Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1998 15

S∏ysz´, ale czy mo˝esz

powtórzyç?!

Naukowcy chcà zbadaç,

czy telefony komórkowe

zaburzajà procesy pami´ciowe

U

stawodawcy w Europie zwra-
cajà baczniejszà uwag´ na pro-
blem bezpieczeƒstwa u˝ytko-

wania telefonów komórkowych. Cho-
cia˝ w USA National Research Council
(NRC) autorytatywnie zdementowa∏a
pog∏oski o rakotwórczym oddzia∏ywa-
niu pola elektromagnetycznego linii
energetycznych, przyzna∏a jednak, ˝e
silne pola elektryczne i magnetyczne
mogà wp∏ywaç na zachowanie si´ zwie-
rzàt. Eksperymenty na myszach prze-
prowadzane obecnie w National Ra-
diological Protection Board w Wielkiej
Brytanii potwierdzi∏y wyraêny wp∏yw
pola magnetycznego na proces uczenia
si´ zwierzàt, co po raz pierwszy stwier-
dzi∏ badacz amerykaƒski.

W 1994 roku Henry Lai z University

of Washington wykaza∏, ˝e promienio-
wanie mikrofalowe spowalnia proces
uczenia si´ szczurów. Umieszcza∏ on
szczury w labiryncie o 12 korytarzach.
Na koƒcu ka˝dego z nich znajdowa∏a si´
przyn´ta ˝ywnoÊciowa. Po kilku ca∏o-
dziennych sesjach treningowych szczury
nauczy∏y si´ odwiedzaç ka˝dà odnog´
tylko raz.

Lai i jego wspó∏pracownicy zaobser-

wowali, ˝e 45-minutowa ekspozycja
szczurów na dzia∏anie pulsacyjnego pro-
mieniowania mikrofalowego ka˝dego
dnia przed umieszczeniem zwierzàt w la-
biryncie badawczym opóênia opanowa-

nie przez nie zadania. Efekt ten wystà-
pi∏, gdy iloÊç energii poch∏oni´tej w cià-
gu ka˝dej minuty przez badane zwierz´-
ta odpowiada∏a z grubsza dawce, jakà
móg∏by zaabsorbowaç mózg u˝ytkow-
nika telefonu komórkowego. Skutkom
oddzia∏ywania pola elektromagnetycz-
nego mo˝na by∏o zapobiec, podajàc
uprzednio szczurom leki oddzia∏ujàce
na dwa uk∏ady neurochemiczne w mó-
zgu: uk∏ad endogennych opioidów i
uk∏ad cholinergiczny. Lai doszed∏ zatem
do wniosku, ˝e pole elektromagnetyczne
wp∏ywa na te w∏aÊnie uk∏ady.

W 1996 roku wykaza∏ on, ˝e podobny

efekt behawioralny zachodzi w odpo-
wiedzi na dzia∏anie pola o cz´stotliwo-
Êci 60 Hz wytwarzanego przez lini´
energetycznà; dysponuje równie˝ argu-
mentami, ˝e promieniowanie mikrofa-
lowe prawdopodobnie powoduje p´k-
ni´cia DNA. Co wi´cej, ma dowody na
to, ˝e efekt ten mo˝e si´ kumulowaç. Lai
sàdzi, ˝e jeÊli telefony komórkowe po-
wodujà trudnoÊci z zapami´tywaniem,
to mogà równie˝ byç przyczynà wypad-
ków z winy kierowców. PodkreÊla jed-
nak, ˝e w swych eksperymentach sto-
sowa∏ mikrofale o cz´stotliwoÊciach
wy˝szych od u˝ywanych w telefonii
komórkowej.

Utworzona przez producentów Wire-

less Technology Research Group (WTRG
– Grupa Badawcza Technologii Bezprze-
wodowej) chce obecnie wykonaç w∏asne
eksperymenty. Jej szef, George L. Carlo,
mówi, ˝e „jest pod wra˝eniem” teore-
tycznych za∏o˝eƒ pracy Lai. Utrzymuje
jednak, ˝e zwierz´tom poddanym dzia-
∏aniu szczytowych wartoÊci promienio-
wania mikrofalowego w eksperymen-
tach amerykaƒskiego naukowca praw-
dopodobnie przeszkadza∏ ha∏as powo-
dowany przez urzàdzenie, co mog∏o

ZDROWIE

promieniowania UV-B wynosi∏o zero.
Nat´˝enie Êwiat∏a, które roÊliny wyko-
rzystujà do fotosyntezy, zmniejszy∏o si´
w niektóre dni o 50%. Mims wykry∏
równie˝, ˝e w dniach, kiedy nat´˝enie
promieniowania UV-B by∏o niskie, wy-
st´pujàce w powietrzu bakterie, które
nie majà barwników, by∏y liczniejsze ni˝
te, które je wytwarzajà. Wi´kszoÊç bak-
terii chorobotwórczych z nieznanych
powodów nie produkuje barwników,
dlatego te˝ Mims przypuszcza, ˝e w wa-
runkach zwi´kszonego zamglenia mogà
one bardziej zagra˝aç zdrowiu.

Aby oceniç te doniesienia (których

publikacja spodziewana jest ju˝ wkrótce),
potrzebne b´dà dalsze prace. Jednak˝e
badania nad dymami pokrywajàcymi do-
rzecze Amazonki nie posuwajà si´ tak

szybko, jak ˝yczy∏oby sobie wielu na-
ukowców. Zdaniem Brenta N. Holbena
z NASA Goddard Space Flight Center ja-
koÊç pomiarów spalanej biomasy „jest
niezadowalajàca” pomimo stale wzra-
stajàcych mo˝liwoÊci satelitów.

Problemem okazuje si´ tak˝e biuro-

kracja. Przed dwoma laty NASA naka-
za∏a Holbenowi usunàç z Brazylii sieç
naziemnych przyrzàdów weryfikujà-
cych pomiary dokonywane przez sate-
lity, gdy˝ urz´dnicy doszli do wniosku,
˝e Brazylia i USA potrzebujà formalnej
umowy regulujàcej prowadzenie takich
badaƒ. Jak dotàd nic nie wskazuje, ˝e
zostanie ona podpisana, tote˝ Holben
nadal czeka ze swojà aparaturà na po-
wrót do Brazylii.

Tim Beardsley

R E K L A M A

Rozwik∏anie

„paradoksu wieku”

Czy WszechÊwiat dorós∏

do swych gwiazd?

W

szechÊwiat jest m∏odszy ni˝
jego dzieci – szeptano w ubie-
g∏ym roku w Êrodowisku

astrofizyków. Powsta∏ tylko 12 mld lat te-
mu, jednak˝e zawiera skupiska starych
gwiazd, zwane gromadami kulistymi,
które majà od 16 do 18 mld lat. W zesz∏ym
roku pojawi∏y si´ te˝ sygna∏y, ˝e ten „pa-
radoks wieku” zosta∏ rozwiàzany. Ana-
liza danych z nale˝àcego do Europej-
skiej Agencji Kosmicznej (ESA) satelity
Hipparcos wykaza∏a, ˝e gromady kuliste
mogà liczyç zaledwie 9–10 mld lat.

Z drugiej strony, nie wszyscy naukow-

cy wpadajà w eufori´. Ich zdaniem naj-
wa˝niejszy wynik uzyskany dzi´ki sate-
licie to konkluzja, ˝e astronomowie wcale
tak dobrze nie rozumiejà gwiazd. Hip-
parcos, wyniesiony na orbit´ w 1989 ro-
ku, mia∏ za zadanie zmierzyç jasnoÊç i po-
∏o˝enie oko∏o miliona gwiazd za pomocà
klasycznej metody paralaksy. Patrzy∏ on
na niebo z dwóch przeciwnych punktów

orbity Ziemi wokó∏ S∏oƒca, co dawa∏o
jakby par´ oczu o rozstawie 300 mln km.
W rezultacie otrzymano trójwymiarowà
map´ nieba, która umo˝liwia∏a pomiar
odleg∏oÊci od gwiazd z niespotykanà do-
tàd dok∏adnoÊcià.

PrzejÊcie od wyników uzyskanych

przez Hipparcosa do okreÊlenia wieku
gromad kulistych to krok niema∏y. Prze-
bywajà one w galaktycznym halo, ga-
zowym obszarze wokó∏ naszej Galak-
tyki, i sà zbyt odleg∏e, by zastosowaç
metod´ paralaksy. Astrofizycy wyko-
rzystali wi´c dokonane przez satelit´
pomiary jasnoÊci oraz odleg∏oÊci innych
gwiazd, takich jak podkar∏y (s∏abo Êwie-
càce gwiazdy, które zawierajà ma∏o me-
tali i innych ci´˝kich pierwiastków) i po-
równali je z podobnymi gwiazdami
w gromadach kulistych. JeÊli zmierzo-
ne podkar∏y by∏yby m∏odsze ni˝ ich ku-
zyni w gromadach kulistych, to mo˝na
wyliczyç jasnoÊç tych drugich, u˝ywajàc
modeli ewolucji gwiazdowej.

Dzi´ki takim metodom teoretycy wy-

kazali, ˝e gromady sà jaÊniejsze ni˝ do-
tàd uwa˝ano. JaÊniejsze gwiazdy spala-
jà si´ szybciej, a wi´c i gromady kuliste
muszà byç stosunkowo m∏ode. Ocenia
si´ je na mniej wi´cej 9–15 mld lat.

Catherine Turon z Observatoire

Paris-Meudon-Nancay, która wraz z in-

16 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1998

Ciàg dalszy ze strony 14

Ciàg dalszy na stronie 17

Poznawanie trzech wymiarów

Badacze z Emory University przypadkowo
odkryli, ˝e du˝a cz´Êç schorzeƒ
polegajàcych na zaburzeniu widzenia
przestrzennego ma etiologi´ rozwojowà.
Przez d∏ugi czas okuliÊci sàdzili,
˝e sà to niedomagania o pod∏o˝u
genetycznym, poniewa˝ wyst´pujà
u dzieci z wrodzonà zaçmà. Kiedy jednak
Ron Boothe wraz ze wspó∏pracownikami
wywo∏ali zaçm´ u rezusów, ˝aden
z defektów przestrzennego widzenia
nie pojawi∏ si´ u ma∏p starszych
ni˝ trzytygodniowe. Dalsze badania
wykaza∏y, ˝e w tym okresie ich mózg
ulega powa˝nej przebudowie
wywo∏anej bodêcami Êrodowiskowymi.
Ta reorganizacja, która u ludzi zachodzi
w wieku trzech miesi´cy, ma decydujàce
znaczenie dla rozwoju normalnego
widzenia przestrzennego.

Ciep∏e dni

Richard C. Willson z Columbia University
– na podstawie danych zebranych
przez trzy satelity – twierdzi, ˝e S∏oƒce
staje si´ coraz jaÊniejsze. Faktycznie,
ca∏kowita iloÊç energii zaabsorbowana
przez Ziemi´ wzros∏a o 0.036%
w latach 1986–1996, czyli w okresie
jednego cyklu s∏onecznego. JeÊli ta
tendencja si´ utrzyma, to zgodnie
z przewidywaniami Willsona nasz glob
ogrzeje si´ o 0.4°C w nast´pnym stuleciu.
Dla porównania: efekt cieplarniany
podwy˝szy prawdopodobnie
temperatur´ Ziemi o 2°C w ciàgu
najbli˝szych 50–100 lat.

Uk∏adanka z ATCG

Biochemicy od dawna utrzymywali,
˝e za tworzenie i utrzymywanie podwójnej
spirali DNA odpowiedzialne sà s∏abe

wiàzania wodorowe:
adenina tworzy
par´ z tyminà,
a cytozyna z guaninà.
Jednak ostatnio
Eric Kool z University
of Rochester wykaza∏,
˝e teoria ta nie musi
byç prawdziwa.
Odkry∏, ˝e to kszta∏t
zasad – a nie
wiàzania wodorowe
– zapewniajà
prawid∏owoÊç replikacji.
By tego dowieÊç,
zsyntetyzowa∏
czàsteczki
przypominajàce
adenin´ i tymin´.
Te fa∏szywe
zasady mia∏y takà
samà budow´
przestrzennà jak ich
naturalne odpowiedniki,
nie mog∏y jednak
tworzyç wiàzaƒ
wodorowych. Mimo to
podczas replikacji

zosta∏y wbudowane do DNA równie ∏atwo
– i we w∏aÊciwe miejsce – jak naturalne.

LEONARD LESSIN

Peter Arnold, Inc.

ASTRONOMIA

wp∏ynàç na proces uczenia si´. Organiza-
cja, która wed∏ug Carla jest naukowo nie-
zale˝na, usi∏uje te˝ powtórzyç ekspery-
menty Laia dotyczàce uszkodzeƒ DNA.

H. Keith Florig z Carnegie Mellon Uni-

versity, in˝ynier i ekspert ds. oddzia∏y-
wania pola elektromagnetycznego na ko-
mórki, twierdzi, ˝e Lai to „naukowiec
godny zaufania”, który ma granty z Na-
tional Institutes of Health. Inny ekspert,
Frank Barnes z University of Colorado,
podziela jego opini´. „Istnieje wiele do-
wodów, ˝e dzieje si´ coÊ”, co pozwala
mikrofalom o niskiej cz´stotliwoÊci od-
dzia∏ywaç na mózg. Barnes zastrzega jed-
nak, ˝e nikt nie udowodni∏ ich szkodliwe-
go wp∏ywu oraz ˝e problem jest z∏o˝ony.

Zaintrygowany wynikami badaƒ be-

hawioralnych przeprowadzonych przez
Laia, Zenon J. Sienkiewicz z brytyjskiego
National Radiological Protection Board,
g∏ównego wykonawcy zleconych przez
Komisj´ Europejskà badaƒ nad bezpie-
czeƒstwem stosowania mikrofal, zdecy-
dowa∏ si´ sprawdziç, czy jemu równie˝
uda si´ stwierdziç wp∏yw pola elektro-
magnetycznego na procesy uczenia. Na
poczàtek Sienkiewicz podda∏ myszy
dzia∏aniu pola magnetycznego o cz´sto-
tliwoÊci 50 Hz, charakterystycznego dla
europejskich linii energetycznych. W pra-

cy przes∏anej do Bioelectromagnetics
stwierdzi∏, ˝e w czterech niezale˝nych
eksperymentach z labiryntem o wielu
odnogach „ekspozycja na pole elektro-
magnetyczne istotnie zmniejszy∏a szyb-
koÊç opanowania zadania”, chocia˝ my-
szy w koƒcu je wykonywa∏y. Jednak
pole, którego wp∏yw bada∏, by∏o silniej-
sze od wyst´pujàcego w mieszkaniach.
Zainspirowany wynikami Laia Sienkie-
wicz chce obecnie sprawdziç wp∏yw pól
o cz´stotliwoÊciach mikrofalowych.

W Stanach Zjednoczonych NRC og∏o-

si∏a na poczàtku ubieg∏ego roku, i˝ ist-
niejà „przekonywajàce dowody”, ˝e
zwierz´ta reagujà swym zachowaniem
na pole elektromagnetyczne, aczkolwiek
na silniejsze od tego, które wyst´puje w
mieszkaniach. Agendy federalne chcà
poznaç wyniki badaƒ WTRG, zanim zde-
cydujà, czy przepisy regulujàce bez-
pieczeƒstwo u˝ytkowników telefonów
komórkowych sà konieczne. Carlo prze-
widuje, ˝e rezultaty b´dà opublikowane
na poczàtku tego roku. Co najmniej jed-
na firma nie czeka na nie. Hagenuk z Kiel
w Niemczech rozpocz´∏a latem ubieg∏e-
go roku kampani´ reklamujàcà w Euro-
pie telefony komórkowe „o niskim po-
ziomie promieniowania”.

Tim Beardsley