KOREKTA

Agata Chadzińska Anna Kendziak

OPRACOWANIE

KOMPUTEROWE

i

SKŁAD

Anna Kendziak

OKŁADKA

Łukasz Kosek
© 2008 Dom Wydawniczy „Rafael ul. Ostatnia l c 31-444 Kraków tel./fax[phone] e-mail: [e-mail]
www.rafael.pl

DRUK

: Drukarnia RAFAEL, tel. [phone]

Słowo wstępne

„Obyś żył w ciekawych czasach" - brzmiało staro-chińskie przekleństwo. Niewątpliwie

odnosi się ono też i do nas, ludzi XXI wieku. Z jednej bowiem strony jesteśmy świadkami
niesamowitego rozwoju myśli technicznej, z drugiej zaś obserwujemy wielką eksplozję
wszelkiego typu zabobonów i powrotu do tzw. myślenia magicznego (określanego często
neopogaństwem).

Myślenie magiczne, tak charakterystyczne dla Nowej Ery (New Agę), przeżywa

obecnie prawdziwy renesans, wkraczając nie tylko do kultury masowej, ale też elitarnej, i
okraszając swym baśniowym irracjonalizmem wszystkie jej dziedziny (nauka, medycyna,
sztuka, religia). Wystarczy wizyta w pobliskiej księgarni, aby zdać sobie sprawę z tego, jak
widoczna w kulturze stała się obecność filozofii oraz praktyk rodem z New Agę. Stoiska
poświęcone temu zagadnieniu należą zwykle do największych i najbardziej obleganych
przez ludzi poszukujących porad dotyczących medytacji, bioenergoterapii, astrologii, magii
czy kanalizowania.

Irracjonalizm parareligijny w połączeniu z tzw. quasi-naukaml nowego paradygmatu

stanowi pożywkę dla rozwoju takich nurtów jak: radiestezja, psychotronika,
parapsychologia, astrologia czy medycyna alternatywna. Mimo wątpliwej wartości
metodologicznej, dziedziny te przyciągają - niczym magnes - całe rzesze ludzi. Pod
szyldem nauki tudzież medycyny propaguje się tzw. nową duchowość, która nierzadko otwiera
na zwodniczy i niebezpieczny świat okultyzmu.

Należy ufać, że opracowanie to pomoże we właściwym rozeznaniu trendów

związanych ze zgubną dla człowieka „nową duchowością". Autorzy poszczególnych
artykułów zdają się przekonywać czytelnika, by nie podążał za modnymi, lecz
zwodniczymi mirażami Nowej Ery; przeciwnie: zachęcają, aby poszukiwał on prawdziwej
głębi, prawdziwych wartości i prawdziwej duchowości, która nigdy nie alienuje. Książka
niniejsza ma przestrzegać przed wejściem w świat okultystycznej ułudy, z którego, jak
mówią egzorcyści, wychodzi się z olbrzymią trudnością i trwa to niekiedy całymi latami.

Anna Białowąs

Parę słów o magii

Magia (indoeurop. magh - mieć moc, być zdolnym; sanskr. maga - magik; staropers. maghu - ten,

kto ma moc; lać. magus - mag) jest to zespół rytualnych, dokładnie określonych czynności (obrzędy,
zaklęcia, inwokacje), umożliwiających domniemany wpływ na siły wyższe, w celu zapanowania
nad biegiem wydarzeń dzięki tajemniczej wiedzy posiadanej jedynie przez wybrane jednostki (mag,
szaman, czarownik)

1

.

Magia to inaczej zespół praktyk, które opierają się na przekonaniu, że istnieje możliwość

zapanowania nad ludźmi, przedmiotami, zdarzeniami czy zjawiskami fizycznymi za pomocą
środków okultystycznych i paranormalnych. To próba zdobycia władzy (mocy) nad przyrodą,
biegiem zdarzeń czy losem według woli człowieka. Wiąże się to z koniecznością poznania
odpowiednich środków, wśród których istotna jest pomoc duchów, demonów, bogów, bóstw

2

.

Mag, czyli osoba parająca się magią, stosuje różnorakie gesty, zaklęcia, wypowiada

inkantacje i wykonuje inne czynności rytualne mające dać mu władzę nad siłami
nadnaturalnymi, które według jego przekonania dadzą mu moc zmiany rzeczywistości. Odbywa
się to w tajemnicy, izolacji i w ściśle oznaczonym czasie. Postępowanie magiczne cechuje oczekiwanie
natychmiastowego skutku

3

.

Brak możliwości stwierdzenia powiązania między zastosowanym środkiem a ewentualnym

efektem powoduje jednak, że skuteczność działań magicznych i istnienie postulowanych
przez nią sił nadnaturalnych pozostaje w sferze wiary. Podstawą takiego przekonania jest
najczęściej niezrozumienie związków przyczynowo-skutkowych, jakie zachodzą w otaczającej
rzeczywistości, co prowadzi do tworzenia jej magicznego obrazu. Jest to irracjonalne postrzeganie
świata, a więc zasadniczo niepoddające się weryfikacji za pomocą metody naukowej, kolidujące z
podejściem typowo racjonalistycznym

4

.

Magia pojawiała się we wszystkich społecznościach pierwotnych, obecna też była w większości

cywilizacji. Silne przenikanie magii do kultury zachodniej rozpoczęło się wraz z końcem XV wieku,
kiedy to na nowo odrodziły się hermetyzm (Corpus Hermeticum) i kabała. Jak wówczas mniemano,
należą one do mitycznej prastarej mądrości (prisca sapientia), datującej się jeszcze od czasów Adama
(w rzeczywistości zaś powstały w pierwszych wiekach po Chrystusie i formowane były na schemacie
filozofii neoplatońskiej). To właśnie stanowiło o najgłębszym ideowym profilu renesansu, który z kolei
wpłynął na kierunek rozwoju kultury zachodniej. Istotnym elementem hermety-zmu i kabały były
różne typy magii, usankcjonowane „starożytnością" i neoplatońską „racjonalnością"

5

.

Czy magia przetrwała do współczesności? Okazuje się, że jest ona nie tyle sprawą zamierzchłej

przeszłości, co rzeczywistością rozwijającą się na naszych oczach. „Wiedza ta wychodzi obecnie na
światło dzienne z niesamowitą szybkością i gwałtownością"

6

- oznajmia jedna z propagatorek magii.

Podobnie zauważa inny zwolennik wiedzy tajemnej,

Jose L. Barceló: „Nigdy dotąd nie sprzedano tylu książek dotyczących kwestii magicznych -
nakłady sięgają milionów egzemplarzy rocznie we wszystkich językach. (...) I oczywiście
propagujemy magię, popularyzując praktyki czarnoksięskie przy użyciu najróżniejszych
środków. Wydajemy nowe książki

3. magii, wznawiamy tak zwanych klasyków tejże materii, umacniamy zakony i sekty,

tworzymy towarzystwa zajmujące się zjawiskami parapsychologicznymi, mnożymy prognozy

astrologiczne w pismach

4. dziennikach, powołujemy nawet specjalne wydawnictwa poświęcone wyłącznie wiedzy

tajemnej, poszukujemy jasnowidzów, wróżbitów, produkujemy
amulety i talizmany, leczymy się przy pomocy najróżniejszych mikstur..."

7

.

Potwierdzają to słowa ks. Waldemara Kulbata: „W 1975 roku w Wielkiej Brytanii było ok.

3 tyś. praktykujących czarowników i czarownic, we Francji w tym samym czasie działało 34 tyś.
zawodowych wróżbitów, istniało tam ok. 2 tyś. związków okultystycznych. (...) W1982 roku w
obszarze języka niemieckiego pojawiło się ponad l tyś. nowych publikacji propagujących okultyzm.
W beletrystyce sukcesy odnosi nowy gatunek literacki: fantasy, który nawiązując do motywów
sag i baśni, podejmuje tematy okultystyczne. Księgarnie w wielkich i małych miasteczkach
Europy, w tym także w Polsce, posiadają obszerne działy literatury okultystycznej. Okultyzm
wkroczył potężną falą do sal kinowych, setek kanałów telewizyjnych, programów radiowych,
internetu i niezliczonych wydawnictw prasowych. Horoskopy, astrologia, świat wampirów,
demonów, upiorów to zwykła codzienność nie tylko w programach dla młodzieży i dorosłych,
ale także dla dzieci. (...) W1990 roku badania Gallupa pokazały, że 46 proc. Amerykanów wierzy w
moc energii psychicznej, 36 proc. w telepatię, a 24 proc. w astrologię. Mimo deklarowanego
racjonalizmu, okultyzmowi ulega także młodzież. W 1989 roku Ośrodek Badań nad Religią
Uniwersytetu w Princeton wykazał, że 58 proc. amerykańskiej młodzieży wierzy w
astrologię, 50 proc. w spostrzeganie pozazmysłowe, a 22 proc. w istnienie upiorów"

8

.

Niestety, badania przeprowadzone w Polsce w roku 1997 również nie pozostawiają złudzeń. W

wielu Polakach tkwi skłonność do zabobonnego myślenia magicznego, czego przejawem jest
m.in. przeświadczenie, że powodzenie w trudnych sytuacjach życiowych bądź ochronę od złego
losu może zapewnić talizman, amulet lub jakiś inny przedmiot przynoszący szczęście (np.
maskotka). Ogółem 12 proc. badanych Polaków przyznaje, że miało kiedyś lub ma obecnie tego
rodzaju przedmioty. Przekonanie, że znak zodiaku predestynuje charakter człowieka,

podziela 38 proc. badanych, w istnienie pechowych dat wierzy co trzeci ankietowany (33 proc.),
zbliżony odsetek respondentów uważa, że można rzucić na kogoś zły urok (30 proc.). Mimo iż
tylko 38 proc. badanych deklaruje, że wierzy we wpływ znaku zodiaku na charakter człowieka, to
większej ilości osób zdarza się przynajmniej raz na jakiś czas przeczytać horoskop w gazecie. Jeśli
zaś chodzi o bezpośredni kontakt z osobą „przepowiadającą przyszłość", to niemal co piąty
dorosły Polak był przynajmniej jeden raz w życiu u wróżki lub wróżą (19 proc.). Dość szeroko
rozpowszechniona jest także wiara w parapsychologiczne właściwości ludzkiego umysłu. Blisko
dwie trzecie badanych uważa, że niektórzy ludzie obdarzeni są zdolnością jasnowidzenia (64
proc.). Niemal połowa twierdzi, że możliwa jest telepatia (46 proc.), ponad połowa jest zdania, że
istnieją osoby zdolne przewidywać przyszłość (57 proc.)

9

.

Wzrastająca fascynacja magią raczej nie wróży jej rychłego zaniku. Jest wręcz odwrotnie: Barceló

optymistycznie wypowiada się na temat przyszłości magii, twierdząc, iż jej podstawę będą
tworzyły nowe dyscypliny nauki, jak np. parapsychologia, czy takie dziedziny wiedzy, których
nauka nie potrafi wyjaśnić,

będzie jednak zmuszona je respektować i przyłączyć się do nich. Autor przypuszcza, że „niebawem
dokona się racjonalizacja magii: zostaną określone jej podstawowe prawa i logiczne zasady, abyśmy
mogli zrozumieć jej zjawiska i wszelkiego rodzaju objawienia, jakie w przeciągu wieków skutecznie
kryły się przed naszymi oczami. Powstają przecież instytuty i towarzystwa parapsychologiczne, w
których usiłuje się zintensyfikować badania nad nieznajdujący mi naukowego wytłumaczenia
fenomenami myśli, takimi jak telepatia, telekineza i inne"

10

.

Już dzisiaj zauważamy tworzenie tzw. nauk nowego paradygmatu, opartych na ąuasi-

naukowych, ezoterycznych podstawach rodem z New Agę. Jednak wątpliwym jest to, czy nastąpi
racjonalizacja magii - wedle życzenia Barceló. Chroni przed tym chociażby zasada niesprzeczności,
w myśl której nie da się sprowadzić niebytu do bytu. Jak coś, co jest irracjonalne, mogłoby się
przemienić w racjonalne?

Historycy religii wyliczają wiele rodzajów magii zależnie od charakteru i szerokości

geograficznej, pod którą jest uprawiana. Istnieją więc różne podziały i klasyfikacje praktyk
magicznych, ale zasadniczo można wyodrębnić dwa jej rodzaje:

- Biała magia - praktykowana jest zazwyczaj dla osiągnięcia tzw. dobrych celów. W jej skład

wchodzą: magia runiczna (alfabety runiczne),magia gestowa lub słowna, magia umysłowa
(np. telekineza - zdolność poruszania przedmiotów siłą umysłu, czytanie w myślach,
kontrolowanie myśli, przepowiadanie przyszłości). - Czarna magia - uprawiana celem
zniszczenia czegoś lub kogoś. Praktykujący tę formę magii w sposób bezpośredni lub
pośredni zwracają się do mocy diabelskich, a nawet stają się „sługami szatana", aby tylko
zrealizować zamierzony niegodziwy cel. Rytuały tej formy magii mają czysto satanistyczny
charakter i odbywają się głównie na tzw. czarnych mszach

11

.

Z magią nierozerwalnie związane jest też pojęcie okultyzmu. Magia bowiem to obok

wróżbiarstwa, spirytyzmu i medycyny okultystycznej (homeopa-tycznej, alternatywnej lub
niekonwencjonalnej)

12

jedna z czterech gałęzi okultyzmu.

Czym zatem jest okultyzm? To tajemna wiedza zakładająca, że prawda o świecie jest zakryta (łac.
oc-culere - skrywać). Ma umożliwić poznanie bądź opanowanie tajemnych sił i energii uśpionych w
ludzkim ciele. To wiara w tajemne moce i uprawianie tajemnych nauk, takich jak magia, astrologia
czy medycyna tajemna. Objaśnia istotę całej rzeczywistości, ale wymaga od swoich praktyków
również decyzji o charakterze egzystencjalnym: oddania się w służbę okultyzmowi na całe życie
(np. na wzór niektórych wtajemniczeń satanistycznych). Nadmieńmy, że współczesny New Agę jawi
się w znacznym stopniu jako rodzaj rozbudowanego okultyzmu, który przenika do nauki, medycyny,
psychologii (psychologia transpersonalna), psychotechnik, jak i kultury elitarnej oraz masowej
świata Zachodu

13

. Centralnym aspektem okultyzmu są obrzędy magiczne, które za pomocą duchów

(spirytyzm) służą wróżeniu i/lub uzdrawianiu, a siłą napędową - demonologia (satanizm). Kulty te są
ze sobą ściśle powiązane i trudno je od siebie oddzielać

14

. Można powiedzieć, że okultyzm jest pewnego

rodzaju nauką lub sztuką wymagającą specjalistycznej wiedzy (gnoza) czy umiejętności: władzy lub
mocy (magia)

15

.

Jak wskazuje jezuita i demonolog o. Aleksander Posacki, okultyzm (magia, wróżbiarstwo etc.) to
nie tylko grzech przeciwko pierwszemu przykazaniu („Ja, Pan, tylko Ja istnieję i poza Mną nie
ma żadnego zbawcy" - Iz 43,11), ale jego moc związana jest także z działalnością świata duchów
(obdarzonych inteligencją i wolą), demonów

16

. „Ta siła należy do ducha wyższego od nas naturą, a

jednak nie będącego Bogiem. Jest to siła anielskiego umysłu i woli, zdolnych do niszczycielskiego
wkroczenia w życie człowieka. Ta inteligencja jest powszechnie znana jako szatan"

17

- pisze Tomasz

Merton.

Biblia wyraźnie zabrania praktyk magicznych: „Nie będziecie uprawiać czarów" (Kpł 19,26);

„Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę,
uprawiał wróżby, gusła, przepowiednie i czary; nikt, kto by uprawiał zaklęcia, pytał duchów i
widma, zwracał się do umarłych. Obrzydliwy jest bowiem dla Pana każdy, kto to czyni" (Pwt 18,10);
„Nie będziecie się zwracać do wywołujących duchy ani do wróżbitów. Nie będziecie zasięgać ich
rady, aby nie splugawić się przez nich. Ja jestem Pan, Bóg wasz!" (Kpł 19,31); „(...) kto się zwróci do
wywołujących duchy albo do wróżbitów, aby uprawiać z nimi nierząd, zwrócę oblicze i wyłączę
go spośród jego ludu" (Kpł 20,6).

Według osób duchownych i egzorcystów, podział na tzw. magię białą czy czarną jest fikcją,
ponieważ w rzeczywistości każda forma praktyk magicznych - w mniejszym czy większym stopniu

- wpływa destrukcyjnie na strukturę osobową człowieka. Praktyki magiczne wywodzą się z interakcji
między wolą człowieka a sferą duchową, ściślej mówiąc: demoniczną. Cechą charakterystyczną tych
interakcji jest ich interesowność ze strony demonicznej. Skutki praktyk magicznych pojawią się
prędzej czy później: może dojść do zniewolenia demonicznego, opętania, chorób fizycznych i
psychicznych, depresji, a nawet myśli samobójczych. Również tzw. biała magia jest grzeszna, gdyż i w
niej to człowiek decyduje o dobru i złu, zwłaszcza że dobro jest tu pojmowane dość hedonistycznie, a
więc jako przyjemność (sukces, powodzenie, pieniądze, sława, seks etc.)

18

.

Jak zauważa Posacki, w każdą magię wpisany jest egocentryzm. Egocentryczna motywacja magii

przypieczętowana jest rytuałem, który w praktyce stanowi inicjacyjne otwarcie się na byty demoniczne.
Praktyki okultystyczne obiecują dać człowiekowi władzę nad światem nadprzyrodzonym i uczynić go
panem nadnaturalnych procesów. Prowadzi to do uśmiercenia religijnego instynktu człowieka

19

.

Magia nie uznaje żadnego autorytetu poza sobą, co wiąże się z niebezpiecznym założeniem, że

życie ludzkie jest całkowicie zależne od nieznanych sił naturalistyczno-spirytystycznych, nad którymi
należy przejąć władzę, zyskawszy uprzednio adekwatne poznanie (gnoza)

20

. Magia wyklucza

transcendentny wymiar rzeczywistości, odrzucając działanie Boga (zostaje On utożsamiony z
Naturą). Odrzuca przez to podstawową prawdę o człowieku jako bycie z natury otwartym na ową
Transcendencję.

Jezuita wyczula, aby starać się odróżniać dary charyzmatyczne (dane od Boga) od zdolności

mediumi-stycznych. Wskazuje w tym względzie na ogromną potrzebę rozeznawania duchów,
ponieważ okultyzm jest formą zwodzenia wymagającego takiego rozeznania

21

. Przypomina w tym

kontekście główne zasady katolickiej demonologii:

1.Istnienie szatana i demonów nie stanowi dogmatu wiary w ścisłym znaczeniu tego słowa(nie
było definiowane, gdyż było oczywiste jako doświadczenie wiary).
2.Jest ono jednak na tyle obecne w Piśmie Świętym i w przepowiadaniu Kościoła, że nie można mu
zaprzeczyć bez obawy naruszenia całości przekazu objawionego.
3.Istnienie to zostaje przez współczesne Magisterium potwierdzone i zachowane.
4.Mistrzowie duchowości, opierając się na swoich świętych księgach, a następnie na swoim
doświadczeniu, potwierdzają istnienie złych duchów.

5. Także nauka pośrednio, przez eliminację, potwierdza czasami istnienie duchów, a na
gruncie teorii nie może tego wykluczyć

22

.

Niepokoić może fakt, że wraz z rozszerzaniem się zjawiska magii i okultyzmu zaznacza się

spadek wiary. Według badań World Yalues Survey, przeprowadzonych w latach 1990-1993 w
Niemczech Zachodnich, jedynie 18 proc. ludności uczestniczyło w liturgii, w Wielkiej Brytanii -14
proc., we Francji -10 proc., w Szwecji - zaledwie 4 proc. Sytuacja duchowego głodu sprawia, że
ludzie są skłonni przyjąć cokolwiek. Znajdując się poza chrześcijańskimi kościołami, są zagrożeni
przez ideologię szerzącego się okultyzmu (zwłaszcza w postaci ruchu New Agę).
Funkcjonowanie okultyzmu wiąże się z fundamentalnymi chorobami naszych czasów. Sprzyja
mu bowiem pustka kulturowa, indyferentyzm, egoizm oraz brak wartości. Zjawisko „mitologizacji"
teraźniejszości polega na wynoszeniu przez współczesną kulturę na piedestał tego, co tymczasowe,
krótkotrwałe, przelotne. Wielu w tej tymczasowości cierpi na bezsilny smutek i rozpacz. Można
zauważyć przejawy nihilizmu i katastrofizmu. Wszystkie te zjawiska, będące przejawem kryzysu
kultury, w jakiejś mierze sprzyjają rozwojowi magii i okultyzmu

23

.

Brak ugruntowania w religii sprawia, że człowiek (nie zawsze świadomie) otwiera się na

wszelkiego rodzaju manipulacje i nowomodne idee. Każda pustka duchowa potrzebuje bowiem
wypełnienia. Jeśli człowiek nie ma głębokiej relacji z Bogiem osobowym, łatwiej mu ulec pokusie
otwarcia się na nieznane rejony świata duchowego. To „łatwy kąsek" dla różnych duchów,

roztaczających nad człowiekiem pozory dobra. Obroną przed tego typu zakusami powinno być
nie tylko silne oparcie w wierze, ale i solidna wiedza na temat swojej wiary, jak i zagrożeń, które na
nią czyhają.

Podsumowanie. Prawomocność magii jest nie do obronienia ani z punktu widzenia

naukowego jako programowy irracjonalizm (w swych założeniach i procedurze jest
nieweryfikowalna naukowo), ani z punktu widzenia religijnego („Wszystkie praktyki magii
lub czarów, przez które dąży się do pozyskania tajemnych sił, by posługiwać się nimi i
osiągać nadnaturalną władzę nad bliźnimi - nawet w celu zapewnienia mu zdrowia - są w
poważnej sprzeczności z cnotą religijności", KKK 2117), ani filozoficznego (obraz świata i
człowieka jest niespójny z realistycznym spojrzeniem na rzeczywistość; magia suponuje wizję
rzeczywistości opartą na panenteizmie, deter-minizmie i emanacjonizmie). Z punktu widzenia
metodologicznego magia stanowi amalgamat różnych dziedzin kultury (mity, religia, filozofia,
nauka). Wizja rzeczywistości założona przez magię neguje przygodność bytu, kreacjonizm,
transcendencję oraz wolność Boga. Stąd obecna jest przede wszystkim w takich nurtach
parafilozoficznych jak: teozofia, antropozo-fia, kulty wschodnie

24

.

1

Zob. P. Jaroszyński, Magia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 6, PTTA, Lublin 2005, s. 681.

2

Zob. }. Jarzębińska-Szczebiot, M. Szczebiot, Magia, New Agę i Harry Porter, w: Abc o Netu Agę, red. A.

Białowąs, Maternus Media, Tychy 2005, s. 105.

3

Zob. O magii, teracie i rzucaniu uroków. Rozmowa z J. W. Suligą, w: A. Kowalczewska, Ezoteryka na

sprzedaż, DIALOG, Warszawa 2001, s. 58-66.

4

Zob. I. Niewiadomska, M. Kalinowski, D. Sikorski, Kulty publiczności, Gaudium, Lublin 2005, s. 61.

5

Słynna Mowa o godności człowieka Giovanniego Pico delia Mirandoli jest w rzeczywistości pochwałą
człowieka jako maga. Wpływowym „magiem" renesansu był Heinrich C. Agrippn,który w dziele De
occulta philosophia wymienił 3 rodzaje magii:naturalną, niebieską i uroczystą. Zob. P. Jaroszyński, s. 684-
685.

6

J. Hali, Sztuka ochrony psychicznej. Jak obronić si

f

złych energii, Medium, Warszawa 2000, s. 10.

7

J.L. Barceló, Czarna magia XX wieku, tłum. Z. Siewak-Sojka,wyd. 4 & F, Warszawa 1991, s. 20,22-23, cyt.

za: J. Jarzębińska-Szczebiot, M. Szczebiot, dz. cyt., s. 106-107.

8

W. Kulbat, Wyzwanie okultyzmu, „Nasz Dziennik", 28 lutego 2001, nr 50, s. 12.

9

Zob. Komunikaty z badań CBOS z cyklu „Aktualne problemy i wydarzenia": Wiara Polaków - z dn. 13-

18 marca 1997 r.(1185-osobowa grupa), s. 3,13; O niektórych aspektach świadomości końca wieku - z dn. 23-
28 października 1997 r. (1168-osobowa grupa), s. 2-3,11-13.

10

J. L. Barceló, dz. cyt, s. 20, cyt. za: J. Jarzębińska-Szczebiot, M. Szczebiot, dz. cyt., s. 107.

11

Zob. I.

Niewiadomska, M. Kalinowski, D. Sikorski, dz. cyt, s. 62. Okultyzm występuje we współczesnym satanizmie,
towarzyszy doświadczeniom masonerii, stanowi też istotny rdzeń światopoglądowy w nurcie New Agę,
jest m.in. wykorzystywany w wielu grupach terapeutycznych, uzdrowicielskich czy ekologicznych,
używających słowa „Natura" pisanego dużą literą. Zob. A. Posacki, Definicja okultyzmu, w: Abc o sektach, red. M.
Ga-jewski, Maternus Media, Tychy 2004, s. 169.

12

„Uciekanie się do tak zwanych tradycyjnych praktyk medycznych nie usprawiedliwia ani

wzywania złych mocy,ani wykorzystywania łatwowierności drugiego człowieka.(...) Spirytyzm
często pociąga za sobą praktyki wróżbiarskie lub magiczne. Dlatego Kościół upomina wiernych, by
wystrzegali się ich" (KKK 2117).

13

Zob. H. Karaś, A. Białowąs, S łownik, w. Abc o New Agę, red.A. Białowąs, s. 154-155.

14

Zob. I. Niewiadomska, M. Kalinowski, D. Sikorski, dz. cyt.,s. 56-57.

15

Zob. A. Posacki, dz. cyt., s. 156.

18

Zob. A. Posacki, dz. cyt, s. 167.

19

Zob. tamże, s. 166.

20

Zob. tamże, s. 167. « Zob. tamże, s. 166.

22

Zob. tamże, s. 166-167.

23

Zob. W. Kulbat, dz. cyt, s. 12.