D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

78

Dominik Morga a

Definicja i zakres poj cia „chuliga stwo

stadionowe”

Streszczenie

Przedmiotem niniejszej publikacji jest zagadnienie definicji i zakresu po-

cia „chuliga stwo stadionowe”, uj te z perspektywy kryminologicznej. Au-

tor zabra g os w trwaj cej od wielu ju lat dyskusji, podejmuj c prób wska-
zania zakresu omawianego terminu oraz zbudowania jego definicji. Za po-

dane zarówno z punktu widzenia nauk kryminologii oraz prawa karnego,

jak i aspektu praktycznego walki z omawianym zjawiskiem uwa a wypraco-
wanie jednolitego rozumienia terminu b

cego przedmiotem tego artyku u.

I. Wprowadzenie

Chuliga stwo stadionowe to zjawisko ci gle bardzo aktualne i ekspono-

wane zarówno przez media, jak i organy w adzy pa stwowej staraj cej si je
zwalcza . Zjawisko to nie obejmuje jedynie pospolitych bójek czy wandali-
zmu, jak to mo e wygl da w przekazach medialnych

1

, ale stanowi zdecy-

dowanie bardziej skomplikowany obszar, na który sk adaj si rozmaite for-
my zachowa , cz sto odbiegaj ce od stereotypowego wyobra enia.

Chuliga stwo stadionowe jest tak e tematem rozwa

kryminologii.

Koncentruje si ona si na zdefiniowaniu poj cia chuliga stwa stadionowe-
go, odkryciu i zrozumieniu przyczyn tego zjawiska, a tak e praw panuj cych
w rodowisku chuliganów, oraz mo liwo ci i sposobów zapobiegania temu,
uznanemu przez Pa stwo za dewiacyjne, zjawisku

2

. Chuliga stwo stadio-

nowe, a konkretniej zachowania sk adaj ce si na to zjawisko, s oczywi cie
przedmiotem regulacji prawnych, w tym przede wszystkim prawa karnego.

1

Zob.: http://polskalokalna.pl/wiadomosc–dnia/news/wroclaw–smierc–kibica,370541; dost p w dniu

27 lutego 2012 r.; http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Zamieszki–na–meczu.–Czterech–
policjantow–rannych,wid,12604469,wiadomosc.html; dost p w dniu 27 lutego 2012 r.

2

Jedn z koncepcji wyja niaj cych przyczyny uznawania pewnych zjawisk za szkodliwe dla
Pa stwa i spo ecze stwa przedstawi N. C h r i s t i e, (w:) M. F a j s t, M. P a t e k (red.), Do-
godni wrogowie. W kr gu kryminologii romantycznej, Wydawnictwo „Liber”, Warszawa 2004,
s. 97–99.

Definicja i zakres poj cia chuliga stwo stadionowe

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2012

79

Brak jest jednak definicji legalnej tego terminu. W niniejszej publikacji rozwa-

ania koncentruj si przede wszystkim na perspektywie kryminologicznej.

Zgodnie z pogl dami wielu kryminologów, z uwagi na skomplikowany

charakter omawianego zjawiska, stworzenie jednej powszechnie obowi zu-

cej definicji jest zadaniem bardzo trudnym, o ile w ogóle mo liwym

3

. Wy-

dawa si mo e, e najpierw nale y ustali czym jest chuliga stwo, a dopie-
ro pó niej wynik tego ustalenia odnie

do przymiotnika „stadionowy”, który

to wskazuje jednoznacznie, i miejscem wyst powania chuliga skich za-
chowa jest teren stadionu sportowego

4

. Czy jednak aby na pewno stadion

jest jedynym miejscem zwi zanym z tym rodzajem chuliga stwa?

II. Metody i formy dzia ania chuliganów

Aby uzmys owi sobie z

ono

omawianego zjawiska, jego zakres i fakt

wykraczania poza stadiony, konieczne jest wskazanie i krótkie scharaktery-
zowanie chocia by tylko kilku najpopularniejszych metod i form dzia ania
chuliganów oraz pseudokibiców. Pod poj ciem chuligana rozumie si kibica,
dla którego najwa niejsz rzecz jest rywalizacja poprzez walk z innymi
chuliganami. Motywami dzia ania takiej osoby jest zarówno zami owanie do
walki, ch

poczucia adrenaliny i prze ycia niezapomnianych wra

, ale

tak e, co szczególnie istotne, przywi zanie emocjonalne do klubu sportowe-
go oraz walka w obronie dobrego imienia klubu i jego kibiców. Od chuligana
nale y odró ni pseudokibica, a wi c osob zainteresowan tylko i wy cz-
nie sam walk i dokonywaniem aktów wandalizmu. Osoba taka podejmuje
dzia ania wy cznie w celu odreagowania np. niepowodze

yciowych, cz -

sto pod wp ywem alkoholu oraz nie jest zwi zana emocjonalnie z klubem
sportowym. Pseudokibic nie przestrzega tak e zasad tzw. kodeksu honoro-
wego

5

.

1. Zak ócenia porz dku publicznego podczas trwania meczu

Zak ócenia porz dku publicznego podczas trwania meczu s pierwszym

rodzajem aktywno ci zwi zanej z chuliga stwem stadionowym i jeszcze pa-

3

Zob.: S. F r o s d i c k, P. M a r s h, Football hooliganism, Willan Publishing 2005, s. 27–29;
P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo stadionowe. Studium kryminologiczne, Wydawnictwo Wol-
ters Kluwer, Warszawa 2009, s. 26–27; J. S o c h a c k a, Chuliga stwo stadionowe jako sa-
modzielne zjawisko spo eczne i przedmiot regulacji prawnych, Archiwum Kryminologii 2010,
t. XXXII, s. 234.

4

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 20.

5

Kodeks honorowy ustanowiony przez i dla chuliganów oraz niektórych innych grup kibiców, zawie-

ra podstawowe regu y post powania i zasady zachowania si w czasie prowadzonej z innymi chu-
liganami walki. Szerzej zob.: http://www.szalikowcy.com/informacje/10,Szalikowcy.html; dost p
w dniu 4 marca 2012 r.

D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

80

lat temu stanowi y one g ówny element omawianego zjawiska. Je li cho-

dzi o zak ócenia porz dku na stadionie to, za P. Chlebowiczem, wymieni
nale y nast puj ce rodzaje zachowa :

przebywanie osób pod wp ywem alkoholu a tak e spo ywanie alkoholu,
wulgarne okrzyki,
propagowanie pogl dów rasistowskich itp.,
bójki z policj i ochron ,
bójki dwóch przeciwnych grup chuliganów i pseudokibiców, b

to na

trybunach, b

na p ycie boiska,

odpalanie rodków pirotechnicznych i ewentualne rzucanie nimi,
palenie szalików i flag,
wtargni cia kibiców na stadion (tzw. wjazd z bram )

6

.

Jeszcze w latach 90. XX wieku i na pocz tku nowego tysi clecia bójki

z policj i starcia pomi dzy grupami chuliganów by y zjawiskami do

cz -

stymi, jednak obecnie wyst puj raczej sporadycznie. Tzw. „zadymy” na
stadionach maj obecnie miejsce przede wszystkim na stadionach klubów
wyst puj cych w ni szych klasach rozgrywkowych, co spowodowane jest
przestarza infrastruktur oraz s abym zabezpieczeniem meczu

7

. Praktycz-

nie na stadionach wszystkich szczebli rozgrywkowych wyst puj natomiast
pozosta e rodzaje zak óce porz dku.

2. „Ustawka”

Zjawiskiem, obecnie chyba najwa niejszym, jest tzw. „ustawka”. „Proble-

matyka „ustawki” stanowi zaledwie wycinek niezwykle skomplikowanego
kryminologicznego zagadnienia, jakim jest chuliga stwo stadionowe. Ob-
serwacje tego fenomenu pozwalaj jednak stwierdzi , i zjawisko to w du-

ym stopniu oderwa o si od stadionów, uleg o daleko posuni tej autonomi-

zacji i prezentuje si jako samodzielne zagadnienie, które zas uguje na od-

bn analiz ”

8

. „Ustawka” jest to obecnie podstawowa i najpopularniejsza

forma konfrontacji chuliganów.

W Polsce przyczynami upowszechnienia si „ustawki” by y przede

wszystkim coraz skuteczniejsze metody dzia ania policji, co znacznie utrud-
ni o chuliga sk dzia alno

. Umawiane spotkania s najbardziej zauwa al-

zmian w ruchu hooligans w Polsce ostatnich kilkunastu lat

9

. „Poj cie

„ustawki” nie jest terminem naukowym, wywodzi si bezpo rednio ze rodo-
wisk kibicowskich. Upowszechnienie si tego poj cia jest w du ej mierze

6

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo stadionowe…, op. cit., s. 147–148.

7

Ibidem, s. 135.

8

P. C h l e b o w i c z, Przemoc stadionowa w ocenie prawnokarnej, Prokuratura i Prawo 2006,

nr 1, s. 149.

9

Http://ultra–fanatic.one.pl/index.php/scena–kibicowska/felietony/226–ultras–a–hooligans.html; dost p

w dniu 28 grudnia 2011 r.

Definicja i zakres poj cia chuliga stwo stadionowe

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2012

81

zas ug mediów, w szczególno ci za Internetu. Pewne próby definiowania
„ustawki” podejmowali niektórzy socjologowie sportu”

10

. T. Sahaj okre la j

jako ekstremaln form rywalizacji pseudokibiców, wzorowan na turniejach
rycerskich. Podobie stwo mi dzy tymi formami rywalizacji wyra a si w za-
sadach i specyfice u ywanej broni. Jest to zatem spotkanie wrogich grup
chuliganów w okre lonym miejscu i czasie w celu dokonania konfrontacji

11

.

Wed ug internetowej Wikipedii: „Ustawka – to patologiczne zjawisko spo-

eczne polegaj ce na z góry umówionej bijatyce dwóch grup ludzi, deklaru-

cych przynale no

do zwa nionych grup kibicowskich identyfikuj cych si

ównie z klubami pi karskimi, a tak e innych dyscyplin sportowych. Bywa,

e w walce bior udzia osobnicy zainteresowani wy cznie przemoc ”

12

.

„Ustawka” jest to konfrontacja dwóch wrogich grup chuliganów polegaj ca
na stoczeniu walki, odbywaj ca si w umówionym miejscu i czasie, na okre-

lonych przez strony zasadach. Zazwyczaj w „ustawce” bierze udzia od kil-

ku do kilkudziesi ciu osób w jednej grupie, zdarzaj si jednak spotkania
bardziej liczne (tzw. banda na band ). Je li chodzi o miejsce ich odbywania,
to najcz

ciej s to ró nego rodzaju polanki, parki, zaciszne miejsca nieda-

leko dróg czy parkingi

13

. Rezygnuj c ze stadionowych „zadym”, chuligani

wypracowali nowe formy konfrontacji, mniej spektakularne je li chodzi o za-
interesowanie mediów, a tak e bezpieczniejsze, gdy bez udzia u osób po-
stronnych i Policji. Wszystkie szczegó y „ustawki” s oczywi cie ustalane
pomi dzy umawiaj cymi si , jednak mo na wyró ni generalne zasady takie
jak okre lona liczba uczestników, w wi kszo ci przypadków walka bez nie-
bezpiecznych narz dzi („sprz tu”), a tak e regu y walki, np. zakaz kopania
le

cego

14

. Ta forma aktywno ci chuliganów zyska a w ród nich najwi ksz

popularno

przede wszystkim ze wzgl du na wspomniany ju brak obecno-

ci policji oraz udzia tylko zainteresowanych osób. Wa nym aspektem s

tak e wyra nie ustalone zasady oraz bardziej wyrównane szanse. „Jeszcze
kilkana cie lat temu ma o prawdopodobna wydawa a si wcze niej umówio-
na walka z pewnymi regu ami, a gdy ju do niej dochodzi o, cz sto jeden
z rywali ama wcze niejsze ustalenia. Dzi jest to zjawisko jak najbardziej
powszechne, a jad cy na wyjazd obejrze mecz swojej ukochanej dru yny
musi liczy si z propozycj rzucon przez rywala”

15

. Co ciekawe, uczestni-

cy „ustawek” ju po fakcie okazuj sobie szacunek i podzi kowanie za wal-

10

P. C h l e b o w i c z, Przemoc stadionowa…, op. cit., s. 149–150.

11

T. S a h a j, Kibice i pseudokibice – analiza zjawiska chuliga stwa stadionowego, Sport Wy-

czynowy 2002, nr 7–8, s. 80.

12

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawka; dost p w dniu 28 grudnia 2011 r.

13

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 160.

14

Http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawka; dost p w dniu 28 grudnia 2011 r.

15

Http://ultra–fanatic.one.pl/index.php/scena–kibicowska/felietony/226–ultras–a–hooligans.html;

dost p w dniu 28 grudnia 2011 r.

D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

82

, niezale nie od jej rezultatu. Jest to wi c nic innego, jak okazywanie (tak

jak w pi ce no nej i sporcie w ogóle) zasady fair play

16

.

Istniej oczywi cie tak e odst pstwa od omawianych powy ej zasad czy

norm, w postaci u ywania no y i innych niebezpiecznych przedmiotów.
Obecnie jednak wi kszo

grup chuliga skich i kibicowskich wyra a nega-

tywne zdanie na temat walki przy u yciu tzw. sprz tu, okre laj c je jako nie-
honorowe.

3. „Akcja”

Form dzia ania jest równie tzw. „akcja”. Poj cie to obejmuje takie zda-

rzenia, jak napa

na autokar lub poci g, którym kibice podró uj na mecz.

Zarówno w przypadku autokaru, jak i poci gu ma to miejsce na terenie po-
mi dzy miastami. Zdarzaj si tak e akcje polegaj ce na patrolowaniu dróg
oraz wy apywaniu pojedynczych samochodów z kibicami wrogiego klubu,
jad cymi na mecz. Na akcj wybierane s najcz

ciej miejsca, gdzie policja

ma ograniczony dost p, jak np. polanki, parkingi, gdy celem s autokary lub
samochody, czy rodek pola lub lasu w przypadku poci gów. Chuligani,
przeprowadzaj c rozpoznanie, wietnie orientuj si w rozk adach jazdy po-
ci gów, a tak e w ewentualnych trasach podró y autokarowych i samocho-
dowych

17

.

4. „Wjazd”

Form dzia ania chuliganów jest tzw. „wjazd” polegaj cy na „wtargni ciu

grup pseudokibiców na teren osiedli lub dzielnic zamieszkanych przez pseu-
dokibiców konkurencyjnych dru yn”

18

. Celem tych dzia

jest oczywi cie

wyrz dzenie krzywdy jak najwi kszej liczbie kibiców czy chuliganów wrogie-
go klubu. Zachowania okre lane mianem „wjazdu” s spotykane przede
wszystkim w miastach, w których istniej co najmniej dwa kluby pi karskie.
Zanika niemal zupe nie kontekst stadionowy, za szczególnego znaczenia
nabiera czynnik lokalny. Bardzo cz sto kibice poszczególnych klubów za-
mieszkuj ró ne dzielnice, cz

ci miasta, a nawet osiedla, przez co w bar-

dzo atwy sposób mo e dochodzi do konfliktów i star . Przyk adami miast,
w których wyst puj co najmniej dwa zwa nione ze sob kluby, s przede
wszystkim: Kraków, Warszawa czy ód . Istniej jednak tak e obszary, na
których w bezpo rednim s siedztwie po

onych jest kilka miast zamieszka-

nych przez wrogo nastawionych do siebie kibiców ró nych klubów. Regio-
nami takimi s np. Trójmiasto i

sk

19

.

16

P. C h l e b o w i c z, Przemoc stadionowa…, op. cit., s. 151.

17

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 168–172.

18

Ibidem, s. 173.

19

Ibidem.

Definicja i zakres poj cia chuliga stwo stadionowe

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2012

83

III. Terminy „chuligan” i „chuliga stwo”

Istnieje wiele teorii wyja niaj cych pochodzenie tych kluczowych s ów,

niezale nie jednak, któr z podanych wersji uznamy za prawdziw , co by o-
by zapewne niezmiernie trudne, wiadomo, e terminy te zrodzi y si w Wiel-
kiej Brytanii, a wi c kolebce wspó czesnego chuliga stwa stadionowego
i dyscypliny pi ki no nej.

Wed ug P. Chlebowicza „terminy chuliga stwo i chuligan wywodz si

z Wielkiej Brytanii, gdzie okre lenie hooligan jest znane od 1885 r. Istniej
dwie, konkurencyjne wzgl dem siebie wersje pochodzenia wy ej wymienio-
nego okre lenia. Wed ug jednej z interpretacji, hooligan pochodzi od nazwiska
irlandzkiej rodziny z po udnia Londynu, której cz onkowie znani byli z lekkiego
i beztroskiego trybu ycia. Druga wersja upatruje genezy w s owie hooley –
gang. Chodzi o o nazw , jak policja w Islington pos ugiwa a si dla okre lenia
grupy m odocianych przest pców, którym przewodzi niejaki Hooley”

20

. Kolej-

wersj prezentuje A. Lipczy ski, twierdz c, i „chuliga stwem nazwano

w Wielkiej Brytanii w 1898 r. zachowanie Patricka Hooligana skazanego
pó niej za swoje czyny na kar

mierci”

21

. Zgodnie ze s ownikiem j zyka

polskiego nale y uzna , i chuligan jest to „kto , kto lekcewa y normy
wspó ycia spo ecznego, np. zachowuj c si ha

liwie, wszczynaj c bójki

lub niszcz c cudze mienie”

22

.

Je li za chodzi o znaczenie terminu chuliga stwo, za J. Duda mo na

przyj

, i „chuliga stwo to dokonywane publicznie dzia anie, w sposób dra-

styczny naruszaj ce dobra chronione przez prawo (zw aszcza takie jak bez-
piecze stwo powszechne, porz dek publiczny, zdrowie lub nietykalno
cz owieka), je eli sprawca dzia

bez powodu lub z oczywi cie b ahego po-

wodu, okazuj c przez to ra

ce lekcewa enie dla podstawowych zasad po-

rz dku prawnego”

23

. P. Chlebowicz stwierdza, i „chuliga stwo nale y wi -

za z powstaniem ró norodnych, niekiedy dewiacyjnych podkultur m odzie-

owych w wielu krajach wiata. (…) Zachowania cz onków podkultury m o-

dzie owej, mimo pewnych ró nic wynikaj cych z lokalnych uwarunkowa ,
by y podobne. Osoby te najcz

ciej grupowa y si w ró nych miejscach,

cz sto zak ócaj c porz dek publiczny w postaci bójek i niszczenia mienia”

24

.

Co wa ne, zakres zachowa obj tych terminem chuliga stwo jest niezwykle
szeroki i obejmuje przest pczo

grupow , ale tak e przest pczo

indywi-

20

Ibidem, s. 21.

21

A. L i p c z y

s k i, Zjawisko chuliga stwa na stadionach wiata w wietle ró nych teorii,

http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=301; dost p w dniu 28 grudnia 2011 r.

22

S ownik j zyka polskiego, red. naczelny M. Ba

k o, Warszawa 2007, s. 233.

23

J. D u d a a, Fani – Chuligani. Rzecz o polskich kibolach, Wydawnictwo Akademickie „ ak

and Jerzy Duda a”, Warszawa 2004, s. 29.

24

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 21.

D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

84

dualn oraz przest pstwa z u yciem przemocy czy przest pczo

zwi zan

ze spo yciem alkoholu. Zachowania chuliga skie polegaj tak e na irracjo-
nalnym niszczeniu mienia, zak ócaniu porz dku czy wyrz dzaniu innym
krzywdy

25

.

Poj cie chuliga stwa pojawi o si w polskiej prasie na prze omie lat

czterdziestych i pi

dziesi tych XX wieku. Nast pnie sta o si ono przed-

miotem analizy zarówno doktryny, jak i praktyki

26

. Poj cie czynu o charakte-

rze chuliga skim zaczerpni te zosta o do polskiego ustawodawstwa karnego
z ustawodawstwa radzieckiego. Po raz pierwszy instytucja ta pojawi a si
w ustawie z dnia 22 maja 1958 r. o zaostrzeniu odpowiedzialno ci karnej za
chuliga stwo, a nast pnie w art. 120 § 14 k.k. z 1969 r.

27

.

Najwa niejszym i najbardziej charakterystycznym aspektem prawnokar-

nym zwi zanym z chuliga stwem stadionowym jest instytucja chuliga skie-
go charakteru czynu

28

. Czyn o charakterze chuliga skim nie jest odr bnym

typem wykroczenia b

przest pstwa, stanowi natomiast znami , które

mo e wyst pi obok znamion poszczególnych typów czynów zabronionych.
Charakter chuliga ski ma zarówno wykroczenie, jak i wyst pek. Definicja
legalna chuliga skiego charakteru wykroczenia znajduje si w art. 47 § 5
k.w.

29

, natomiast wyst pku o charakterze chuliga skim w art. 115 § 21 k.k.

30

.

Ró nica pomi dzy tymi przepisami dotyczy przede wszystkim katalogu dóbr
obj tych ochron , wyst puje natomiast to samo

pozosta ych elementów

31

.

Aby mo na by o przypisa danemu wykroczeniu lub wyst pkowi charakter
chuliga ski, konieczne jest spe nienie cznie nast puj cych warunków:
umy lno

dzia ania sprawcy, godzenie w co najmniej jedno z dóbr chronio-

nych danym przepisem prawa, dzia anie publiczne oraz bez powodu lub
z oczywi cie b ahego powodu, okazuj ce w ten sposób lekcewa enie pod-
stawowych zasad porz dku prawnego przez sprawc

32

. „O charakterze chu-

liga skim decyduj nie subiektywne prze ycia, pragnienia i cele sprawcy,

25

Ibidem, s. 23.

26

W. P y w a c z e w s k i, J. K u d r e l k a (red.), Przest pczo

stadionowa, etiologia, fenome-

nologia, przeciwdzia anie zjawisku, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2010, s. 132.

27

A. S z c z e k a l a, Chuliga ski charakter czynu, Prokuratura i Prawo 2008, nr 6, s. 76.

28

Szerzej zob. m.in.: M. M o z g a w a (red.), Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Wydawnic-

two Wolters Kluwer, Warszawa 2010, wyd. 3, s. 259–262; B. K u r z

p a, Kodeks wykro-

cze . Komentarz, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2008, wyd. 1, s. 186–187; J. S a -
w i c k i, Chuliga ski charakter czynu w kodeksie wykrocze , Prokuratura i Prawo 1996, nr 6,
s. 37–49; A. S z c z e k a l a, Chuliga ski…, op. cit., s. 76–89.

29

Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykrocze (Dz. U. z 1971 r., Nr 12, poz. 114).

Tekst jedn. z dnia 13 marca 2010 r. (Dz. U. Nr 46, poz. 275 ze zm.).

30

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553 ze zm.).

31

J. S a w i c k i, Chuliga ski charakter…, op. cit., s. 39.

32

W. P y w a c z e w s k i, J. K u d r e l k a (red.), Przest pczo

stadionowa…, op. cit., s. 132–

133.

Definicja i zakres poj cia chuliga stwo stadionowe

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2012

85

lecz obiektywny wyd wi k jego zachowania si ”

33

. Zakwalifikowanie czynu

sprawcy jako przest pstwa o charakterze chuliga skim skutkuje m.in. za-
ostrzeniem odpowiedzialno ci karnej (art. 57a § 1 k.k.) oraz orzeczeniem
przez s d nawi zki, obowi zku naprawienia szkody lub zado

uczynienia

(art. 57a § 2 k.k.)

34

. Definicje te s jednak definicjami prawnokarnymi i doty-

cz ka dego zachowania o charakterze chuliga skim. Zaznaczy nale y, i
praktycznie wszystkie wymienione i omówione w niniejszej publikacji formy
dzia ania sk adaj ce si na zjawisko chuliga stwa stadionowego daj si
zakwalifikowa jako czyny o charakterze chuliga skim. Uwa am jednak, e
definicja chuliga stwa stadionowego powinna by moim zdaniem bardziej
szczegó owa i okre laj ca istot zjawiska.

IV. Definicja poj cia „chuliga stwo stadionowe”

Chuliga stwo stadionowe, b

ce przedmiotem wielu regulacji prawnych

zarówno wewn trzpa stwowych, jak i mi dzynarodowych, nie posiada jed-
nak swojej definicji. Brak jest, o czym by a ju mowa, definicji legalnej, a co
wi cej nie uda o si równie wypracowa jednej powszechnie obowi zuj cej
na gruncie takich nauk, jak socjologia czy kryminologia. Trafnie zauwa a
J. Sochacka, i brak definicji legalnej tego poj cia niesie za sob tak e dale-
ko id ce konsekwencje. Chodzi tu przede wszystkim o przej cie uprawnienia
do definiowania lub interpretowania do kompetencji organów stosuj cych
prawo. Podobna sytuacja ma ju miejsce wobec poj cia przest pczo ci zor-
ganizowanej

35

.

Jako przeszkody w skonstruowaniu jednej, powszechnie obowi zuj cej

definicji powo ywane s m.in. dynamiczny charakter i z

ona budowa oma-

wianego zjawiska. W nauce spotka mo na przede wszystkim propozycje
definicji odnosz cych si do poj cia chuliga stwa pi karskiego. Moim zda-
niem poj cie to jest ekwiwalentne do terminu „chuliga stwo stadionowe”.

Jedno z przytoczonych przez P. Chlebowicza znacze wskazuje, i „zja-

wisko football hooliganism jest postrzegane przede wszystkim jako rozruchy
i niepokoje wywo ywane przez kibiców pi ki no nej. Zazwyczaj chodzi o za-
chowania przest pcze, które maj miejsce w trakcie meczu, ale tak e obej-
muj okres bezpo rednio poprzedzaj cy mecz i czas bezpo rednio po za-
ko czeniu meczu”

36

. Wed ug P. Piotrowskiego „Termin «chuliga stwo» kibi-

ców pi karskich obejmuje szereg przejawów narusze porz dku, do których

33

M. M o z g a w a (red.), Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Wydawnictwo Wolters Kluwer,

Warszawa 2010, wyd. 3, s. 262.

34

Ibidem, s. 259.

35

J. S o c h a c k a, Chuliga stwo stadionowe…, op. cit., s. 234.

36

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 26.

D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

86

dochodzi nie tylko podczas meczów pi ki no nej, ale równie przed i po spo-
tkaniach oraz na trasach dojazdowych do stadionów. Do chuliga skich eks-
cesów dochodzi najcz

ciej na i w pobli u obiektów sportowych, na ulicach

miast i na dworcach kolejowych”

37

. Obydwie wskazane powy ej definicje

okre laj tylko jeden z elementów chuliga stwa stadionowego, a wi c za-
chowania ci le zwi zane z odbywaj cym si meczem. J. Sochacka wska-
zuje natomiast, i z poj ciem chuliga stwa stadionowego czone s dwa
rodzaje zachowa . „Po pierwsze – wszelkie dewiacyjne formy zachowa
(cz

ci) kibiców, maj ce miejsce na stadionie lub w jego bezpo redniej oko-

licy i w cis ym zwi zku czasowym oraz terytorialnym z meczem, a po drugie
– wszelkie inne dewiacyjne formy zachowa (cz

ci) kibiców, rozgrywaj ce

si poza stadionem i w coraz wi kszym oderwaniu czasowym, emocjonal-
nym oraz terytorialnym od wydarzenia sportowego, jakim jest mecz”

38

.

W zgodzie z dominuj cym pogl dem uwa am, i skonstruowanie definicji

chuliga stwa stadionowego (pi karskiego) jest zadaniem bardzo trudnym.
Omawiane zjawisko rzeczywi cie charakteryzuje si skomplikowan budo-

, a tak e dynamiczno ci zmian. Moim zdaniem jednak mo liwa jest bu-

dowa opisowej definicji, która zachowuje swoj aktualno

w stosunku do

bardzo szerokiego i zmiennego kr gu zachowa . Moim zdaniem, poprzez
chuliga stwo stadionowe (pojmowane tutaj równowa nie z chuliga stwem
pi karskim) nale y rozumie dwa rodzaje zachowa :

naruszenia porz dku publicznego maj ce miejsce w zwi zku z odbywa-

cym si meczem, niezale nie od miejsca ich wyst powania, oraz

naruszenia porz dku publicznego dokonywane na tle przynale no ci klu-

bowej, bez zwi zku z konkretnym wydarzeniem sportowym.
Kategoria porz dku publicznego jest terminem niedookre lonym, którego

szczegó owe rozumienie nie zosta o wskazane w obowi zuj cym stanie
prawnym. Termin ten pojmowany jest natomiast w doktrynie prawa na wiele
sposobów. Konieczne jest przytoczenie kilku tylko wybranych definicji. „Naj-
szersze, a zarazem najcz

ciej spotykane, jest okre lenie porz dku publicz-

nego jako systemu norm, zasad prawnych i zwyczajowych, reguluj cych
wspó ycie ludzi albo w ogóle, albo jedynie zachowanie si ich w miejscach
publicznych”

39

. Wed ug S. Glasera „porz dek publiczny to stan bezpiecze -

stwa istniej cy w spo ecze stwie, stan niezak óconego panowania porz dku
prawnego”

40

. Zdaniem natomiast A. Marka

41

„pod poj ciem porz dku pu-

37

P. P i o t r o w s k i, Szalikowcy – o zachowaniach dewiacyjnych kibiców sportowych, Wydaw-

nictwo „Adam Marsza ek”, Toru 2000, s. 23.

38

J. S o c h a c k a, Chuliga stwo stadionowe…, op. cit., s. 233–234.

39

J. S a w i c k i, Chuliga ski charakter…, op. cit., s. 40.

40

S. G l a s e r, Polskie prawo karne w zarysie, Kraków 1933, s. 355.

41

A. M a r e k, Prawo wykrocze (materialne i procesowe), Wydawnictwo C. H. Beck, Warsza-

wa 2002, s. 119.

Definicja i zakres poj cia chuliga stwo stadionowe

Prokuratura
i Prawo 7–8, 2012

87

blicznego rozumie si uporz dkowany odpowiednimi przepisami, wolny od
zak óce bieg ycia zbiorowego”. Na podstawie przytoczonych definicji
stwierdzi mo na, i porz dek publiczny obejmuje pewien stan bezpiecze -
stwa, niezak óconego funkcjonowania oraz adu w spo ecze stwie i pa -
stwie, regulowany przede wszystkim odpowiednimi przepisami prawa oraz
normami zwyczajowymi. Wydaje si , i wspomniany ad dotyczy ma sfery

ycia publicznego, a wi c dost pnego dla nieokre lonego kr gu osób.

Zgadzam si z P. Chlebowiczem, i nie do przyj cia jest twierdzenie ja-

koby dzia ania chuliga skie ogranicza y si jedynie do terenu obiektu spor-
towego

42

. Chuliga stwo zwi zane z dyscyplin pi ki no nej ju dawno roz-

szerzy o granice swojej dzia alno ci poza stadiony, a nawet ich okolice.

Odno nie pierwszego cz onu definicji wymieni nale y naruszenia po-

rz dku, do których dochodzi nie tylko w trakcie meczu, ale równie przed
i po tym wydarzeniu. Miejscem ich wyst powania mo e by stadion, jego
najbli sze okolice oraz dworce czy trasy dojazdowe do stadionu i miejsco-
wo ci, w której odbywa si mecz. Zauwa alny jest wewn trzny podzia
pierwszego elementu definicji na zachowania maj ce miejsce na stadionie
i poza nim, w tym tak e w miejscach znajduj cych si od niego w znacznej
odleg

ci. Wyst puje tu jednak cis y zwi zek danego zachowania, zdarze-

nia, z maj cym miejsce meczem. Jako przyk ad poda mo na napa

na

autokar b

poci g, którym kibice podró uj na mecz.

Natomiast, co do drugiego rodzaju zachowa sk adaj cych si na zakres

definicji to wyst puj one na tle ró nej przynale no ci klubowej uczestników
zdarze . Konieczne jest jednak zaznaczenie, e w drodze wyj tku zdarzaj
si sytuacje konfliktowe tak e pomi dzy osobami sympatyzuj cymi z tym
samym klubem. Omawiane zachowania nie musz mie zwi zku z odbywa-
niem si meczu, a wi c mo e do nich dochodzi w ró nym czasie i miejscu,
czy, jak to stwierdzi a, J. Sochacka, w oderwaniu czasowym i terytorialnym
od meczu

43

. Konieczne jest jednak moim zdaniem uczestnictwo osób sym-

patyzuj cych z klubami sportowymi, w omawianym przypadku pi karskimi,
oraz aby ta przynale no

klubowa uczestników by a elementem decyduj -

cym o zaj ciu danego zdarzenia.

Jako specyficzne dla pierwszego rodzaju zachowa wymieni mo na za-

ócenia porz dku na stadionie podczas trwania meczu. Zaliczy do nich

nale y rzucanie ró nego rodzaju przedmiotami, wtargni cia na muraw , de-
wastacje infrastruktury stadionu czy bójki pomi dzy grupami chuliganów

pseudokibiców. Pozosta e rodzaje narusze porz dku, takie jak

„ustawka”, „akcja”, „wjazd”, wandalizm, czy bójki i pobicia wyst puj w oby-

42

P. C h l e b o w i c z, Chuliga stwo…, op. cit., s. 28.

43

J. S o c h a c k a, Chuliga stwo stadionowe…, op. cit., s. 234.

D. Morga a

Prokuratura

i Prawo 7–8, 2012

88

dwu wskazanych elementach sk adaj cych si na definicj chuliga stwa
stadionowego.

V. Wnioski

Chuliga stwo stadionowe – pomimo u ycia przymiotnika stadionowe – od

dawna obejmuje obszar znacznie szerszy, ni wskazuje na to jego nazwa.
Z uwagi na rang omawianego zjawiska, dowolno

jego interpretowania

oraz ilo

miejsca po wi can mu w ró nego rodzaju regulacjach prawnych,

konieczne jest podj cie próby skonstruowania, znajduj cej powszechn ak-
ceptacj , definicji.

Zaproponowana przeze mnie definicja, ze wzgl du na przedmiot oraz

sposób jej sformu owania, mo e mie znaczenie przede wszystkim z punktu
widzenia kryminologii, przyczyniaj c si do bardziej jednolitego rozumienia
terminu „chuliga stwo stadionowe” oraz zlikwidowania dowolno ci w jego
interpretowaniu i stanowi c punkt wyj cia do dalszych bardziej szczegó o-
wych bada i analiz dotycz cych poszczególnych form dzia alno ci chuli-
ga skiej sk adaj cych si na omawiane zjawisko.

Definition and scope of the notion of stadium

hooliganism

Summary

The subject of the present publication is the issue of definition and scope

of the notion of stadium hooliganism, viewed from the perspective of crimi-
nology. The author joined the discussion that has been ongoing for many
years, attempting to indicate the scope of the notion in question and to con-
struct its definition. He considers development of uniform understanding of
the notion being the subject of this article desirable both from the viewpoint
of criminology science and criminal law, and the practical aspect of combat-
ing the phenomenon.