UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE W POLSCE W [ www potrzebujegotowki pl ]

WYŻSZA SZKOŁA BANKOWA

WE WROCŁAWIU

UBEZPIECZENIA KOMUNIKACYJNE W POLSCE W

LATACH DZIEWIĘĆDZIESIATYCH NA PRZYKŁADACH

POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH

Praca dyplomowa

Promotor

Wydział: Finanse i Bankowość
Specjalność: Rachunkowość i finanse przedsiębiorstw
Katedra: Ekonomii

Wrocław 2002

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Rozdział I
Ubezpieczenia komunikacyjne jako element ubezpieczeń gospodarczych.

1. Istota i rola ubezpieczeń gospodarczych

1.1. Definicja ubezpieczeń

1.2. Umowa ubezpieczenia
1.3. Zasady pełności i realności ochrony ubezpieczeniowej

2. Rodzaje ubezpieczeń

2.1.

Ubezpieczenia gospodarcze

2.2.

Ubezpieczenia majątkowe

2.3.

Charakterystyka ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej OC

2.4.

Ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe

3. Funkcje ubezpieczeń

Rozdział II
Istota, funkcje i podstawy prawno – organizacyjne ubezpieczeń komunikacyjnych.

1. Ubezpieczenia pojazdów samochodowych i ich rodzaje
2. Pojęcie ubezpieczeń samochodowych

2.1.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej OC posiadacza pojazdu
mechanicznego

2.2.

Ubezpieczenie auto-casco AC posiadacza pojazdu mechanicznego

3. Ubezpieczenia samochodowe obowiązkowe i dobrowolne
4. Istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadacza pojazdu

mechanicznego i porównanie z ubezpieczeniem auto-casco (AC)

5. Ogólne warunki ubezpieczenia

5.1.

Podstawowe czynniki ogólnych warunków ubezpieczeń

Rozdział III
Rozwój ubezpieczeń pojazdów samochodowych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych.

1. Ogólna charakterystyka podstaw promocji i systemu regulacji

1.1.Rozwój marketingu w działalności ubezpieczeniowej

1.2.Istota, cele i metody promocji

2. Dynamika w ujęciu ilościowym i wartościowym

Wstęp

Obecnie jednym z najważniejszych problemów dotykających zarówno Polskę, jak

też inne kraje jest nieustający rozwój komunikacji. Sytuacja taka nierozerwalnie prowadzi
do zwiększającej się z roku na rok liczby wypadków samochodowych, w wyniku których
poszkodowanymi są nie tylko ich posiadacze, ale również inne osoby korzystające z dróg.
Już dzisiaj liczba wypadków samochodowych i osób w nich poszkodowanych jest tak
duża, iż nie będzie pomyłką stwierdzenie, że problem ten urósł do rangi zagadnienia
zdrowia publicznego i społecznego o bardzo ważnym znaczeniu. Z tych też względów
pojawiło się w życiu gospodarczym urządzeniem zwane ubezpieczeniem
komunikacyjnym, mające na celu łagodzenie skutków wypadków samochodowych, a
także zabezpieczenie materialne poszkodowanych osób.

W ostatniej dekadzie zakończonego już wieku Polska przeszła bardzo głębokie

zmiany we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego. Szczególnie
istotne przeobrażenia dokonane zostały w rynku ubezpieczeniowym. Podstawą do
przemian rynku ubezpieczeniowego było nowe prawo ubezpieczeniowe, uchwalone w
połowie 1990 r. Nowe ustawy o działalności ubezpieczeniowej pozwoliły na tworzenie
nowych zakładów ubezpieczeń. W stosunku do sytuacji z przełomu lat
dziewięćdziesiątych liczba obecnie działających towarzystw ubezpieczeniowych jest
kilkakrotnie większa. W Polsce najwięcej nowych zakładów w zakresie ubezpieczeń
pozostałych osobowych i majątkowych powstały w pierwszej połowie lat
dziewięćdziesiątych.

Celem tej pracy jest analiza i ocena funkcjonowania oraz przemian rynku

ubezpieczeń komunikacyjnych w Polsce.
Niniejsza praca składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy z nich pozwala na zapoznanie się
z tematyką ubezpieczeń komunikacyjnych jako elementu ubezpieczeń gospodarczych. Dla
pełniejszego zrozumienia tematu została tutaj przedstawiona istota i rola ubezpieczeń
gospodarczych. Przeoczeniu nie uległy również rodzaje i funkcje jakie ubezpieczenia te
spełniają we współczesnej gospodarce. Drugi rozdział przedstawia istotę, funkcję i
podstawy organizacyjno – prawne ubezpieczeń komunikacyjnych. W miarę krótko i
zwięźle zostały tu ukazane rodzaje ubezpieczeń pojazdów komunikacyjnych i pojecie
ubezpieczeń samochodowych. Wyróżniłam również obowiązkowe i dobrowolne
ubezpieczenia samochodowe, jaka jest istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
OC porównanego z ubezpieczeniem auto-casco AC oraz ogólne warunki ubezpieczeń.

Trzeci rozdział natomiast umożliwia już znacznie dokładniejsze zapoznanie się ze

znaczeniem tematu tej pracy. W tym rozdziale opisana została ogólna charakterystyka
podstaw promocji i systemu regulacji oraz ilościowa i wartościowa dynamika rozwoju
ubezpieczeń komunikacji samochodowej w Polsce.

Zakończeniem niniejszej pracy jest podsumowanie po którym znajdują się kolejno

spis wykorzystanej literatury, wykaz aktów prawnych oraz spis tabel i rysunków.

Rozdział I

Ubezpieczenia komunikacyjne jako element ubezpieczeń gospodarczych

1. Istota i rola ubezpieczeń gospodarczych

Ubezpieczenie jest instytucją, która ma znieść lub przynajmniej ograniczyć ciężar

pewnych zdarzeń losowych, których ryzyko nastąpienia towarzyszy człowiekowi na

każdym etapie jego życia. Zdarzenia te mogą mieć charakter negatywny (np. śmierć,

całkowite zniszczenie samochodu na skutek wypadku) mogą również wiązać się nie tyle

ze stratą, ile z powstaniem lub zwiększeniem potrzeb finansowych (np. urodzenie

dziecka). Wraz z postępem cywilizacyjnym straty (potrzeby) mają coraz większą wartość

i wymagają coraz bardziej specjalistycznych zabezpieczeń.

Ubezpieczenia sprawia, że konsekwencje finansowe, jakie musiałaby ponieść

jednostka, rozłożone są na wiele podmiotów. W odróżnieniu od prostej zasady wspólnego

ponoszenia strat, proces ubezpieczenia organizowany jest przez wyspecjalizowaną

instytucję finansową – zakład ubezpieczeń. On zajmuje się oceną ryzyka i ustala, jaką

wielkość powinny mieć udziały poszczególnych jednostek wnoszone do wspólnego

funduszu.

W podstawowym ujęciu ubezpieczenie stanowi zatem:



transfer (przeniesienie) ryzyka z jednostki (czyli ubezpieczonego) na instytucję czyli

zakład ubezpieczeń,



dzielenie ryzyka

Transfer ryzyka z jednostki na instytucję to urządzenie ekonomiczne, dzięki któremu

jednostka zastępuje niepewną, ale poważną stratę finansową stosunkowo niewielkim

pewnym kosztem czyli składkę ubezpieczeniową. Natomiast podział ciężaru strat

dzielenia ryzyka ukazuje ubezpieczenie z punktu widzenia społeczeństwa jako

Podręcznik pod redakcją J. Monkiewicza, Podstawy ubezpieczeń tom I, mechanizmy i funkcje, POLTEXT,

Warszawa 2000, srt.54

ekonomiczne narzędzie eliminowania lub redukowania ryzyka poprzez łączenie się

pewnej liczby narażonych jednorodnych przedmiotów (obiektów) w grupę, tak by

możliwe stało się przewidywanie szkód dla grupy jako całości. Warunkiem, aby ryzyko

było możliwe, lecz nie pewne, jest odpowiednio duża liczba obiektów zagrożonych.

Oznacza to, że w dużej zbiorowości zarówno częste występowanie ryzyka jak i jego

wartości ekonomicznej mogą być w dużym stopniu przewidywalne, a obciążenie każdego

jej członka wspólną kompensacją strat jest niewielkie.

Pozwala to na finansowanie strat ze wspólnego funduszu utworzonego przez

niewielkie, obliczone na podstawie wnikliwej statystycznie analizy ryzyka, wpłaty

zagrożonych jednostek (Koroluk [1998]).

Instytucja zakładu ubezpieczeń jest nieodłącznie związana z pojęciem

ubezpieczenia, m.in. z tego względu, że żaden inny podmiot nie może świadczyć takich

usług. Zatem pojęcie ubezpieczenia możemy definiować następująco:



Ubezpieczenie stanowi urządzenie gospodarcze, zapewniające pokrycie przyszłych

potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się

pewna prawidłowością zdarzenia losowe, w drodze rozłożenia tego ciężaru na wiele

jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają (Łazowski [1948])



Ubezpieczenie to forma repartycji strat w dwóch wymiarach: w przestrzeni, gdyż

fundusz, z którego pokrywana jest strata, tworzony jest ze składek wielu osób, i w

czasie, gdyż składki te są płacone z reguły przez długi okres, często w ratach

(Warkałło [1970])



Ubezpieczenie jest instytucją ekonomiczną, która redukuje ryzyko przez poddanie

wspólnemu zarządzaniu grupy przedmiotów, rozłożonych w taki sposób, że suma

przypadkowych szkód im zagrażających jest możliwa do określenia w wąskich

granicach (Greene i in. [1981]).



Istotą ubezpieczenia jest rozłożenie (repartycja) ryzyka strat lub konieczności

finansowego pokrycia nadzwyczajnych potrzeb na większą liczbę podmiotów

uiszczających składki na fundusz ubezpieczeniowy; chodzi tu o podmioty zagrożone

W. Ronka-Chmielowiec Praca zbiorowa pod red. Ubezpieczenia Rynek i Ryzyko, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne S.A. Warszawa 2002, str. 35

takim samym lub podobnym niebezpieczeństwem, organizacja funduszu związana jest

ściśle z jego przeznaczeniem i rodzajem ubezpieczenia (Urszczak [1994])



Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, które pozwala zakładowi

ubezpieczeń, dzięki opłacie składki, przejąć od ubezpieczającego ryzyko

negatywnych, ekonomicznych skutków określonego zdarzenia losowego (Hadyniak

[2000])

1.1.

Definicja ubezpieczenia.

Powołane definicje pozwalają wyróżnić drugą kategorię podstawowych płaszczyzn,

w jakich może być pojmowane ubezpieczenie: społeczno-ekonomiczną i prawną.

Ubezpieczenie to jest urządzeniem gospodarczym stworzonym w celu wypełnienia

pewnych funkcji związanych z zarządzaniem ryzykiem i zabezpieczeniem jednostek przed

finansowymi konsekwencjami określonych zdarzeń. Jest to również umowa (kontrakt)

ustanawiający określone obowiązki dla stron, a przede wszystkim stanowiąca, kto w

sensie prawnym zobowiązany będzie do pieniężnej rekompensaty określonych strat.

Definicja ubezpieczenia powinna łączyć dwa aspekty: prawny i ekonomiczno-

społeczny, ponieważ termin „ubezpieczenie” jest także odnoszony do tworzonych przez

państwo form zabezpieczenia społecznego obywateli, których funkcjonowanie oparte jest

całkowicie na przepisach prawa. Ubezpieczenia w sensie gospodarczym, choć mogą

spełniać także takie funkcje, oparte są na umowie między dwoma podmiotami, z których

jeden oddaje ryzyko, a drugi je przejmuje, oczywiście za odpowiednia zapłatą. Stosowna

definicję ubezpieczenia w sensie prawnym znajdziemy w kodeksie cywilnym:

„Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone

świadczenie, w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający

zobowiązuje się zapłacić składkę (art. 805)”

Według Vance (1951) istnieje pięć niezbędnych elementów ubezpieczenia:

1) ubezpieczający ma interes, który jest ubezpieczalny,

jw., str. 35

2) interes ubezpieczającego jest zagrożony przez możliwość nastąpienia pewnych

zdarzeń losowych,

3) ubezpieczyciel bierze na siebie ryzyko straty,

4) asumpcja ryzyka przez ubezpieczyciela jest częścią programu rozkładania

rzeczywistych strat na większą grupę podmiotów zagrożonych podobnym

ryzykiem,

5) ubezpieczający płaci składkę do ogólnego funduszu ubezpieczeniowego.

Warunki te powinny być spełnione łącznie, spełnienie bowiem np. jedynie trzech

pierwszych stanowi transfer ryzyka, dopiero dwa następne czynią natomiast z transferu

środek dzielenia ryzyka na grupę, czyli de facto ubezpieczenie.

Niekiedy ubezpieczenie nazywane jest grą. Ubezpieczający wygrywa, jeśli zdarzy się

szkoda i otrzyma stosowne odszkodowanie oczywiście po opłaceniu składki. Zakład

ubezpieczeń wygrywa, gdy szkoda się nie wydarzy, choć tu raczej należy oceniać

wygraną zakładu w kontekście całej grupy ubezpieczonych obiektów – gdzie obliczona

wartość szkodowości jest dla zakładu wynikiem pożądanym, dopiero odchylenie od niej i

to jedynie w kierunku większej liczby (wartości) szkód stanowi przegraną. Należy jednak

odróżnić ubezpieczenie od hazardu (gry hazardowej), gdyż zakład dopiero kalkuluje

ryzyko, ubezpieczenie natomiast to metoda zabezpieczenia przed ryzykiem istniejącym

niezależnie od jej zastosowania.

Podsumowując rozważania trzeba uznać, że ubezpieczenie jest metodą zarządzania

ryzykiem poprzez transfer ryzyka z jednostki – w drodze umowy – na wyspecjalizowany

podmiot (zakład ubezpieczeń), który rozkłada finansowe skutki tego ryzyka pomiędzy

większą liczbę podmiotów, którym podobne ryzyko zagraża. Polega to na stworzeniu

funduszu z wpłat odpowiednio dużej liczby podmiotów czyli składek ubezpieczeniowych

i pokrywaniu z niego strat doznanych przez wpłacających. Wysokość tych wpłat zakład

ubezpieczeń tak wylicza na własne ryzyko, aby zapewnić zarówno pokrycie ewentualnych

strat podmiotom, jak i stosowne wynagrodzenie dla siebie.

Jednakże, jako metoda zarządzania ryzykiem, ubezpieczenie jest instrumentem

złożonym (Sangowski [1998]) – łączy w sobie elementy:

jw., str. 36



kontroli ryzyka – w procesie decyzji o ubezpieczeniu i na etapie wykonywania

obowiązków umownych (prewencja),



transferu ryzyka – na wyspecjalizowany podmiot,



dywersyfikacji ryzyka – poprzez rozłożenie na grupę zagrożonych podobnym

ryzykiem,



finansowania ryzyka – za cenę składki ubezpieczeniowej,



retencji (zatrzymania) ryzyka – poprzez pozostawienie części na udziale własnym.

Wagę istnienia instytucji ubezpieczenia podkreślić mogą słowa Antoniego Doermana,

prezesa Polskiej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych, jednej z pierwszych polskich

instytucji ubezpieczeniowych po odzyskaniu niepodległości:

„Nieobliczalny zda się przypadek, niepohamowany żywioł, co grozą napawał ludzkie

pokolenia od wieków, ujęty w idealne karby prawdopodobieństwa, prawem wielkich liczb

okiełznany, nie wykracza poza ramy, jakie dlań przewiduje nowocześnie urządzona, na

umiejętnej statystyce, na rozdziale ubezpieczeń, na zasobach kapitałowych oparta

instytucja ubezpieczeń”.

1.2.

Umowa ubezpieczenia.

Teoretycznie, stosunek ubezpieczenia łączący ubezpieczyciela i ubezpieczającego

może zostać nawiązany w drodze umowy (stosunek ex lege). W krajach o gospodarce

rynkowej, gdzie istnieje wiele zakładów prowadzących ten sam typ ubezpieczeń, stosunki

ubezpieczenia zawierane są na podstawie umowy. Obowiązująca w Polsce ustawa o

działalności ubezpieczeniowej z 1990 r. zniosła ubezpieczenia ustawowe. W

konsekwencji ubezpieczenia zawierane są wyłącznie na podstawie umowy, niezależnie od

tego, czy zawarcie takiej umowy jest dla ubezpieczającego dobrowolne, czy

obowiązkowe.

Ubezpieczenie jest metodą, podejmowania ryzyka. Możliwą jednak do zastosowania

jedynie wobec ryzyka ubezpieczalnego. Ubezpieczalny powinien być także interes

majątkowy będący przedmiotem ochrony. Niestety nie wszystkie ryzyka są

jw., str. 37

Jw., str. 37

ubezpieczalne. Z punktu widzenia ubezpieczyciela warunki ubezpieczalności ryzyka są

następujące (Greene i in. [1981]):



istnieje wystarczająca liczba i wielkość obiektów, aby skalkulować prawdopodobne

szkody,



ewentualne zdarzenia muszą być incydentalne i nie zamierzone z punktu widzenia

ubezpieczonego,



szkody muszą być możliwe do ustalenia i oceny,

Bardzo ważnym warunkiem jest również ustalenie, czy potencjalne straty są poważne i

spowodują trudności finansowe. Oraz prawdopodobieństwo straty nie może być za

wysokie, gdyż koszt transferu ryzyka będzie zbyt wysoki.

W ubezpieczeniach życiowych nie zawsze mamy do czynienia ze stratą, lecz z

powstaniem (zwiększeniem) potrzeb finansowych; choć ryzyko osobowe jest trudne do

wyceny, można w przybliżeniu określić wartość potrzeb majątkowych związanych z

pewnymi zdarzeniami. Aczkolwiek warunkiem ubezpieczeń życiowych nie jest

wyrównanie szkody, a świadczenie umówionej sumy.

1.3.

Zasady pełności i realności ochrony ubezpieczeniowej.

Ubezpieczenia majątkowe charakteryzują się natomiast funkcjonowaniem zasady

odszkodowania (pełności ochrony ubezpieczeniowej), która oznacza, iż ubezpieczony

nie może na skutek ubezpieczenia wzbogacić się. Zasada ta stanowi jedną z

podstawowych zasad prawa ubezpieczeniowego i ma stanowić o różnicy między

ubezpieczeniem a grą czy hazardem, a zatem działaniami spekulacyjnymi. Celem

ubezpieczenia jest pełna kompensacja doznanej szkody przez ubezpieczonego, nie może

ona przewyższać poniesionych strat i utraconych korzyści. W związku z czym w

ubezpieczeniach majątkowych istotą jest wycenialność interesu będącego przedmiotem

ubezpieczenia, czyli potencjalnej szkody. Pozwala to ustalić odpowiednią sumę

ubezpieczenia, która stanowić będzie z jednej strony gwarancję pełnej ochrony

K. Ciuman Reasekuracja a rynek ubezpieczeń, POLTEXT Warszawa 1998, STR. 32

W. Ronka-Chmielowiec Praca zbiorowa pod red. Ubezpieczenia Rynek i Ryzyko, Wrocław 2001

ubezpieczonego, a z drugiej ograniczenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. W

kontekście zasady odszkodowania tzw. nadubezpieczenie czy podwójne (a nawet

wielokrotne) ubezpieczenie tego samego przedmiotu w ubezpieczeniach majątkowych

jest bezcelowe. Wypłacone odszkodowania będą bowiem przez ubezpieczycieli

wzajemnie uwzględniane i nie przewyższą wartości strat. Elastyczność ubezpieczenia

jako instrumentu zarządzania ryzykiem pozwala jednak ubezpieczonemu zdecydować o

tym, jaką część ryzyka powierzyć zakładowi ubezpieczeń. Może on świadomie

zrezygnować z pełności ochrony, zatrzymując część ryzyka. Służą temu takie

instrumenty, jak udział własny, franszyza czy niedoubezpieczenie.

Ochrona ubezpieczeniowa jest podstawową funkcją zakładu ubezpieczeń.

Ubezpieczony dzięki ubezpieczeniu zastępuje niepewność dużych obciążeń pewnością

małych obciążeń. Pewność jednak nie może ograniczyć się wyłącznie do pewności

płacenia składki, musi oznaczać jednocześnie pewność uzyskania odszkodowania. Tak

rozumiana pewność określona jest jako „realność ochrony ubezpieczeniowej”.

Ubezpieczenie, aby zachowało swój sens musi być podporządkowane zasadzie realności.

Zasada realności ubezpieczenia oznacza, że ubezpieczony ma pewność uzyskania

należnego świadczenia. Realizacja zasady realności ochrony ubezpieczeniowej wymaga

gwarancji prawnych i ekonomicznych realizacji słusznych roszczeń ubezpieczonego.

Dlatego też w zakresie ubezpieczeń mamy do czynienia z interwencjonizmem

państwa. Z jednej strony w postaci kontroli stabilności gospodarki finansowej

ubezpieczyciela, z drugiej w postaci przepisów bezwzględnie obowiązujących o

charakterze ochronnym dla klienta (prawo odstąpienia, bezpośrednie roszczenie,

ograniczenia wyłączenia odpowiedzialności zakładu, istnienie funduszu gwarancyjnego

czy rzecznika praw ubezpieczonych).

Fakt, że kontrakt ubezpieczeniowy oparty jest na wzajemnym zaufaniu, powoduje,

że dobra wiara wymagana jest także od ubezpieczającego. Obecnie istnieje wiele sankcji

prawnych za nierzetelne poinformowanie ubezpieczyciela o ryzyku lub jego zmianach,

jednak trzeba się zgodzić, że domniemanie dobrej wiary ubezpieczającego pozwoliło na

rozwój ubezpieczeń w okresie, gdy brak nowoczesnych środków informacji

uniemożliwiał sprawdzenie tych okoliczności. Niektórzy wskazują nawet, że rozkwit

ubezpieczeń był możliwy w środowisku o wysokim poziomie etycznym i moralnym.

J. Monkiewicz, Podstawy ubezpieczeń tom I – mechanizm i funkcje, POLTEXT Warszawa 2000, str. 60

Jednak są i tacy, którzy postrzegają ubezpieczenie jako doskonałe narzędzie do

osiągnięcia korzyści majątkowych.

W tym kontekście ubezpieczenie można także postrzegać jako produkt czy też

usługę, które mają zaspokajać pewne określone potrzeby. Jest to jednak usługa

specyficzna z uwagi na swój niematerialny charakter. Stąd też trudności w ocenie jej

jakości przy zakupie. Klient otrzymuje dokument ubezpieczenia (polisę), która stanowić

ma materialny dowód ubezpieczenia. Ocena produktu możliwa będzie dopiero po

zrealizowaniu się wypadku ubezpieczeniowego i wystąpieniu szkody (powstaniu

potrzeby), na podstawie efektów postępowania likwidacyjnego przeprowadzonego przez

zakład. Wypadek ubezpieczeniowy może nastąpić po długim czasie od zawarcia umowy,

a nawet w ogóle się nie zdarzyć. Dlatego też wiele osób odnosi wrażenie, że zakład nie

wykonuje żadnych obowiązków i że usługa ubezpieczeniowa była dokonana bez

potrzeby. Stąd zakład ubezpieczeń jest postrzegany jako wygrany w grze zwanej

ubezpieczeniem. Ubezpieczający natomiast czuje wygrana po opłaceniu składek w

sytuacji, gdy zdarzył się wypadek i zakład wypłacił mu stosowne odszkodowanie.

Tu z resztą w zakresie ubezpieczeń pojawia się niebezpieczeństwo spekulacji –

ubezpieczenia ryzyka pewnego, ubezpieczenia po szkodzie, negatywnej selekcji.

Szczególne cechy ubezpieczenia sprawiają, że w procesie sprzedaży ubezpieczenia

zakład musi wzbudzić w kliencie potrzebę ochrony w postaci ubezpieczenia, zwłaszcza w

odniesieniu do ubezpieczeń na życie, gdyż ochronna skłonność do zabezpieczenia

majątku jest nieco bardziej naturalna.

Przyjmuje się, że skłonność do ubezpieczenia (Hellwing [1998]):

 jest oznaką poziomu cywilizacyjnego obywateli – zaspokojenia potrzeb

podstawowych, istnienia, a wręcz przewagi prywatnej własności, dużej wartości

majątku, który może zostać utracony i świadomości ubezpieczeniowej,

 zależy od zamożności społeczeństwa – relacji kosztów ubezpieczenia do dochodu,

 zależy od stopnia zagrożenia mienia, majątku i bogactwa przez działania przestępcze,

przewroty polityczne, wojny – ten element wydaje się tłumaczyć większy popyt na

ubezpieczenia życiowe i oszczędnościowe w niektórych krajach.

Specjaliści od marketingu zrównują potrzebę ubezpieczenia z potrzebą

bezpieczeństwa psychicznego, które wyprzedzane jest jednak przez tzw. potrzeby

podstawowe (głód, pragnienie, popędy , bezpieczeństwo fizyczne).

Jednakże przeciętnemu klientowi trudno jest ocenić produkt ubezpieczeniowy na

podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia, zakład sprzedaje przede wszystkim swój

wizerunek jako gwaranta bezpieczeństwa finansowego, a nawet „przyjaciela rodziny”.

Reasumując, o ryzyku mówimy wówczas, gdy stajemy przed problemem

zmuszającym nas do podjęcia decyzji bądź gdy podejmujemy decyzję niezależnie od

sytuacji. Mamy z nim również do czynienia gdy pojawia się teoretyczna możliwość zysku

lub straty, ewentualnie tylko straty. Kojarzymy ryzyko ze źródłem czy przyczyną zysku

lub straty, ewentualnie z osobą lub przedmiotem (podmiotem) narażonym na stratę.

Ryzyko tak naprawdę nie zostało zdefiniowane jednoznacznie, aczkolwiek większość z

nas rozumie jego sens, czuje jego istotę i w większości przypadkach jest ono prawidłowo

stosowane.

2. Rodzaje ubezpieczeń

2.1.

Ubezpieczenia gospodarcze.

Ubezpieczenia oferowane na rynku nazywane są ubezpieczeniami gospodarczymi.

Ubezpieczenie gospodarcze jest urządzeniem gospodarczym (usługą oferowaną na

rynku), pozwalającym na rozłożenie ciężaru odszkodowania lub świadczenia

wypłacanych jednostce, w przypadku wystąpienia zdarzenia, na wszystkich, którzy

wpłacając składki przystąpią do wspólnoty ryzyka. Organizacją tych ubezpieczeń zajmują

się na ogół liczne podmioty oferujące na rynku usługi ubezpieczeniowe.

Ubezpieczenia gospodarcze stanowią przedmiot działalności zakładów ubezpieczeń

działających na podstawie ustawy o działalności ubezpieczeniowej i wiążą się z

zawarciem stosownej umowy ubezpieczenia. W obecnym stanie pojawia się pytanie, jak

W. Ronka-Chmielowiec Praca zbiorowa pod red. Ubezpieczenia Rynek i Ryzyko Wrocław, 2001

J. Monkiewicz, L. Gąsiorkiewicz, B. Hadyniak Zarządzanie finansami ubezpieczeń, POLTEXT Warszawa

1999, str.15

zakwalifikować działalność Powszechnych Towarzystw Emerytalnych. Należy jednak

uznać, że działają one w systemie organizowanym przez państwo – składki są potrącane z

wynagrodzenia, świadczenia ustalane w drodze umowy, a pod warunkiem spełnienia

określonych kryteriów. Taki system niewiele ma wspólnego z prawdziwym

ubezpieczeniem i oceną ryzyka. Niektórzy do kategorii ubezpieczeń zaliczają

ubezpieczenia publiczne i prywatne. Prywatne rozumiane są w tym przypadku jak

gospodarcze, publiczne natomiast mają obejmować ubezpieczenia, których realizacja jest

produktem woli państwa, które prowadzone są przez publiczną osobę prawną, państwową

jednostkę bez osobowości prawnej lub prywatną osobę prawną z dominującym udziałem

środków publicznych, mającą pełną gwarancję ubezpieczeniową państwa. Kryteria te

mogą jednak budzić wątpliwości przy analizie ubezpieczeń obowiązkowych,

gwarantowanych przez państwo, zwłaszcza że inni opierają podział ubezpieczeń na

prywatne i publiczne jedynie na kryterium własności instytucji oferującej ubezpieczenia.

Wyróżnienie ubezpieczeń gospodarczych i społecznych należy oprzeć na

kryterium organizacyjnym z uwagi na fakt, iż ryzyko będące przedmiotem

zabezpieczenia społecznego w państwowym systemie (dożycie określonego wieku,

niezdolność do pracy, utrata zdrowia) obejmowane jest także ochroną w systemie

ubezpieczeń gospodarczych.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej wprowadziła w Polsce nowoczesny

system ubezpieczeń oparty m. in. na rozdzielenie ubezpieczeń życiowych (life)i

nieżyciowych (non life). Co istotne, połączone to było z jednoczesnym ograniczeniem

działalności operacyjnej ubezpieczycieli albo do ubezpieczeń życiowych, albo

nieżyciowych. Zróżnicowano bowiem zasady gospodarki finansowej ubezpieczycieli

życiowych i nieżyciowych, co zgodne było tak z odmienną naturą i funkcją tych

ubezpieczeń, jak i z tendencjami europejskiego rynku ubezpieczeń.

Ubezpieczenia życiowe obejmują ochroną życie, zdrowie i zdolność do pracy.

Atrybuty te przynależne mogą być jedynie osobom fizycznym, stąd bardzo często używa

się określenia ubezpieczenia osobowe. Kodeks cywilny w art. 829 wyróżnia w tej

kategorii:



ubezpieczenia na życie – dotyczące śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez

nią określonego wieku,



ubezpieczenia następstw nieszczęśliwego wypadku – dotyczące uszkodzenia ciała,

rozstroju zdrowia lub śmierci w skutek nieszczęśliwego wypadku.

W podziale dokonanym w załączniku do ww. ustawy ubezpieczeniowej ubezpieczenia

osobowe obejmują:



ubezpieczenia na życie,



ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci,



ubezpieczenia na życie z funduszem inwestycyjnym,



ubezpieczenia rentowe,



ubezpieczenia wypadkowe,



ubezpieczenia chorobowe.

Szczególna natura przedmiotu ubezpieczenia osobowego sprawia, że trudno

oszacować jego wartość do celów ubezpieczenia, tym bardziej że wypadek

ubezpieczeniowy nie zawsze ma charakter negatywny; może on powodować powstanie

straty, ale także potrzeby finansowej. Stąd w ubezpieczeniach finansowych nie znajduje

zastosowania kategoria wartości przedmiotu ubezpieczenia, a wielkość sumy

ubezpieczenia jest umowna. Tym samym nie jest możliwe nadubezpieczenie, a

ubezpieczenie wielokrotne ryzyka na ten sam okres jest nie tylko dopuszczalne, ale i

korzystne. Ponieważ problem wyceny dotyczy także doznanej straty (potrzeby),

świadczenie zakładu ubezpieczeń polega na zapłacie sumy pieniężnej lub renty w

wysokości umówionej, a nie zależnej wprost od oceny wielkości uszczerbku. Nie dotyczy

to jedynie świadczeń polegających na pokryciu przez ubezpieczyciela poczynionych

wydatków (np. kosztów zakupu protez czy kosztów leczenia) – świadczenia te mają

charakter odszkodowawczy (zapewniający przywrócenie majątku do stanu poprzedniego).

Ubezpieczenia osobowe w przeważającej części są ubezpieczeniami długoterminowymi,

co wymusza szczególną ochronę ubezpieczonego, zwłaszcza że niektóre z nich mają

stanowić dla niego zabezpieczenie na okres zakończenia aktywności zawodowej. Stąd

ubezpieczycielom życiowym stawiane są bardziej restrykcyjne warunki dotyczące

gospodarki finansowej, np. polityki lokacyjnej czy sprawozdań finansowych.

W tym miejscu należy ustalić, że pojęcie ubezpieczeń życiowych w kontekście

podziału organizacyjnego działalności ubezpieczycieli obejmuje ubezpieczenia powołane

wcześniej na podstawie załącznika do ustawy ubezpieczeniowej, z tym ograniczeniem, że

ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe mogą tu stanowić jedynie uzupełnienie

pozostałych rodzajów ubezpieczeń. Oznacza to tym samym, że ryzyko obejmowane jest

na ich podstawie ochroną na ten sam (długi zazwyczaj) okres co ubezpieczenie

podstawowe.

2.2.

Ubezpieczenia majątkowe.

Ubezpieczenia majątkowe (nieżyciowe) obejmują ochroną majątek w postaci rzeczy

lub sytuacji majątkowej. Wydaje się słuszne przyjęcie, że przedmiotem ubezpieczenia

będzie tu interes majątkowy, rozumiany jako wartość gospodarcza lub wszelkiego rodzaju

dobra chronione przez prawo. Na tym tle wyróżnia się w literaturze (Sangowski [1998]):



ubezpieczenia rzeczowe – majątku w postaci rzeczy (dóbr materialnych),



ubezpieczenia majątkowe sensu stricte – dotyczące wartości majątkowych należących

do ubezpieczonego, które mogą mieć postać:

- wierzytelności (np. należności kredytowe),

- wartości, których uzyskania oczekuje ubezpieczony w przyszłości (np. zysk),

- wartości, które mogą pomniejszyć majątek osoby objętej ochroną (np.

zobowiązania).

Posiadaczem tak rozumianego interesu może być każdy podmiot (osoba fizyczna,

prawna, jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej). Interes ten, jako

ubezpieczalny jest wycenialny. Wynikają z tego określone konsekwencje, specyficzne dla

ubezpieczeń majątkowych:



istnieje kategoria wartości przedmiotu ubezpieczenia,



suma ubezpieczenia powinna odpowiadać wartości przedmiotu ubezpieczenia,



wypadek ubezpieczeniowy jest zdarzeniem negatywnym, powodującym uszczerbek

interesu majątkowego,



uszczerbek (szkoda) jest wymierny w pieniądzu,



świadczenie zakładu ubezpieczeń powinno wyrównać uszczerbek (odszkodowanie),

ale w zasadzie nie powinno go przewyższać.

W. Ronka-Chmielowiec Praca zbiorowa pod red. Ubezpieczenia rynek i ryzyko, Wydawnictwo

Ekonomiczne,Wrocław 2001

2.3. Charakterystyka ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.

Nieco odrębnie charakteryzuje się ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. W

kodeksowym podziale ubezpieczeń majątkowych zostało ono przeciwstawione

ubezpieczeniom majątku w postaci rzeczy (art. 821 k.c.). Istotą tego ubezpieczenia jest

przejęcie przez zakład ubezpieczeń ewentualnych zobowiązań do pokrycia szkód

wyrządzonych przez ubezpieczonego osobom trzecim. Ponieważ jednak nie da się z

góry przewidzieć rodzaju i wielkości tych szkód, zakład ubezpieczeń ustala górny

limit swojej odpowiedzialności w postaci sumy gwarancyjnej, która ma charakter

umowny. Specyficzny jest także zakres ochrony, który zależy od przyjętego w danym

systemie prawnym kształtu odpowiedzialności odszkodowawczej sprawcy – stanowi

on podstawę ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, jednak zawężoną (a

rzadziej rozszerzoną) przez postanowienia kontraktu ubezpieczenia.

Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dzieli się w praktyce na ubezpieczenia

odpowiedzialności cywilnej zawodowej (związanej z wykonywaniem czynności

zawodowych), odpowiedzialności cywilnej za produkt (za szkody wyrządzone przez

produkt niebezpieczny) czy odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym.

Ubezpieczenia majątkowe (nieżyciowe) stanowią rodzaje ryzyka sklasyfikowane w

załączniku do ustawy ubezpieczeniowej. Należą do niego także ubezpieczenia

osobowe tzw. pozostałe (czyli wypadkowe i chorobowe), jednak w tym dziale figurują

one jako ubezpieczenia samodzielne. Klasyfikacja ustawowa dokonana została według

kryterium ryzyka będącego przedmiotem ochrony – wyróżnia m. in. ubezpieczenia

casco różnych pojazdów, różne rodzaje ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej,

ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, ubezpieczenia rzeczowe, spowodowane

żywiołami i innymi zdarzeniami, ubezpieczenia finansowe (kredyty, gwarancje inne)

oraz ubezpieczenia ochrony prawnej i świadczenia pomocy.

Ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego

objęta jest odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując tym pojazdem,

wyrządzi szkode innym osobom w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej. Jest to

zatem ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu i kierującego

tym pojazdem. Odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń poega na tym, że

w razie wyrządzenia ruchem pojazdu szkody w imieniu lub na osobie, odszkodowanie

wypłaca zakład ubezpieczeń, a nie sprawca szkody wynika z art. 415 k.c.,

stanowiącego fundamentalną zasadę odpowiedzialności z tytułu czynów

niedozwolonych (ex delicto): „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,

obowiązany jest do jej naprawienia” i art. 435-437 k.c., kształtujących zasady

odpowiedzialności cywilnej m. in. posiadaczy mechanicznych środków komunikacji,

poruszanych za pomocą sił przyrody. Zobowiązanie zakładu ubezpieczeń, z tytułu

zawartej przez posiadacza pojazdu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC,

powstaje z chwilą zaistnienia zdarzenia, za które odpowiedzialność cywilną ponoszą

posiadacz lub inna osoba kierująca pojazdem.

Jak już wspominałam zakład nie może prowadzić jednocześnie działalności w działach

I i II, może natomiast w obrębie działu wybrać grupy ubezpieczeń które będzie

oferować.

W praktyce ubezpieczeniowej ze względów przedmiotowych (nie zawsze ściśle,

gdyż niekiedy nazwa wskazuje na zdarzenia objęte ochroną) wyróżnia się

ubezpieczenia: życiowe, odpowiedzialności cywilnej, komunikacyjne, ogniowe,

kradzieżowe, transportowe, finansowe, NW, turystyczne i inne.

2.4. Ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe.

W pewnych okolicznościach posiadanie ochrony ubezpieczeniowej nie jest kwestią

swobodnej decyzji. Przyjmując kryterium związania, wyróżnia się w tym zakresie

ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe.

Ubezpieczenia obowiązkowe to takie, które są wymagane przepisami prawa.

Państwo ingeruje tu w sferę wolności osobistej i gospodarczej obywateli, naruszając

zasadę swobody umów (co do faktu ich zawierania lub nawet co do kształtowania ich

treści). Dlatego obowiązek posiadania ochrony w postaci ubezpieczenia ograniczany

jest do sytuacji o istotnym znaczeniu społecznym (ochrona poszkodowanych, masowy

charakter ewentualnych szkód). Z tego też powodu obowiązek zawarcia umowy ciąży

Obowiązkowe ubezpieczenia OC oraz odpowiedzialność cywilna posiadacza i kierowcy pojazdu

mechanicznego, M. R. Bombicki Polski Dom Wydawniczy „Ławica” Warszawa – Poznań 1993

także na zakładzie ubezpieczeń (jeżeli tylko prowadzi ubezpieczenie). Należy przy

tym pamiętać, że obowiązek ten realizowany jest przez zawarcie stosownej umowy.

Stopień ograniczenia swobody zobowiązanego do zawarcia umowy pozwala

wyróżnić następujące, niżej wyszczególnione ubezpieczenia.

Ubezpieczenie obowiązkowe powszechne – ogólne warunki tych ubezpieczeń

zostały ustalone w formie rozporządzenia Ministra Finansów, które – poza składką –

przesądza w pełni o treści stosunku ubezpieczenia. Poza tym ustawodawca ustanowił

system kontroli spełnienia obowiązku ubezpieczenia i związane z tym sankcje w

postaci opłaty karnej. Do ubezpieczeń obowiązkowych powszechnych należą:

1) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych,

2) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników,

3) ubezpieczenie budynków w gospodarstwie rolnym od ognia i innych zdarzeń

losowych,

4) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej doradców podatkowych,

5) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej niepublicznych zakładów opieki

zdrowotnej,

6) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej adwokatów, radców prawnych i

notariuszy

Ubezpieczenia obowiązkowe szczególne – pozostałe ubezpieczenia obowiązkowe,

dla których ustalenie ogólnych warunków pozostawiono w gestii zakładów

ubezpieczeń, co najwyżej wprowadzając czasami szczątkowe regulacje (np.

minimalnej sumy ubezpieczenia). System kontroli związany jest z licencjonowaniem i

nadzorowaniem działalności, z którą związany jest obowiązek ubezpieczenia. Do

ubezpieczeń obowiązkowych szczególnych należą ubezpieczenia OC:

1) przewoźnika lotniczego wykonującego międzynarodowe loty handlowe,

2) posiadacza obcego cywilnego statku powietrznego w związku ze stałym

przebywaniem w Polsce,

3) organizatorów imprez masowych,

4) właścicieli statków przewożących ponad dwa tys. ton oleju luzem,

5) osób eksploatujących obiekt jądrowy,

6) biegłych rewidentów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych,

Ustawa z 16.03.2000 o zmianie ustawy Prawo o adwokaturze, Dz. U. nr 39, poz. 439.

7) brokerów ubezpieczeniowych,

8) notariuszy,

9) organizatorów i pośredników turystycznych

10) komorników sądowych,

11) rzeczoznawców majątkowych,

a także ubezpieczenie NW zawodników – obowiązek ten spoczywa na ich klubie lub

związku sportowym.

Pozostałe ubezpieczenia tworzą kategorie ubezpieczeń dobrowolnych, dla których

ogólne warunki ustalają zakłady ubezpieczeń, co nie wyłącza ich z pod kontroli państwa

(tym razem w imię ochrony konsumenta usługi ubezpieczeniowej).

Z uwagi na liczbę przedmiotów lub podmiotów objętych ochroną z tytułu jednej umowy

ubezpieczenia można wyróżnić ubezpieczenia indywidualne i zbiorowe. W

ubezpieczeniu zbiorowym ochroną objęta jest większa liczba przedmiotów, należących do

jednego ubezpieczonego (np. flota pojazdów), lub dobra osobiste kilku podmiotów, przy

czym zakres ochrony obejmuje ryzyko jednego rodzaju. Pozwala to na wynegocjowanie

niższej składki i upraszcza formalności związane z zawieraniem odrębnych umów

ubezpieczenia.

W ubezpieczeniach zbiorowych wyróżnia się jeszcze ubezpieczenia grupowe, których

cechą szczególną jest ujednolicony dla całej grupy system ryzyka ( ryzyka osobowego), a

także ujednolicony poziom składek i świadczeń.

Ze względu na cel ubezpieczyciela można wyróżnić ubezpieczenia wzajemne i

komercyjne. Ubezpieczenia komercyjne oferowane są przez zakłady ubezpieczeń

niezależnie od ubezpieczonych, w celu osiągnięcia zysku. Ubezpieczenia wzajemne

świadczone są przez zakłady, które czynią to w interesie swoich członków ( towarzystwa

ubezpieczeń wzajemnych), lub właścicieli ( zależne towarzystwa ubezpieczeń). W ich

przypadku podstawowym celem działalności jest zaspokajanie potrzeb swoich członków

(właścicieli), a nie osiąganie zysku, choć w obu przypadkach możliwe jest prowadzenie

zewnętrznej działalności ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia wzajemne powinny także

zapewniać niższe składki i bardziej elastyczny zakres ochrony, jak i dogodny system

likwidacji szkód.

Na koniec muszę jeszcze wyróżnić dwie kategorie ubezpieczeń, do których nie mają

zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia. Dotyczy to

ubezpieczeń morskich i reasekuracji.

Ubezpieczenia morskie cechuje odrębność historyczna i rozwojowa, a w efekcie także

odrębność miejsca regulacji (kodeks morski), stosowanych terminów i niektórych zasad

funkcjonowania (np. instytucja abandonu czyli zrzeczenia się praw do przedmiotu

ubezpieczenia, czy pośrednictwa ubezpieczeniowego). W opozycji do ubezpieczeń

morskich mówi się o ubezpieczeniach lądowych, co do których stosuje się przepisy o

umowie ubezpieczenia z kodeksu cywilnego. Ubezpieczenia lądowe obejmują także

ubezpieczenie lotnicze i żeglugi śródlądowej. Muszę jednakże zwrócić uwagę, iż kodeks

morski pozwala na objęcie ochroną w ramach ubezpieczenia morskiego nie tylko

niebezpieczeństwa, na jakie narażony jest przedmiot w związku z żeglugą morską, ale

także tych, które w związku z przewozem morskim zagrażają mu w przewozie lotniczym,

na wodach śródlądowych lub na lądzie. Ponad to ubezpieczenie morskie stosowane jest

dla statków w budowie.

Reasekuracja jest natomiast ubezpieczeniem pośrednim, w którym następuje ponowny

transfer ryzyka przyjętego przez zakład ubezpieczeń od klienta ( ubezpieczenie

bezpośrednie) na kolejny podmiot (lub podmioty) – zakład reasekuracji. Możliwy jest

także dalszy transfer, co określa się mianem retrocesji. Reasekuracja ma często na celu nie

tylko transfer, ale i dywersyfikację geograficzną lub jakościową ryzyka.

Ubezpieczenie bezpośrednie może także wiązać się z podziałem ryzyka, gdy po stronie

ubezpieczyciela występuje kilka podmiotów. Określa się je wówczas mianem

koasekuracji. O ile do ubezpieczeń bezpośrednich stosuje się przepisy kodeksu cywilnego

o umowie ubezpieczenia, o tyle umowa reasekuracji, jako nie nazwana podlega ogólnym

zasadom prawa umów modyfikowanych przez ustawę o działalności ubezpieczeniowej i

inne szczególne przepisy dotyczące reasekuracji.

3. Funkcje ubezpieczeń

Chociaż zakładom ubezpieczeń nie wolno prowadzić działalności pozaubezpieczeniowej,

zajmują się one działaniami prewencyjnymi i działalnością finansową (w rozumieniu

zarobkowania na operacjach finansowych). Ochrona ubezpieczeniowa, prewencja

ubezpieczeniowa i zarobkowe inwestowanie finansowe to trzy funkcje warunkujące

prawidłowe i efektywne działanie zakładów ubezpieczeniowych, a więc i ubezpieczeń.

Istota funkcji ochronnej ubezpieczenia tkwi w zapewnieniu ubezpieczonemu

ochrony na wypadek pewnych zdarzeń. Ochrona ta ma zazwyczaj wymiar finansowy –

świadczenie ubezpieczyciela ma pozwolić na zaspokojenie zwiększonych nagle potrzeb,

zrekompensować nieoczekiwane szkody. W praktyce szeroki zakres usług ubezpieczycieli

zapewnia także rozwiązanie problemów w sposób organizacyjny (nocleg, zastępczy

kierowca, blokowanie utraconych kart kredytowych, przekazywanie informacji). Słuszne

jest przyjęcie, że nie sama kompensacja szkody wypełnia funkcję ochronną

ubezpieczenia. Istotne jest bowiem poczucie bezpieczeństwa jeszcze przed nastąpieniem

wypadku ubezpieczeniowego. Za cenę niewielkiej składki (w stosunku do ewentualnych

strat czy potrzeb) ubezpieczony pozbywa się problemu konieczności przygotowywania

się, czy to w aspekcie finansowym, czy choćby psychologicznym, do ponoszenia

konsekwencji pewnych zdarzeń. Jednakże realizowanie przez ubezpieczenie funkcji

ochronnej należy oceniać w kontekście spełnienia omawianej wcześniej zasady realności

ochrony ubezpieczeniowej, inaczej może się ona okazać iluzoryczna.

Ubezpieczenie wymusza kontrolowanie ryzyka i podejmowanie działań

prewencyjnych. Już samo podjęcie decyzji o ubezpieczeniu stanowi wyraz uświadomienia

sobie istnienia ryzyka, jego identyfikacji i oceny. W funkcji prewencyjnej odpowiednie

zabezpieczenie przedmiotu zabezpieczenia stanowi warunek przyjęcia go do ochrony bądź

pozwala obniżyć koszt ubezpieczenia. Zapobieganie szkodzie stanowi obowiązek

umowny ubezpieczającego; spowodowanie jej umyślnie lub w skutek rażącego

niedbalstwa zazwyczaj powoduje odmowę świadczenia. Ubezpieczyciel nie jest

zainteresowany w powstaniu szkody w żadnej sytuacji, czego nie można powiedzieć o

ubezpieczonym. Wręcz wskazuje się na istnienie podświadomej skłonności do wypadku.

Spowodowana jest ona świadomością posiadania ubezpieczenia, a co za tym idzie swego

rodzaju nonszalanckim podejściem do ewentualności nastąpienia szkody. Przykładem

może być skłonność do udzielania „złych kredytów” w USA w okresie, kiedy były one

obowiązkowo ubezpieczone – działanie takie może być spowodowane albo celową

(hazard moralny), albo podświadomą niestarannością w ocenie zdolności kredytowej

J. Monkiewicz Podstawy ubezpieczeń tom I, POLTEXT Warszawa 2000, str. 64

(hazard psychologiczny) w tym aspekcie prewencyjne oddziaływanie ubezpieczenia

wydaje się dyskusyjne, zwłaszcza jeżeli dołączyć do rozważań problem przestępczości

ubezpieczeniowej.

Prewencja może także przybierać formę działania zakładów ubezpieczeń na rzecz

zmniejszenia częstotliwości występowania pewnych zdarzeń i surowości szkód.

Podejmują one akcję bezpłatnych przeglądów pojazdów, szkoleń dotyczących

bezpieczeństwa na drogach dla dzieci (a nawet rozdawania im odblaskowych naklejek).

W zakresie ubezpieczeń życiowych czynnikiem motywującym do zmiany nawyków

społeczeństwa może być podwyższanie składek ubezpieczeniowych dla palaczy oraz

możliwość odmowy świadczenia, gdy wypadek ubezpieczeniowy powstał w skutek

spożycia alkoholu lub środków odurzających.

Funkcja finansowa ubezpieczeń związana jest z wpływem systemu ubezpieczeń na

finanse państwa i obywateli (przedsiębiorców). Z jednej strony wiąże się to z

uwolnieniem pewnych środków obywateli (przedsiębiorców) i wprowadzeniem ich do

obrotów w formie inwestycji czy konsumpcji bądź gromadzeniem w formie oszczędności.

Z drugiej strony na rynku pojawiają się zakłady ubezpieczeń, jako podmioty gospodarcze,

które zatrudniają wiele osób, płacą podatki, inwestują wolne środki w róże aktywa (akcje,

obligacje, nieruchomości). Funkcjonowanie ubezpieczeń pociąga za sobą konieczność

stworzenia systemu reasekuracji, co intensyfikuje obecność ubezpieczycieli na rynkach

kapitałowych.

Ubezpieczenia, zwłaszcza dobrze dopasowane do potrzeb klienta, mogą zapewniać

mu wiele szczególnych korzyści. Inne będą one w przypadku ryzyka osobowego, inne

zaś, gdy ochroną objęty jest interes majątkowy. Inne oczekiwania będzie stawiać

ubezpieczeniom przedsiębiorca, inne osoba fizyczna. Znaczenie ubezpieczeń dla państwa

będzie natomiast zależało od systemu społeczno – gospodarczego. Korzyści, jakie odnosi

podmiot który decyduje się na finansowanie ryzyka przez ubezpieczenie, to:



eliminacja trosk finansowych zw3iązanych z doznaniem pewnych strat w majątku (np.

kradzież mienia) lub zaistnienia wzmożonych, a czasem nieoczekiwanych potrzeb

finansowych (inwalidztwo, urodzenie dziecka),



zabezpieczenie finansowe bliskich na wypadek śmierci,



pewność i stabilność finansowa, zwłaszcza dla przedsiębiorców – z badań wynika, że

około 30% firm bankrutuje po szkodzie całkowitej,



wzmocnienie wiarygodności finansowej w oczach kontrahenta (np. kredytodawcy),



uwolnienie środków, które musiałyby być przeznaczone na samoubezpieczenie

(przygotowanie na ewentualną konieczność pokrycia finansowych konsekwencji

pewnych zdarzeń).

Ubezpieczenia odgrywają także znaczącą rolę z punktu widzenia

makroekonomicznego i społecznego:



uwalniają środki konieczne do utworzenia rezerw na wypadek ryzyka – wolne

fundusze mogą być przeznaczane na podniesienie standardu ubezpieczenia obywateli,



stabilność finansowa przedsiębiorców zabezpiecza równowagę gospodarki,



sprawnie działający system ubezpieczeń pozwala podejmować bardziej ryzykowne

przedsięwzięcia, wprowadzać innowacyjne produkty i usługi,



zapewniają bezpieczeństwo finansowe obywateli przez ochronę ich majątku,



przesuwają bieżące wydatki konsumpcyjne na okres późniejszy (wzrasta poziom

oszczędności),



uzupełniają system zabezpieczenia społecznego obywateli,



zmieniają charakter konsumpcji – jednorazowe świadczenia lub odszkodowania

przeznaczane są zazwyczaj na zakup przedmiotów trwałego użytku,



ubezpieczyciele pojawiają się jako inwestorzy instytucjonalni na rynku kapitałowym (i

zaliczani są do największych inwestorów),



ubezpieczenia obowiązkowe tworzą system ochrony dla ofiar ryzyka o tzw. masowym

działaniu (wypadki komunikacyjne) lub uwalniają państwo od problemu pomocy w

przypadku klęsk żywiołowych lub szkód o spektakularnym społecznym wydźwięku

(szkody jądrowe, zanieczyszczenia środowiska, powódź),



stanowią – poprzez zapewnienie gwarancji państwa i preferencyjnych procedur

ubezpieczenia – instrument popierania przez państwo pewnych przedsięwzięć (np.

ubezpieczenia eksportowe).

Rozdział II

W. Ronka-Chmielowiec Ubezpieczenia Rynek i Ryzyko

Istota, funkcje i podstawy prawno-organizacyjne ubezpieczeń komunikacyjnych

1. Ubezpieczenia pojazdów samochodowych i ich rodzaje

Postępujący nieustannie rozwój motoryzacji na świecie, w tym zwłaszcza w

Polsce, łączy się niestety z równie gwałtownym wzrostem liczby wypadków

samochodowych. W ich wyniku poszkodowanymi są nie tylko posiadacze pojazdów

mechanicznych, ale również wiele innych osób, korzystających z dróg publicznych, np.

przechodnie, rowerzyści i tak dalej. Już dzisiaj liczba wypadków drogowych notowanych

w Polsce oraz osób rannych i ofiar śmiertelnych uzasadnia twierdzenie, iż problem ten

staje się zagrożeniem dla zdrowia publicznego i zagadnieniem społecznym o bardzo

ważnym znaczeniu.

Pomimo najszerzej i najlepiej stosowanej profilaktyki, wypadki drogowe zdarzać

się będą, choć na pewno w mniejszej liczbie. Dlatego też usiłujemy łagodzić ich skutki

m.in. przez wprowadzanie możliwie najdoskonalszych uregulowań prawnych. Do

najistotniejszych unormowań prawnych mających duże znaczenie dla osiągnięcia

bezpieczeństwa na drogach publicznych,

a w szczególności zabezpieczenia ofiar wypadków drogowych, należą przede wszystkim:

a) właściwie ukształtowane zasady odpowiedzialności cywilnej za wypadki

samochodowe oraz

b) skutecznie działające ubezpieczenia.

Do najważniejszych z ubezpieczeń należą niewątpliwie obowiązkowe

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy (kierowców) pojazdów

mechanicznych, uregulowane rozporządzeniem Ministra Finansów

z dnia 9.12.1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia

odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w

związku z ruchem tych pojazdów, a także inne dobrowolne ubezpieczenia samochodowe.

2. Pojęcie ubezpieczeń samochodowych

Pojęciem ubezpieczeń samochodowych określa się wszystkie te ubezpieczenia,

które dotyczą pojazdów mechanicznych, a w szczególności posiadaczy (kierowców) tych

pojazdów. Ubezpieczeniem samochodowym jest zatem nie tylko obowiązkowe

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadacza (kierowcy) pojazdu

mechanicznego za szkody spowodowane ruchem tego pojazdu, ale także wiele innych

„związanych” z pojazdami ubezpieczeń, które nie są obowiązkowe, lecz dobrowolne. Do

dobrowolnych należą m.in. ubezpieczenie pojazdów od skutków uszkodzenia, zniszczenia

i kradzieży (zwane ubezpieczeniem autocasco- AC), ubezpieczenie następstw

nieszczęśliwych wypadków powstałych z ruchu pojazdów mechanicznych (NW,

ubezpieczenie bagażu, ubezpieczenie kosztów leczenia za granicą itd.

Wszystkie te ubezpieczenia są ubezpieczeniami umownymi, z tym że ogólne

warunki obowiązkowego ubezpieczenia OC regulowane są powołanym już wyżej

rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 9.12.1992 . Natomiast ogólne warunki

pozostałych ubezpieczeń ustalają poszczególne zakłady ubezpieczeń (ubezpieczyciele).

Stad też, gdy chodzi o ogólne warunki ubezpieczeń dobrowolnych wydawane przez

poszczególne zakłady ubezpieczeń, to mogą się one różnić – dotycząc tego samego

rodzaju ubezpieczenia - zarówno gwarantowanym nimi zakresem, jak i poziomem,

ochrony ubezpieczeniowej.

Na marginesie tylko zauważyć należy, że termin „ubezpieczenia samochodowe”

zawiera pewną nieścisłość, gdyż przecież w istocie swej np. ubezpieczenie obowiązkowe

OC (podobnie jak ubezpieczenie dobrowolne NW) nie odnosi się bezpośrednio do

pojazdu, lecz do posiadacza i kierowcy. Jest ono jednak tak ściśle związane z określonym

pojazdem, jego ruchem itp., o czym także niżej, że mimo tej nieścisłości, pojęcie to nie

wprowadza w błąd.

Najważniejszym czynnikiem wywierającym wpływ na powstanie i stosowanie

ubezpieczeń samochodowych była chęć zabezpieczenia się posiadaczy (właścicieli)

pojazdów przed ujemnymi skutkami zdarzeń mogących nastąpić w przyszłości. Zdarzeń

wywołanych ruchem tych pojazdów, powodujących obowiązek naprawienia powstałych

A. Wąsiewicz Ubezpieczenia komunikacyjne, Oficyna Wydawnicza BRANTA Bydgoszcz 1995, str. 14

stąd szkód dla innych osób. Choć ubezpieczenia – jak już wspomniano – nie zapobiegają

tym zdarzeniom, których obawia się posiadacz (kierowca) pojazdu, to jednak w większym

lub mniejszym stopniu łagodzą ujemne następstwa tych zdarzeń.

2.1.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej OC posiadacza pojazdu

mechanicznego.

Spośród ubezpieczeń określanych jako samochodowe najwcześniej powstało i było

stosowane ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (posiadacza, kierowcy) pojazdu

mechanicznego. Początkowo ubezpieczenie to, podobnie jak inne, było dobrowolne.

Jednakże wzrost liczby pojazdów mechanicznych, a zwłaszcza rosnąca wciąż liczba

wypadków samochodowych sprawiły, że uregulowaniem ubezpieczenia OC jako

obowiązkowe zainteresowało się całe społeczeństwo. Praktyka wskazała, że nie wystarcza

zapewnienie poszkodowanemu w wypadku samochodowym (motocyklowym) wzmożonej

ochrony prawnej, polegającej na odpowiednio surowym unormowaniu odpowiedzialności

cywilnej posiadacza (kierowcy) pojazdu mechanicznego za szkody spowodowane ruchem

tego pojazdu. Bardzo często bowiem poszkodowany uzyskiwał korzystne dla siebie

orzeczenie sądu co do odpowiedzialności cywilnej i obowiązku odszkodowawczego w

stosunku do konkretnego posiadacza (kierowcy) pojazdu, sprawcy wypadku. Jednak nie

mógł wyegzekwować należnego mu odszkodowania ze względu na nie wypłacalność

odpowiedzialnego. Dążenie do zapewnienia ofiarom wypadków samochodowych

zaspokojenia przysługujących im roszczeń okazało się tak silne, że obowiązek

ubezpieczenia swej odpowiedzialności cywilnej prze posiadacza pojazdu mechanicznego

prowadziły stopniowo prawie wszystkie państwa europejskie i nie tylko.

Analizując przyczyny wprowadzenia obowiązkowego ubezpieczenia OC za szkody

powstałe w wyniku ruchu pojazdu mechanicznego, nie trudno dostrzec, że instytucja,

mimo że jej zadaniem jest ochrona właściciela pojazdu, powołana została do życia

głównie w interesie poszkodowanego.

Z biegiem czasu ubezpieczenia samochodowe rozwijały się i podlegały stałym

ulepszeniom. Powstawały ich nowe formy i rodzaje w celu zapewnienia jak najpełniejszej

ochrony ubezpieczeniowej posiadaczowi pojazdu, jego majątkowi, zdrowiu i życiu.

A. Wąsiewicz Ubezpieczenia komunikacyjne Oficyna Wydawnicza BRANTA Bydgoszcz 1995 str. 16

Stosowanymi obecnie rodzajami ubezpieczeń można ubezpieczyć ujemne skutki prawie

wszystkich zdarzeń, co jest połączone z odpowiednio wysokimi kosztami. Dlatego też

posiadacze pojazdów dokonują z reguły selekcji i odpowiedniego doboru przydatnych im

ubezpieczeń. Najczęściej spośród nich stosowane są: ubezpieczenia AC , ubezpieczenie

dodatkowego wyposażenia pojazdu, ubezpieczenia bagażu, ubezpieczenia następstw

nieszczęśliwych wypadków itp.

2.2.

Ubezpieczenie auto-casco AC

Odszkodowanie, wypłacane z ubezpieczenia autocasco, ma za zadanie pokryć

szkodę, będącą następstwem takich zdarzeń, jak zniszczenie, uszkodzenie i kradzież

pojazdu. Zgłoszenie do zakładu ubezpieczeń roszczeń, z tytułu zawartej umowy

ubezpieczenia, może nastąpić niezależnie od tego, kto ponosi odpowiedzialność cywilną

za szkodę w pojeździe.

Gdy chodzi o ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu

mechanicznego, to choć zawiera się je w formie umowy, jest ona obowiązkowa.

Niedopełnienie tego obowiązku przez posiadacza pojazdu w stosownym czasie powoduje

dla niego wiele ujemnych, dolegliwych następstw. Pozostała reszta ubezpieczeń

nazywana samochodowymi to ubezpieczenia dobrowolne, których zawarcie zależy

wyłącznie od woli posiadacza pojazdu mechanicznego.

3. Ubezpieczenia samochodowe obowiązkowe i dobrowolne

W myśl obowiązującego w Polsce prawa ubezpieczeniowego, stosunek prawny

ubezpieczenia, a co za tym idzie odpowiedzialność gwarancyjna zakładu ubezpieczeń za

ewentualne szkody, może powstać tylko w następstwie zawarcia stosownej umowy

ubezpieczeniowej. Wynika stąd, że tylko umowa zawarta pomiędzy zakładem

ubezpieczeń a ubezpieczającym może temu ostatniemu zagwarantować ochronę

ubezpieczeniowa. Wszystkie te ubezpieczenia dzielą się na obowiązkowe i dobrowolne.

Co należy rozumieć przez to, że dane ubezpieczenie jest obowiązkowe? Otóż

obowiązkowe ubezpieczenie to takie, którego zawarcie nie jest pozostawione swobodnej

J. Monkiewicz Podstawy Ubezpieczeń tom II POLTEXT, Warszawa 2001, str. 160

woli określonych ustawowo podmiotów. Zapewnieniem bowiem ochrony

ubezpieczeniowej określonym dobrom,

a w szczególności osobom poszkodowanym w wypadkach samochodowych,

zainteresowane jest całe społeczeństwo. Dlatego właśnie ustawodawca nakłada na

niektóre osoby obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia, która ma zapewnić

poszkodowanym ochronę ubezpieczeniową.

Ubezpieczenie dobrowolne to takie, którego źródłem powstania jest także umowa

jednakże jej zawarcie zależy w tym przypadku wyłącznie od swobodnej woli

ubezpieczającego. W sferze ubezpieczeń samochodowych do ubezpieczeń dobrowolnych

należą m.in. ubezpieczenie pojazdu od skutków uszkodzenia, zniszczenia i kradzieży

(AC), ubezpieczenia dodatkowego wyposażenia pojazdu od skutków kradzieży itp.

4. Istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadacza pojazdu

mechanicznego i porównanie z ubezpieczeniem autocasco (AC)

Dwa ubezpieczenia uznawane są za najważniejsze dla ochrony majątku posiadacza

pojazdu mechanicznego. Są nimi: ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza

pojazdu mechanicznego (OC) i ubezpieczenie autocasco (AC). Oba te ubezpieczenia

starają się łagodzić skutki zdarzeń najbardziej dotkliwych dla majątku posiadacza pojazdu

i zarazem najczęściej występujących w związku z ruchem pojazdu mechanicznego.

Należy przy tej okazji jeszcze raz podkreślić, że ubezpieczenie OC ma bardzo istotne i

ważne znaczenie również dla osób poszkodowanych w wypadku samochodowym.

Istotą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadacza i kierowcy pojazdu

mechanicznego polega na tym, że w razie wyrządzenia przez te podmioty szkody innym

osobom, odszkodowanie, które zobowiązani są oni świadczyć na rzecz poszkodowanego,

wypłaca za nich zakład ubezpieczeń.

Ubezpieczenie to zatem z jednej strony chroni majątek sprawcy szkody odpowiedzialnego

cywilnie za jej powstanie, z drugiej natomiast gwarantuje poszkodowanemu, że zaspokoi

swoje roszczenia.

A. Wąsiewicz Ubezpieczenia komunikacyjne str. 18

Reasumując można stwierdzić, że obowiązkowe ubezpieczenie OC znajduje

zastosowanie wówczas, gdy posiadacz lub kierowca wyrządzają szkodę innym osobom

swoim pojazdem i – w myśl obowiązującego prawa – są za to cywilnie (majątkowo)

odpowiedzialni.

Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC nie jest wypłacane odszkodowanie za:

a) uszkodzenie pojazdu mechanicznego, stanowiące następstwo zawinionych przez

kierowcę tego pojazdu zderzeń z innymi pojazdami,

b) uszkodzenie pojazdu, wywołane innymi przyczynami niż kolizja z drugim pojazdem

np. najechanie na jakąś przeszkodę, drzewo, słupek itp.,

c) uszkodzenie pojazdu przez nieznanych sprawców itd.,

d) szkody powstałe w skutek kradzieży całego lub części pojazdu.

Powstałe w tego rodzaju przypadkach szkody są niekiedy bardzo ważne i dlatego

uznano, że wprowadzenie w tym zakresie ubezpieczenia jest celowe. Zadaniem tego

ubezpieczenia Jest właśnie ochrona posiadaczy pojazdów przed majątkowymi skutkami

uszkodzeń, zniszczenie lub kradzieży całego lub części pojazdu, głównie we wskazanych

wyżej okolicznościach. Ubezpieczenie AC jest dobrowolne i zawarcie umowy

ubezpieczenia w tym zakresie zależy od woli i uznania posiadacza pojazdu

mechanicznego.

5. Ogólne warunki ubezpieczenia

Instytucja ogólnych warunków ubezpieczenia nie jest w naszym prawie

ubezpieczeniowym jednolita. Należy bowiem wyróżnić z jednej strony te ogólne warunki

ubezpieczenia, które są przepisami prawnymi (wydawane w formie rozporządzenia

ministra finansów dla konkretnego typu ubezpieczenia z grupy ubezpieczeń

obowiązkowych) oraz te, które nimi nie są (ogólne warunki ubezpieczeń dobrowolnych

A. Wąsiewicz Ubezpieczenia komunikacyjne str. 20

tworzone przez poszczególnych ubezpieczycieli). Stąd też rozważania merytoryczne

dotyczące analizy ich charakteru prawnego muszą być prowadzone oddzielnie dla każdej

ze wskazanych kategorii ogólnych warunków ubezpieczenia. Bez wpływu na prowadzone

rozważania pozostaje natomiast okoliczność, iż w ramach ubezpieczeń dobrowolnych

spotykamy się z instytucją standardowych ogólnych warunków ubezpieczenia i instytucją

ogólnych warunków ubezpieczenia, co jest konsekwencja faktu, iż zasady wpływu

każdych z wyróżnionych instancji na treść stosunku ubezpieczenia są identyczne.

Treść każdego stosunku umownego, a takim jest każdy stosunek ubezpieczeniowy,

może być kształtowana aż sześcioma różnymi czynnikami:



złożonymi oświadczeniami woli



obowiązującymi przepisami prawnymi



ogólnymi warunkami umów, wzorami umów lub regulaminami, o których stanowi art.

385 § 1 k.c. (objętymi tak zwanymi konsensem normatywnym);



innymi ogólnymi warunkami umów, wzorami lub regulaminami, o których stanowi

art. 385 § 2 k.c. (objętymi tak zwanym konsensem umownym);



zasadami współżycia społecznego; ustalonymi zwyczajami.

Tak zaprezentowany pełen katalog czynników kształtujących treść stosunku

umownego ma swoje normatywne osadzenie w art. 56 k.c.. W konkretnym przypadku,

najczęściej, na treść stosunku umownego wpływają (kształtując jego treść) jedynie

niektóre z nich. Dotyczy to w szczególności kształtowania treści konkretnych stosunków

ubezpieczenia. Stosunki ubezpieczenia nawiązywane w grupie ubezpieczeń

obowiązkowych kształtowane są przede wszystkim składanymi przez strony je

nawiązujące oświadczeniami woli i przepisami prawnymi (przede wszystkim kodeksu

cywilnego, ustawy o działalności ubezpieczeniowej i właściwego rozporządzenia ministra

finansów). Natomiast stosunki ubezpieczenia nawiązywane w grupach ubezpieczeń

dobrowolnych kształtowane są przede wszystkim składanymi przez strony je nawiązujące

oświadczeniami woli, przepisami prawnymi (przede wszystkim kodeksu cywilnego i

ustawy o działalności ubezpieczeniowej) oraz ogólnymi warunkami ubezpieczeń

wydanymi przez danego ubezpieczyciela ( w ramach normy kompetencyjnej zawartej

w art. 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej).

J. Kufel, T. Sangowski Ubezpieczenia gospodarcze w praktyce Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,

Poznań 1995, str. 41

Minister finansów wydał następujące rozporządzenia (według stanu aktualnie

obowiązującego):(1) z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków

obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów

mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz. U. Nr 96,

poz. 475 ze zmianami: Dz. U. Nr 129 z 1993 r., poz. 603 oraz Nr 94 z 1994 r., poz. 455),

(2) z dnia 30 grudnia 1993 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego

ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa

rolnego (Dz. U. Nr 134, poz. 653 ze zmianą: Dz. U. Nr 94 z 1994 r., poz. 456), (3) z dnia

25 grudnia 1990 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia obowiązkowego

budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń

losowych (Dz. U. Nr 92, poz. 456 ze zmianami: Dz. U. Nr 85 z 1991 r., poz. 389 oraz Nr

94 z 1994 r., poz. 454). Wchodziły one w życie zgodnie z obowiązującymi w dacie ich

wydania zasadami oraz modyfikacjami wprowadzonymi przepisami końcowymi

konkretnego rozporządzenia.

Obowiązkowe ogólne warunki ubezpieczeń już tradycyjnie ukazują się w miesiącu

grudniu, a wchodzą w życie z pierwszym dniem nowego roku kalendarzowego, bez

vacatio legis lub ze skróconym – w stosunku do zasady ogólnej – okresem vacatio legis.

Tego rodzaju praktyka powinna ulec zmianie. Legislator powinien przede wszystkim

zadbać o to, by akty normatywne regulujące istotne kwestie regulowane obowiązkowymi

ubezpieczeniami miały co najmniej ogólne obowiązujące 14 dniowe vacatio legis.

Charakter prawny ogólnych warunków ubezpieczeń, które nie są wydawane w

formie przepisów prawnych (w dalszej części określane one będą mianem „ogólnych

warunków ubezpieczenia”, bez dodatkowego każdorazowego wskazania, że nie są one

przepisami prawnymi), a tym samym nie są obowiązkowe, nie jest oceniany jednolicie. W

tej mierze można dostrzec dwa zasadnicze stanowiska. Według jednego z nich, ogólne

warunki ubezpieczenia nie są częścią umowy ubezpieczenia, a czynnikiem w stosunku do

umowy „zewnętrznym”, kształtująca sytuacje prawną (katalog praw i obowiązków)

uczestników nawiązywanego stosunku umownego niejako „z zewnątrz” poprzez tak

zwany konsens normatywny. Według innego stanowiska ogólne warunki ubezpieczenia są

integralną częścią umowy, a więc mieszczą się w zakresie lex contractus.

Aktualnie dominuje teoria regulaminowa uznająca ogólne warunki umów (w tym

ogólne warunki ubezpieczeń) za akt prawny zewnętrzny względem umowy (który

kształtuje prawa i obowiązki stron stosunku ubezpieczeniowego przez sam fakt

właściwego ich wydania i właściwej o nich komunikacji. W świetle aktualnej regulacji

kodeksu cywilnego jedynie tę teorię należy uznać za mającą ustawowe oparcie.

Ogólne warunki ubezpieczenia są zbiorem postanowień (klauzul) oferowanych

ubezpieczycielom przez zakład ubezpieczeń do wykorzystania przy kształtowaniu treści

stosunku ubezpieczeniowego. Z uwagi na masowość, która charakteryzuje umowy

ubezpieczenia, treść poszczególnych klauzul, a można stwierdzić nawet szerzej – klauzule

ogólnych warunków ubezpieczenia w całym swym zbiorze – sposób konstruktywny

kształtują treść nawiązywanego stosunku ubezpieczeniowego. Strony mogą od nich

odstępować i określać wzajemne prawa i obowiązki odmienne, bowiem podstawowym

czynnikiem kształtującym stosunek ubezpieczenia jest umowa (zgodne oświadczenie

woli), a czynniki pozostałe nie mogą względem oświadczeń woli pełnić funkcji

korygującej (z wyjątkiem tych, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący).

Wynika to z zasady wolności umów. Efektem takiego stanu rzeczy jest słabnąca – przy

umowie ubezpieczenia dobrowolnego – adhezyjność umowy, czyli dojście do skutku tej

umowy przez przystąpienie do warunków przedstawionych przez jedną ze stron.

5.1. Podstawowe czynniki ogólnych warunków ubezpieczeń.

Zgodnie z ustawowymi wymogami ogólne warunki ubezpieczeń winny określać w

szczególności:

1) przedmiot i zakres ubezpieczenia,

2) sposób zawierania umów ubezpieczenia,

3) zakres i czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela,

4) prawa i obowiązki stron umowy,

5) sposób ustalania wysokości szkód,

6) sposób wypłaty odszkodowań lub świadczeń,

7) zastrzeżenie możliwości odstąpienia od umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego

(w okresie 30 dni osób fizycznych i 7 dni dla osób prawnych od daty zawarcia

umowy, jeżeli tylko umowa jest zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy),

8) maksymalny okres, w którym wypowiedzenie umowy nie jest możliwe (okres ten nie

może być dłuższy niż 2 lata).

Dowodem na przyjęcie oferty przez zakład ubezpieczeń jest wystawienie przez

niego polisy ubezpieczeniowej. Umowa ubezpieczeniowa staje się zawarta w momencie,

kiedy ubezpieczający otrzyma dokument ubezpieczenia (polisę, certyfikat) wystawiony

przez zakład ubezpieczeń, chyba że umowa przewiduje inaczej. W przypadku kiedy

dokument ubezpieczenia zawiera postanowienia niekorzystne, odbiegające od warunków

oferty, zakład ubezpieczeń zobowiązany jest, pod groźbą nieważności wprowadzonych

zmian, do zwrócenia uwagi na ten fakt ubezpieczającemu na piśmie przy doręczeniu

polisy ubezpieczeniowej oraz wyznaczyć mu co najmniej 7-dniowy termin na zgłoszenie

sprzeciwu.

Z uwagi na wagę ogólnych warunków ubezpieczenia, jako ważkiego instrumentu

kształtującego wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku ubezpieczenia, w każdym

nawiązywanym stosunku ubezpieczeniowym winna następować bardzo dokładna

indywidualizacja tych ogólnych warunków ubezpieczenia, które obok oświadczeń woli są

kolejnym czynnikiem kształtującym sytuacje prawną stron. Odesłanie do ogólnych

warunków ubezpieczenia, czy raczej ich przywołanie, winno być bardzo dokładne i

wskazywać nie tylko ich pełną nazwę, ale i inne cechy je indywidualizujące (np. datę ich

opracowania, pierwszy dzień, od którego zostały one zastosowane, ewentualnie terminy

ich modyfikacji).

Charakteryzując treść ogólnych warunków ubezpieczenia należy stwierdzić, że są one

bardzo szczegółowe (stąd nie jest pozbawiony racji pogląd, że w odniesieniu do ubezpieczeń,

a w szczególności do ogólnych warunków ubezpieczeń).

Rozdział III

Rozwój ubezpieczeń pojazdów samochodowych w Polsce w latach

dziewięćdziesiątych

J. Kufel, T. Sangowski Ubezpieczenia gospodarcze w praktyce str. 44

J. Monkiewicza Podstawy ubezpieczeń tom II, str. 51

J. Kufel, T. Sangowski Ubezpieczenia gospodarcze w praktyce, str. 44

Promocja stała się jednym z bardziej widocznych zjawisk łączących się z

wprowadzeniem gospodarki rynkowej. Warto więc przyjrzeć się temu zjawisku z punktu

widzenia przydatności promocji dla przedsiębiorców. Aby osiągnąć właściwe efekty

działań promocyjnych, trzeba przestrzegać pewnych zasad i uwzględniać różne

uwarunkowania. Wprawdzie na skuteczność działań promocyjnych w dużym stopniu

wpływają takie cechy, jak oryginalność, intuicja twórców, polot i inwencja twórcza, ale

przestrzeganie pewnych ogólnych reguł jest potrzebne, szczególnie że tamtych cech

nauczyć się nie można.

Promocja jest traktowana jako element marketingu, dlatego też występuje tu

powiązanie decyzji promocyjnych z rodzajem produktu, jego ceną i wykorzystywaniem

kanałami dystrybucji.

1. Ogólna charakterystyka podstaw promocji i systemu regulacji

1.1.

Rozwój marketingu w działalności ubezpieczeniowej.

Rozwój marketingu rozpoczął się w krajach będących potęgami ekonomicznymi, w

których wzrastała podaż, cykle życia produktu ulegały skracaniu i działała silna

konkurencja. Taki sposób zarządzania przedsiębiorstwem był potrzebny da utrzymania

kontaktu z ryzykiem i oddziaływania na zachowanie konsumentów. Marketing ma więc

wpływ na możliwości poznawania i dostosowania się do nowych potrzeb nabywców.

Podstawy marketingu oraz reguły postępowania są wspólne dla wszystkich jego dziedzin.

Różnorodność stosowanych instrumentów i modeli organizacji działań praktycznych

zależy natomiast od obszaru zainteresowań. Najpóźniej rozwinął się marketing w firmach

usługowych. Ogólnie mówiąc, marketing usług korzysta z wiedzy, zasad i dorobku teorii

marketingu dóbr konsumpcyjnych, który pozwala zbudować otoczenie przedsiębiorstwa,

pozyskać informacje na temat potencjalnych odbiorców, poznać ich wizje i potrzeby.

Zagadnienia marketingu usług ubezpieczeniowych są w zasadzie nie zbadane, zwłaszcza

od strony praktycznego zastosowania. Dlatego też zbadanie funkcjonowania i

przystosowania marketingu do działalności usług ubezpieczeniowych jest istotne,

zwłaszcza w momencie załamania się polskiego monopolistycznego rynku

ubezpieczeniowego.

Państwowy Zakład Ubezpieczeń (PZU) przestał być monopolistą w świadczeniu

ubezpieczeń indywidualnym klientom a Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji

WARTA S.A. nie jest już jedyną firmą ubezpieczeniową, która ubezpiecza majatek

państwa w kontaktach z zagranicą. Powstały nowe firmy ubezpieczeniowe, świadczące te

same usługi ubezpieczeniowe. Pojawiło się również zjawisko konkurencji na polskim

rynku ubezpieczeniowym. Wśród konkurencyjnych firm nastąpiła walka o klienta.

Niezmiernie ważnym problemem stało się osiągnięcie wysokiej jakości świadczonych

usług, ustalenie ich ceny, rodzajów warunków proponowanych świadczeń, a także ich

promocji na rynku. Istotne jest, aby usługodawca realizował usługę na miarę potrzeb

klientów, a poprzez odpowiednią komunikację i badanie marketingowe mógł śledzić

problemy i preferencje istniejących oraz potencjalnych grup nabywców. Celem firmy

ubezpieczeniowej powinno być zatem: zdobycie klienta, zaspokojenie jego potrzeb i

utrzymanie w stanie zadowolenia, co w efekcie przynosi zysk. Jednak to, co obserwujemy

na polskim rynku, wskazuje, że wiele firm w swoich działaniach tworzy koncepcje

sprzedaży, formułuje ofertę według własnych możliwości i upodobań pracowników, nie

zaś na podstawie rzeczywistych potrzeb odbiorców. Nic więc dziwnego, że tak

przygotowana oferta często nie zyskuje popularności na rynku, mimo dużych wydatków

przeznaczonych przez firmę na kampanię promocyjną.

„Marketingiem usług ubezpieczeniowych określamy odpowiednie działanie obejmujące

planowanie, koordynację i kontrolę wszystkich zadań firmy, uwzględniających potrzeby

potencjalnych odbiorców.”

Marketing usług ubezpieczeniowych to nie tylko przystosowanie własnej działalności d

wymagań rynku, ale również jego aktywne kształtowanie. Plan marketingowy powinien

więc obejmować oba kierunki działania.

Badania marketingowe to metoda rozwiązywania problemów za pomocą

systematycznego gromadzenia informacji. Główną zaletą badań jest zmniejszenie stopnia

B. Nowotarska-Romaniak Marketing usług ubezpieczeniowych Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

Warszawa 1996 str. 30

niepewności i ryzyka w podejmowaniu decyzji marketingowych dotyczących przyszłych

działań. Badania marketingowe polegają bądź na dedukowaniu możliwych zjawisk

rynkowych, bądź na testowaniu decyzji klientów w reakcji na oferty czy komunikaty

zakładu. Ze względu na zmienność uwarunkowań, nienaturalne warunki prowadzenia

testów (klient w eksperymencie nie musi decydować się na wydatek), co najwyżej

cząstkową znajomość uwarunkowań badania nie mogą redukować do zera niepewności i

ryzyka decyzji marketingowych.

Optymalne podejmowanie decyzji marketingowych wymaga określonej metody

postępowania. Należy najpierw zdefiniować problem, określić czynniki mające wpływ na

decyzję, zebrać informację, przeprowadzić analizę informacji i dokonać wyboru

możliwych opcji.

Zdefiniowanie problemu polega przede wszystkim na sformułowaniu celu, który

należy osiągnąć (np. wzrost sprzedaży polis o 25 %, spadek udziału ubezpieczeń

komunikacyjnych w portfelu przy jego wzroście o 20 %), a następnie zidentyfikowaniu

czynników mogących wpłynąć na realizację celu. Na definiowanie problemu mają wpływ

ograniczenia, jakie narzuca fakt, że są one realizowane przez lub dla przedsiębiorstwa

(określony czas realizacji badania, ustalony budżet na badania, ograniczone warunki

realizacji możliwych rozwiązań). Świadomość ograniczeń wpływa na sposób

definiowania problemu badawczego (stosowanie założeń upraszczających, ogólniejsze

formułowanie pytań itp.). Najważniejsza rzeczą w pierwszym etapie jest ustalenie

konkretnego miernika spodziewanego efektu (procent obrotów, kwota).

Czynniki decyzyjne. Prawidłowe rozwiązanie problemu badawczego wymaga

rozpoznania alternatywnych rozwiązań. Określenie możliwych alternatyw znacznie

poprawia efekty badań. Innym ważnym zagadnieniem jest rozpoznanie czynników

warunkujących reakcje klienta na ofertę lub na komunikat. Ominięcie jednego czynnika

może zniweczyć przydatność badań.

Zbieranie informacji. Ekonomika badań wymaga stosowania w pierwszym

rzędzie łatwo dostępnych i niekosztownych informacji. Z tego punktu widzenia

informacje można podzielić na wtórne i pierwotne.

Informacje wtórne są to informacje już wcześniej zebrane. Można je podzielić na

wewnętrzne i zewnętrzne. Informacje wewnętrzne to takie, które są dostępne w

przedsiębiorstwie (bazy danych klientów, statystyki sprzedaży, sprawozdania, rapoty

agentów, listy klientów), a informacje zewnętrzne to informacje zebrane i przygotowane

przez obce instytucje (np. publikacje prasowe, publikacje specjalistyczne, raporty z

badań). Zaletą danych wtórnych jest szybkość ich uzyskania i niski koszt, a wadą może

być mała aktualność i nie w pełni odpowiadający potrzebom sposób ujęcia.

Informacje pierwotne to takie, które są zbierane po raz pierwszy na potrzeby danego

badania. Dzielą się one na informacje z obserwacji i informacje ankietowe. Informacje z

obserwacji uzyskuje się prowadząc bezpośrednie badania rynkowych zachowań ludzi, np.

obserwacje jednorazowe sposobu dyskusji klienta z agentem o potrzebie ubezpieczenia,

obserwacje jednorazowe sposobu negocjacji kontraktu, obserwacje powtarzalne (panele) i

eksperymenty itp. Informacje z ankiet uzyskuje się przeprowadzając badania według z

góry określonych list pytań (np. ankieta telefoniczna, ankieta wysyłkowa, wywiad

osobisty, grupy celowe tzw. focus groups). Zaletą informacji pierwotnych jest to, że są

one aktualne, zgodne z potrzebami badań i dokładniejsze, ale bardziej kosztowne.

Analiza danych. Informacje muszą być rozpatrzone zanim staną się bezwartościowe.

Analizując dane, należy poszukiwać relacji między różnymi czynnikami oraz wpływu

czynników na założone cele. Kolejnym krokiem jest ocena efektów, nakładów i zagrożeń.

Wybór opcji. Wybór rozwiązania nie zawsze jest jednoznaczny. Nie może on być

automatyczny, a często wymaga decyzji kierownictwa. Możliwe rozwiązania mogą być

korzystne z jednego względu, a niekorzystne z innego. Dlatego zwykle analizuje się je w

kontekście powiązań z realizacją innych zadań. Wybór często ma znaczenie strategiczne.

1.2.

Istota, cele i metody promocji

„Promocja polega na informowaniu, przypominaniu i przekonywaniu odbiorców, aby

zaakceptowali, nabyli, polecili lub spożytkowali produkt, usługę czy ideę. Definicje tę

można rozszerzyć o stwierdzenie, że jest to zestaw środków, za pomocą których

przedsiębiorstwo może osiągnąć wymienione cele.”

Firma ubezpieczeniowa przez swoje działania promocyjne stara się komunikować z

potencjalnymi nabywcami, informować ich o swoich usługach oraz stworzyć jak

najlepszy wizerunek (image) firmy. Istotne jest, żeby firma była widziana w jak

jw., str. 80

najlepszym świetle, by zdobywała zaufanie nabywców i przekonywała ich o swojej

trwałości w działaniach.

Podstawowe cele akcji promocyjnych firmy ubezpieczeniowej to:



stworzenie dobrego wizerunku firmy i zdobycie zaufania klientów,



spowodowanie wzrostu obrotów firmy i zarazem wzrostu udziału w rynku

ubezpieczeniowym,



zwiększenie sprzedaży oferowanej usługi lub grupy usługowej,



poszukiwanie i zdobycie nowych klientów,



informowanie o nowych uslugach.

Firmy ubezpieczeniowe wykorzystują głównie do swoich działań promocyjnych reklamę,

sprzedaż osobistą i promocję sprzedaży. Ich uzupełnieniem jest propaganda gospodarcza,

public relations oraz coraz częściej wykorzystywana metoda sponsorowania.

Metody działań promocyjnych firm ubezpieczeniowych:

Reklama

Sprzedaż

osobista

Promocja

sprzedaży

Propaganda

gospodarcza

Public relations

Sponsorowanie

jw., str. 81

B. Nowotarska – Romaniak Marketing usług ubezpieczeniowych, str. 81

Promocja

Konsument
docelowy

Reklama – „Jakie społeczeństwo, jaki produkt i jaka relacja pomiędzy produktem a

społeczeństwem – taka reklama”

Reklama jako publiczna prezentacja oznacza, że jest ona publicznym sposobem

komunikowania się przedsiębiorstwa z rynkiem i dotyczy najczęściej produktów masowej

konsumpcji. Te same informacje docierają do bardzo wielu osób. Ze względu na

publiczny charakter reklamy, zakres i intensywność jej oddziaływania, jej koszty są

łatwiejsze do uchwycenia niż w wypadku innych narzędzi promocji.

Reklama jako perswazyjne oddziaływanie czyli jest medium o silnie perswazyjnym

charakterze, co się uzyskuje m. in. dzięki możliwości wielokrotnego powtarzania

informacji reklamowych w środkach masowego przekazu. Nabywcy – adresaci reklamy

mają możliwość porównywania informacji, kierowanych do nich przez różne

przedsiębiorstwa. Jest to także związane z publicznym charakterem reklamy. Dobór

informacji reklamowych jest subiektywny, jego celem jest wyeksponowanie pozytywnych

cech przedsiębiorstwa i jego produktów.

Zróżnicowanie i ekspresywne oddziaływanie wynikają z tego, że reklama ma możliwość

oddziaływania na różne zmysły człowieka przy wykorzystaniu druku, fotografii, obrazu,

dźwięku itp.

Bezosobowy charakter oznacza, że wykorzystuje się tylko różne środki przekazu.

Adresaci nie mają do czynienia z osobami – przedstawicielami przedsiębiorstwa

prowadzącego promocję.

Reklama może być wykorzystywana zarówno do tworzenia długookresowego image

firmy, jak i do osiągania krótkookresowych celów promocyjnych. Jest ona skuteczna w

docieraniu do dużej liczby rozproszonych geograficzne nabywców przy niskim koszcie

dotarcia do jednego adresata. Koszty reklamy są zróżnicowane. Można wykorzystywać

dość tanią reklamę prasową i bardzo drogą, dla wielu polskich przedsiębiorstw, reklamę

telewizyjną. Jest to płatna forma nieosobistej prezentacji i promocji produktu/usługi, ma

charakter pośredni.

„Wprost” 10.08.1997r.

A. Sznajder Sztuka Promocji czyli jak najlepiej zaprezentować siebie i swoją firmę, Business Press Ltd

Warszawa 1993, str. 72

Sprzedaż osobista jest procesem informowania i przekonywania potencjalnych

nabywców poprzez bezpośredni kontakt w celu sprzedaży produktu/usługi.

Promocja sprzedaży to wszystkie materialne środki, które maja na celu szybkie i

krótkotrwałe zwiększenie sprzedaży poprzez dodanie do produktu/usługi wyjątkowej

korzyści. Określana jest również jako: promocja uzupełniająca lub dodatkowa.

Najczęściej stosowane środki to: bezpłatne próbki, kupony, premie, nagrody, ekspozycja

wystawowa, upominki.

Propaganda gospodarcza to każda informacja na temat firmy i jej oferty ukazująca

się nieodpłatnie w mediach.

Public relations – „Podstawą public relations jest znajomość sytuacji społecznej, a

to znaczy słuchanie społeczeństwa i różnych rodzajów zbiorowości. Inaczej mówiąc, jest

to opis i pomiar stanu opinii publicznej. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że badania

opinii społecznej nie dają zazwyczaj satysfakcji ich zleceniodawcom, bowiem z reguły

ujawniają poważne niedostatki w pracy zarówno działów PR, jak i dyrekcji”

Public relations można określić jako planowe i ciągłe wysiłki mające na celu stworzenie i

utrzymanie wzajemnego zrozumienia między daną organizacją a społeczeństwem. Chodzi

więc w tym wypadku nie o promowanie sprzedaży konkretnego produktu, lecz o

tworzenie zaufania do przedsiębiorstwa jako całości, co ma oczywiście w konsekwencji

przyczynić się po jakimś czasie do wzrostu popytu na towary firmy i do zwiększenia

sprzedaży.

Public relations jest pewną formą promocji, dziś ma szczególne znaczenie dlatego, że

powstają coraz nowe firmy, niektóre przedsiębiorstwa łączą się, inne zmieniają branże

swego działania, co wymaga stworzenia ich tożsamości i określonego obrazu w opinii

publicznej. Aby to osiągnąć można, prowadzić następujące działania:



kontakty z prasą, radiem i telewizją, co w niektórych przedsiębiorstwach należy do

rzecznika prasowego,



obsługa klientów odwiedzających przedsiębiorstwo, także w czasie targów i wystaw,



przedstawianie referencji innych odbiorców, dotyczących towarów sprzedawanych

przez przedsiębiorstwo,

B. Nowotarska-Romaniak Marketing usług ubezpieczeniowych, str. 82

T. Goban-Klas, Public relations, Businessman Press, Warszawa



kontakty z najbliższym otoczeniem przedsiębiorstwa, polegające na organizowaniu

różnych imprez, mających na celu jego integrację ze środowiskiem, np. dni otwartych

drzwi, czy umożliwienie zapoznania się z przedsiębiorstwem, procesem

produkcyjnym itp.,



uczestniczenie w akcjach organizowanych przez organizacje społeczne,



kontakty z innymi instytucjami, także ze szkołami i wyższymi uczelniami,



organizowanie sympozjów naukowych związanych z dziedzin, w której działa

przedsiębiorstwo,



opracowywanie informacji i raportów na temat działalności przedsiębiorstwa, co

znajduje często wyraz w formie różnego rodzaju wydawnictw,



wykorzystywanie wszelkich innych kontaktów z otoczeniem przedsiębiorstwa w celu

tworzenia zaufania do firmy,



opracowywanie prospektów emisyjnych w wypadku prywatyzacji przedsiębiorstwa,



utrzymywanie kontaktów z akcjonariuszami, np. opracowywanie i wysyłanie

sprawozdań z działalności przedsiębiorstwa oraz przygotowywanie i organizowanie

ogólnych zgromadzeń akcjonariuszy.

Z punktu widzenia powiązania public relations z innymi działaniami prowadzonymi w

przedsiębiorstwie można więc wyróżnić dwie ich grupy:

1) public relations jako samoistne działania, celowo inicjowane i prowadzone w celu

zdobycia i utrzymania zaufania otoczenia do przedsiebiorstwa, np. wspomniane

sympozja, wydawnictwa i wykorzystanie środków masowego przekazu,

2) public relations jako działania prowadzone w związku z innymi czynnościami,

polegające na wykorzystywaniu ich do tworzenia zaufania do firmy, np.

organizowanie wizyt klientów w przedsiębiorstwie, kontakty osobiste czy listowne.

Public relations to zestaw celowo dobranych działań zapewniających firmie

systematyczne komunikowanie się z otoczeniem (kształtujących stosunki z otoczeniem).

Wszystkie te działania służą wytworzeniu pozytywnych postaw wobec firmy. Rola public

relations w systemie promocji firm ubezpieczeniowych stopniowo wzrasta.

Sponsorowanie polega na wspomaganiu w formie finansowej lub/i rzeczowej działalności

społecznie użytecznej (np. sportowej, oświatowej, ochrony zdrowia itp.) i wywołaniu tym

sposobem u potencjalnych nabywców pozytywnych skojarzeń z firmą i jej

produktami/usługami.

Sponsoring jest zbliżony do mecenatu czy wspierania kultury, sztuki, sportu i sfery

społecznej, lecz wyraźnie różni się od nich. Te działania mają na celu finansowanie i

wspomaganie przez biznes różnych dziedzin życia, lecz sponsoring jest traktowany przez

stosujące go firmy jako możliwość promocji siebie i swych produktów. To jest główna

motywacja i przyczyna tego rodzaju przedsięwzięć.

Różnice między sponsoringiem a mecenatem:

Cel: Cel:

wspieranie komercyjny

Dotacje

Działanie w interesie społecznym,
kulturalnym, sportowym,
politycznym

Świadczenia

wzajemne

Sponsoring:

Mecenat:

A. Sznajder Sztuka promocji czyli jak najlepiej zaprezentować siebie i swoją firmę, str. 124

B. Nowotarska-Romaniak Marketing usług ubezpieczeniowych, str. 82

Działania w
interesie
przedsiębiorst
wa

- dominacja działań w interesie

przedsiębiorstwa cele marketingowe

kultury, sportu sfery społecznej

- świadczenia wzajemne

- brak świadczenia wzajemnego

obligatoryjne

- dyskretne, „ciche” wspieranie

- fakt wspierania znany opinii

- wspierający nieznany lub

publicznej

występuje w tle

- wspierający znany i szczególnie

wyeksponowany

2. Dynamika w ujęciu ilościowym i wartościowym

Specjaliści z PUNU krytycznie ocenili funkcjonujący w polskich towarzystwach

majątkowych system udzielania zwyżek i zniżek. Efekt „krótkiej pamięci o zwyżce”

powoduje, że osoba, która spowodowała szkodę, stosunkowo szybko przestaje płacić

wyższą składkę. Takie zachowanie towarzystw jest wymuszane przez konkurencję i chęć

przyciągnięcia klientów za wszelką ceną.

Według analityków, na taki stan ma wpływ kilka czynników. Za niezależne od

ubezpieczycieli uznali sytuację na drogach i przestępczość ubezpieczeniową. Polska Izba

Motoryzacji wskazuje, że upowszechnianie się tzw. kosztorysowego systemu likwidacji

szkód przyczynia się do wzrostu liczby źle naprawionych samochodów jeżdżących po

polskich drogach. Z kolei walka z przestępczością ubezpieczeniową jest prowadzona

przez każde towarzystwo oddzielnie i trudno się zmobilizować ubezpieczycielom do

współpracy czy stworzenia systemu wymiany informacji o szkodach oraz próbach

wyłudzeń.

Zastrzeżenia budziła też polityka zakładów ubezpieczeń dotycząca kalkulacji taryf.

Według specjalistów z departamentu analiz systemu ubezpieczeniowego PUNU,

nieodpowiednie taryfy są spowodowane:

A. Sznajder Sztuka promocji czyli..., str. 129



silną konkurencją i walką o klienta, co powoduje, że wysokość pobieranej składki

często nie pokrywa inflacji, wzrostu kosztów działalności czy wypłacanych

odszkodowań,



brakiem odpowiednich danych statystycznych niezbędnych do oceny przyjmowanego

ryzyka,



wadliwym sposobem ustalania składek podstawowych i systemu zniżek i zwyżek.

Największe zastrzeżenia wzbudziła konstrukcja systemów bonus – malus. Cechą

wspólną prawie wszystkich systemów funkcjonujących na naszym rynku jest wspomniany

wcześniej tzw. efekt „krótkiej pamięci o zwyżce”. Przejawia się on anulowaniem zwyżki

składki już po jednym bezszkodowym roku ubezpieczenia. Zjawisko to nie funkcjonuje w

systemach zachodnioeuropejskich. Według specjalistów, jest to efekt niejednoznacznego

zapisu w art. 42 pkt. 2 rozporządzenia ministra finansów określającego warunki

ubezpieczenia OC komunikacyjnego. Stanowi on, że za każde 24 miesiące bezszkodowej

jazdy posiadaczowi polisy przysługuje zniżka składki nie niższa niż 10% składki

podstawowej. Większość zakładów interpretuje ten przepis jako konieczność przesunięcia

ubezpieczonego, który przez dwa lata ubezpieczenia nie miał żadnej szkody, z klasy

malus lub podstawowej do klasy równej minimum 90% składki podstawowej. Jedynie

kilka zakładów przyznaje ubezpieczonemu zniżkę składki nie niższą niż 10% stawki

podstawowej, jednak nie przesuwając do klasy podstawowej lub zniżkowej, tylko

pozostawiając w odpowiednich klasach malus.

Analitycy zauważyli również, że pośrednim efektem „krótkiej pamięci o zwyżce” jest

duża liczba polis w klasach o maksymalnej zniżce, a znikoma – w klasach zwyżkowych.

Wyniki symulacji dokonanych przez PUNU wykazują, że po 20 latach funkcjonowania

systemu, aż 72,65% ubezpieczonych znajdowało się w klasie o największej zniżce składki

podstawowej, a jedynie 1,27% płaciło składkę podwyższoną w stosunku do stawki

podstawowej.

PUNU podkreślił, że patrząc na systemu najbardziej rentownych zakładów można

stwierdzić, że im więcej klas zniżkowych i im surowsze są reguły przejść między klasami

oraz im dłuższy okres pozostawania ubezpieczonego w klasach malus, tym system działa

bardziej efektywnie.

Tabela 1.

Wynik techniczny w ubezpieczeniach komunikacyjnych

Rodzaj ubezpieczenia

1998 r.

1999 r.

2000 r.

Autocasco

-194,28

-346,33

-443,04

-370,71

-496,78

-60,01

Razem

-564,99

-843,11

-503,05

Źródło: PUNU.

Tabela 2. Ile towarzystw zarobiło na ubezpieczeniach komunikacyjnych

Rodzaj ubezpieczenia

1998 r.

1999 r.

2000 r.

Autocasco

Razem

Źródło: PUNU.

Mimo iż nastąpiły istotne zmiany systemowe i prawne w polskim sektorze

ubezpieczeń w ostatnim dziesięcioleciu struktura rynku ubezpieczeń osobowych i

majątkowych w Polsce niewiele się zmieniła. Dominującą rolę odgrywają ubezpieczenia

komunikacyjne oraz ubezpieczenia majątkowe od klęsk żywiołowych i szkód

rzeczowych. Wynika to głównie z pozostałości po poprzednim systemie gospodarczym

Polski, w którym przeważały ubezpieczenia obowiązkowe. Nie bez znaczenia dla rozwoju

Gazeta ubezpieczeniowa nr 16(159), 2002-04-16

jw.

portfela pozostawał niski stopień świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa oraz stan

zamożności Polaków.

Ubezpieczenia komunikacyjne, tj. ubezpieczenia auto-casco pojazdów lądowych

(grupa 3) oraz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wynikającej z posiadania i

użytkowania pojazdów lądowych (grupa 10) w 2000 r. stanowiły łącznie 67,9 % portfela

ubezpieczeń działu II, tj. o 8,7 pkt. proc. więcej niż w 1995 r. Warto zauważyć iż w roku

1999 i 2000 ich udział w portfelu zmniejszył się – w 1999 r. nastąpił spadek o 1,2 pkt.

proc. w stosunku do 1998 r. i w 2000 r. spadek o 0,5 pkt. proc. w porównaniu z rokiem

1999.

Tabela 3. Struktura rynku ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych

według grup ubezpieczeń w latach 1995 – 2000

Udział w składce przypisanej brutto działu II w %

Grupa Rodzaj ubezpieczenia

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Ubezpieczenie wypadku

5,43

4,79

3,97

3,95

4,16

4,22

Ubezpieczenie choroby

1,03

0,96

0,95

0,91

0,97

1,05

Ubezpieczenie cacso pojazdów
lądowych

32,79

35,73

33,04

32,10

31,37

30,57

Ubezpieczenie casco pojazdów
szynowych

0,01

Ubezpieczenie casco statków
powietrznych

0,38

0,27

0,18

0,14

0,10

0,11

Ubezpieczenie żeglugi morskiej i
śródlądowej

1,65

1,11

0,74

0,58

0,46

0,44

Ubezpieczenie przedmiotów w
transporcie

1,57

1,37

1,10

1,05

0,85

0,79

Ubezpieczenie szkód
spowodowanych żywiołami

12,36

11,37

9,80

9,74

9,24

9,62

Ubezpieczenie pozostałych szkód
rzeczowych

10,58

8,87

7,19

7,04

6,83

7,13

Ubezpieczenia OC wynikającej z
posiadania i użytkowania
pojazdów lądowych

26,44

28,42

36,22

37,52

37,04

37,34

Ubezpieczenie OC wynikającej z
posiadania i użytkowania

0,26

0,18

0,09

0,08

0,07

PUNU, str. 36

pojazdów powietrznych

Ubezpieczenie OC za żeglugę
morską i śródlądową

1,10

0,72

0,49

0,37

0,32

0,27

Ubezpieczenie OC nie ujętej w
grupach 10-12

2,67

2,23

2,07

2,33

2,64

2,94

Ubezpieczenie kredytu

0,35

0,28

0,30

0,31

0,47

0,75

Gwarancja ubezpieczeniowa

1,12

1,48

1,16

1,23

1,18

1,17

Ubezpieczenie różnych ryzyk
finansowych

0,39

0,58

0,37

0,54

0,69

0,79

Ubezpieczenie ochrony prawnej

0,00

Ubezpieczenie świadczenia
pomocy na korzyść osób, które
popadły w trudności w czasie
podróży

1,14

0,96

0,54

0,56

0,62

0,66

Reasekuracja czynna 0,73 0,65 1,79 1,54 2,98 2,07

O istotnym znaczeniu ubezpieczeń komunikacyjnych świadczy udział tych

ubezpieczeń w portfelu poszczególnych zakładów ubezpieczeń. O ile w 1995 r. jedynie w

dwóch zakładach ubezpieczeń udział składki przypisanej brutto z ubezpieczeń

komunikacyjnych w portfelu zakładów przekraczał 70 % składki przypisanej brutto

ogółem, to w 1997 r. liczba tych zakładów wzrosła do 7, w 1999 r.- do 8, spadając w 2000

r. do 6.

Przegląd dziesięciolecia Rozwój ubezpieczeń w Polsce w gospodarce wolnorynkowej Państwowy Urząd

Nadzoru ubezpieczeń Departament Analiz Systemu Ubezpieczeniowego, Warszawa 2001.06.30 str.36

Wykres 1. Struktura portfela ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych w

latach 1995-2000

PUNU str. 37

Przegląd Dziesięciolecia – PUNU str. 37

100

50 60

90 100

1995

1997

1999

Wsch.

Zach.

P³n.

S³upkowy 4

S³upkowy 5

S³upkowy 6

Ubezpieczenia

pozostałe

Ubezpieczenia
finansowe gr. 14, 15, 16

Ubezpieczenia
majątkowe gr. 8, 9

Ubezpieczenia
wypadkowe i
chorobowe gr. 1, 2

Ubezpieczenia OC gr.
11, 12, 13

Ubezpieczenia
komunikacyjne gr. 3, 10

Bardzo niepokojącą sytuacją jest silne uzależnienie wyników zakładów

ubezpieczeń działu II od wyników osiąganych w grupach 3 i 10 z tytułu ubezpieczeń

komunikacyjnych. Ich udział w rynku był ponad dwukrotnie większy niż ich średni

udział w krajach rozwiniętych. Zakłady ubezpieczeń będą z pewnością wprowadzać

nowoczesne oferty, zwiększające udział w rynku innych kategorii ubezpieczeń kosztem

ubezpieczeń komunikacyjnych, co jest spowodowane rozwojem rynku ubezpieczeń

w Polsce oraz wzrostem świadomości ubezpieczeniowej Polaków.

W sektorze ubezpieczeniowym obserwuje się od 2000 r. wyraźne zmniejszenie

tempa wzrostu składki ubezpieczeniowej. W przypadku ubezpieczeń na życie składka

ubezpieczeniowa wzrasta rocznie, w ujęciu realnym, o kilka punktów, co w świetle

obserwowanego w latach dziewięćdziesiątych wzrostu o kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt

punktów, może wskazywać na znaczne spowolnienie tempa rozwoju.

W przypadku ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych składka

ubezpieczeniowa w ujęciu realnym zmniejsza się.

Podstawową przyczyną zmniejszania tempa wzrostu składki ubezpieczeniowej jest

zmniejszenie tempa wzrostu gospodarki.

W hierarchii potrzeb człowieka zaspokajanie potrzeb ochrony ubezpieczeniowej nie

należy do potrzeb, które są zaspokajane w pierwszej kolejności. Dlatego też w sytuacji

zahamowania wzrostu gospodarki i zamożności społeczeństwa obserwowane jest również

zahamowanie wzrostu wartości sprzedawanych usług ubezpieczeniowych.

Należy zauważyć również wzrost liczby osób pozostających bez stałych źródeł

utrzymania, co skłania te osoby do poszukiwania innych niż dotychczasowe źródła

finansowania. Do takich źródeł mogą należeć polisy ubezpieczenia na życie, w których

dominuje element oszczędzania.

W ubezpieczeniach majątkowych bezpośrednia przyczyną zmniejszania składki

ubezpieczeniowej jest znaczne zmniejszenie składki w komunikacyjnych ubezpieczeniach

odpowiedzialności cywilnej. W znacznej mierze związane jest to ze spadkiem sprzedaży

nowych samochodów.

Niewątpliwie należy oczekiwać, że etap zmniejszania tempa wzrostu ubezpieczeń i

składki zostanie zastąpiony etapem wzrostu. W obecnych warunkach czas, kiedy to

nastąpi, jest uzależniony od tego, kiedy nastąpi przyspieszenie tempa wzrostu

gospodarczego i zmniejszenia stopy bezrobocia.

Zauważyć należy jednak, że pomimo zmniejszenia tempa wzrostu składki, a nawet

zmniejszenia realnej wartości składki (w ubezpieczeniach majątkowych), następuje

wyraźny wzrost wartości aktywów zakładów ubezpieczeń i poprawa rentowności

działalności ubezpieczeniowej. Zjawiska te pozytywnie wpływają na stabilizację

działalności zakładów ubezpieczeń i bezpieczeństwo dla ubezpieczonych.

Doświadczenia z lat dziewięćdziesiątych wskazują, że nie zawsze duży wzrost

składki ubezpieczeniowej jest dobry. Z przeszłości znamy bowiem przypadki, kiedy zbyt

szybki wzrost składki ubezpieczeniowej był przyczyna trudności finansowych zakładów

ubezpieczeń.

Pamiętać należy, że działalność ubezpieczeniowa charakteryzuje się pewną

cyklicznością wzrastania i zmniejszania tempa wzrostu składki ubezpieczeniowej.

Obecnie polski rynek ubezpieczeniowy znajduje się na etapie zmniejszania tempa

wzrostu, po którym niewątpliwie nastąpi okres wzrostu.

Sytuacja na polskim rynku ubezpieczeniowym nie powinna wzbudzać

zaniepokojenia. Zakłady ubezpieczeń wykazują większą stabilność prowadzonej

działalności i rosnącą rentowność. Znacznie zmniejszyła się również liczba zakładów

naruszających prawo w zakresie gospodarki finansowej. Zakłady ubezpieczeń mają dobrą

okazję do budowy podstaw do dalszego rozwoju (zwiększania wartości aktywów).

W ubezpieczeniach wypadkowych (grupa 1) największy przypis składki

zanotowano PZU. Taki udział tej firmy w rynku wynika głównie z faktu, że NNW jest

zwykle częścią ubezpieczenia komunikacyjnego. Stąd też duży dystans dzielący naszego

największego ubezpieczyciela od konkurencji.

Inne firmy sprzedają mniej ubezpieczeń komunikacyjnych i staraja się osiągnąć

wzrost przypisu innymi drogami.

Miesięcznik Prawo Ubezpieczenia Reasekuracja branżowy serwis informacyjny, Redakcja Biuletyn Bankowy,

nr 9 (57) wrzesień 2001, „Sytuacja nie jest zła” wypowiedź Danuty Wałcerz Prezes PUNU, str.53

Wykres 2. Pięć firm o największym udziale w rynku ubezpieczeń wypadkowych (w %)

PZU- 59,61 %, Pozostali – 21,09 %, Warta – 8,08 %, AIG – 4,60 %, Allianz – 4,13 %, Cigna – 2,49 %

Źródło: Gazeta ubezpieczeniowa nr 17(160) 23 kwietnia 2002, str. 14

W ubezpieczeniach transportowych dominują cztery firmy: Warta, Gerling, PZU

i Allianz, do których należy ponad 61 % rynku. Szczególnie aktywnie zdobywają rynek

Allianz (71 % wzrostu przypisu) i Gerling (29 %), odbierając go głównie Warcie, która

zanotowała 5 % spadek przypisu. Jednak tak dużą dynamikę wzrostu trudno będzie

utrzymać również w tym roku i trudno przewidzieć, kto w grudniu wysunie się na drugą

(po Warcie) pozycję. Z tych potentatów największe znaczenie mają ubezpieczenia

transportowe w portfelu Gerlinga (13 %). W ubezpieczeniach transportowych najgorsze

były lata 1999-2000, wtedy notowane były duże ilości kradzieży całych ciężarówek. W

ubiegłym roku było już nieco lepiej, również dzięki rozwinięciu w relacjach

ubezpieczyciel – klient elementów zarządzania ryzykiem oraz postępowi technicznemu.

Większe firmy transportowe kontrolują ruch swoich ciężarówek za pomocą satelitarnych

systemów GPS i mają stały kontakt z kierowcą przez komórkę. Z drugiej strony sytuacja

gospodarcza powoduje, że niewiele jest firm, które stać na takie systemy. Jednak

PZU

Pozostali

Warta

AIG

Allianz

Cigna

ubezpieczyciele coraz ostrożniej podejmują się obejmowania ochroną szczególnie

ryzykownych transportów. Najdroższa jest polisa cargo dla przewożących sprzęt

elektroniczny (a szczególnie telefony komórkowe), papierosy i alkohol. Dodatkowo

oprócz wyższych stawek, dołącza się klauzule uzależniające udzielenie ochrony

ubezpieczeniowej od zainstalowania dodatkowych zabezpieczeń, poddania się

obostrzeniom dotyczącym postojów, liczby kierowców czy osób dodatkowo

asekurujących transport.

W okresie prosperity konkurencja między firmami spedycyjnymi powodowała, że

często dołączały one jako element usługi ubezpieczenie przewożonego mienia. Przez to

zmalała motywacja do zawierania ubezpieczeń cargo samodzielnie. Teraz obserwowany

jest raczej trend rezygnacji z „ubezpieczeniowego bonusa”

Wykres 3. Pięć firm o największym udziale w rynku ubezpieczeń transportowych (w %)

11,00 % 11,60 % 10,12 % 5,46 % 28,66 % 33,16 %

Źródło: Gazeta ubezpieczeniowa nr 19(162) 7 maja 2002, str. 15

Zakończenie

Gazeta ubezpieczeniowa nr 19(162) 7 maja 2002, str. 15

pozostali

Warta

Gerling

PZU

Allianz

AIG

Jak do tej pory monopolistą w ubezpieczeniach jest Państwowy Zakład Ubezpieczeń. Po

mimo propozycji firm doradczych nie zdecydowano się na jego podział na konkurencyjne

ze sobą podmioty. Ta decyzja w dużym stopniu zaważyła na rozwoju rynku ubezpieczeń

w latach dziewięćdziesiątych. Nowopowstające zakłady ubezpieczeń musiały od samego

początku konkurować z firmą dominującą na rynku, która ze względu na długi czas

istnienia była najbardziej godną zaufania firmą ubezpieczeniową, posiadającą tysiące

agentów i setki przedstawicielstw ( inspektoratów, oddziałow, itp.).

Również struktura składki zbieranej w Polsce charakteryzująca się zdecydowana

przewagą składek z polis samochodowych zaciążyła nad silną pozycja jednego zakładu

ubezpieczeń. Dlatego też głównie indywidualni klienci korzystający z ubezpieczeń

komunikacyjnych są bardziej przywiązani do swojego dotychczasowego zakładu.

W ostatnich latach w przypadku zakładów ubezpieczeń komunikacyjnych

widoczna była tendencja do falowania ich wyników finansowych i wielkości zbieranej

składki w zależności od skali i częstotliwości podwyżek taryf ubezpieczeń

komunikacyjnych, szczególnie tych dokonywanych przez największe firmy. Spowolnienie

tempa wzrostu składki brutto wystąpiło w 1998 r. O tak istotnym spadku dynamiki

wzrostu składki zadecydowała sytuacja właśnie w dziale pozostałych ubezpieczeń

osobowych i majątkowych.

Istotne przyrosty składki są zwykle spowodowane korektami stóp składek w

ubezpieczeniach komunikacyjnych, natomiast spadki wynikajace z zaniechania

korygowania stóp składek w ślad za postępującą inflacją.

BIBLIOGRAFIA



Bombicki M. R. Obowiązkowe ubezpieczenia OC oraz odpowiedzialność cywilna

posiadacza i kierowcy pojazdu mechanicznego PDW Ławica Warszawa - Poznań 1993



Ciuman K. Reasekuracja a rynek ubezpieczeń, Poltext, Warszawa 1998



Dz. U. 00.26.310 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r.



Goban – Klas, Public Relations, Businessman Press, Warszawa



Gazeta Ubezpieczeniowa, kolejno nr: 16(159) 2002-04-16

17(160) 2002-04-23

19(162) 2002-05-07



Kufel J., Sangowski T. Ubezpieczenia gospodarcze w praktyce Wyd. A.E. w Poznaniu

1995r.



Monkiewicz J. Podstawy ubezpieczeń tom I, Poltext 2000

Podstawy ubezpieczeń tom II, Poltext 2001



Monkiewicz J., Gąsiorkiewicz L., Hadyniak B., Zarządzanie finansami ubezpieczeń,

Poltext Warszawa 1999



Miesięcznik Prawo ubezpieczeniowe Reasekuracja, branżowy serwis informacyjny,

Red. Biuletyn Bamkowy nr 9(57) wrzesień 2001



Nowotarska Romaniak B. Marketing usług ubezpieczeniowych Polskie wyd.

Ekonomiczne Warszawa 1996



Przegląd Dziesięciolecia. Rozwój Ubezpieczeń w Polsce w gospodarce

wolnorynkowej, Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń, Warszawa 2001



Ronka – Chmielowiec W. Ubezpieczenia Rynek i Ryzyko, Poltext Warszawa 2002



Sznajder A. Sztuka Promocji czyli jak zaprezentować siebie i swoja firmę Business

Press, Ltd Warszawa 1993



Wąsiewicz A. Ubezpieczenia komunikacyjne Oficyna Wydawnicza Branta Bydgoszcz

1995



Wprost 1997-08-10