Jak przeprowadziÄ‡ wywiad, Szkolne, Szkoła z klasą 2.0

Wywiady indywidualne, które będziecie prowadzić bywają różne, dzielimy je na: wywiady swobodne, wywiady pogłębione oraz wywiady prowadzone według standaryzowanego kwestionariusza. Te ostatnie wykorzystywane są głównie w naukach społecznych i badaniach statystycznych, dlatego dla nas są najmniej przydatne.

Wywiad swobodny ma charakter rozpoznawczy: pomaga w sprecyzowaniu problemu, uporządkowaniu głównych wątków badania. Jest to swobodna rozmowa, przy czym rola osoby prowadzącej wywiad polega jedynie na wtrącaniu od czasu do czasu pytania, prośby o bliższe sprecyzowanie wypowiedzi.

Ten rodzaj wywiadu może nam pomóc w trakcie pierwszego etapu pracy - czyli wyboru tematu. Mogą to być wywiady prowadzone z rodzicami, dziadkami, ich znajomymi, sąsiadami, bibliotekarzami lub innymi osobami, które podejrzewamy, że są w stanie udzielić nam ciekawych informacji dotyczących życia literackiego naszej okolicy.

Wywiad pogłębiony prowadzimy już z konkretnymi, wybranymi osobami, które były świadkami wydarzeń dla nas istotnych lub znają je z bezpośrednich relacji innych osób. Celem przeprowadzenia wywiadu pogłębionego jest zdobycie wiadomości dotyczących już ściśle określonego tematu, zagadnienia lub wydarzenia.

Ten rodzaj wywiadu możemy wykorzystać prowadząc dokładne badania i kompletując dokumentację.

Jak przygotować się do wywiadu:

Najpierw zacznijcie od zebrania wszystkich pomysłów. Wykorzystaj do tego metodę burzy mózgów. Uczniowie, którzy pracują z tobą powinni zastanowić się i wymienić skojarzenia, które przychodzą im do głowy, związane z tematem waszego projektu. Później skojarzenia uczniów przyporządkujcie do opracowanych wcześniej ogólnych kategorii np. miejsca, czasu, przyczyny itp.

W ten prosty sposób uporządkujecie informacje, które już posiadacie i stworzycie listę pytań uszeregowanych według kategorii.

Na razie nie wiecie jeszcze za wiele na temat waszego projektu, ale już wiecie, o co pytać - a to połowa sukcesu. Potraktujcie swojego rozmówcę jak najlepszego informatora, od którego chcecie uzyskać jak najwięcej informacji. Aby się to wam udało, musicie nauczyć się kierować odpowiednio rozmową i zadawać dobre pytania.

Kilka uwag, jak przygotować pytania:

Na samym początku rozmowy, albo jeszcze przed wywiadem warto, abyście zebrali informacje wstępne, które zawsze należy przechowywać wraz z transkrypcją wywiadu.

Do informacji wstępnych należą:
1. Data i miejsce przeprowadzenia wywiadu
2. Nazwisko osoby przygotowującej wywiad
3. Dane osobowe dotyczące osoby, z którą przeprowadzony jest wywiad oraz jej rodziny
(informacje mają charakter poufny)
a) imię i nazwisko
b) data i miejsce urodzenia
c) miejsce zamieszkania (obecne i dawne)
d) ewentualne miejsce pracy (dawne i obecne)
e) zawód

Dalsze pytania:
1. Zrezygnujcie z pytań zamkniętych, pamiętajcie, że rozmowa powinna być jak najbardziej naturalna;
2. Pytania przez was zadawane nie powinny sugerować odpowiedzi;
3. Zadawajcie pytania możliwie prostym językiem;
4. Starajcie się uzyskać odpowiedzi nie tylko o tym, co dana osoba wie, co robiła, ale również co myśli na ten temat;
5. Nie „bombardujcie pytaniami”, lecz zagłębiajcie się delikatnie, zaczynając o rzeczy łatwiejszych;
6. Liczcie się z tym, że osoba, z którą rozmawiasz nie zechce być nagrywana, bądźcie przygotowani na dokładne notowanie;
7. Jeżeli macie wrażenie, że wasz rozmówca zbacza z tematu, który was interesuje, zadajcie mu pomocnicze pytanie, które pomoże mu wrócić do głównego wątku rozmowy.

Savoir vivre młodego badacza
Nie zapominajcie, że osoby z które będą waszymi rozmówcami, są często już w podeszłym wieku. A osoby starsze nie lubią hałasów, głośnych rozmów, śmiechów, ogólnej wrzawy. Nie możecie więc stawić się na spotkanie zbyt liczną grupą. Wystarczą trzy, cztery osoby, aby przeprowadzić dobry wywiad. Pamiętajcie, że osoby starsze cenią sobie ład i porządek. Na pewno, miło będzie waszemu rozmówcy, gdy przy wejściu otrzyma jakiś mały drobiazg - kwiaty, czekoladki, ciasteczka. Pomoże to przełamać pierwsze lody i wytworzyć miłą atmosferę. Spotkanie z wami może stać się wielkim wydarzeniem w życiu starszego człowieka. Wasz rozmówca będzie chciał się do niego przygotować, będzie chciał wypaść w naszych oczach jak najlepiej. Dobrze jednak żebyście byli przygotowani na róże reakcje ze strony świadka i nietypowe sytuacje. Niezależnie od tego, co usłyszycie powinniście zawsze okazywać szacunek, starać się być cierpliwymi i wyrozumiałymi słuchaczami. Rozmowy ze starszymi ludźmi nie należą do najłatwiejszych - bo i pamięć nie ta i słuch nie ten...Z drugiej jednak strony, te międzypokoleniowe spotkania są niezwykle cennym doświadczeniem i pozostają na długo w pamięci. Doceńcie to!

Miejsce i czas
Wyznaczając miejsce pierwszego spotkania powinniście wykazać się taktem. Nie zawsze osoby starsze mile powitają wesołą grupkę młodzieży na progu swojego domu. Dlatego pozwólcie waszym rozmówcom wybrać czas i miejsce wizyty. Może będą woleli spotkać się w szkole, kawiarni, w domu znajomego, rodziny, a być może zaproszą was do swojego mieszkania. Pozwólmy im dokonać wyboru. Umawiając się na rozmowę bądźcie elastyczni - świadek historii poza opowiadaniem o przeszłości może być człowiekiem zajętym. Upewnijcie się, czy rozmówca jest gotowy do wywiadu na dwa, trzy dni przed umówionym terminem. Wyruszcie na miejsce wcześniej, aby mieć trochę czasu na przygotowania.

Każda rozmowa jest inna
Kiedy już spokojnie usiądziecie z waszym rozmówcą, nie zapomnijcie zacząć od przedstawienia się i powiedzenia kilku słów o sobie i o tym, co robicie.

Pamiętajcie, że każdy rozmówca jest inny. Możecie trafić na gawędziarzy, którzy po pierwszym pytaniu gotowi są opowiedzieć całe swoje życie — to może być bardzo ciekawy wstęp do dalszej rozmowy, ale musicie się wykazać cierpliwością i uwagą, by potem powrócić do ważnych dla was tematów. Ludzie lubią często gubić wątek, wdawać się w dygresje a później nie mogą powrócić do głównego tematu swojej wypowiedzi. Bądźcie czujni i w takich chwilach naprowadzajcie mówiącego na główny nurt wypowiedzi. Jeśli rozmawiacie ze starszymi osobami, pamiętajcie, że mogą gorzej słyszeć. Pytanie trzeba wtedy powtórzyć bądź w inny sposób wyjaśnić, czego chcecie się dowiedzieć.

Bądźcie dobrymi słuchaczami, nie komentujcie wypowiedzi rozmówcy, używajcie mowy ciała, patrzcie w oczy rozmówcy, potwierdzajcie jego odpowiedzi, uśmiechajcie się do niego, tak, żeby dać mu do zrozumienia, że jesteście zainteresowani opowieścią.

Nie znaczy to jednak, że macie unikać zadawania pytań, gdy coś jest dla was niejasne lub gdy coś szczególnie was zainteresuje.

Postarajcie się, aby wasza rozmowa była jak najbardziej naturalna i swobodna. Nie trzymajcie się kurczowo kwestionariusza - on ma wam pomóc, a nie być kulą u nogi. Jeśli świadek porusza nowe wątki, które mogą być interesujące, postarajcie się je podchwycić. Być może dowiecie się czegoś, co skieruje wasz projekt na zupełnie inne, szersze wody.

Jeśli wasz rozmówca chce wam pokazać czy udostępnić zdjęcia, pamiątki, ulotki - skorzystajcie z tego, to doda kolorytu waszej pracy. Jednak pamiętajcie, że wypożyczenie pamiątki oznacza konieczność zwrotu w takim stanie, w jakim ją otrzymaliście. Dlatego bezpieczniejszym rozwiązaniem może być sfotografowanie przedmiotu.

Pod koniec rozmowy, może okazać się, że należy zorganizować następne spotkanie. Wówczas warto od razu zapytać o zgodę na kontynuację wywiadu i jeśli to możliwe, ustalić konkretny termin.

Transkrypcja - co to takiego
Zarejestrowane relacje są dokumentem równie ważnym jak fotografie czy pisane materiały archiwalne. Nagrana rozmowa jest jednak tylko surowym materiałem, nad którym ciężko jest pracować - trudno bowiem za każdym razem sięgać po nagranie audio lub video. Dlatego też każdy wywiad powinien być spisany, powinien mieć swoją transkrypcję.

Transkrypcja jest to dokładny zapis całości przeprowadzonego wywiadu z uwzględnieniem elementów niewerbalnych - nieskończonych zdań, westchnień, okrzyków wyrażających stan ducha waszego rozmówcy. Ważne, aby w zapisie nie poprawiać błędów językowych i stylistycznych, nie wycinać urwanych myśli. Transkrypcja to zapis wywiadu w dosłownym jego brzemieniu. Dokonanie częściowej lub całkowitej transkrypcji zapisu jest bardzo istotne. Dużo łatwiej wam będzie ją wykorzystać do dalszej pracy.

Jak opracować relacje
Zanim zaczniecie pracować nad takim opracowaniem wywiadu, zastanówcie się:
- co było dla was najważniejsze bądź najciekawsze
- co was wzruszyło, zaciekawiło
- o czym warto opowiedzieć innym - kolegom, rodzicom, sąsiadom.

Wasza skrócona relacja może mieć formę literacką. Być może zechcecie ją przygotować w formie pamiętnika lub dziennika, opowiadania, reportażu bądź artykułu prasowego. Wcześniej przypomnijcie sobie, jakie zasady żądzą każdym z tych gatunków literackich.

Wywiady indywidualne mają wiele zalet:

• Kontakt bezpośredni pomaga przezwyciężyć stereotypy
• Dzięki rozmowie, wzrasta zrozumienie, zaangażowanie
• Przez kontakt z przedstawicielami innych grup społecznych lub kulturowych uczymy się nie tylko o innych ludziach, a także dowiadujemy się więcej się o własnym dziedzictwie religijnym i kulturowym

Pamiętajcie jednak, że rozmawiając z ludźmi opowiadają oni historię subiektywną, ich relacje mogą się od siebie różnić, a nawet być sprzeczne. Z jednej strony warto odnaleźć punkty wspólne tych historii, z drugiej strony możemy dojść do bardzo ciekawych wniosków, jeżeli zastanowimy się skąd wynikają tak zasadnicze różnice. Każdą informację powinniście sprawdzić z innym źródłem - może należałoby porozmawiać z jeszcze jednym świadkiem wydarzeń albo sprawdzić fakty w dostępnych źródłach pisanych.