowanie
zasad (tabl. 2) ochrony materiałowo-strukturalnej (odpowiedni stosunek wodno-cementowy

w/c, właściwy rodzaj i zawartość cementu, odpowiednio dobrane domieszki), a w
niektórych sytuacjach dodatkowo także ochrony powierzchniowej. Według PN-91/B-01813
[1], ochronę powierzchniową stosuje się w warunkach działania średnio (m

a

) i silnie (h

a

)

agresywnego środowiska. Odpowiada to klasie XA2 i XA3 według znajdującej się w
przygotowaniu polskiej wersji europejskiej normy betonowej PN-EN 206-1:2000 (tabl. 3 i
4). Ochrona powierzchniowa w środowisku średnio agresywnym powinna zapewniać

ograniczenie, a w środowisku silnie agresywnym – odcięcie dostępu czynników
agresywnych. Konstrukcja, po naprawie uszkodzeń spowodowanych różnymi
oddziaływaniami środowiska, nadal będzie się znajdowała pod ich wpływem. Z reguły cały

element naprawiany chroni się wówczas powierzchniowo.

Tablica 1. Klasy środowiska wg prEN 206-1:1995-25 [2]

Klasa

Charakterystyka środowiska

Przykłady występowania

1. Zagrożenie korozyjne nie występuje
X0

Dla betonu niezbrojonego i bez innych
wstawek metalowych: we wszystkich
warunkach z wyjątkiem korozji

mrozowej i chemicznej

Dla żelbetu i betonu z innymi

wstawkami metalowymi: w
warunkach bardzo suchych

Beton wewnątrz budowli przy bardzo

niskiej wilgotności powietrza

2. Korozja spowodowana karbonatyzacją
Dla żelbetu lub betonu z innymi wstawkami metalowymi, pod działaniem atmosfery i

wilgoci
XC1

W warunkach suchych lub przy stałym Beton wewnątrz budowli przy niskiej

*

Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Warszawska

zawilgoceniu

wilgotności powietrza
Beton stale zanurzony w wodzie

XC2

W warunkach wilgotnych, przy
sporadycznym osuszaniu

Powierzchnie betonu podlegające działaniu
wody przez długie okresy; często

fundamenty

XC3

W warunkach umiarkowanej
wilgotności

Beton wewnątrz budowli przy
umiarkowanej lub wysokiej wilgotności

powietrza
Beton na zewnątrz budowli, osłonięty przed
deszczem

XC4

W warunkach cyklicznego

zawilgacania i osuszania

Powierzchnie betonu podlegające działaniu

wody w warunkach innych niż dla klasy
XC2

UWAGA: Warunki wilgotnościowe odnoszą się do otuliny betonowej, jednakże w wielu

przypadkach odpowiadają one otaczającemu środowisku; odpowiednia może być wtedy
klasyfikacja środowisk zewnętrznych. Przypadek taki nie zachodzi, jeśli istnieje bariera
między betonem a środowiskiem
3. Korozja spowodowana chlorkami nie pochodzącymi z wody morskiej
Dla żelbetu lub betonu z innymi wstawkami metalowymi, podlegającemu działaniu wody
zawierającej chlorki, w tym sole odladzające, ze źródeł innych niż woda morska
XD1

W warunkach umiarkowanej
wilgotności

Powierzchnie betonu podlegające działaniu
chlorków z atmosfery

XD2

W warunkach wilgotnych, przy
sporadycznym osuszaniu

Baseny kąpielowe
Betony podlegające działaniu wód
przemysłowych zawierających chlorki

XD3

W warunkach cyklicznego

zawilgacania i osuszania

Elementy mostów podlegające działaniu

chlorków
Nawierzchnie dróg
Nawierzchnie parkingów

4. Korozja spowodowana chlorkami z wody morskiej
Dla żelbetu lub betonu z innymi wstawkami metalowymi, podlegającemu działaniu
chlorków pochodzących z wody morskiej
XS1

W warunkach działania soli z

powietrza, bez bezpośredniego
kontaktu z wodą morską

Konstrukcje znajdujące się na brzegu lub w

pobliżu brzegu morskiego

XS2

W warunkach stałego zanurzenia

Fragmenty konstrukcji morskich

XS3

W strefach przypływu lub przyboju

Fragmenty konstrukcji morskich

5. Korozja mrozowa
Dla betonu podlegającemu zamrażaniu i rozmrażaniu w warunkach zawilgocenia
XF1

W warunkach umiarkowanego
nasycenia wodą nie zawierającą
środków odladzających

Pionowe powierzchnie betonowe
podlegające działaniu deszczu i mrozu

XF2

W warunkach umiarkowanego
nasycenia wodą zawierającą środki
odladzające

Pionowe powierzchnie betonowe
konstrukcji drogowych podlegające
działaniu mrozu i środków odladzających

przenoszonych przez powietrze

XF3

W warunkach dużego nasycenia wodą
nie zawierającą środków
odladzających

Poziome powierzchnie betonowe
podlegające działaniu deszczu i mrozu

XF4

W warunkach umiarkowanego

Nawierzchnie dróg i mostów podlegające

nasycenia wodą zawierającą środki
odladzające lub wodą morską

działaniu środków odladzających
Powierzchnie betonowe podlegające
działaniu mrozu i bezpośredniemu działaniu

środków odladzających
Strefy przyboju w konstrukcjach morskich
podlegające działaniu mrozu

6. Korozja chemiczna
Dla betonu podlegającego agresji chemicznej pochodzącej z naturalnych gruntów lub wód
gruntowych (por. tabl. 3). Klasyfikacja wód morskich zależy od położenia geograficznego –
miejsca zastosowania betonu
XA1

W warunkach działania środowiska o

słabym stopniu agresywności wg tabl.
3

(l

a

)

XA2

W warunkach działania środowiska o

średnim stopniu agresywności wg tabl.
3

(m

a

)

XA3

W warunkach działania środowiska o
silnym stopniu agresywności wg tabl.3

(h

a

)

UWAGA: dodatkowe analizy mogą być niezbędne dla ustalenia klasyfikacji, jeżeli:
-

przekroczone są zakresy podane w tabl. 3,

-

występują inne agresywne czynniki chemiczne,

-

występuje chemiczne skażenie gruntu lub wody,

-

występuje przepływ wody o dużej szybkości

Zagrożenie korozją chemiczną nie jest jedyną przyczyną stosowania ochrony

powierzchniowej (tabl. 5). Powłoki anty-graffiti stosuje się na przykład dla ochrony
powierzchni ścian przed niepożądaną działalnością „artystyczną”.

2. Rodzaje ochrony powierzchniowej i ich charakterystyka

W celu ochrony powierzchniowej (rys. 1) przed czynnikami chemicznymi w

środowisku o średniej agresywności stosuje się powłoki ograniczające jego dostęp, a
mianowicie:
-

hydrofobizacja,

-

impregnacja,

-

powłoki malarskie,

-

izolacje papowo-bitumiczne.

W środowisku o silnej agresywności stosuje się powłoki odcinające dostęp

środowiska w postaci:
-

laminatów żywicznych zbrojonych włóknami szklanymi,

-

wyklein z folii polimerowych, na przykład poliolefinowych,

-

wypraw z betonów i zapraw polimerowo-cementowych i żywicznych,

-

wykładzin z elementów ceramicznych, kamiennych, węglowych, itp., łączonych kitami
lub zaprawami mineralnymi lub polimerowymi,

-

wymurówki z cegieł ceramicznych lub węglowych, a także bazaltowych.

Najlżejszą ochronę powierzchniową stanowi hydrofobizacja. Do tego celu

najkorzystniejsze są niskolepkie silany bądź wodne emulsje siloksanów. W wyniku
hydrofobizacji uzyskuje się zmniejszenie zwilżalności powierzchni betonu o ponad 90% i
istotne zmniejszenie penetracji chlorków w głąb betonu. Jest to ochrona czasowa, którą
należy co kilka lat powtarzać.

Tablica 2. Wartości graniczne składu i podstawowych cech betonu w zależności od klasy środowiskowej wg prEN206-1:1999-25 [2]

Klasa środowiska

1)

Korozja powodowana przez chlorki

Brak

zagroże

nia

Korozja powodowana

karbonatyzacją

Woda morska

Chlorki z wody

morskiej

Korozja mrozowa

Agresja

chemiczna

Właściwości

XO

XC

1

XC

2

XC

3

XC

4

XS

1

XS

2

XS

3

XD

1

X

D

2

XD

3

XF

1

XF

2

XF

3

XF

4

XA

1

XA

2

XA

3

Maksymalny
stosunek
wodno -
cementowy

-

0,65 0,60

0,55 0,50 0,50

0,45

0,55

0,45

0,55

0,50 0,45 0,55 0,50 0,45

Minimalna
klasa betonu

C12/15 C20/

25

C25/

30

C30/37

C30/

37

C35/

45

C35/

45

C30/37

C35/4

5

C30/

37

C25/

30

C30/

37

C30/37

C35/

45

Minimalna
zawartość
cementu,
kg/m

3

-

260

280

300

300

320

340

300

320

300

320

340

300

320

360

Minimalne
napowietrze
nie,%

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

4,0

2)

4,0

2)

4,0

2)

-

-

-

Inne
wymagania

Kruszywa odporne na
zamrażanie wg prEN
12620

Rodzaj
cementu

3

1)

Porównaj tabl. 1

2)

Jeżeli nie stosuje się napowietrzenia betonu, to jego właściwości należy zbadać zgodnie z prEN FFF-1 „Metody badania mrozoodporności

betonu – badania w wodzie lub w roztworze chlorku sodu – Część 1: Łuszczenie” w porównaniu z betonem dla którego jest sprawdzona
mrozoodporność na odpowiednią klasę ekspozycję

Tablica 3. Klasy środowiskowe wody i gruntu (T=5-25 ºC)

1)

wg prEN 206-1:1999 [2]

Czynnik agresywny

Metoda

badawcza

4)

XA

1

XA

2

XA

3

SO

4

2-

mg/dm

3

w wodzie

EN 196-2

≥200 i ≤600

>660 i ≤3000 ≥3000 i ≤6000

SO

4

2-

mg/dm

3

w gruncie

EN 196-2

6)

≥2000 i
≤3000

7)

>3000

7)

i

≤12000

>12000 i

≤24000

pH wody

DIN 4030-2

≤ 6,5 i ≥5,5

<5,5 i ≥4,5

<4,5 i ≥4,0

Kwasowość gruntu

DIN 4030-2

>20º Baumann

Gully

CO

2

mg/dm

3

agresywne w wodzie

P-EN
WWW

≥15 i ≤40

>40 i ≤100

>100

ISO 7150-1

NH

4

+

mg/dm

3

w wodzie

ISO 7150-2

≥15 i ≤30

>30 i ≤60

>60 i ≤100

Mg

2+

mg/dm

3

w wodzie

ISO 7980

≥300 i ≤1000

≥1000 i

≤3000

>3000

1) przepływ wody tak powolny, że może być określony jako warunki statyczne
2) klasę determinuje najbardziej niekorzystna wartość czynnika agresywnego

3) gdy dwa lub więcej czynniki agresywne wskazują na te samą klasę, środowisko należy
zakwalifikować do następnej wyższej klasy
4) poziom czynników agresywnych zaleca się określać wg podanych metod
5) grunty gliniaste o przepuszczalności poniżej 10

-6

m/s można przesunąć do niższej klasy

6) metoda badawcza zaleca ekstrakcję SO

4

2-

kwasem solnym; alternatywnie można

wykonywać to wodą jeżeli są odpowiednie doświadczenia
7) granicę 3000 mg/dm

3

należy obniżyć do 2000 mg/dm

3

gdy jest niebezpieczeństwo

kumulowania się jonów siarczanowych w wyniku cyklicznego nawilżania i schnięcia lub w
wyniku podciągania kapilarnego

Tablica 4. Wymagania normowe w zakresie zapewnienia trwałości konstrukcji żelbetowej

wg PN-ENV: 206:1990 [3], prEN 206-1:1995-25 [2] i PN-B-03264:1999 [4]

Klasa środowiska wg PN-ENV 206 i EC2

1

2a

2b

3

4a

4b

5a

5b

5c

Możliwość występowania klasy wg prEN 206-1:1995-25 (por.

tabl. 1)

Wymagania

X0 XC1

XC4,
XD1,

XF1,

XF3

XC2,
XC3,
XC4,
XD1,
XD2,
XD3,

XF2,

XF4

XS1,

XF3

XS2,
XS3,
XF2,

XF4

XA1 XA2 XA3

Minimalne otulenie,

mm:

-

żelbet

-

beton sprężony

15
25

20
30

25
35

40
50

40
50

40
50

25
35

30
40

40
50

Dopuszczalne
rozwarcie rys, mm

0,3

0,3

0,3

0,2

0,2

0,2

0,2
lub

s

1

0,1
lub

s

1

0,1
lub

s

1

Maksymalny
wskaźnik w/c

0,6

0

0,60

0,55

0,50

0,55

0,50

0,55 0,50 0,45

Wodoszczelność

+

2)

+

2)

+

2)

w-4

do

w-6

3)

w-6

do

w-8

3)

w-8

3)

Ochrona
materiałowo-
strukturalna

+

4)

+

4)

+

4)

Ochrona
powierzchniowa

+

4)

+

4)

Uwagi:

1)

wartości wg EC2, s – specjalne zabezpieczenia w zależności od typu agresji,

2)

beton wodoszczelny wg PN-ENV 206:1990,

3)

wymagany stopień wodoszczelności wg BN-62/6738-07

4)

w klasach środowiskowych 5a, 5b, 5c niezależnie od ochrony materiałowo-

strukturalnej wymagana jest ochrona powierzchniowa wg PN-80/B-01800 i

PN-82/B-01801

Tablica 5. Potencjalne przyczyny zastosowania ochrony powierzchniowej [5]

Estetyka

Odporność

chemiczna

Ochrona przed

wnikaniem

Przeciwdziałanie

Ochrona przed:
- utratą barwy
- zniekształceniem
faktury
- prześwitami
podłoża
- zabrudzeniem
- graffiti
- odbijaniem
światła

Ochrona przed
czynnikami
agresywnymi
chemicznie

Chlorki*
Dwutlenek węgla*
Tlen*
Woda
Para wodna
Metan
Pierwiastki
promieniotwórcze

- korozji mrozowej
- ścieraniu
- skutkom uderzeń
- poślizgowi
- gromadzeniu
elektryczności
statycznej

* w związku z możliwością korozji zbrojenia

Rys. 1. Rozwiązania technologiczne napraw i ochrony betonu przed korozją wg PN-91/B-

01813 [1] w zależności od stopnia agresywności środowiska

BETON

Naprawa

Ochrona przed korozją

RODZAJ OCHRONY

W ZALEŻNOŚCI OD STOPNIA AGRESYWNOŚCI ŚRODOWISKA

l

a

m

a

h

a

OCHRONA PRZEZ UKSZTAŁTOWANIE KONSTRUKCJI

OCHRONA MATERIAŁOWO-STRUKTURALNA

PRZEZ DOBÓR MATERIAŁÓW

OCHRONA MATERIAŁOWO-STRUKTURALNA PRZEZ DOBÓR

MATERIAŁÓW I STRUKTURY

MATERIAŁÓW ZŁOŻONYCH

OCHRONA POWIERZCHNIOWA

OGRANICZAJĄCA

ODDZIAŁYWANIE

ŚRODOWISKA

ODCINAJĄCA

DOSTĘP

ŚRODOWISKA

NAPRAWY

wykleiny
(folie polimerowe)

wykładziny

laminaty

wymurówki

hydrofobizacja

impregnacja

powłoki malarskie

izolacje papowo-
bitumiczne

iniekcja

scalająca

iniekcja
uszczelniająca

uzupełnianie
ubytków

wyrównywanie
powierzchni

Powłoki

Impregnacja

Wyprawy

Wykleiny

Impregnacja (rys. 2) to nasączenie impregnatem powierzchni betonu nie

zmieniające ukształtowania tej powierzchni. Celem impregnacji jest hydrofobizacja
(odpychanie wody) – ograniczenie wnikania wody i pary wodnej. Nasiąkliwość betonu
zmniejsza się wówczas co najmniej o 40%. Wzrasta również odporność na ścieranie i
zmniejsza się pylenie. Jako materiały impregnacyjne powierzchniowe lub wgłębne, o
działaniu hydrofobizującym i/lub scalające podłoże stosuje się najczęściej ciekłe preparaty
mineralne zawierające krzemiany (silikatyzacja), silikony i siloksany, bądź kompozycje
żywiczne (epoksydowe, akrylowe, poliuretanowe) o niskiej lepkości.

Rys. 2. Schematyczne przedstawienie impregnacji

Impregnacje uszczelniające przeprowadza się w celu odcięcia dopływu wody w

głąb betonu. Mają one na celu wypełnienie porów przypowierzchniowych łącznie z
utworzeniem ciągłej cienkiej powłoki. W tym celu stosuje się preparaty żywiczne, na
przykład epoksydowe, poliuretanowe i akrylowe o małej lepkości oraz preparaty smołowo-
woskowe. Impregnacja uszczelniająca zapobiega nie tylko wnikaniu wody, ale również
niektórych substancji chemicznie agresywnych, na przykład chlorków.

Stosuje się są zarówno powłoki mineralne, jak i żywiczne, o funkcjach typowo

ochronnych (powłoki grubowarstwowe, laminaty), a także ochronno-dekoracyjnych
(powłoki malarskie). W tej grupie, zwłaszcza w odniesieniu do obiektów mostowych,
należy zwłaszcza wymienić hydroizolacje:

- powłokowe: mieszanki bitumiczne modyfikowane elastomerami termoplastycznymi,

mieszanki bitumiczno-polimerowe, chemoutwardzalne żywice syntetyczne jedno-
lub dwuskładnikowe, izolacjo-nawierzchnie, w tym cienkowarstwowe nawierzchnie
z żywic syntetycznych, zwłaszcza stanowiące jednocześnie hydroizolację i warstwę
ścieralną,

- arkuszowe, termozgrzewalne albo samoprzylepne, w tym papy termozgrzewalne.

W środowiskach średnio agresywnych chemicznie stosuje się powłoki malarskie,

na przykład chlorokauczukowe, poliwinylowe, epoksydowe i poliuretanowe, o grubości od
0,2 do 1 mm, oraz powłoki bitumiczne o grubości od 0,2 do 2 mm, uzyskiwane przez
naniesienie lepików, emulsji i mieszanek bitumicznych.

Impregnacja -
hydrofobizacja

Impregnacja -
częściowe wypełnienie

Impregnacja -
uszczelnianie

W środowiskach silnie agresywnych chemicznie stosuje się powłoki

grubowarstwowe (wyprawy), na przykład z zapraw i betonów żywicznych oraz laminaty
żywiczne zbrojone włóknami szklanymi w postaci mat i tkanin. W środowisku silnie
agresywnym można również stosować wykleiny z elastomerowych wyrobów rolowych lub
arkuszowych (folie) oraz zabezpieczenia z blach, na przykład miedzianych lub ołowianych.
Wykleiny łączy się szczelnie na zakładkę. Podstawową ich funkcją jest zapewnienie
cieczoszczelności, a podstawową zaletą duża podatnośc na odkształcanie – duża zdolność
do mostkowania rys podłoża. Zdolność przenoszenia rys zależy nie tylko od elastyczności
danej folii, ale także rośnie wraz z jej grubością. Jednym ze sposobów zapewnienia „pracy
na rysie” jest odspojenie odcinka (wprowadzenie środka rozdzielającego) powłoki po obu
stronach rysy.

Wyprawy (rys. 3) wykonuje się z mieszanek kompozytów mineralnych, mineralno-

polimerowych i żywicznych o grubości od 1 do około 10 mm, szczelnie przylegających do
podłoża. Nanosi się je techniką murarską lub natryskowo.

Rys. 3. Schemat wyprawy. Mechanizm powstawania rysy wtórnej

Norma europejska prEN 1504-2 „Systemy ochrony powierzchniowej” znajduje się

w zaawansowanym stadium opracowania. Dotychczas najpełniejszą klasyfikację powłok
powłok [7] prezentował Niemiecki Komitet Żelbetu. Obok chemoodporności (tabl. 6) i
rysoodporności (tabl. 7) [8, 9] najistotniejsza jest szczelność powłok (tabl. 8).

Rysa wtórna w nowej
warstwie powierzchniowej

Rysa w podłożu

A

C

B

C

Tablica 6. Klasy powłok ochronnych wg Niemieckiego Komitetu Żelbetu

Klasa

Przeznaczenie

Minimalna

grubość [µm]

Rodzaj materiału

SP-1

impregnacja, hydrofobizacja

-

silikony, siloksany

SP-2

uszczelnianie powierzchni nieobciążonych
ruchem kołowym

50

akrylowe

SP-3

uszczelnianie powierzchni obciążonych
ruchem kołowym

50

akrylowe,
epoksydowo-
poliuretanowe

SP-4

powłoki na powierzchniach nieobciążonych
ruchem kołowym

80

akrylowe,
akrylowo-
poliuretanowe

SP-5

powłoki na powierzchniach nieobciążonych
ruchem kołowym o małej zdolności do
mostkowania rys

300

2000

dyspersje
polimerowe
kompozyty PCC

SP-6

chemoodporne powłoki dla powierzchni
obciążonych mechanicznie

500

epoksydowe,
poliuretanowe

SP-7

powłoki pod bitumiczne warstwy
uszczelniające na mostach

1000

epoksydowe

SP-8

chemoodporne powłoki dla powierzchni o
dużym obciążeniu mechanicznym, w tym
ruchem kołowym

1000

epoksydowe

SP-9

powłoki na powierzchniach nieobciążonych
ruchem kołowym, o średniej zdolności do
mostkowania rys

1000

poliuretanowe

SP-10 powłoki pod warstwy bitumiczne lub inne

warstwy o dużej zdolności do mostkowania
rys

2000

poliuretanowe

SP-11 powłoki na powierzchniach obciążonych

ruchem kołowym, o średniej zdolności do
mostkowania rys

3000

5000

kompozyty
epoksydowo-
poliuretanowe

SP-12 powłoki z zapraw polimerowych dla

powierzchni o dużym obciążeniu
mechanicznym, w tym ruchem kołowym

5000

epoksydowe

Tablica 7. Kryteria oceny powłok według zdolności do mostkowania rys wg Niemieckiego

Komitetu Żelbetu

Zdolność do mostkowania rys

Rodzaj rysy

0

T

I

T

bardzo mała
mała

istniejące i nowopowstałe rysy skurczowe; zmienna
szerokość rysy do 0,15 mm, zmiany temperatury

II

T

II

T+V

średnia

istniejące i nowopowstałe rysy; zmienna szerokość rysy
do 0,3 mm; zmiany temperatury
dodatkowe obciążenie ruchem kołowym

III

T

III

T+V

duża

istniejące i nowopowstałe rysy; zmienna szerokość rysy
do 0,4 mm; zmiany temperatury
dodatkowe obciążenie ruchem kołowym

IV

T

IV

T+V

bardzo duża

jak w III przy zwiększonym obciążeniu ruchem kołowym

Tablica 8. Szczelność powłok (przykłady)

Grubość równoważnej warstwie powietrza [m]

Rodzaj powłoki ze względu na

podstawowy materiał

dyfuzja pary wodnej

dyfuzja dwutlenku węgla

Akrylowe

3,8

140

Poliuretanowe

2,1

190

Winylo-maleinowe

1,8

200

Epoksydowe

3,2

210

Najczęściej stosowane jest określenie grubości warstwy powietrza, której opór jest

równoważny oporowi dyfuzyjnemu powłoki. Przyjmując, że współczynnik dyfuzji
dwutlenku węgla w powietrzu wynosi ok. 0,16 m

2

/s, jako warunek szczelności powłoki

ochronnej przyjmuje się grubość równoważnej warstwy powietrza nie mniejszą niż 50 m.

Istotnym parametrem jest także przepuszczalność przez powłokę pary wodnej. W

typowych warunkach użytkowania konstrukcji żelbetowych zakłada się, że powierzchnia
betonu powinna odsychać, to znaczy powinna być przepuszczalna dla pary wodnej. Za
dopuszczalny poziom oporu dyfuzyjnego wobec pary wodnej przyjmuje się grubość
równoważnej warstwy powietrza nie przekraczającą 4 m. Powłoka zbyt paroszczelna może
być nową przyczyną zniszczenia [10].

Warto podkreślić, że współczynniki dyfuzji zmieniają się w czasie użytkowania

powłok, przy czym szybkość i charakter zmian są trudne do przewidzenia. Pewną
wskazówkę może tu stanowić odporność powłok na działanie promieniowania
ultrafioletowego – duża może wskazywać na nieznaczną zmianę szczelności powłoki w
czasie.

3. Wymagania techniczne w odniesieniu do wyrobów ochronnych

W Polsce wyroby budowlane są dopuszczane do obrotu i stosowania zgodnie z

odpowiednim trybem przewidzianym w prawie budowlanym [11, 12, 13] i w dużym stopniu
dostosowanym do wymagań europejskich [14]. Analogiczny tryb obowiązuje w odniesieniu
do materiałów naprawczych. W tym celu Instytut Techniki Budowlanej (ITB) i Instytut
Badawczy Dróg i Mostów (IBDiM) wydają (tabl. 9) odpowiednie zalecenia udzielania
aprobat technicznych (ZUAT). Zalecenia te określają zbiór wymagań podstawowych, który
może być traktowany jako warunek konieczny dla danej grupy materiałów. Dobór materiału
do konkretnego zastosowania może wymagać uwzględnienia dodatkowych kryteriów, bądź
bardziej szczegółowego wyspecyfikowania odpowiedniego zakresu wartości
poszczególnych cech technicznych.

Dotychczas opracowano wymagania w odniesieniu do środków do impregnacji

betonu (tabl. 10) i powierzchniowej hydrofobizacji (tabl. 11). W odniesieniu do powłok
ochronnych konstrukcji mostowych wymagania są zróżnicowane w zależności od ich
zdolności do „mostkowania” rys (tabl. 12). Dla pozostałych obiektów odrębne wymagania
są formułowane wobec powłok ograniczających dostęp środowiska gazowego i ciekłego
(tabl. 13 i 14), a także gazowego i ciekłego z uwzględnieniem środowiska stałego (tabl. 15).
Odrębne wymagania dotyczą powłok odcinających dostęp środowiska, w tym folii
polimerowych (tabl. 16) i tynków renowacyjnych (tabl. 17).

Tablica 9. Zestawienie zaleceń udzielania aprobat technicznych (ZUAT) w zakresie napraw

i ochrony budowli z betonu

Symbol

Autor

Tytuł

prZUAT-15/VI.05-
1/ITB

H. Prejzner
A. Sokalska

Wyroby do zabezpieczania betonu przed
korozją. Część I: Wyroby do wykonywania
ciągłych izolacji chemoodpornych. Ciekłe
kompozycje z żywic sztucznych

ZUAT-15/VI.05-
2/ITB

H. Prejzner
A. Sokalska

Wyroby do zabezpieczania betonu przed
korozją. Część I: Wyroby do wykonywania
ciągłych izolacji chemoodpornych. Folie z
tworzyw sztucznych

ZUAT-15/VI.05-
3/98/ITB

T. Możaryn
A. Sokalska

Wyroby do zabezpieczania betonu przed
korozją. Część III: Powłoki ochronne
ograniczające dostęp agresywnych środowisk

ZUAT-15/VI.05-
4/01/ITB

T. Możaryn
A. Sokalska

Wyroby do zabezpieczania betonu przed
korozją. Część IV: Powłoki polimerowo-
cementowe

ZUAT-
15/VI.07/99/ITB

L. Czarnecki

Środki iniekcyjne do napraw betonu

ZUAT-
15/VI.08/99/ITB

L. Czarnecki
A. Garbacz

Środki do impregnacji betonu

ZUAT-15/VI.11-
1/00/ITB wyd. II

R. Krzywobłocka -
Laurów

Środki do powierzchniowej hydrofobizacji
betonu

ZUAT-15/VI.14-
/01/ITB

R. Krzywobłocka –
Laurów

Preparaty do zabezpieczania elewacji przed
graffiti

prZUAT-
15/VI.15/ITB

T. Możaryn
A. Sokalska

Kity chemoodporne sztywne

prZUAT-
15/VI.18/01/ITB

G. Wieczorek
A. Rolla,
D. Siemaszko -
Lotkowska

Inhibitory korozji stali zbrojeniowej

prZUAT-
15/VIII.19/01/ITB

J. Popczyk

Zestawy wyrobów do wykonywania tynków
renowacyjnych

ZUAT Nr Z/98-03-
005/ IBDiM

Wyroby do napraw konstrukcji betonowych –
zaprawy naprawcze typu PCC

IBDiM, Wrocław
1998

W. Rowińska
R. Wodyński
A.Wysokowski
A. Żurawicka

Zalecenia do wykonywania oraz odbioru
napraw i ochrony powierzchniowej betonu w
konstrukcjach mostowych

IBDiM, Wrocław
1998

A. Duszyński
O. Rajski
W. Rowińska

Zalecenia dotyczące stosowania domieszek i
dodatków do betonów i zapraw w
budownictwie komunikacyjnym

Tablica 10. Wymagania dla środków do impregnacji betonu (wg ZUAT-15/VI.08/99)

Lp

Cecha

Wymaganie

1

Stan powierzchni po nałożeniu w stosunku do betonu B30 W4

bez zmian

2

Opór dyfuzyjny wobec pary wodnej – m równoważnej warstwy
powietrza

≤

4

3

Spadek nasiąkliwości powierzchniowej, % w stosunku do betonu
B30 W4

≥

40

4

Wskaźnik absorpcji kropli wody, %

≤

5

5

Wzrost odporności na ścieranie, % w stosunku do betonu B30 W4

≥

20

Cechy identyfikacyjne:
gęstość
czas wypływu z kubka pomiarowego nr 4, s
czas utwardzania, min

wg producenta

≤

150

≥

20

Tablica 11. Wymagania dla środków do powierzchniowej hydrofobizacji betonu

(wg ZUAT-15/VI.11/00)

Lp

Cecha

Wymaganie

1

Wygląd powierzchni w porównaniu do stanu
przed hydrofobizacją

bez zmian

2

Wskaźnik absorpcji kropli wody, %
Wskaźnik nieprzepuszczalności, %

≤

2

≥

98

3

Głębokość hydrofobizacji, mm

≥

1,0

4

Nasiąkliwość powierzchniowa betonu B20,
kg/m

2

po 1 dniu

po 3 dniach

po 14 dniach

≤

4,0

≤

6,0

≤

12,0

5

Względny współczynnik przepuszczalności pary
wodnej podłoża po hydrofobizacji

≥

0,9

Cechy identyfikacyjne:
stan skupienia
barwa
obecność widocznych zanieczyszczeń
wygląd po rozcieńczeniu
gęstość
temperatura zapłonu (w uzasadnionych
przypadkach)

jednorodna ciecz
wg danych producenta
brak
bez zmian (możliwe rozjaśnienie)
wg danych producenta
wg danych producenta

Tablica 12. Wymagania wobec powłok ochronnych betonowych konstrukcji

mostowych

Lp

Cecha

Powłoka

nie pokrywająca rys

(cienkowarstwowa)

Powłoka z

minimalną
zdolnością

pokrywania

rys

Powłoka z

podwyższoną

zdolnością

pokrywania rys

(grubowarstwowa)

1

Grubość powłoki, mm

≤

0,3

≥

0,3 (PC)

≥

1,0 (PCC)

≥

1,0

2

Przyczepność do podłoża
betonowego, MPa

średnia

minimalna

≥

0,8

≥

0,5

≥

0,8

≥

0,5

≥

1,0

≥

0,6

3

Zdolność mostkowania
rys o rozwartościach, mm

–

≤

0,15

≤

0,30

4

Opór dyfuzyjny
względem pary wodnej, m
równoważnej warstwy
powietrza

≤

4

≤

4

-

5

Opór dyfuzyjny
względem dwutlenku
węgla, m równoważnej
warstwy powietrza

≥

50

≥

50

≥

50

Tablica 13. Wymagania wobec powłok ograniczających dostęp agresywnych środowisk

(wg prZUAT-15/VI.05-03)

Lp

Cecha

W środowisku

gazowym

W środowisku

ciekłym

1

Przyczepność do podłoża, MPa

≥

0,5

≥

0,5

2

Elastyczność – największa średnica sworznia,
przy przeginaniu na którym powłoka nie pęka,
cm; oraz elastyczność po sztucznym starzeniu
(dla wyrobów, z których uzyskuje się powłoki
w postaci samodzielnej folii)

≤

1,0

(po sztucznym

starzeniu:

≤

2,0)

≤

0,5

3

Opór dyfuzyjny względem pary wodnej, m
równoważnej warstwy powietrza

środowisko gazowe zewnętrzne

środowisko gazowe wewnętrzne

≤

4

≥

6

-

4

Opór dyfuzyjny względem dwutlenku wegla, m
równoważnej warstwy powietrza

≥

50

-

5

Przesiąkliwość wody, cm

3

(tylko dla środowisk

gazowych zewnętrznych); oraz przesiąkliwość
po sztucznym starzeniu (dla wyrobów, z których
nie uzyskuje się powłoki w postaci
samodzielnej folii)

≤

1

(po sztucznym

starzeniu:

≤

2)

-

6 Odporność chemiczna na stałe i okresowe

działanie wybranych środowisk agresywnych po
8 tygodniach badania:

zmiana masy

zmiana wyglądu

-5

÷

+5

(przy działaniu

okresowym -8

÷

+8)

bez zmian

(możliwe lekkie

zmatowienie lub

zmiana barwy)

-5

÷

+5

(przy działaniu

okresowym -8

÷

+8)

bez zmian

(możliwe lekkie

zmatowienie lub

zmiana barwy)

7 Twardość – tłumienie ruchu wahadła

-

≥

0,1

8 Odporność na ścieranie, kg/

µ

m (dla powłok

narażonych na ścieranie cząstkami stałymi)

-

≥

0,5

9 Wytrzymałość na rozciąganie, MPa (dla

wyrobów, z których uzyskuje się powłoki w
postaci samodzielnej folii)

-

≥

1,0

10 Szczelność – natężenie prądu płynącego przez

próbkę z powłoką po 4 tygodniach badania,

µ

A

-

≤

500

µ

A

Cechy identyfikacyjne:

gęstość

czas wypływu z kubka pomiarowego
czas przydatności do użycia, h
spływność z powierzchni pionowych
czas wysychania, h

wg danych producenta
wg danych producenta

≥

1

dopuszczalne nieliczne wąskie strugi

≤

24

Tablica 14. Wymagania wobec powłok polimerowo-cementowych z wyrobów o zawartości

domieszki poniżej 5% masy cementu (wg prZUAT-15/VI.05-4/2001)

Lp

Cecha

Wymaganie

1

Skurcz liniowy utwardzania, %

≤

0,1

2

Wytrzymałość na zginanie, MPa

wg norm, kart technicznych lub

podobnych dokumentów

±

10%

3

Mrozoodporność po 25 cyklach zamrażania i
odmrażania
ubytek masy, %
ubytek wytrzymałości

≤

1

≤

10

4

Nasiąkliwość wodą, %

≤

5

5

Przyczepność do betonu, MPa

≥

0,5

6

Opór dyfuzyjny wobec pary wodnej, m

≤

4

7

Opór dyfuzyjny wobec CO

2

, m

≥

50

8

Współczynnik dyfuzji jonów chlorkowych, cm

2

/s

≤

10

-9

9

Odporność na ciekłe roztwory siarczanów

po 2 mies. działania roztworu

wygląd powierzchni bez zmian

10 Odporność na wilgotną atmosferę zawierającą SO

2

po 1 mies. działania atmosfery

dopuszczalne nieznaczne

pojaśnienie powierzchni

11 Przesiąkliwość wody, cm

3

≤

2

12 Wodoszczelność pod ciśnieniem, MPa

≥

0,2

Tablica 15. Wymagania wobec powłok polimerowo-cementowych z wyrobów o zawartości

domieszki powyżej 5% masy cementu (wg prZUAT-15/VI.05-4/2001)

Lp

Cecha

Wymaganie

1

Wytrzymałość na rozciąganie, MPa

≥

1

2

Wydłużenie względne przy zerwaniu, %

≥

10

3

Nasiąkliwość wodą, %

≤

1,5

4

Elastyczność przed i po sztucznym starzeniu (przez
przeginanie), mm

5 / 10

5

Przyczepność do betonu, MPa

≥

0,5

6

Opór dyfuzyjny wobec pary wodnej, m

≤

4

7

Opór dyfuzyjny wobec CO

2

, m

≥

50

8

Współczynnik dyfuzji jonów chlorkowych, cm

2

/s

≤

10

-10

9

Odporność na wilgotną atmosferę zawierającą SO

2

zmiana masy po 20 cyklach działania atmosfery, %
zmiana wyglądu po czasie jw.

≤

5

dopuszczalna

nieznaczna zmiana

barwy lub zmatowienie

10 Wodoszczelność pod ciśnieniem, MPa

≥

0,2

11 Odporność na stałe działanie środowisk agresywnych

zmiana masy po 8 tygodniach, %
zmiana wyglądu po czasie jw.

Odporność na okresowe działanie środowisk agresywnych
zmiana masy po 8 tygodniach, %
zmiana wyglądu po czasie jw.

≤

5

dopuszczalna

nieznaczna zmiana

barwy lub zmatowienie

≤

8

dopuszczalna

nieznaczna zmiana

barwy lub zmatowienie

12 Porowatość

brak iskrzenia i

sygnałów świetlnych

lub dźwiękowych

Tablica 16. Wymagania wobec powłok odcinających dostęp środowiska

(wg prZUAT-15/VI.05-1 i 2)

Lp

Cecha

Powłoki

Folie z tworzyw

sztucznych

1

Grubość powłoki, mm

1-4 (dla powłok
zbrojonych: > 4)

1-4

2

Przyczepność do betonu, MPa

≥

1

–

3

Szczelność

natężenie prądu

płynącego przez próbkę z

powłoką po 8 tygodniach

badania

≤

1

µ

A

brak iskrzenia w

badaniu induktorem

iskrowym

4

Odporność chemiczna na stałe i
okresowe działanie wybranych
środowisk agresywnych po 8
tygodniach badania:

zmiana masy

zmiana wyglądu

przyrost

≤

3

ubytek

≤

1

bez zmian (możliwe
lekkie zmatowienie)

przyrost

≤

3

ubytek

≤

1

bez zmian (możliwe
lekkie zmatowienie)

5

Opór dyfuzyjny względem pary
wodnej, m równoważnej warstwy
powietrza (tylko przy użytkowaniu
w środowisku gazowym)

≥

6

–

6

Opór dyfuzyjny względem
dwutlenku wegla, m równoważnej
warstwy powietrza (tylko przy
użytkowaniu w środowisku
gazowym)

≥

50

–

7

Elastyczność – największa
średnica sworznia, przy
przeginaniu na którym powłoka
nie pęka, cm; oraz elastyczność po
sztucznym starzeniu

≤

0,5 (dla powłok

zbrojonych:

≤

1,0)

–

8

Nasiąkliwość wodą, %

≤

0,5

≤

0,5

9

Wytrzymałość na rozciąganie,
MPa

≥

2 (dla powłok

zbrojonych:

≥

10)

≥

10

10 Wydłużenie względne przy

zerwaniu, %

≥

30 (dla powłok

zbrojonych:

≥

10)

≥

100

Cechy identyfikacyjne:

gęstość

czas przydatności do użycia, h
spływność z powierzchni
pionowych
czas wysychania, h

według danych
producenta

≥

2

dopuszczalne nieliczne
wąskie strugi

≤

24

według danych
producenta
–
–

–

Tablica 17. Wymagania wobec tynków renowacyjnych (wg prZUAT-15/VIII.19/2001)

Lp

Cecha

Obrzutka

Tynk

podkładowy

Tynk

renowacyjny

Gładź

1

Gęstość nasypowa, kg/m

3

Wg danych producenta

±

5%

2

Wygląd zewnętrzny
suchej mieszanki

mieszanki zaprawy

Jednorodna mieszanina bez rozwarstwień, zbryleń

i obcych wtrąceń

Jednorodna mieszanka bez rozwarstwień, zbryleń i

zanieczyszczeń

3

Konsystencja, cm

10

±

1

7

±

1

7

±

1

7

±

1

4

Gęstość zaprawy utwardzonej,
kg/m

3

–

≤

1,5

≤

1,5

–

5

Wytrzymałość na zginanie, MPa

≥

2,5

≥

1,7

≥

1,0

–

6

Wytrzymałość na ściskanie, MPa

≥

7,0

≥

tynku

renow.

≥

1 i

≤

5

≤

tynku

renow.

7

Nasiąkliwość, %

≤

20

≤

10

≤

10

≤

20

8

Przyczepność do podłoża, MPa

≥

0,1

≥

0,05

≥

0,05

≥

0,05

9

Opór dyfuzyjny, m

≤

0,2

≤

0,2

≤

0,2

≤

0,2

10

Mrozoodporność

bez zmian

wyglądu

po 25

cyklach

bez zmian wyglądu po 15 cyklach

11

Porowatość, %

–

≥

40

≥

40

–

12

Odporność na działanie soli

–

bez śladów

soli na

powierzchni

po 8 dniach

moczenia

bez śladów

soli na

powierzchni

po 10 dniach

moczenia

–

4. Dobór ochrony powierzchniowej do danego zastosowania

Ochronę powierzchniową dobiera się w zależności od rodzaju i stopnia

agresywności środowiska oraz innych warunków użytkowania (tabl. 18).

Tablica 18. Maksymalna temperatura użytkowania i odporność chemiczna wybranych

materiałów ochronnych

Kwasy

Alkalia

Organiczne

Rozpuszczalniki

Materiał

ochronny

Maksy-

malna

tempera-

tura

użytko-

wania

°°°°

C Mocne

Słabe

Nieorga-

niczne

Słabe

Średnie Mocne

Orga-

niczne

Nieorga-

niczne

Wybie-

lacze

epoksydowy

65

+

+

+

+

(1)

(1)

+

epoksydowo-

fenolowo-
formalde-
hydowy

80

+

+

+

+ (2)

+ (2)

furanowy

180

+

+

+

+

+

+

+

+

metakrylowy

55

+

+

+ (2)

+ (2)

poliestrowy

105

+

+

+

+

krzemianowy

1000

+ (3)

+

+

+

(1)

(1)

siarkowy

85

+ (4)

+

+

poliureta-
nowy

60-120

+

+

+ (4)

+

+

+

winylo-

estrowy

100-120

+

+

+

+

+

+

PCW

50

+

+

+

+

+

+

cegła kwaso-
odporna

wysoka

+ (3)

+

+

+

Dobierając ochronę powierzchniową należy wziąć pod uwagę:

1. Cel ochrony.
2. Warunki użytkowania.
3. Warunki podczas wykonywania.
4. Wymagania odnośnie do przygotowania powierzchni betonu.
5. Określenie (na podstawie przewidywanego stanu powierzchni) liczby warstw lub cykli

roboczych niezbędnych dla osiągnięcia wymaganego stopnia ciągłości (szczelność)
wykładziny.

6. Dobór środka gruntującego i ewentualnej warstwy wyrównującej.
7. Ocenę konieczności naprawy rys.
8. Określenie metod zapewnienia jakości odnośnie do przygotowania powierzchni,

przyczepności, grubości ochrony i jakości materiałów do jej wykonania.

Nawet w tak prostym przypadku, jak ochrona przed karbonatyzacją, dobór powłoki

może się okazać skomplikowany. Proces karbonatyzacji (rys. 4) następuje w betonie w
wyniku oddziaływania CO

2

z powietrza (A i C). Otulina o odpowiedniej grubości z betonu o

małej przepuszczalności to zasadniczo wszystko, co jest konieczne do ochrony zbrojenia
przed korozją (A). Dodatkowo można zabezpieczać beton powierzchniowo –
impregnacyjnie lub za pomocą powłok (B, D, G). Nałożenie ochrony powierzchniowej na
beton częściowo skarbonatyzowany umożliwia cofnięcie się frontu karbonatyzacji pod
wpływem migracji jonów OH

–

z głębi betonu (D). Utworzenie się rys (I, J, K) w betonie

powoduje względnie szybki postęp karbonatyzacji w kierunku zbrojenia. Z tego względu
ważne jest odpowiednio wczesne ich uszczelnienie. Nową metodą (L, M, N) naprawy
skarbonatyzowanego betonu (przed zapoczątkowaniem korozji zbrojenia) jest
elektrochemiczna realkalizacja. Po jej zakończeniu wskazane jest również nałożenie
powłoki ochronnej.

5. Podsumowanie

W agresywnym chemicznie środowisku we wszystkich przypadkach wymagana

jest ochrona materiałowo-strukturalna. W środowisku o średniej agresywności dodatkowo
stosuje się ochronę powierzchniową – ograniczającą dostęp czynników agresywnych, a w
środowisku silnie agresywnym – ochronę powierzchniową odcinającą dostęp tych
czynników. Ochrona powierzchniowa, jeśli nie została przewidziana projektem i wykonana
podczas budowania, może być naniesiona w dowolnym momencie podczas użytkowania; z
reguły jest wymagana po naprawie i to w odniesieniu do całego naprawianego elementu.
Wraz z postępem degradacji konstrukcji, a także po naprawie, stan obiektu pod względem
materiałowo-konstrukcyjnym staje się bardziej złożony, zaś dobór ochrony
powierzchniowej, a często także jej wykonanie – bardziej skomplikowane.

Zrozumienie zależności między przedwczesną lub nieoczekiwaną degradacją a jej

przyczynami, stanowi podstawę wyboru właściwej metody zabezpieczenia. Ochrona jest
sposobem zapobiegania bądź ograniczenia skutków działania tych przyczyn. Ochrona
powierzchniowa może być wykonywana nie tylko do ochrony przed korozją chemiczną, ale
również jako anty-graffiti lub ochrona przed nadmiernym ścieraniem.

Rys. 4. Schematyczne przedstawienie skutków nałożenia powłoki i jej braku podczas

ochrony przed karbonatyzacją

CO

2

CO

2

2

1

4

3

Warunki*

Nowy

beton

Zasady ochrony

Ochrona powierzchniowa

Front
karbonatyzacji

przemieszcza

się w kierunku

stali
zbrojeniowej

Karbonatyzacja

cofa się na skutek
realkalizacji

Zaawansowane

stadium korozji

wywołanej
karbonatyzacją

Naprawa

powierzchniowa

Front

karbonatyzacji

przez rysę
postępuje

w głąb betonu

Uszczelnienie

rysy

Uszczelnienie rysy

zabezpiecza tylko

samą rysę; przy

braku ochrony
powierzchni proces

karbonatyzacji

trwa nadal

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

Piśmiennictwo

[1]

PN-91/B-01813: Ochrona powierzchniowa dla silnego stopnia agresywności
środowiska: zasady doboru

[2]

EN 206-1:1999-25: Concrete – Part I: Specification - performance, production and
conformity

[3]

PN-ENV 206:1990: Beton – właściwości, produkcja, układanie i kryteria zgodności

[4]

PN-B-03264:1999: Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężone. Obliczenia
statyczne i projektowanie

[5]

Concrete Society Technical Report 50: Guide to surface treatments for protection
abd enhancement of concrete. Concrete Society, 1997

[6]

Vries de J., Polder R.B.: Hydrophobic treatment of concrete. Construction and
Building Materials, 4 (1997), 259-265

[7]

Możaryn T., Sokalska A.: Wymagania techniczne – powłoki ochronne. Materiały
Budowlane, 11 (1998), 20-24

[8]

Czarnecki L., Garbacz A.: Evaluation of polymer coating – crack-bridging ability.
International Colloquium „Industrial Floors’95”, Esslingen, 1995, 703-705.

[9]

Głodkowska W., Piątek Z.: Rysoodporność powłok ochronnych poddanych
obciążeniu długotrwałemu. XLV Konferencja Naukowa Komitetu Inżynierii
Lądowej i Wodnej PAN i Komitetu Nauki PZITB, Wrocław-Krynica, 1999, 169-
176

[10]

Schrader E.K.: Mistakes, misconceptions, and controversial issues concerning
concrete and concrete repairs. Concrete International, 11 (1992), 54-59.

[11]

Gałkowski Z.: Działalność ITB w ocenianiu przydatności wyrobów do stosowania
w budownictwie i zmiany wprowadzane w procedurach aprobacyjnych.
Seminarium „Dopuszczanie wyrobów budowlanych do obrotu i stosowania.
Dotychczasowe doświadczenia i zmiany wynikające z nowelizacji prawa
budowlanego”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa-Poznań, 1998, 11-32

[12]

Tworek J.: Zasady dopuszczania wyrobów stosowanych jednostkowo oraz
wyrobów tradycyjnych. Seminarium „Dopuszczanie wyrobów budowlanych do
obrotu i stosowania. Dotychczasowe doświadczenia i zmiany wynikające z
nowelizacji prawa budowlanego”, Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa-
Poznań, 1998, 33-48

[13]

Zieleniewski S.: Przepisy dotyczące dopuszczania wyrobów budowlanych do
obrotu i stosowania w budownictwie. Nowelizacja – grudzień 1997r. Seminarium
„Dopuszczanie wyrobów budowlanych do obrotu i stosowania. Dotychczasowe
doświadczenia i zmiany wynikające z nowelizacji prawa budowlanego”, Instytut
Techniki Budowlanej, Warszawa-Poznań, 1998, 5-10

[14]

Wierzbicki S., Lewicki B., Kosiorek M., Prejzner H., Korycki O., Szudrowicz B.,
Pogorzelski J.: Przepisy techniczne w polskim budownictwie na tle wymagań
podstawowych określonych dyrektywą 89/106/EEC dotyczącą wyrobów
budowlanych. Konferencja „Dostosowanie Polskich Przepisów Budowlanych do
Systemu Obowiązującego w Unii Europejskiej”, Mrągowo, 2000, 99-137

Podziękowanie

W pracy wykorzystano dane z książki L.Czarnecki, P.H.Emmons “Naprawa i
ochrona konstrukcji betonowych”. Polski Cement, Kraków (w przygotowaniu)