FILOZOFIA
TEMAT: FILOZOFIA A NAUKA.
jej wyniki nie sÄ… pewne wiedza pewna
niejednomyślna jednomyślna
nie ma charakteru postępowego ma charakter postępowy
poprzedza naukę, jest jej przesłanką
aby filozofować wystarczy być aby ją zrozumieć trzeba się uczyć
człowiekiem
poszukuje prawdy gotowe twierdzenia oparte na faktach
nie służy pożytecznym celom
y
ródła filozofii:
zdumienie
zwÄ…tpienie
wstrzÄ…s
świadomość zagubienia
Platon:
Filozofia  nauka, która zajmuje się tym co jest zawsze takie same; istnieje zawsze, nie
błąka się, nie plącze; płodzi rozum i prawdę, zbliża się do bytu istotnego.
Arystoteles:
Filozofia  najwyższy stopień poznania, najwyższa prawda, najważniejsza wiedza (ponad
wiedzami pomocniczymi).
Tomasz z Akwinu:
Filozofia  wiedza, którą może zdobyć rozum ludzki, dzięki pomocy Boga.
Filozofia  gr. phileo + sophia (umiłowanie mądrości), najobszerniejsza z wszystkich nauk.
Trójkąt platoński:
ABSOLUT
filozofia
teoretyczna
stosunki między trzema elementami
JA BYT
FILOZOFIA
Teoretyczna Praktyczna
byt etyka
przyroda estetyka
człowiek poetyka
filozofia
Bóg
poznanie
Pytanie o poczÄ…tek ruchu.
Atrybut  wg Holbacha - cecha charakterystyczna, uniwersalna, bez niej dana rzecz by nie
istniała, np.: atrybut człowieka to rozum.
Materia  wg Holbacha - wszystko to co istnieje i dostępne jest dla naszych zmysłów.
CZY RUCH JEST ATRYBUTEM MATERII?
Są dwie szkoły:
wszystko się rusza nie każda materia się rusza
a) stanowisko starożytnych i średniowiecznych
szkoła jońska, 6 w. p.n.e., twórca Tales, przedstawiciel Heraklit:
- panta rei (wszystko płynie)  Heraklit
- nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki
- świat to żywy ogień, wybucha i przygasa w prawidłowych dla siebie cyklach
- Hyloizm  wszelka materia żyje (charakterystyczna dla małych dzieci); ruch jest
atrybutem materii
szkoła eleacka, 5 w. p.n.e, od Zenona z Elei (Italia), ojciec Parmenides; wg Zenona:
- ruch nie istnieje, nic siÄ™ nie zmienia
- świat jest jednolity i niezmienny
- ruch to złudzenie, oszustwo naszych zmysłów
- należy wierzyć rozumowi, nie zmysłom, np.: rzeczy duże z pewnej odległości są małe
4 dowody (aporie, paradoksy) na nieistnienie ruchu:
a) dychotomia (coś podwójnego)  ruch jest niemożliwy, bo przechodząc odcinek z p. A do
p. B musimy przebyć najpierw pół odcinka (potrzeba na to połowę czasu), a póz
niej połowę
połowy tj. jedną czwartą, a następnie połowę tej części i tak w nieskończoność. Oznacza to,
że odcinka AB tak naprawdę nie można przebyć w określonym czasie.
Czas to:
zbiór ciągły (constanta) zbór dyskretny
nie ma najmniejszej jednostki czasu; (istnieje najmniejsza
można go dzielić w nieskończoność; jednostka czasu)
poglÄ…d Zenona z Elei;
b) Achilles i żółw  niezależnie od tego jak szybko będzie biegł Achilles i tak nie dogoni
żółwia.
c) strzała  patrząc na wystrzeloną z łuku strzałę, w ułamku sekundy widzimy, że ona stoi
-> jeśli zatem stoi w każdym ułamku sekundy, ruchu nie ma.
d) stadion  założenie: żeby istniał ruch, ciało musi się poruszać z jedną prędkością w danej
chwili. Biegacz A ma dwie prędkości (w zależności od punktu odniesienia): prędkość wg
obserwatora i prędkość wg drugiego biegacza (dwie prędkości się sumują). Zgodnie z
założeniami nie ma ruchu.
Obserwator C
biegacz A -> <- biegacz B
Zjawisko to można wytłumaczyć teorią względności Einsteina. Niezależnie od punktu
odniesienia jest prędkość światła, która nie podlega teorii Zenona z Elei.
szkoła atomistów, 5 w. p.n.e., przedstawiciel: Demokryt:
- częściowo mają rację eleaci i jończycy
- wszystko co istnieje zbudowane jest z atomów (dusza to też materia), które wewnętrznie
nie zmieniajÄ… siÄ™
- ciała zbudowane z atomów są zmienne, ponieważ atomy ruszają się (zmieniają)
Ruch istnieje ale nie jest atrybutem materii.
szkoła Arystotelesa, 4 w. p.n.e.
- materia jest pasywna (niezdolna do samoistnego ruchu)
- materią poruszył pierwszy poruszyciel (pierwsza przyczyna ruchu, siła niematerialna)
- każdy obiekt materialny ma swój motor zewnętrzny, np.: Bóg
- cofając się w czasie dochodzimy do pierwszego motoru  Nuus  rozum świata
szkoła św. Tomasza:
- przeszczepił teorię Arystotelesa (Nuus  Bóg)
- z ruchu św. Tomasz zrobił dowód na istnienie Boga
b) stanowisko nowożytnych:
Kartezjusz, Hobes, Newton, Spinoza, XVII w. (Arystoteles)
- materia jest pasywna, ale ruch istnieje
- Newton: pierwsze pchnięcie  Bóg poprzez pchnięcie ruszył wszystko do życia
Toland, XVIII w.
- materia jest aktywna, dynamiczna, zdolna do samodzielnego ruchu
- nie ma ruchu bez materii i nie ma materii bez ruchu
Marks, Engels, XIX w.
- świat to poruszająca się materia
- im bardziej materia się porusza, tym wyżej jest w hierarchii ruchu;
ruch społeczny
ruch ruch biologiczny
fizyczny ruch chemiczny
ruch fizyczny
ruch mechaniczny
c) stanowisko współczesnych:
Einstein
- ruch jest atrybutem materii
E = m * c2 gdzie E  energia, m  masa, c  prędkość światła
prawo równoważności masy i energii (prawo powszechnego i proporcjonalnego związku
masy i energii)
- nie ma masy bez energii i energii bez masy
- masa to miara ilości materii
- energia to miara ilości ruchu
*prawo powszechnego (czyli nie ma ruchu bez materii i materii bez ruchu) i
proporcjonalnego (czyli im większa masa tym więcej energii) związku ruchu i materii.
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK CZASU.
Czy istniejÄ… obiekty nieprzestrzenne i pozaczasowe?
Materialiści  nie ma obiektów pozaprzestrzennych i pozaczasowych
Idealiści  istnieją obiekty pozaprzestrzenne i pozaczasowe
IDEALIÅšCI wszystko dzielÄ… na trzy rodzaje:
- byty idealne (chrześcijanie  Bóg, Platon  idea); nieprzestrzenne (są wszedzie) i
pozaczasowe;
- byty psychiczne (ludzkie dusze); przestrzenne i czasowe;
- byty materialny; przestrzenne i czasowe;
Inne podziały:
z punktu widzenia czasu
wieczność
od wieczności (brak początku) do wieczności (brak końca)
a) byty idealne, wieczne (w obu znaczeniach)
b) byty psychiczne, do wieczne
c) byty materialne nie wieczne
z punktu widzenia przestrzeni
nieprzestrzenność:
- bezwymiarowość (brak rozmiaru)
- brak lokalizacji(nieumiejscowienie w przestrzeni)
a) byty idealne (nieprzestrzenne) bezwymiarowe, brak lokalizacji
b) byty psychiczne bezwymiarowe, zlokalizowane
c) byty materialne przestrzenne
 z punktu widzenia religii
byty idealne
religijność byty psychiczne przestrzenność
byty materialne czas
Koncepcje powstania duszy ludzkiej:
kreacjonizm  dusza została stworzona przez Boga; człowiek się rodzi -> Bóg daje mu
duszÄ™.
generacjonizm  dusza powstaje z dusz przodków (reinkarnacja).
teoria inwolucji  dusza pojawiła się zarodkowo w pierwszym człowieku; jest dzielona na
kolejnych ludzi.
Czas nieskończony a czas nieograniczony
czas nieskończony  składa się z nieskończonej ilości jednostek czasowych.
czas nieograniczony  nie ma granic, początku ani końca; każdy moment ma swoje
sÄ…siedztwo.
Czas może być:
- cykliczny
- spiralny
- liniowy
Przeszłość a przyszłość (brak różnic, tylko wrażenia empiryczne):
Przeszłość Przyszłość
znana nieznana
nieodwracalna odwracalna (modyfikowalna)
śladowa nie zostawia śladu
nie zależy od naszej woli zależy od naszej woli
Podróże w czasie
a) w przyszłość - są możliwe, wynika to z koncepcji fizycznych (teoria względności ogólna i
względna).
Teoria względności ogólna  przy wielkich masach materii występuje zakrzywienie
czasoprzestrzeni, co powoduje dylatacjÄ™ czasu (czyli spowolnienie).
Teoria względności szczegółowa  im ciało porusza się szybciej (ma większą szybkość
zewnętrzną) tym upływ czasu w ciele przebiega wolniej. Odnosi się to do dużych obiektów.
Jeżeli coś osiągnęłoby prędkość światła to prawdopodobnie cofnęłoby się w czasie.
b) w przyszłość
" paradoks babki  wnuk cofa się w przeszłość i zabija babcię w jej młodości -> nie może
wrócić do teraz
niejszości; może zabić inną osobę, ale babci nie ponieważ zabrania mu tego
prawo fizyczne.
" Paradoks wiedzy  w 2000 roku X wygłasza artykuł o promieniowaniu, słucha go Y który ma
możliwość przeniesienia się w przeszłość -> Y cofa się do 1995 roku i wygłasza ten artykuł o
promieniowaniu, który słyszy X. Kto jest autorem?
Scenariusze podróżowania w czasie:
" tachionowy  tachiony to cząstki poruszające się szybciej od światła (gdy poruszamy się
szybciej od światła, podróżujemy w przeszłość)
" kanałowy  wszechświat to kanał;
A wszechświat na kształt podkowy
lub litery  C tak jak na rysunku
B
" czarnych dziur  istnieje tunel, którym można przejść do innych światów; po wejściu do
czarnej dziury nie można już powrócić.
" obracającego się pręta  gęsty, nieskończenie długi pręt jest obracany z dużą prędkością ->
zostaje wytworzone pole, które pozwala przenieść się do innego świata.
" Gobel  czas ujmowany jest pętlowo; kiedy przejdziemy całą pętlę zaczynamy od początku
(czyli cofamy siÄ™ w czasie).
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK PRZESTRZENI.
Czy przestrzeń jest nieskończona, czy nieograniczona?
a) starożytność i średniowiecze:
model mitologiczny (przednaukowy)
- wszechświat jest materialnie i przestrzennie skończony
- Ziemia to dysk a nad nim znajduje się skończona przestrzeń
świat (dysk) jest materialnie skończony, ale przestrzennie nieskończony
* Atlas podtrzymuje ZiemiÄ™
* wg Greków Ziemia stoi na żółwiach
* wg Rzymian Ziemia stoi na krokodylach
świat jest materialnie i przestrzennie nieskończony (Demokryt) a także ilość światów jest
nieskończona.
model naukowy
Ptolemeusz (Arystoteles) Kopernik Jordano Bruno
Ziemia jest okrągła, a Wszechświat jest Wszechświat jest
wokół niej jest materialnie i nieskończony
wszechświat przestrzennie skończony teoria heliocentryczna
brak kierunków góra- teoria heliocentryczna nie ma środka i miejsc
dół granicznych
Ziemia jest kulista
teoria geocentryczna
granicą wszechświata
jest sklepienie gwiazd
materia i przestrzeń są
skończone
b) nowożytność (Kartezjusz, Galileusz, Newton) przyjmują założenia J. Bruna.
" paradoks fotometryczny  nocą patrząc na niebo widzimy nieskończoną liczbę gwiazd; gdyby
wszechświat był nieograniczony gwiazdy by nas oświetliły, temperatura wzrosłaby 50 razy a
niebo byłoby jasne.
" Paradoks grawitacyjny  gdyby wszechświat był nieskończony, wraz z oddalaniem się od
Ziemi grawitacja musiałaby być coraz większa, żeby wszechświat się nie rozpadł.
Obejście paradoksów: należy założyć, że nieskończona materia jest nierównomiernie rozłożona.
c) współczesność  problem materii i przestrzeni wszechświata jest nadal otwarty ponieważ:
- udowodniono, że nie ma próżni
- przestrzeń ma krzywiznę dodatnią (przestrzeń Riemana)
Inne rozumienia przestrzeni:
świat realny `" świat wirtualny
- można dotknąć - nie można dotknąć
- nie wszystko jest możliwe - wszystko jest możliwe
Idealizm subiektywny
immanentyzm solipsyzm (solus ipse-
- istnieć  być postrzeganym; ja sam)
świat to zbiór umysłów wielu ludzi - istnieć  mieć lustro;
(świat wewnętrzny) świat jest projekcją
jednego człowieka; sam
istnieje na świecie
zbiorowa halucynacja
sen  nic nie wynika z niczego, brak sensu i kolejności.
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK ÅšWIATA.
Rodzaje i modele wszechświata:
astronomiczny  najmniejszy  metagalaktyka; część wszechświata dostępna badaniom
astronomicznym (przyrzÄ…dom);
horyzontalny  ciągnie się od tzw. horyzontu zdarzeń (ta część, którą byśmy widzieli mając
super teleskopy; część widzialna);
fizyczny  cały wszechświat materialny; cała materia dostępna dla naszych zmysłów;
filozoficzny  wszystko co istnieje;
LICZBA WSZECHŚWIATÓW: 10500
Teoria wielkiego wybuchu:
- około 14 mld lat temu nastąpił wielki wybuch
- czas i materia równały się zero
- od wielkiego wybuchu świat się rozszerza
SkÄ…d siÄ™ wziÄ…Å‚ wielki wybuch?
- wielki wybuch to kolejny wybuch w ewolucji wszechświata
- chaotyczna inflacja  wielkich wybuchów jest wiele, po prostu my o nich nie wiemy; występują
one co sekundÄ™
- wszechświat jest wieczny; kiedyś się kurczył, a gdy maksymalnie się skurczył to zaczął się
rozszerzać (ery)
Wyróżnia się tu następujące ery:
- Planka 10-43(-44) s.
- hadronowa 10-4 s.
- leptonowa 10 s.
- promienista 100 mln lat
- galaktyczna 14 mld lat
Teoria inflacji:
- gdy świat miał 10-35 s. nastąpił moment wielkiego przyśpieszenia (inflacji) jeśli chodzi o
rozszerzanie(V>V światła)
- od 10-35 do 10-32 s. wszechświat rozszerzył się o 1030 razy (przez następne 14 mld lat o tyle samo
razy)
Budowa wszechświata:
- 70% - energia ciemna (antymateria), próżnia; nie jest substancjalna; nie widać jej
- 25% - materia ciemna; rodzaj substancji; można ją dotknąć; jest, ale jej nie widać
- 5% - materia świecąca (np.: gwiazdy, pyły, gazy itp.)
Właściwości wszechświata:
temperatura śr. 2,7 K = -270 st. C.
Gęstość materii G = 10-29 g/cm3
własność dynamiczna (prędkość z jaką rozszerza się wszechświat; prędkość ustalona przez
prawo Hubble'a)
V = H * R
prędkość oddalania się galaktyk od siebie stała Hubble'a odległość
Im dalej jest galaktyka od układu odniesienia, tym oddala się szybciej (V = R).
Hierarchia układów, obiektów astronomicznych:
1) Planety (ciała wędrujące)
- obiekt kulisty, duży, potrafi się zaokrąglić, krąży wokół siebie i planet lub gwiazd
- świeci światłem odbitym
2) Gwiazdy
- świecą światłem własnym (procesy chemiczne jak w bombie wodorowej
3) Układ planetarny (słoneczny)
4) Gromady gwiazd
- zbudowane z gwiazd, które powstały mniej więcej w tym samym czasie
5) Galaktyki
- zbiór gromad gwiazd
6) Lokalne układy galaktyk
- skupiska kilku galaktyk, które są spójne grawitacyjnie -> przyciągają się
7) Pierścienie galaktyk
- tworzone przez gromady galaktyk
8) Åšciana galaktyczna
- gromada pierścieni galaktyk
Inne obiekty: komety, czarne dziury, kwazary, supernowe
- czarna dziura  materia tak duża, że wchłania wszystko co się do niej zbliży; nie można się z
niej wydostać.
- kwazary  najjaśniejsze obiekty we wszechświecie, świecą jak tysiące galaktyk; połykają
galaktyki, z nich biorą energię; kiedy przestaną połykać galaktyki zgasną.
- supernowa  słońce o kilkudziesięciu masach słonecznych; pali się, świeci -> kiedyś zgaśnie ->
ostatecznie wybuchnie jak słońce; jeśli po wybuchu będzie miała masę trzech mas słońca
zamieni się w czarną dziurę; jeżeli natomiast będzie miała mniejszą masę niż trzy masy słońca
stanie się karłem (białym lub czarnym).
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK CZA
OWIEKA.
Czy człowiek jest bytem materialnym czy duchowym?
Materia:
- dla pierwotnych była to substancja z której tworzono
Przedstawiciel Założenia Bóg Myśl Stół
Arystoteles materia to wszelki budulec; tworzywo, z którego + - +
coÅ› siÄ™ robi
dualizm, wszystko składa się z dwóch
pierwiastków: materii (człowiek -> ciało, świat ->
wszystko co istnieje) i formy (człowiek -> dusza,
świat -> pomysł Boga)
Kartezjusz materia to wszelki materiał (atrybutem jest
- - +
rozciągłość przestrzenna)
Newton materia to substancja, która posiada atrybuty
- rozciągłość
- nieprzenikliwość (dwa obiekty nie mogą się
zrównać w przestrzeni)
- bezwładność (niezdolność do samoistnego ruchu
- + +
-> jeżeli na ciało nie działa żadna siła to ciało
porusza siÄ™ jednostajnie prostoliniowo lub
spoczywa)
- ważkość (ciężkość; ciało bez ciężkości nie ma
masy, nie istnieje)
Holbach XVIII materią jest to co poznajemy poprzez zmysły,
- + +
w. szczególnie przez dotyk
Helmholttz XIX materiÄ… jest to co istnieje obiektywnie
- + +
w.
Lenin XX w. łączy poglądy Holbacha (poznanie zmysłowe) i
Helmhottza (istnienie obiektywne)
- + +
materia to obiektywna rzeczywistość poznawana
zmysłowo
Współcześnie materią jest (atrybuty materii):
- atrybuty epistemologiczne (poznawcze) to
obiektywność i poznawalność zmysłowa
(bezpośrednia np.: wzrok, oraz pośrednia np.:
- + +
obserwacja)
- atrybuty ontologiczne (ontos  byt) ruch
(zmienność), trwanie w czasie, rozciągłość w
przestrzeni, zdeterminowanie (podleganie prawom)
Zbiorowa definicja materii  obiektywny, poznawalny zmysłowo byt, który porusza się w czasie i
przestrzeni i podlega prawom.
Podział materii (trzy typy):
- socjogeneza  materia myśląca (społeczna)
- antropogeneza  materia ożywiona (biologiczna)
- biogeneza  materia nieożywiona (fizyczna)
Materia nieożywiona:
- korpuskularna  zbudowana z atomów i cząsteczek; z niej wszystko jest zbudowane
- polowa  odpowiedzialna za oddziaływania między ciałami np.: grawitacyjne
Duch  byt, który nie posiada minimum jednego atrybutu materii; jest niematerialny (przy
założeniu, że istnieją byty materialne i niematerialne); wg Kartezjusza duch jest bytem świadomym,
zdolnym do istnienia.
Materia a duch:
Aspekty:
- genetyczny  Co było wcześniej, duch czy materia?
- aktualny  Co jest aktualnie podstawą wszechświata? Czego jest więcej?
Trzy stanowiska
materializm I idealizm II dualizm III
MATERIALIZM  jedyny byt to materia; pierwotna była materia.
a) materializm metafizyczny  materia jest istotą świata i nie rozwija się (świat się nie
rozwija); Rodzaje:
mechaniczny: wulgarny:
* świat to mechanizm * wszystkie zjawiska psychologiczne,
* każdy ruch to ruch mechaniczny duchowe, biologiczne, zredukowane
* człowiek to mechanizm są do zjawisk fizyko-chemicznych
* XVII i XVIII w. Francja, Holbach, * myśl to ciecz biologiczna, którą
La Mettrie wydala mózg
* miłość to feromony
* XIX w. Niemcy, Vogt, Büchner
b) materializm dialektyczny  materia i świat się rozwijają (zmieniają); Rodzeje:
marksistowski: ewolucyjny:
* świat rozwija się wg logiki, * świat rozwija się wg praw Darwina,
Marks, Engels Armstrong, Darwin
IDEALIZM  Pierwotność ducha
obiektywny subiektywny
duch istnieje niezależnie od rzeczywistość istnieje tylko w
świadomości ludzkiej (Platon); świadomości ludzkiej (Berkeley);
spirytualizm i. okulistyczny immanentyzm solipsyzm
*wszystko co istnieje * istnieje duch i materia; * świadomość to wytwór * świat to wytwór
to duchy; człowiek może wybrać umysłów wielu ludzi; jednego umysłu;
czy chce być duchem zbiorowa świadomość; sam istnieje na
czy materią; istnieć  tzn. być świecie;
postrzeganym istnieć  tzn.
mieć lustro;
DUALIZM  wszystko zbudowane jest z formy i materii.
Rozwój człowieka (atrybuty człowieka):
- musi myśleć (myślenie abstrakcyjne)
- umie wypowiadać słowa
- posiada wolÄ™
- umie posługiwać się jedną z pary kończyn
- postawa wyprostowana
- umie wykonywać narzędzia
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK ZA
A.
Filon Aleksandryjski, 25-50 r. p.n.e.
filozofia grecka to wynik zetknięcia Greków z Mojżeszem, którego nie zrozumieli
O niezmienności Boga  Bóg powinien być niezmienny, bo każda zmiana Boga doskonałego
to zmiana na gorsze
Bóg powinien być bezuczuciowy (niezgodność z Biblią)
Klemens Aleksandryjski, 150-215 r. p.n.e.
Czy człowiek bogaty może być zbawiony? Odp.: Nie, ponieważ bogactwo zabiera czas na
zdobywanie wiedzy o Bogu.
Podejście do Boga
wiedza (gnoza) wiara (pistis)
punktem wyjścia ma być wiara (chrześcijanie), na niej mamy budować wiedzę o Bogu;
co powinien wybrać chrześcijanin  wiedzę czy wiarę? Wg Klemensa powinien wybrać
wiedzę; chrześcijaństwo nie jest egoistyczne; wybór wiary to chęć zbawienia, czyli egoizm
-> powinien odrzucić wiarę i wybrać wiedzę;
Orygenes, 185-254 r. p.n.e.
Mówca, dyplomata zwany  stalowym
pierwszy interpretator Pieśni nad Pieśniami
KOSMOLOGIA (Najpierw był Bóg, od razu po nim pojawiły się byty duchowe -> Pleroma,
rzeczywistość idealna):
byty duchowe miały dość idealności i oddaliły się od Boga -> byt, który oddalił się najdalej
to szatan;
Bóg to byt solarny (słońce), odejście od niego to zmierzanie w kierunku zimna (piekło);
Bóg daje wolność
w piekle nie jesteśmy na zawsze; wystarczy zwrócić się do Boga o przyciągniecie
(apokatastaza) czyli powrót do Boga;
KONCEPCJA ZA
A:
zło to odejście od Boga; szatan to duch, który odszedł od Boga najdalej;
zło to psucie się dobra;
nie istnieje człowiek całkiem zły;
Bóg stworzył zło, bo potrzebne jest ono we wszechświecie, ale nad nim panuje (kontroluje
je);
Podobnie jak w każdym domu jest miejsce na nieczystości, a osobne na oliwę i wino tak i we
wszechświecie jest miejsce na rzeczy dobre i złe. Gdyby na świecie nie było miejsca na zło, byłby
on brudny, popsuty (zły) -> tak dobry, że aż zły. Świat jest generalnie dobry, ale pewne jego
elementy są złe (tzw. zło akcydentalne).
Po co Bóg stworzył świat?(cierpienie, nienawiść) Bo istnienie to najwyższa wartość.
Dlaczego Bóg nie stworzył świata idealnego? Bo tylko Bóg jest doskonały. Gdyby stworzył
doskonały świat, stworzyłby drugiego siebie.
O CZA
OWIEKU:
w Księdze Rodzaju są dwa opisy powstania człowieka:
- na podobieństwo Boga (z niczego)
- z prochu i gliny (Bóg tchnął w niego życie)
wg Orygenesa jest jeden opis, ale nieprawdziwy:
- człowiek składa się z trzech elementów: ciała (soma), duszy (psyche) i ducha (pneuma); te
części różnie się kierują np.: ciało -> materia (jedzenie itp.), dusza -> Bóg (myślenie), duch
-> Bóg lub materia (wolna wola); kiedy duch kieruje się do Boga to pochodzi od Niego, a
jeżeli kieruje się do materii to powstał z gliny i prochu (np. Złoczyńcy).
Bóg na podobieństwo człowieka (antropomorfizacja Boga):
takie porównanie uwłaszcza świętości Boga, Bóg to duch więc jest doskonały;
nie można mówić o stworzycielu na podstawie tego, co stworzył; dobry stolarz też czasem
coÅ› zepsuje;
sformułowanie Bóg jest to nadużycie -> nie wiemy co znaczy być dla Boga; podobnie
człowiek nie potrafi sobie wyobrazić co to znaczy nieskończenie miłosierny, sprawiedliwy
czy wszechmocny;
Orygenes porównuje poznanie Boga do rozłupywania orzecha:
- I etap  rozłupanie (skorupa to ciało)
- II etap  obranie ze skóry (poznanie Boga jako Syna Bożego)
- III etap  dostanie się do miąższu (mistyczne objawienia, stygmaty)
CHRYSTOLOGIA:
Chrystus to Bóg i człowiek jednocześnie (po równo)
od narodzin jesteśmy podobni do Boga, póz
niej zbliżamy się i oddalamy
sacrum to prywatna sfera człowieka; jest to podobieństwo do Boga w duszy
Tertulian Perskrypcja przeciw heretykom.
herezje biorą się z grzechu, niedoskonałości
nie należy dziwić się herezjom -> każdy może być heretykiem (nikt nie jest doskonały)
Jezus nie może być heretykiem, ponieważ nie zgrzeszył
nie należy dyskutować z heretykami, bo to co mówią jest nieważne  dyskutuje się o
rzeczach ważnych; gdy będziemy dyskutować z heretykami to uznamy jego przekonania za
ważne; heretyków należy upominać
 do zbawienia prowadzi wiara
Gnostycy (gr. gnosis  poznanie, wiedza)
gnoza  próba ponadracjonalnego poznania świata, Boga i człowieka; utożsamiana z
objawieniem (odwołuje się do mistycyzmu).
gnostycyzm  szkoły filozoficzno-religijne, które powstały na gruncie chrześcijaństwa
około II-III w. p.n.e. Specyficzny sposób nauczania.
Zaratustra, 850 r. p.n.e. (mamy dwóch bogów, którzy walczą na arenie świata: Aryman (zło) i
Ormuset (dobro);
Mit o Zagreusie: Był Zagreus. Wcześniej był Zeus. Zagreus to syn Zeusa, któremu ojciec chciał
oddać władzę. Tytani nie zgadzali się na to i zabili Zagreusa piorunem. W odwecie Zeus piorunem
zabił Tytanów. W ten sposób zginęli Zagreus i Tytani. Ich szczątki porozrzucane były po świecie,
więc Zeus zebrał je i stworzył człowieka. Ciało ma więcej szczątek tytanów (złych), natomiast
dusza Zagreusa (dobrych).
Nauka Zaratustry:
dualizm człowieka (ciało i dusza); ciało to więzienie duszy; człowiek to dusza, ciało to cela;
świat wykreował Bóg nieudacznik, bo świat jest zły -> czyli albo Bóg jest zły, albo nie
udało mu się stworzenie;
skąd się wzięło cierpienie? - jest ono wpisane w naszą egzystencję, wszyscy cierpią; to
świadczy o dwóch bogach: dobrym i złym, lub o jednym bogu nieudaczniku; człowiek to
pomyłka (ma niedoskonałe ciało, które jest złe, choruje, trzeba w nie coś kłaść, coś z niego
wypada);
jak wyzwolić się z ciała? - przez wiedzę o swym wnętrzu, uczuciach; archonci pilnują
wejścia do Plerony, samobójcy są spychani na ziemię; zmartwychwstanie to uwolnienie się
z ciała i świata; kolejni rodzący się to niewolnicy ciała i świata;
doketyzm  przekonanie, że Chrystus nie miał ciała, więc nie mógł zostać zabity.
Bazylides:
Boga nie można antropomorfizować; nie można go określać w kategoriach ludzkich;
o Bogu można mówić przez negację np.: Bóg nie jest... -> teologia negatywna;
Boga można oznaczyć tylko liczbą 365  równoważnik słowa Abraxas czyli byt doskonały;
Mani (Manes, Manicheusz)  manichejczycy:
nawiązuje do Zaratustry: mamy dwóch bogów  Aryman (zło, ciemność, wilgoć, zimno) i
Orymust (dobro, ciepło, jasność);
Orymust wie o istnieniu Arymana ale Aryman nie wie o istnieniu Orymusta; Orymust
(jasność) łączy się z Arymanem (ciemnością) ale Aryman go nie widzi;
zło (Aryman) jest aktywne, zmienia się, natomiast dobro (Orymust) jest stałe, niezmienne;
Aryman (zło) i Orymust (dobro) walczą; Orymust poświęca się by zakłócić zło -> część
dobra jest wchłaniana przez zło; nie ma zła całkowitego, ponieważ dobro zakaża zło
dobrocią; zło widzi, że dobro się poświęca i zamyka je w Adamie i Ewie; w kolejnych
pokoleniach dobro się dzieli i w ludziach jest tym samym więcej zła;
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK MIA
OÅšCI.
Uczucia Platona  rozmowa o Erosie u Agatona (inteligencja ateńska);
Fajdros: Eros to najstarszy bóg; nie wiadomo nic o jego rodzicach; miłość nastraja do pięknych
czynów;
Bauzaniasz: mamy dwóch Erosów (dwie Afrodyty)
Afrodyta, która nie ma matki, jest córką nieba  Afrodyta Niebiańska; syn Eros  nie ma
żeńskości, kocha mężczyzn (gej);
Afrodyta, córka Zeusa i Diony  Afrodyta Wszeteczna; syn Eros  kocha kobiety i
mężczyzn;
- w zakochaniu folgujemy złym popędom (płaczemy, zaklęcia)
- nie należy kochać bardziej ciała niż duszy
Eryskimachos: są dwa kochania i dwóch Erosów
złe popędy -> zły Eros;
zdrowe odruchy -> dobry Eros;
potrzeba obu Erosów; należy ich łączyć, bo miłość bez popędów jest niczym;
Arystofanes: nie doceniamy Erosa, gdybyśmy znali jego potęgę, stawialibyśmy mu pomniki;
Były trzy płcie: męska, żeńska i obojnacza (po cztery ręce, cztery nogi i dwie twarze złączone
brzuchami). Chciały jednak napastować boga -> zaczęły budować schody do nieba. Zeus chciał ich
zabić, ale jedynie porozcinał im brzuchy (pępek, dwie nogi, dwie ręce i jedna twarz). Połówki
zaczęły za sobą tęsknić. Neutralną jest miłość dwóch mężczyzn i dwóch kobiet, rzadziej męsko-
żeńska.
Agaton: Eros to najpiękniejszy, najmłodszy z bogów. Nie mieszka w czaszkach tylko w sercu
(najdelikatniejsze miejsce). Jest delikatny, nieuchwytny, nie robi krzywdy, nie znosi gwałtu,
sprawiedliwy, umiarkowany, panuje nad rządzami i namiętnościami. Eros to duchowość.
Sokrates: Uważa, że dotychczas chwalono Erosa, a nie miłość (pycha). Kiedy mówimy o miłości
to jest to miłość czegoś do niczego. Czy Eros pragnie tego, co mu się przypisuje? Czy ma to czego
pragnie, a jeśli ma to czy pragnie dalej?
Eros nie może być miłością, bo pragnie miłości. Nie jest dobry, bo pragnie dobra. Nie jest
piękny, bo pragnie piękna. Eros to nie miłość, dobro czy piękno, nie może więc być bogiem,
bo nie ma atrybutów boga.
Sokrates mówi, że zasłyszał to od Diotymy. Pokazuje, że sam jest głupi, ale prowadzi do
tego, że głupi jest jego rozmówca.
W Diotymy: po urodzeniu Afrodyty urządzono ucztę, na którą zaproszono Dostatek. Gdy
Dostatek był pijany na ucztę wkradła się Bieda i wykorzystała Dostatek -> tak zrodził się
Eros (dziecko Biedy i Dostatku). Jest między mądrością i głupotą, biedą i bogactwem. Eros
jest bosy i bezdomny (po matce) oraz odważny, tęgi, poluje (po ojcu), rodzi się (ojciec) i
umiera (matka).
TEMAT: PYTANIE O POCZ
TEK WOLNOÅšCI.
Wolność społeczna a demokracja
Krasicki, Russo  wolność to element walki.
Demokracja  (demos  lud, kratios  rządzić = rządy ludu):
wolność (słowa, religii, poglądów)
równość filary demokracji
sprawiedliwość
Rodzaje demokracji:
a) ateńska  rządzą bogaci i wolni mężczyz
ni; poczÄ…tkowo demokracja
b) Rewolucja Francuska  rządzi szlachta drobnomieszczańska; nie była władzą
c) Polska Ludowa  klasa robotnicza, chłopi; większości
Czy wolność i równość wykluczają się?
Tak, ponieważ nie każdy ma tyle samo dóbr materialnych (nie ma równości); gdy wszyscy mają
równo -> nie mogą mieć więcej (brak wolności).
Równość względna, np.: równy start w życiu, równy stań.
Europa: zachód  wolność, wschód  równość.
Demokracja ma charakter opiekuńczy. Dobrze się w niej czują ludzie niezaradni życiowo.
władza psuje!
nie istnieje wolność ludzka
nie ma moralności bez wolności (z góry mamy narzucony schemat postępowania)
Def. wolności:
a) św. Tomasz:
wolność to niezależność od przyczyn;
człowiek posiada wolność absolutną, nic go nie ogranicza;
Bóg dał człowiekowi wolność, może wybierać między dobrem a złem; poprzez to Bóg
ograniczył swoją moc;
wolność człowieka i wszechmoc Boga wykluczają się;
b) św. Augustyn:
człowiek sam z siebie nie jest w stanie czynić dobra, bo jest na to zbyt słaby;
sam z siebie może czynić tylko zło;
człowiek czyni dobro kiedy natchnie go łaską Bóg;
c) Holbach:
wolność to niezależność od przyczyn zewnętrznych (obiektywnie istniejących, niezależnych
od człowieka);
przyczyny
zewnętrzne wewnętrzne
poza nami (z przyrody, społeczeństwa) działają w nas; pragnienia, potrzeby
wyznaczają nasze móc wyznaczają nasze chcieć
móc + chcieć = musieć
 choć czynimy to, co musimy, to musimy, bo chcemy
nie ma rozbieżności między koniecznością i wolnością
d) Spinoza:
wolność to uświadomiona sobie konieczność (nie ma rozbieżności iędzy koniecznością i
wolnością);
konieczność
ślepa uświadomiona
nie zdajemy sobie z niej sprawy zdajemy sobie z niej sprawÄ™
Dwa warunki istnienia wolności:
a) warunek obiektywny  istnienie w świecie praw;
b) warunek subiektywny  uświadomienie sobie naszej konieczności;
e) Engels:
korzysta z dwóch warunków Spinozy, oraz trzeciego dodatkowego: subiektywny II, czyli
posiadanie środków skutecznego działania, np.: technika, książki -> to pomaga osiągnąć
wolność;
Stanowiska w kierunku wolności:
Fatalizm Antyfatalizm
nie ma wolności jest wolność
boski przyrody deterministyczny indeterministyczny
(wolontaryzm, Darwin, Engels, Holbach, św. Tomasz, Augustyn,
chrześcijanizm); przyroda Spinoza; Sartre; wolność jest
Bóg decyduje o decyduje nieograniczona;
wszystkim; o wszystkim;
TEMAT: PLATON.
427-347 r. p.n.e. (80 lat)
Ateńczyk
uczeń Sokratesa
nauczyciel Arystotelesa
twórca liceum
autor licznych dialogów: Uczta, Państwo, Obrona Sokratesa, Charmides, Protagoras,
Sofista, Gordiasz, Faidros, Fedon, Prawa
uważa, że nie należy spisywać myśli, ale pisze dialogi
Trzy płaszczyzny istnienia (projekty idealne):
państwo (idealne społeczeństwo)  utopia
rzeczywistość (świat idei) wiążą się i łączą
idealna jednostka
a) idealna jednostka:
jest to filozof; miłośnik mądrości (ani mędrzec ani głupiec  osoba pośrednia);
kto może być filozofem? -> każdy mężczyzna (kobietami gardzono);
Faidros
wszystkie dusz oglądały kiedyś idee, więc wszystkie mogą filozofować;
nie wszyscy są filozofami, bo nie wszyscy mają predyspozycje  różnią się z natury;
są dusze, które zbyt krótko oglądały świat idei; czasem te które oglądały zbyt długo, przy
upadku na ziemię poobijały się i zapomniały;
człowiek rodzi się mało zdolny do filozofowania;
Państwo
w człowieku Bóg różnie wymieszał złoto, srebro i żelazo (dlatego się różnimy);
filozof nie powinien gonić za przyjemnościami (Fedon), nie dbać o rozkosze stołu, ciała,
łoża, sławę; powinien dbać o duszę (w niej są idee, dzięki niej rozpoznajemy prawdziwy
świat);
celem filozofa jest dążenie do prawdy (wyjście z jaskini);
filozof wraca do jaskini, by przekazać innym swoją ideę (pośrednik między ludz
mi a
ideami);
b) idealne państwo:
idealna jednostka to fragment idealnego społeczeństwa; idealna jednostka
idealne społeczeństwo to rozszerzenie idealnej jednostki na ogół; a idealne społ.
Dwa modele idealnego społeczeństwa:
proste, surowe, bez instytucji, brak narzędzi;
zasada harmonii; każdy robi, co do niego należy i do czego ma talent;
Platon to egalitarysta (czyli zwolennik równych praw dla wszystkich) i elitarysta (mówi o
naturalnej nierówności ludzi).
Platon:
jest za likwidacją rodziny, wszystkie dzieci będą wspólne i będą miały same prawa;
proponuje likwidację majątków, aby wszyscy mieli takie same prawa;
Dlaczego wg Platona nikt siÄ™ nie zbuntuje? - taka jest idea.
c) idealna rzeczywistość (idea jaskini)
to, czego nie ma jest ważniejsze niż to co jest (przyszłość ważniejsza od teraz
niejszości
-> dążymy do przyszłości; realność walczy z nierealnością);
oczywistość nas tworzy; to co, częściowe nas tworzy (jesteśmy z części); widzimy
fragmenty świata, nie cały;
życie to kwestia wyboru; człowiek decyduje, czy chce być mężczyzną czy kobietą;
język nas ogranicza;
ciało nas ogranicza (jest więz
niem duszy);
jesteśmy niewolnikami duszy, nie możemy od niej uciec;
nic nie szkodzi prawdzie i wiedzy tak jak samotność (kiedy wiemy coś tylko my to nie jest
to wiedza, natomiast przekazywanie wiedzy to samobójstwo;
Czy można wyjść z jaskini? Odp.:
Nie, ponieważ wyjść z jaskini to wejść do kolejnej.
Ilu może wyjść z jaskini?
nikt (katastrofizm)
wszyscy (populizm, utopia)
jeden (bohater romantyczny)
niektórzy (realizm)
Czy po wyjściu z jaskini jest się kimś innym?
Tak, wzbogaconym o nowe doświadczenia.
Co po wyjściu z jaskini?
Niektórzy chcą wracać aby uwolnić pozostałych, nie są zadowoleni lub przeraża ich możliwość
bycia w prawdzie.
Czy mówić prawdę?
Filozofia mówi prawdę. Tylko w ludziach jest wiedza, ale np. kamień to punkt odniesienia.
Weber -  Prawda to odczarowywanie świata...
z pogaństwa, mitów -> do religijności -> do scjentyzmu
Czy prawdy matematyczne istnieją beż człowieka i świata?
Nie, bo to twór ludzki.
Albo istnieje sprawiedliwość z góry, albo w ogóle jej nie ma.
Arystoteles -  Prawda jest wtedy gdy jest tak, jak ta prawda głosi.
TEMAT: ÅšW. AUGUSTYN.
354-430 r.;
Filozof długowieczny;
pochodził z Afryki Północnej (Murzyn);
matka chrześcijanka, ojciec poganin;
przeczytał Pismo Święte i wszystkie teksty chrześcijańskie i twierdził, że to wszystko jest
nieprawdÄ…;
w wieku 19 lat zetknął się z gnostykami; przez 9 kolejnych lat był gnostykiem;
pisze Wyznania i Dialogi filozoficzne
Wyznania
wÄ…tek manichejski (gnostycki);
Augustyn był rozdarty między gnostycyzmem a chrześcijaństwem;
pisze po powrocie na chrześcijaństwo; robi bilans swojego bycia gnostykiem; był głową
katedry retoryki w Mediolanie; korzystał z pomocy manichejczyków; manicheizm nie
przekonywał go i nie pogłębiał jego wiary w Boga;
będąc gnostykiem miał kontakt z ukochaną kobietą; po powrocie na chrześcijaństwo miłość
skończyła się; uczucie osłabło; św. Augustyn zaangażował się w filozofię chrześcijaństwa;
był konwertytą (konwersja  ponowne przejście na chrześcijaństwo);
uwielbiał Platona i dialog filozoficzny (gatunek);
Czas wg św. Augustyna:
nie wszystko w Wyznaniach jest zaczerpnięte z Platona; brak tu idealizmu platońskiego
(świat jest stworzony z materii); Bóg stwarza świat z niczego w siedem dni;
 Augustyn w Wyznaniach pyta:
- Co Bóg robił przed stworzeniem świata? Pytanie jest pozbawione sensu, ponieważ Bóg
jest ponadczasowy  nie rozumie pojęcia  przed stworzeniem , jest tylko  po stworzeniu .
- Dlaczego Bóg stworzył świat właśnie wtedy? Nie istniał czas, więc trudno mówić o
momentach. Jest to pytanie ludzkie. Dla Boga nie ma czasu.
Dygresja  praczas:
Co to znaczy, że Bóg stworzył świat słowem? Czy to słowo jest słyszalne? Odp.: Nie
nazwane nie istnieje; głos w próżni nie istnieje -> musiałoby być powietrze;
W jakim języku Bóg to słowo wypowiedział? Odp.: Nie wiadomo, kpina św. Augustyna.
Słowo to raczej myśl, nie brzmienie. Bóg stworzył świat z niczego zgodnie ze swoim
pomysłem. Św. Augustyn tłumaczy sześciodniowy akt tworzenia. Mówi, że to wszystko
odbyło sie w jednym akcie (myślami, jednocześnie). Tylko Bóg stwarza z niczego, człowiek
może stworzyć z czegoś.
Bóg stworzył jednocześnie rzeczywistość duchową i materialną;
przez to pojęcie św. Augustym proponuje zatkać przepaść między nicością i bytem;
nieupostaciowana materia
nicość byt
rodzaj materii, która wyprzedza logicznie
ale nie czasowo rzeczywistość materialną
Rzeczywistość podlega zmianom: nicość-byt, bezkształt-kształt.
Zło  bierze się ze zmian. Bóg jest niezmienny, doskonały. Nie może istnieć świat beż zmian. Zło
to konsekwencja zmian, nie można go stworzyć, ponieważ nie jest bytem. Nic nie istnieje w pełni
oprócz Boga. Nie ma świata idealnego, bo świat idealny to świat niezmienny.
Wszystko co istnieje może być opisane w trzech kategoriach:
- miara
- postać zło nie ma postaci; zmienia proporcje, postacie;
- porzÄ…dek
Bóg wplata zło w porządek, postać i miarę rzeczy. Każde zło obraca się na dobro. Służy nauce.
Czasami ludzie ulegają złu, w tak nieracjonalny sposób, że jest to uwiedzenie przez zło (moment
ekstatyczny -> nie wiemy, co robimy).
św. Augustyn jest przeciwny sceptykom (ponieważ nie wierzą oni w możliwość znalezienia
prawdy; wg nich filozofowanie nie ma sensu);
wg Augustyna trudno wyobrazić sobie życie sceptyka -> być sceptykiem to być żeglarzem,
który wypływa w morze i z góry zakłada że nigdy nie dopłynie do portu. Sceptyk to
samobójca. Nie można ciągle pytać i nie uzyskiwać odpowiedzi. Filozofowanie do
dopływanie do portu;
Solilokwium -  Chcę poznać Boga i duszę, nic więcej zgoła (trzy sposoby poznania Boga):
- illuminacja
- predystynacja
- mistycyzmu
illuminacja  gdy człowiek ma problem, z pomocą przychodzi mu Bóg -> światło, rozświetla naszą
duszę -> olśnienie (illuminacja); znajdujemy rozwiązanie (echo idei platońskiej  nasza dusza
wszystko wie ale musi sobie przypomnieć);
 Dusza otacza ciało życzliwą uwagą czyli kiedy np. chcemy włożyć rękę do ognia, dusza mówi
NIE! Wydaje się być na zewnątrz ciała i chronić je. Ciało można skrzywdzić, duszy nie. Człowiek
ma wolną wolę  może słuchać duszy lub nie.
Dusza jest nieśmiertelna. Po śmierci dusza jest duszą ponieważ:
- prawda jest wieczna;
- dusza jest wieczna;
- dusza jest niezmienna (nawet gdy siÄ™ uczy);
Każdy człowiek ma zmysł wspólny (zbiera informacje ze wszystkich zmysłów), nad nim jest
rozum, wyżej prawda, a najwyżej Bóg.
predystynacja  dramat zbawienia; jesteśmy przeznaczeni do zbawienia lub nie -> zależy od Boga;
od momentu gdy zaczynamy grzeszyć, Bóg decyduje o wszystkim -> nie mamy wolnej woli (nie
możemy odrzucić łaski, ani na nią zasłużyć -> decyduje Bóg);
mistycyzm (mistyka - tajemnica)  drogi do rozwoju człowieka:
uwolnienie się od dyktatury zmysłów; chaos informacyjny, który pochodzi ze zmysłów,
zaśmieca duszę (trzeba nauczyć się być joginem  medytatorem, który odrzuca wrażenia
zmysłowe);
wyciszenie duszy (przestajemy być senni, głodni, nie denerwujemy się...); nie można
wyrzucić siebie i przestrzeni (wg św. Augustyna nieśmiertelna jest przestrzeń, czas i dusza);
świat wewnętrzny  po całkowitym wyciszeniu duszy wchodzimy w świat wewnętrzny;
wtedy możemy odczuć Boga;
TEMAT: JAN ECKHART.
1260-1327 (67 lat);
Niemiec;
zakonnik; w swoim życiu zajmował wysokie miejsce w hierarchii zakonnej;
przed śmiercią oskarżono go o błędne nauki, a jego proces kanoniczny zakończony został
potępieniem jego twierdzeń;
pisma, które pozostawił mają formę kazań;
mistyk;
Bóg  jest abstrakcją, nie ma cech osobowości; wszystko się z Niego wyłoniło, ponieważ na
tworzeniu polega boskość -> tworzenie świata to proces konieczny, dokonywany bez
specjalnego aktu woli;
Byt  ma boską naturę; świat materialny to czysta nicość;
Dusza  jest realna, choć jej  dno ma boską naturę;  dno duszy jest identyczne z Bogiem,
dlatego dusza może oglądać Boga; aby jednak to się stało, dusza musi odwrócić się od
rzeczy i skupić na sobie, odwrócić się od swojej natury i poddać się działaniu Boga; bierna
podstawa pozwala w najwyższym stopniu na poznanie Boga;
Gdy dusza ogląda Boga, upodabnia się do Niego. Życie człowieka dąży wtedy do dobra i
nie sÄ… mu potrzebne prawa moralne.
TEMAT: FARRAGO  LIDIA AMEJKO.
Czy istnieje byt poza słowami?
Nie, ponieważ za pomocą słów tworzymy.
Czy jest prawda obiektywna? Czym jest pamięć ludzka?
Nienazwane  nie istnieje. Pamięć przetrwa tylko w słowie. Gdyby nie słowa, nie byłoby pamięci.
Prawda jest w słowach (nieobiektywnych) więc sama też jest nieobiektywna.
Istnienie a nieistnienie:
Nie ma granicy pomiędzy życiem prawdziwym i nieprawdziwym. Farrago umarł na niby -> udawał.
Żeby poznać Boga, musi mieć on lustro -> Farrago. Bóg jest Bogiem, kiedy są ludzie podobnie
aktor jest aktorem, gdy ma widowniÄ™.
Zredagował i przepisał na komputerze:
A
ukasz Ciesielski