Marcin Banaszek

Przygoda komponowania studiów
wciągnęła mnie już wcześnie na
swoje ścieżki. Nawet jeśli moje za-
interesowanie szachami skupia-ło
się głównie na grze praktycznej
albo na komponowaniu proble-
mów, również i ta dziedzina fa-
scynowała mnie bardzo często.

Diagram 1

Szachy 1966

1 wyr. honorowe

Rozwiązanie: 1.Kf4 Wh3 2.Kg5
Wxh5+ 3.Kg6 Wf5 4.Kxf5 Kf7
5.Kg5 a3 6.Kh6 a2 7.Kh7 a1H
8.g8H+ Kxf6 9.Hg7(h8)+ i białe
wygrywają.

Podczas analizy koncówki z gry
praktycznej narodził się pomysł
mojego pierwszego studium sza-
chowego. Jest ono przedstawione
na powyższym diagramie. Sedno
pomysłu studium leży w poświę-
ceniu lekkiej figury, w celu uakty-
wienia białego króla i umożliwie-
nia promocji białemu pionkowi.
Studium otrzymało wyróżnienie
honorowe w konkursie polskiego
czasopisma szachowego. Po pew-
nym czasie okazało się, że stu-
dium jest nierozwiązalne po
2…Kh7! 3.Gg6+ Kg8 4.Gf5 Wg3+
5.Kf4 Wxg7. Oczywiście natych-
miast postanowiłem je poprawić.
Obszerna i dokładna analiza ujaw-
niła zupełnie nowe możliwości dla
obu stron. Silna obrona czarnych
w jednym z wariantów, prowa-
dząca nieoczekiwanie do pozycji
patowej, podsunęła nawet pomysł
na realizację odrębnego studium.
Przedstawienie obu idei w jednym
studium nie było łatwe. Przez
długi czas nie mogłem znaleźć za-
dowalającej pozycji wyjściowej.
Zawsze brakowało gry wstępnej.

W międzyczasie nastąpiła długa
przerwa w komponowaniu stu-
diów. (Do roku 1970 skompono-
wałem jeszcze pięć studiów, z czego
trzy okazały się również niepoprawne)
Dopiero kiedy programy szacho-
we do komputerów stały się na ty-
le silne, by mogły być pomocne
przy analizach, powróciłem do
moich starych pomysłów. Ale i
wtedy musiałem wiele projektów
odłożyć na bok jako niewystarcza-
jące, bo wiedziałem, że głównej
kombinacji nie należy zdradzać
już w pierwszym posunięciu.

Diagram 2

Szachy 1966

1 wyr. honorowe

Wersja: Problemista 2003

Po niekończących się poszukiwa-
niach znalazłem nagle rozwiąza-

nie, które z nawiązką spełniło mo-
je oczekiwania. Poprzez dosta-
wienie tylko jednej lekkiej figury
w pozycji wyjściowej, udało mi się
stworzyć grę wstepną dopaso-
waną do gry głównej. Dodatkowa
figura zostaje także ofiarowana w
celu umożliwienia realizacji głów-
nej idei studium, przez co cała
kombinacja uzyskała niejako pod-
wójny efekt:
1.Gh5+ Kg8 2.Gh4! Wf4+ 3.Ke5
W:h4 4.Kf5!! [4.Gf3? Kh7! 5.Ke6
Wc4! 6.Kd7 a3! 7.g8H+ K:g8
8.Gd5+ Kf8 9.G:c4 a2 10.G:a2 pat]
4…W:h5+ 5.Kg6 Wf5 6.K:f5 Kf7
7.Kg5 a3 8.Kh6 a2 9.Kh7 a1H
10.g8H+ K:f6 11.Hg7(h8)+ z wy-
graną.
Studium w nowym ujęciu zajęłoby
z pewnością wyższą lokatę w kon-
kursie. W podobny sposób popra-
wiłem jeszcze inne moje studia.
Ważnym i nieodzownym elemen-
tem w szachowej kompozycji jest
stałe studiowanie i analiza stu-
diów i problemów innych kompo-
zytorów, zwłaszcza wysokiej kla-
sy. Zdobyta przez to wiedza i do-
świadczenie inspiruje niejedno-
krotnie zarówno do nowych po-
mysłów jak i rozwiązań konstruk-
cyjnych. Kształtuje też kierunek
zainteresowania określoną tema-

tyką działu studiów. Mnie zain-
teresowały szczególnie studia koń-
czące się matem albo patem. Być
może dlatego, że w grze praktycz-
nej bardzo rzadko dochodzi do ta-
kich finałów, zwłaszcza ukrytych,
niespodziewanych i jedynie możli-
wym sposobem. Szczególnie za-
fascynowały mnie studia patowe z
zamurowanym gońcem. W litera-
turze znalazłem ich wiele, ale tyl-
ko nieliczne z nich stoją na wyso-
kim poziomie. Pozostałe przed-
stawiają schematyczny prze-bieg
gry, często pozbawionej walki i
taktycznych elementów.
W trakcie tworzenia studium na
ten temat pojawił się nowy dla
mnie problem – kwestia oryginal-
ności. O ile studium z podobną
pozycją finałową, ale z zupełnie
inną grą, ja nie traktuję jako anty-
cypację, to wielu sędziów, zwłasz-
cza wysokiej rangi konkursów, nie
uwzględnia takich kompozycji
przy klasyfikacji.
Jedno z moich ulubionych stu-
diów spotkało się z tego rodzaju
zarzutem. W naturalnej pozycji
gry końcowej odkryłem subtelny
motyw zamurowania gońca. Dwa
studia z różnymi wersjami tego
pomysłu zostały ocenione jako an-

tycypowane. Oczywiście moim
zdaniem niesłusznie.
W celu uniknięcia powtórzenia się
podobnej sytuacji rozszerzyłem
moją ideę o fazę aktywnego od-
blokowania gońca. Cała synteza
odblokowania gońca, wprowadze-
nia go do gry, a następnie ponow-
nego zamurowania, wymagała do-
stawienia dodatkowych bierek, a
przebieg gry w wieloma biciami w
pierwszej fazie nie wyglądał ele-
gancko. Studium w takim ujęciu
nie odniosło sukcesu w nowym
konkursie:

Diagram 3

Problem–Forum 2003

Rozwiązanie: 1.We5! W:c6+ 2.Sc4+
W:c4+ 3.dc4 H:e5 4.G:e5 ba2
5.Ga1! Gf4+ 6.Kb2!! b3 7.Sd4! Ge5
8.Kc1! Gf4+ 9.Kb2! Kb4 10.Sc6+

Kc5 11.Sa5! Kb4 12.Sc6+ K:c4
13.Sa5+ Kb4 14.S:b3! ab3 pat.
Powyższa historia wzbogaciła
mnie o nowe doświadczenia. Roz-
szerzenie pomysłu albo gry
wstępnej nie może odbywać się
znacznym kosztem naruszenia
ekonomii kompozycji albo kosz-
tem obniżenia wrażenia artystycz-
nego przebiegu zamyślonej przez
autora idei. Biorąc powyższe pod
uwagę stwierdziłem, że moją ideę
najlepiej przedstawia wersja po
odrzuceniu pierwszych czterech
pełnych posunięć. W końcowym
efekcie w porównaniu z pozycją
wyjściową oszczędzam siedem
bierek, a w przebiegu gry sześć
posunięć z biciami bierek.

Diagram 4

Wersja 2006

Rozwiązanie: 1.Ga1! Gf4+ 2.Kb2!!
[2.Kd1? b3 3.Sd4 Gd6! 4.Kd2 Kb4
5.Kd3 a3 6.Gc3+ Ka4 7.S:b3 K:b3 i
czarne wygrywają np.: 8.Ga1 Gb4
9.Gd4 a1H 10.G:a1 a2 11.Gd4 Ga3]
2…b3 3.Sd4! Ge5 4.Kc1! Gf4+
5.Kb2! Kb4 6.Sc6+ Kc5 7.Sa5! Kb4
[7…Ge5+ 8.Ka3 G:a1 9.S:b3+ ab3
10.K:b3=] 8.Sc6+ K:c4 9.Sa5+ Kb4
10.S:b3! ab3 pat.

Podczas analizy i opracowywania
pewnego pomysłu często napo-
tyka się na zupełnie nieoczekiwa-
ne pozycje i kombinacje, które
mogą stanowić bazę do zupełnie
nowego studium. Tak było u mnie
podczas opracowywania pomysłu
na temat unikania pata. Poboczny
wariant przedstawiający walkę o
promocję piona był tak efektowny,
że stał się głównym tematem od-
rębnego studium. Ponownie dwie
lekkie figury przedstawiają mniej-
szą wartość niż dochodzące piony,
w których tkwi potencjalna siła
hetmana. Obie figury zostają ko-
lejno ofiarowane, aby umożli-wić
awansowanie piona. Echowe ofia-
ry na tym samym polu pow-
tarzają kombinację przyciągania
czarnej wieży pod atak białego
króla, przez co białe wygrywają

dwukrotnie cenne tempo dla pro-
mowania piona w hetmana. Stu-
dium wygrało konkurs 100-lecia
szwedzkiego czasopisma „Tid-
skrift för Schack“ i znalazło swoje
uznanie przez honorowe umiesz-
czenie w Albumie FIDE 1992-94.

Diagram 5

Tidskrift för Schack 1994

Nagroda

Rozwiązanie: 1.d7 Ke7 2.G:a2
W:h2+ 3.Kg6 Wg2+ 4.Sg4!! W:g4+
5.Kh5 Wd4 6.h7 Wd1 7.Ge6! Wh1+
[7…K:e6 8.Kg4! Wg1+ 9.Kh3! K:d7
10.Kh2 +-] 8.Kg6 Wg1+ 9.Gg4!!
W:g4+ 10.Kh5 Wg1 11.d8H+ K:d8
12. h8H+ z wygraną.

Po pechowej historii pomysłu z
zamurowaniem gońca na polu a1,
postanowiłem ponownie opraco-

wać podobny pomysł, ale z bar-
dziej skomplikowaną finałową
pozycją patową. Spontanicznie
ustawiona finałowa pozycja wzo-
rowego pata z zamurowanym
gońcem, tym razem na polu a8, i
związanym pionem c7, wymagała
„jedynie” ożywienia jej przez do-
robienie odpowiednio efektow-nej
gry. Poprzez żmudną proce-durę
dopasowywania różnych warian-
tów, udało mi się w końcu znaleźć
interesujacą grę, zawie-rajacą licz-
ne elementy kombina-cyjne, takie
jak gra baterii z obu stron, wiąza-
nie i uwalnianie figur, a przede
wszystkim czterokrotne ofiaro-
wywanie białych bierek w celu
osiągnięcia pozycji patowej.
Wiodącą rolę przy tworzeniu gry
doprowadzającej do pozycji pato-
wej odegrała potencjalna siła za-
wansowanego piona znajdują-
cego się o krok od promocji.
Studium zdobyło drugą nagrodę
w prestiżowym konkursie, który
został zorganizowany w Holandii
z okazji 100-lecia urodzin byłego
mistrza świata Maxa Euwe.
Sukces odniesiony przez studium
jest potwierdzeniem, że wybrana
przeze mnie metoda kompono-
wania okazała się w pełni udana.

Diagramm 6

Euwe-100 MT 2001

2. Nagroda

Rozwiązanie:
1.Wf7 Gg1 [1…Wa3+ 2.Kb6 W:a8
3.Wf8 W:f8 4.gf8H Sd7+ 5.cd7 W:f8
6.Gh4=] 2.c7+! [tematyczna próba
2.g8H+? W:g8 3.c7+ Wf3+ 4.Gf2
Gxf2+ 5.e3 G:e3+ 6.Kb7 W:f7? pat,
ale 6…Sc6! 7.W:f3 Sa5+ 8.Ka6
W:a8+ i czarne wygrywają] Wf3+!
3.Gf2! [3.e3? G:e3+ 4.Kb7 W:f7
5.g8H+ W:g8-+] 3…G:f2+ 4.e3!
[4.Kb7? Wb3#] 4…G:e3+ 5.Kb7
W:f7 6.g8H+ W:g8 pat.

Sędzia konkursu arcymistrz Jan
Timman szczególnie uwypuklił w

swoim werdykcie wartościowe
elementy studium z punktu
widzenia arcymistrza gry prak-
tycznej: „Through an ingenious
network of pins and counter pins,
White succeeds to sacrifice all his
pieces in order to reach a pure
stalemate. The initial position is
more or less natural; the finish is
breath-taking. Euwe would have
been very impressed by the
various elements that make this
study so great”.

(EG 144/2002)

Zupełnie niecodzienny przebieg
miało ogłoszenie werdyktu kon-
kursu oraz wręczenie nagród. Od-
było się ono nieoczekiwanie na
żywo podczas Światowego Kon-
gresu Kompozycji Szachowej w
Wageningen 2001. Wszyscy trzej
laureaci konkursu odbierali od or-
ganizatorów osobiście swoje, do-
syć wysokie jak na konkursy
kompozycji szachowej, nagrody
pieniężne.
Osobisty udział w takim wyda-
rzeniu jest zawsze szczególnym
przeżyciem oraz motywuje do
dalszych poszukiwań twórczych
pomysłów w komponowaniu stu-
diów szachowych.