Parę słów o prawie autorskim...
Prawo autorskie to - szczególnie przy pracy z internetem - jeden z najtwardszych orzechów do zgryzienia dla początkujących dziennikarzy. publikujemy zatem tekst autorstwa jednego z reporterów Wiadomości24.pl, Macieja Lewandowskiego, który przybliży Wam tajniki licencji na publikowanie...
To, że w internecie jesteśmy w stanie znaleźć bez problemu ogromną ilość różnego rodzaju utworów (graficznych i tekstowych), nie oznacza, że wszystkie je możemy dowolnie wykorzystywać dla swoich potrzeb. Pomimo tego, iż skopiowanie i ponowna publikacja tych materiałów nie nastręcza większych problemów technicznych (wszechobecne Ctrl+C, Ctrl+V), to - w większości przypadków - nie wolno rozpowszechniać zdjęć czy artykułów autorstwa innych osób.
Można stwierdzić, iż przeważająca większość publikowanych w sieci utworów podlega przepisom prawa autorskiego, które stanowi, iż (z niewielkimi wyjątkami) nie wolno, bez zgody autora, ponownie udostępniać całości lub fragmentu jakiegokolwiek dzieła, będącego „przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze”. (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Rozdział 1). Należy przy tym zaznaczyć, że każdy opublikowany utwór podlega ochronie prawa autorskiego - nie musi być do tego specjalnie oznaczony (powszechnie stosowane oznaczenia, to „copyright” i „wszelkie prawa zastrzeżone”). Trzeba zatem przyjąć, iż udostępnianej (także w internecie) twórczości nie wolno - poza wyjątkami, o których wspominam w dalszej części tekstu - wykorzystywać bez zezwolenia autora.
Warto w tym miejscu zaznajomić się z niektórymi podstawowymi terminami prawa autorskiego, jako że ich zrozumienie pozwoli na bezpieczne i świadome podejmowanie decyzji odnośnie ewentualnego wykorzystania znalezionych w internecie materiałów innych autorów.
Utwór (czyli przedmiot prawa autorskiego) jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Utwór opublikowany jest to utwór, który za zezwoleniem twórcy został zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.
Utwór rozpowszechniony to utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie.
Licencja jest to dokument prawny lub umowa, określający warunki korzystania z utworu jako dobra, którego dana licencja dotyczy. Właściciel praw autorskich może wymagać od innych posiadania licencji jako warunku użytkowania lub reprodukowania licencjonowanego utworu. (definicja za Wikipedią: Licencja).
W niektórych przypadkach (szczegółowo omówionych w ustawie), zezwala się na nieodpłatne korzystanie (bez zezwolenia twórcy) z już rozpowszechnionych utworów. Prawo autorskie pozwala na takie działanie w ramach tak zwanego „dozwolonego użytku osobistego”, a także w celach edukacyjnych oraz wykorzystując tak zwane „prawo cytatu”. Szczegółowe postanowienia zawarte są w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, rozdział 3: Dozwolony użytek chronionych utworów.
Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że prawo autorskie nie zakazuje kopiowania opublikowanych utworów (zakazuje natomiast ponownego rozpowszechniania bez zgody twórców). Każdy odbiorca może - zgodnie z prawem - skopiować dowolnie wybrany utwór i korzystać z niego w zakresie tak zwanego własnego użytku osobistego. W praktyce oznacza to, że wolno skopiować znaleziony w internecie artykuł i (na przykład) wydrukować go. Tak wydrukowany tekst można czytać samemu, dać do przeczytania rodzinie i znajomym. Nie wolno natomiast udostępniać go publicznie.
Wolne licencje
W chwili obecnej coraz większa liczba twórców zezwala na bezpłatne wykorzystywanie swoich utworów przez inne osoby. Większość z nich robi to, publikując swą twórczość na tak zwanych wolnych licencjach. Najpopularniejsze z nich to licencje GNU (wykorzystywane głównie dla oprogramowania komputerowego, ale także dla utworów tekstowych i graficznych) oraz licencje Creative Commons. Chcąc wykorzystać utwór opublikowany na którejkolwiek z tych licencji, należy pamiętać o tym, aby dokładnie przeczytać jej warunki i zawsze ich przestrzegać. W każdym wypadku bezwzględnie trzeba oznaczyć ponownie udostępniany utwór w taki sposób, w jaki życzy sobie tego autor i wymaga licencja. W przypadku licencji CC zawsze trzeba podać nazwę licencji, na jakiej został opublikowany oryginał i dodać aktywny link do tak zwanego „przystępnego podsumowania” (czyli skróconej wersji) konkretnej licencji.
Trzeba także pamiętać o tym, iż w ramach licencji Creative Commons, wyróżnia się sześć wersji: Uznanie autorstwa, Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych, Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych, Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne, Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach, Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach. Każda z tych wersji różni się warunkami, na jakich można wykorzystać opublikowany wcześniej utwór. Szczegółowe omówienie, wraz z przykładami, poszczególnych wersji licencji Creative Commons, znajduje się w tekście „Creative Commons - jaką odmianę wybrać”.
Ważną sprawą, o jakiej także należy pamiętać, jest prawo autora (zagwarantowane w ustawie o prawie autorskim) do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania. Temat ten szczegółowo został omówiony w artykule opublikowanym w Wikinews: „Czy na pewno wiemy, jak korzystać ze zdjęć na wolnych licencjach?”.
W przypadki jakichkolwiek wątpliwości co do możliwości wykorzystania konkretnego utworu dla własnych celów, najlepszym sposobem jest bezpośredni kontakt z autorem dzieła. Warto też wspomnieć o tym, iż niektórzy twórcy - pomimo, że nie publikują swych materiałów na wolnych licencjach - chętnie udzielają zgodę na ich wykorzystanie. Czasami wystarczy po prostu zapytać.
Do wyszukiwania utworów opublikowanych na licencjach CC służy specjalna wyszukiwarka (w języku angielskim), udostępniona na stronie internetowej organizacji Creative Commons: CC Search.
Maciej Lewandowski