Struktura filozofii.
Epistemologia  sposoby poznawania świata, kwestia metodolog.
Filozofia nie ma właściwie swego języka jako czegoś szczególnego, choć pewne pojęcia do
filozofii nale\
ą filozofia nie jest nauką kumulatywną  nic co było wcześniej nie stanowi
podstawy dla kolejnych tworów. Filozofia jest raczej tworem ludzkiej wyobraz
ni
zawierajÄ…cym odpowiedzi na wa\
ne pytania (mo\
liwe jest nienawiÄ…zywanie do
poprzedników). Pewnej systematyki dodają stałe pytania o naturę człowieka itd.
Działy filozofii:
 ontologia/metafizyka (najstarsza) = (monizm, dualizm, pluralizm) teoria bytu
(idealizm, materializm); co to jest byt (czy to ró\
ne formy), jakiej jest natury itd.;
tak\
e rozwa\
a kwestię boga, powstania świata.
 Epistemologia = jak poznajemy świat; najstarsza dyskusja między racjonalizmem i
empiryzmem (poznania  nie rozumem lub zmysłami).
 Etyka = nauka o moralności; najwa\
niejsza ze wszystkich, ciÄ…\
y na naszym \
yciu
(najb. codzienna); normy moral. i ich uzasadnienie.
 Filozofia społeczna = pytania o kształt społeczeństwa, jego cele i zasady
funkcjonowania.
 Historiozofia = traktuje byt moralności jako byt który zmienia się w czasie; czy bieg
historii ma jakąś ideę przewodnią (np. jakiś ... zamysł), czy dą\
y do jakiegoÅ› celu, np.
Marks, Hegel.
 Antropologia = teoria człowieka.
 Estetyka = badanie istoty piękna.
Filozofia w staro\
ytności = wszechwiedza, wiedza staro\
ytna zogniskowana wokół 3 pojęć:
 techne = wiedza techniczna
 episteme = refleksja naukowa (poznanie świata, boga)
 praxis = refleksja człowieka nad sobą samym; głównie etyka (etyka, teoria woli, co
sądzi o sobie, o społecz., o historii).
Filozofia Å‚Ä…czy siÄ™ z psychologiÄ…, ale sÄ… te\
koncepcje ró\
niÄ…ce obie dziedziny.
Pierwsza refleksja człowieka wobec świata dotyczyła przyrody. (Pytania o \
ywioły rządzące
światem, kosmosem). Mało wiedziano na temat praw przyrody, kosmosu, ruchu, stałości 
zmienności bytów.
Czym jest byt? Co to jest substancja? Co jest zasadą świata? Rozwój ludzkiej myśli: najpierw
była wiedza praktyczna, umiejętności, potem refleksje natury mistycznej (mitami wyjaśniano
prawa natury). Refleksja paranaukowa, filozof.
Od Talesa zaczyna się  rasowa filozofia (nie związana z mitologią ani bóstwami).
Zawsze szukano 1-ej ( jednej ) zasady rządzącej światem.
Tales z Miletu (VII  VI w. p.n.e.)  woda jest fundamentem \
ycia (gdzie jest woda, tam jest
\
ycie, gdzie jej brak  \
ycia nie ma).
Szukanie jednego \
ywiołu.
Jońska szkoła (filoz.) przyrody: Anaksymander; Anaksagoras, Anaksymenes;  prymitywny
materializm , jaka jest arche, co to jest? pierwsza zasada , na której opiera się cała
rzeczywistość. Bezkres  nieskończoność (w sensie historii świata)  jako pierwsza zasada.
Czy ruch jest cechą świata? Jaka jest natura świata? śywioły?
1
Heraklit z Efezu (VI  V w. p.n.e)  znany ze zdania, \
e  nie mo\
na dwa razy wejść do tej
samej rzeki ( świat jest w ciągłym ruchu). śywioł ogień (ró\
ne transformacje).
Wariodaizm? Wariabilizm  ciągły ruch
Względność, zmienność.
Dojrzewało wcią\
pytanie na temat bytu (czy jest stały, czy niezmienny).
Heraklit  wszystkie byty sÄ… zmienne.
Przekonanie o rozumności świata, jest logicznie uło\
ony, wewnętrzna logika świata. Logos 
rozumność, logika,  słowo . Kosmos  wszechświat. Heraklit: kosmos  logos.
*Demiurg  jakiś twórca, prawzorzec boga chcrześcijańskiego, ale nie Zeus.
Parmenides (VI-V w. p.n.e.)
Pytanie o stałość bytu wyraz
nie sobie stawiał. Rozró\
nienie między substancjami duchowymi
a materialnymi,  byt jest kulą . Rozró\
nienie pojęć byt (jedność niezmienna) a stawanie się
(własność przedmiotów przyr.).
Stworzył szkołę ELEACK
Zenon z Elei (paradoksy eleackie).
SÄ… dowody na to \
e ruch jest niemo\
liwy.
Z punktu widzenia logiki pojęć 3 paradoksy ruchu:
1. p. dychotomii (=1/2): je\
eli chcemy pokonać odległość przez ruch, trzeba ją podzielić
na połowę; bli\
szą nam połowę dzielimy na pół i wcią\
dzielimy na połowę  ruch jest
niemo\
liwy.
2. p. strzały: ruch strzały jest z pozoru oczywisty, ale: jest sumą ciągów o charakterze
statycznym (w danej chwili jest w danym miejscu). Ruch jako synteza momentów
statycznych.
3. p. Achillesa: wyścig Achillesa i \
ółwia; \
ółw rusza wcześniej, zawsze \
ółw pójdzie
dalej.
4. Ka\
dy przedmiot, który jest w ruchu, do jednych przedmiotów jest w ruchu, a do
innych nie; ruch jest względny (a nie absolutny).
Wy\
ej wymienione pokazują niewystarczalność pojęć opisujących świat wobec percepcji.
Demokryt z Abdery (V w. p.n.e.)  twórca atomistycznej teorii świata. Materialista. Teza: w
świecie istnieje materia (o budowie atomistycznej; ich kształt i uporządkowanie,
ró\
norodność w świecie) i pró\
nia. Poznanie świata: umysł ( pewność ) i zmysł (subiekt.).
Jak poznajemy świat?
Protagoras (V w. p.n.e.) uczniami: Sofiści
Autor zdania  Człowiek jest miarą wszechrzeczy (człowiek jest wa\
ny). Manifest
antropocentryzmu. Nie ma jednej prawdy o świecie.
Ojciec relatywizmu prawdy (ka\
dy człowiek ma swoją własną prawdę, subiektywizm
poznania).
Zręczność operowania językiem pozwala dowodzić paradoksalnych rzeczy! Ich poglądy
(Sofistów) są tłem dla poglądów Sokratesa.
Sokrates  dziwny bo: nie wiadomo, czy istniał (nic nie napisał, a tylko nauczał w
przypadkowych miejscach  ulice, rynki). Istniał, bo był bohaterem dialogów Platona,
wspomnień Ksenofonta. Platon był jego uczniem (napisał kilkadziesiąt Dialogów  rozmowa
... ta uczniów  Sofiści). Szkaradny, łysy (wygląd).
PoglÄ…dy: dusza ludzka jest wieczna i przechowuje w sobie (wrodzonÄ…) wiedzÄ™; dusza czeka
na następne wcielenie (w zale\
ności od grzeszności człowieka)  nie uczy się, szybko
przypomina sobie to, co ju\
wcześniej wiedziała.
2
Teoria anamnezy (hist. Choroby  med.). Tu: przypominanie sobie przed duszÄ™ tego, czego
nauczyła się  wcześniej .
Metoda Sokratejska  człowiek zawsze sobie coś przypomina (bez świadomego udziału,
decyzji człowieka).
Sokrates był synem akuszerki, stąd sam był AKUSZEREM (ale myślowym, musi wydobyć na
światło dzienne myśl).
Sokrates nauczał gł. dot. moralności;
Tylko człowiek (spośród istot świadomych) potrafi narzucić sobie pewne prawo (człowiek
sam sobie mo\
e stworzyć prawo, mo\
e ograniczyć się), umiejętność myślenia o samemu
sobie.
Sofiści twierdzili, \
e wiedza jest względna. Relatywizm protagorejski był podstawą
demokracji (synteza wszystkich głosów w społeczeństwie(, ( ka\
dy inaczej postrzega świat )
 ka\
dy człowiek ma prawo do wypowiedzenia się na dany temat.
Sokrates twierdził, \
e prawda jest jedna, jest jedna prawda moralna. System wartości
etycznych Sokratesa nie jest zbyt precyzyjny (mieszają się wartości piękna, dobra i
u\
yteczności).
Przyjemność  czy jest dobrem? (Sofiści  tak, Sokrates  niekoniecznie).
Siła a kultura sportu, tę\
yzny fizycznej. Sokrates: siła = dobro (niekoniecznie).
Wstrzemięz
liwość. Człowiek dą\
ący do przyjemności jest jak dziurawa beczka (ciągle musi
dolewać, ma problemy).
Tylko człowiek na tle innych istot jest twórcą prawa moralnego dotyczącego tego, \
e
człowiek sam siebie mo\
e ograniczać (wstrzemięz
liwość dotycząca pragnień i popędów;
Sokrates = filozofem cnoty (wstrzemięz
liwości).
Sokrates C.D.
Racjonalizm etyczny = podstawą cnotliwego postępowania jest wiedza o etyce.
Pomija bardzo wa\
ny element  woli, stąd jest to teoria nieco dziwaczna. Za to został
skrytykowany przez Arystotelesa  ludzie często wiedzą, co jest dobre, ale i tak postępują z
le.
Teza o pozycji metaetycznej tym co najwa\
niejsze w działaniu  ludzka podmiotowość;
kształtowanie swego charakteru itd. to rys charakterystyczny dla staro\
ytności. Ju\
w
kolejnych epokach etyka biegnie dwoma torami 1) relacje z innymi, 2) kształtowanie
charakteru.
Staro\
ytna etyka wstrzemięz
liwość, panowanie nad sobą ta myśl przewija się przez
wszystkie nurty etyki; wartości polityczne, estetyczne, etyczne czy u\
ytkowe sÄ… mieszane ze
sobą (np. postrzeganie wartości jako cnoty). Np. sprawiedliwość jest rozumiana jako taka, w
której wszystkie części do siebie pasują np. sprawiedliwe państwo, w którym wszystkie
grupy do siebie pasują, a nie np. wszyscy są równi jest to pogląd Sokratesa (czy te\
i
Platona  to trudno rozró\
nić, który czyj).
Platon (427-347)
Autor głównie dialogów, a nie systematycznych dzieł. Stała struktura dzieł  zawsze
nauczyciel + uczniowie (zazwyczaj Sokrates). Tytuł dialogu pochodził zazwyczaj od imienia
ucznia. Główna myśl Platona podział rzeczywistości na 2 światy: świat idei i świat rzeczy.
To odpowiedz
na odwieczne pytanie staro\
ytne  czy byt jest stały, czy zmienny. Platon
przyjÄ…Å‚ za Heraklitem, \
e sÄ… byty zmienne  rzeczy, a za Protagorasem, \
e istnieją i stałe 
idee. Krzesło mo\
na zniszczyć (fiz.), ale jego idea nadal istnieje w umyśle ludzkim; to samo i
człowiek. Utrata zewnętrznego kształtu nie oznacza, \
e przedmiot znika. Mamy w głowie
idee, ale są to byty obiektywne, które istnieją naprawdę, tak\
e poza naszym umysłem. Rzeczy
poznajemy zmysłami, a idee  umysłem. METAFORA JASKIC
= ludzie siedzÄ… w jaskini i sÄ…
3
przykuci do ściany  za nimi chodzą ludzie z ró\
nymi przedmiotami, a przed nimi jest ogień.
Na wewnętrznej ścianie jaskini odbijają się cienie tych niesionych przedmiotów, a nie widzą
prawdziwych obrazków. Oznacza to, \
e zwykli ludzie nie widzÄ… prawdziwych rzeczy, ale
jedynie byty pozorne (za nimi stoją idee, których mo\
na doświadczyć tylko umysłem, a nie
zmysłami). Metafora stolarza  ma on w głowie ideę krzesła zanim je jeszcze stworzył.
Mo\
na to równie\
przenieść na metaforę boga  stąd platonizm jest wa\
nÄ… bazÄ… dla
chrześcijaństwa. U Platona pojawia się te\
najdoskonalsza istota  Demiurg, który jest kimś
ponad mitologią bóstwa. Jest on kimś podobnym do chrześcijańskiego boga. Demiurg jest
jednak jedynie stwórcą doskonałego świata, ale nie ingeruje w jego istnienie (jak np. bóg
chrześcijański).
Dualizm  2 substancje
Monizm  1 substancja z tego składa się świat
Pluralizm  wiele substancji
Platon jest dualistÄ…, ale specyficznym  materia jest czymÅ› pochodnym, ale i gorszym o idei
(idee- sÄ… najwa\
niejsze). Platon jest te\
nazywany IDEALIST
OBIEKTYWNYM.
Episteme i doxa  świat poznajemy ró\
nie, zale\
y jak poznajemy; istnieje wiedza prawdziwa i
niepełna. Episteme = wiedza prawdziwa, stanowi coś najtrwalszego. Doxa = wiedza
poznawana zmysłowo, na podstawie mniemania, wiedza niepewna. W ten sposób poznajemy
świat. Za pomocą doxa poznajemy świat zmysłowy.
Platon mówiąc o idei pokazywał, \
e widząc przedmiot (a szczególnie kilka, które mogą być
nieco ró\
ne od siebie) potrafimy wychwycić ich definicyjną to\
samość. Istnieje pewna
granica, po przekroczeniu której rzecz traci swoją definicyjność, przestaje być sobą  np.
butelka której urwiemy dno, czy czubek, - będzie nadal butelką. Dopiero gdy zmia\
dzymy 
przestaje być butelką, a staje szkłem.
Dusza = wieczna, ośrodek poznania, moralności itd.
Ciało = przemijanie, nie jest wieczne.
Świat idei  hierarchiczny, istnieją idee szczegółowe, czyli dotyczące konkretnych rzeczy czy
osób, a tak\
e idee ogólne  które są wy\
ej w hierarchii  np. idea figur geometrycznych.
Na samej górze  idea prawdy, piękna i dobra (jest jedna prawda szczególnie moralne, nie ma
tu miejsca na relatywizm, podobnie z pięknem i dobrem  one te\
sÄ… jednoznaczne  coÅ›
mo\
e być piękne lub nie, dobre lub złe).
Platon był człowiekiem bardzo wszechstronnym, próbował zrozumieć wszystkie zjawiska
wokół niego. Nie mniej miał poczucie pewnej hierarchii nauki, którą się zajmował;
pedagogiką, psychologią, etyką, polityką, jaki jest świat itd.  polityka, etyka i metafizyka
3 najogólniejsze, z których polityka wydawała mu się najwa\
niejsza. W polityce 
zastanawiał się, jak wychowywać młode pokolenie, jak stworzyć szczęśliwe państwo.
Okazało się, \
e polityka w połączeniu z etyką i metafizyką  dawało dziwnie połączony twór
 trening młodych ludzi poza rodziną, szkolenie od najmłodszych lat. Jego idea państwa była
bardzo naiwna i niewiele miała wspólnego z rzeczywistym kształtem państwa. O ile ideały
etyczne mają pewną wartość, ale polityka i pedagogika nie mają dzisiaj znaczenia. Z kolei
metafizyka Platona, która miała dla niego mniejsze znaczenie, jest dzisiaj najwa\
niejszym
jego wytworem. Uwa\
a siÄ™ (np. Popper), \
e koncepcje totalitarne bazujÄ… na teorii politycznej
Platona  jest tylko jedno dobro, istnieje tylko pewna grupa ludzi, którzy mogą ją poznać,
jedna osoba pełni najwy\
szą władzę i prawo do rządzenia całym społeczeństwem. Inni bronią
mówiąc, \
e on nie wiedział, co wyciągnie się z jego teorii.
Od Platona istnieje spór o powszechniki. Jaki jest status idei ogólnych, czy takie byty w ogóle
są, jak np. wolność, stołowatosć? itd. Platon powiedziałby, \
e tak stÄ…d jego stanowisko
nazywane jest REALIZMEM. Uwa\
ał on, \
e byty ogólne, które nie mają konkretnych
desygnatów, te\
realnie istniejÄ….
4
NOMINALIZM  takie pojęcia ogólnie jak sprawiedliwość, wolność, czy krzesło ogólnie 
nie istnieją, to tylko słowa lub te\
definicyjne abstrakcje, które umiemy wyłowić umysłowo z
przedmiotów (bo tak funkcjonuje nasz mózg). Istnieje tylko to, co widzimy zmysłami. (spór
między realizmem a nominalizmem).
KONCEPTUALIZM 
C.D. ARYSTOTELES (brak poprzedniego wykładu)
I i II  najwa\
niejsze księgi dotyczące etyki.
Księga V (4?)  idea sprawiedliwości
Pojęcie to było trochę hasłowe; u Platona oznaczała doskonałości, idealnej funkcjonalności
części na rzecz całości (grupy społeczne, które pracują, pełnią inne funkcje na rzecz państwa).
SPRAWIEDLIWOŚĆ u Arystotelesa  wyró\
nia:
1. ROZDZIELCZA (DYSTRYBUTYWNA)  sprawiedliwe to, co proporcjonalne,
rozdzielanie dóbr (zaszczytów lub pieniędzy), ma w sobie coś matematycznego  na
zasadzie proporcjonalnego podziału, ale nie zawsze po równo oznacza sprawiedliwość
 nale\
y wziąć te\
pod uwagę nakład pracy, wysiłek
2. WYRÓWNAWCZA (RETRYBUTYWNA)  nagradza zasługi i karanie występków;
tzw. rekompensata.
Dobro zostało odebrane w sposób nieprawny (C B), sprawiedliwy sędzia  odbiera i
przyznaje z powrotem.
Sprawiedliwość społeczna  oznacza wymianę dóbr (spr.), szewc musi zrobić tyle
butów, by zrównowa\
yć koszt domu; Arystoteles bardzo długo rozwa\
ał na temat
pieniÄ…dza.
Te obszerne rozwa\
ania są poparte przez rozległość współczesnych rozwa\
ań. Dzisiejsze
koncepcje wymiaru sprawiedliwości są oparte na retrybutywnej koncepcji Arystotelesowskiej
sprawiedliwości.
Współczesne systemy kar:
1) prewencyjna  odseparować od reszty społeczeństwa
2) korekcyjna  naprawić osobę
3) retrybucyjna  odpłata; jest pewna dokładna, wręcz matematyczna miara, która
określa za jakie przestępstwo jaki cię\
ar kary; niewa\
ny jest tutaj korekcyjny
charakter kary, ale dokładne wymierzenie cię\
aru kary.
EPIKUR (341-270)
Wszystkie jego dzieła zginęły, o jego teorii wiemy od jego uczniów.
Jego koncepcja powtarza idee Demokryta: materializm i atomizm. Dochodzi do tego ateizm 
koncepcja w której boga prawie nie ma  brak demiurga, Epikur uwa\
ał, \
e materia jest
wieczna, jest substancją idealną, składa się z atomów, które są w ciągłym ruchu, światem
rzÄ…dzi determizm, rzÄ…dzÄ… nim pewne niezmienne zasady  nie ma tu miejsca, ani potrzeby
boga.
Etyka  najbardziej znana.
Hedone = przyjemność hedonizm
 List do Meneikeusa , poemat Lukrecjusza (ucznia Epikura),  O naturze wszechrzeczy
stąd wiedza o filozofii  etyce Epikura (drobiazgowy opis fizyczny świata).
Pierwsze pytanie  pytanie o dobro, co jest najwa\
niejszym dobrem? Najwy\
szym dobrem -
SZCZ
ŚCIE = EUDAJMONIA (eudajmonizm). Pewnym rozwinięciem tego pojęcia jest
hedone = przyjemność. Przyjemność negatywna = brak przyjemności. Oparte jest to na
naszym pewnym doświadczeniu fizycznym, szczęście jest skojarzone z pewnymi
doświadczeniami/przyjemnościami natury fizycznej (myśl staro\
ytna boi się bólu, boi się
5
śmierci). Świat = układ deterministyczny, którym rządzą trwałe zasady  ma to pewne
konsekwencje dla etyki (trudne)  jak mo\
na mówić o wolnej woli, o czynach złych i
dobrych, odpowiedzialności, moralności, w takim świecie (współn.  spór pomiędzy
kompatybiliści (determinizm, ale wolna wola mo\
liwa), a inkompatybiliści (albo determinizm
 i woli nie ma, albo nie ma determinizmu i wolna wola jest). To był te\
problem Epikura 
znalazł rozwiązanie; w stałym ruchu atomów mo\
e się pojawić nieprzewidywalny ruch atomu
w bok, zbaczają z toru (niewytłumaczalne odstępstwa), PARANELIZA = zboczenie z toru
atomu. Takie zboczenie atomu powoduje cały łańcuch nieprzewidywalnych ruchów  tutaj
mo\
liwa wolna wola.
CZWÓRNIAN LECZNICZY  nazwa stworzona przez Epikura (który był lekarzem, sam
był bardzo chory i umarł na nowotwór układu moczowego, co jest powodem ogromnego bólu
 przyjemność u Epikura jest przyjemnością negatywną  brak bólu  nie jest to zgodne z
potocznym pojęciem Epikureizmu).
1) śmierć jest niezawodna. Staro\
ytni bardzo bali się śmierci i zastanawiali się, dlaczego
demiurg mógł pozwolić na śmierć i cierpienie. Platon uspokoił współcz. pisząc, \
e po
śmierci czeka nas \
ycie w innym świecie. Epikur znalazł inne pocieszenie  dusza jest
materialna;  dopóki my \
yjemy nie ma śmierci, kiedy jest śmierć, nie ma nas  po
śmierci nie cierpimy, bo ju\
nic nie czujemy. Epikurowi nie chodziło o to \
eby śmierci
nie było, czy bólu bądz
cierpienia  wa\
ne jest by się uzbroić w pewne podejście do
\
ycia  trzeba się uzbroić w pogodny nastrój, spokój i to sprawi, \
e wszystko będzie
wyglądało lepiej (uwa\
ał, \
e strach jest najgorszÄ… rzeczÄ…).
2) Bóstwo nie jest straszne. Trudno znalez
ć w staro\
ytnym świecie ateistów, w takim
rozumieniu jak dzisiaj, niektórzy bardzo przejmowali się sprawami związanymi z
bogami, a inni mniej (do nich nale\
y Epikur). Epikur nie negował istnienia bogów, ale
uwa\
ał \
e oni nie interesujÄ… siÄ™ i nie wtrÄ…cajÄ… w nasze \
ycie.
3) To co przyjemne jest Å‚atwe do zdobycia. Epikur uwa\
ał, \
e z
le jest, kiedy ludzie za
du\
o chcą mieć, za du\
o chcą osiągnąć, dą\
Ä… do wielkich rzeczy  nie nale\
y tak \
yć,
lepiej zadowalać się rzeczami małymi. Epikur dzielił potrzeby na: naturalne
(elementarne zmysłowe i potrzebne do \
ycia konieczne (woda) i niekonieczne
(wino) oraz na nienaturalne (dÄ…\
enie do bogactwa i zaszczytów).
4) To co przykre, łatwe do uniknięcia. Ból który jest długotrwały nie jest cię\
ki, ten który
jest bardzo du\
y - ........................................... wejść.
Główna zasada  spokój duszy i ciała. Najwa\
niejsze  pozytywne podejście do \
ycia,
spotykają nas ró\
ne przykrości, ale odpowiednie ich opracowanie poznawcze pozwala na ich
prze\
ycie.
Idee Epikura kontynuowane w oświeceniu: Hobbes, francuscy ..., a tak\
e J.S. Mill  u nich
przyjemność uwa\
a siÄ™ za najwa\
niejsze dobro.
Defekty tej koncepcji: koncepcja całkowitego INDYWIDUALIZMU, w której nie ma miejsca
na społeczeństwo, innych ludzi. Inni ludzie nieobecni  najwa\
niejszy jestem ja, moje \
ycie
(jak sprawić, by \
yło mi się łatwo i przyjemnie). Nie ma tu refleksji na temat reakcji ludzkich
(jak u Platona czy Arystotelesa).
STOICYZM
Wszystkie etyki staro\
ytne  etyki cnoty.
Zenon z Kition (IV w. p.n.e)
Otryzyp (III w. p.n.e.)
Seneka, Epiklet, Marek Aureliusz (I-II w. n.e., Rzym)
6
Koncepcja bytu. Jest w niej Bóg bardzo podobny do chrześcijańskiego, jest on jednak
to\
samy ze swym dziełem  światem; mo\
na mu przypisać pewne cechy ludzkie. W etyce
chrześcijańskiej  Bóg ma swoje dzieła, które stworzył, stąd ma pewne przywileje.
Mógłby świata nie zmienić, jest mo\
liwa sytuacja, w której Bóg nie stworzyłby świata. Jest
wszechmocny + pełna dowolność do wyroków jakie wydaje  daje mu pewne atrybuty?  ma
całkowicie wolną wolę, ogromną moc. W koncepcji stoickiej jest inaczej:
Bóg  to\
samy ze światem  PANTEIZM (= wszystko co istnieje jest bogiem), (monizm=
bóg jest, ale nie wiemy jaki jest).
Mogłaby nawet być konc. ateist.  bóg jest, ale i go nie ma. Materializm  struktura
przyrodnicza rzÄ…dzona jest pewnymi prawami.
Bóg = natura = rozum wszystkie reguły świata są rozumne, logiczne, mają boską naturę
(stÄ…d to nie tylko koncepcja materialistyczna ale i panteistyczna)  wszystko jest doskonale
uporzÄ…dkowane
FINALIZM  wszystko jest uporzÄ…dkowane, nic nie jest efektem przypadku, ka\
dy ruch,
zdarzenie  jest pomyślany jako rzecz bardzo wa\
na, ma to cel historyczny, wszystko ma
swój sens, bo Bóg po\
yczał??? jakoś świat, ............ jego cel, do którego dą\
Ä… wszystkie inne
mniejsze cele.
Bóg to wszystko = kamień, drzewo.
KOSMOS = LOGOS  wszystko co istnieje jest rozumne.
PNEUMA  forma, byty są nieokreślone, ale mają swoją pneumę  stąd są rozpoznawane
jako takie, a nie inne.
ETYKA STOICKA  bardzo silnie związana z koncepcją metafiz. Skoro świat jest rozumny
i logiczny, stÄ…d \
ycie ludzkie te\
jest takie, stÄ…d determinizm  wszystko w naszym \
yciu jest
uporządkowane (jest doskonałą, boską strukturą, w której rzeczy biegną jak powinny biec).
Tak jak ręka słucha głowy, tak człowiek poniewa\
jest częścią natury rozumnej, jest rozumny,
mamy mo\
liwość podporządkowania się mądrości świata (jako części świata). Jako część
czujemy rozumność natury i podporządkować się jej śYCIE ZGODNE Z NATUR
.
Staro\
ytność nurtował problem bólu, śmierci, cierpienia, zale\
ność człowieka, panowania nad
swoim losem. To zawsze pojawiało się: świat jest piękny, doskonały, najlepszy z mo\
liwych.
Mówią stoicy: nie powinniśmy martwić się śmiercią, niepowodzeniami, bo związane jest to z
mądrą historycznością świata.
Nie istnieje zło. Jeśli dobrze rozumiemy swoją rolę w świecie, to będziemy patrzeć na
pozytywnÄ… stronÄ™ \
ycia, bo świat jest dobry, doskonały.
Marek Aureliusz  pisze o wielu złudzeniach, którym ulegamy, mo\
emy zmienić świat,
innych itd.  mo\
emy zmienić tylko siebie.
Organistyczna widza??? Åšwiata  uporzÄ…dkowanie.
APATEIA  obojętność wobec uczuć. Apatia w potocznym opisie jest czymś negatywnym,
w stoicyzmie  coś pozytywnego, ............. obojętność wobec niepotrzebnych uczuć, które
szarpiÄ… naszym \
yciem (ambicje, złośliwości itd.). jesteśmy podporządkowani rytmom świata,
ale jednocześnie mo\
emy coś zmienić  zmienić własną postawę do świata.
Mędrzec stoicki  nie chce rządzić światem, nie chce mieć władzy itd.
Nie nale\
y przejmować się tym, co wokół nas się dzieje, stać obok i obojętnie. Pokora wobec
losu!
Uwa\
a siÄ™, \
e etyka chrześcijańska jest w du\
ym stopniu oparta na stoickiej. Ma ona jednak
du\
o większy baga\
emocjonalny.
WOLNOŚĆ = zrozumienie konieczności czy mamy wolność? Tak, ale jest malutka 
decyduje o swojej postawie do świata. Mogę kształtować swoje cnoty, pracować nad swoją
duchowością. Nic nie zrobimy w świecie  bo Bóg ju\
wszystko za nas zrobił. Nam pozostaje
tylko ustalenie swego stosunku do świata (bunt lub pokorne przyjęcie).
7
ŚMIERĆ  Platon poradził sobie ze śmiercią tak, mówiąc \
e to co w człowieku najwa\
niejsze
nie umiera, stąd człowiek nie umiera. Epikur  śmierć jest, kiedy nie ma nas. Stoicy- śmierć 
zdarzenie naturalne (śmierć = rozłączenie pierwiastków). Rozkład ludzkiego ciała  baza dla
rozwoju innych materii. Człowiek = duszyczka dz
wigajÄ…ca trupa (Marek Aureliusz).
BÓL, CHOROBA  mało o nim w Marku Aureliuszu, ale więcej w Senece. Staro\
ytni nie
lubili tego problemu, du\
o większe znaczenie w średniowieczu  gdzie poprzez cierpienie
ukazanie głębi swego bytu.
To co nam pozostaje wobec bólu, cierpienia, śmierci  pokora, pogoda.
Marek Aureliusz  szuka ró\
nych technik psychologicznych, uwa\
a, \
e nawet lepiej czasem
u\
ywać pewnych technik samooszukiwania się, by lepiej widzieć świat, bardziej pozytywnie.
W tym du\
e podobieństwo do empiryzmu. Nawet jeśli wolności nie ma, mo\
na w niÄ…
wierzyć. Są to ró\
ne formy uspokojenia człowieka (stoicyzm i epikureizm).
W staro\
ytnej etyce mo\
na zastanawiać się nad: przyczynami konkretnych czynów
(podmiotowe przyczyny) i nad samym charakterem czynu  jego skutków (perspektywa
podmiotu, perspektywa skutków)
Etyka staro\
ytna  perspektywa podmiotowa, co siÄ™ dzieje w jednostce, w duszy, jakie sÄ…
intencje, motywy, udział intelektu. Mało się natomiast zastanawia nad skutkami czynu
(oprócz epikureizmu  wada??? następstwo zachowań  przyjemność).
CHRZEÅšCIJAC
STWO
Åšw. Augustyn (354-430) Platon
Åšw. Tomasz (1225-1274) Arystoteles
Są tu trudne kwestie, np. odpowiedzialność i grzech vs wszechmoc boga, du\
y determinizm
boski.
Skąd się bierze zło  jak to mo\
liwe, \
e jest na świecie, skoro świat jest dobry, jest
doskonałością stworzoną przez Boga.
Fundamentalna trudność  nie wszystko mo\
na i trzeba rozumieć w świecie, w niektóre
rzeczy mo\
na tylko uwierzyć. Rozum ma pewne granice, a wiara nie. Staro\
ytni wszystko
próbowali wyjaśnić naukowo (starali się nawet bogów w to nie mieszać) np. papiu??? met.,
matemat., geometr. Chrześcijaństwo  nie próbujmy wszystkiego wyjaśnić, bo to dowód
naszej pychy. Nasz umysł jest ograniczony, trzeba uwierzyć.
C.D. CHRZEÅšCIJAC
STWO  ÅšW. AUGUSTYN
Wiara wa\
niejszÄ… instancjÄ… ni\
rozum  w poznaniu świata, stosunku do Boga.
Ograniczenie Augustyńskie  św. Augustyn mówił:  Chcę poznać Boga i swoją duszę i nic
więcej . Nakładanie ograniczenia na własne poznanie; w duszy  prawdy moralne, wgłębienie
się z nią pozwala poznać Boga.
DUSZA I CIAA
O  św. Augustyn ponawiał poglądy Platona  dualizm, substancja duchowa
= dusza, wa\
niejsza ni\
ciało. Człowiek = dusza posługująca się ciałem.
DUBITO, ERGO SUM  zasadne jest pytanie, czy człowiek rzeczywiście istnieje jako
przedmiot ludzkiej łaski itd.  Augustyn mówi, skoro wątpię, czy jestem, oznacza, \
e jestem.
Przekonanie???, \
e człowiek naprawdę istnieje, jest w stanie przyjąć jego prawdy i
komunikować się z nim.
BÓG I DOBRO  czy kochamy boga, bo jest dobry, czy kochamy pewne dobra, bo są boskie
- pytanie co było pierwsze i ...... Rozstrzygnięte  coś jest dobry, bo tak Bóg postanowił, bo
pochodzi od niego (ale dyskusyjne).
POZNANIE  w staro\
ytności 2 przeciwne poglądy; zmysłowe, rozumowe (Platon uwa\
ał, \
e
tylko rozumowe pozwala poznać prawdę). Augustyn twierdzi, \
e mo\
na poznawać równie\

UCZUCIEM = intuicja pozwalają zgłębić coś mocniej ni\
tylko rozumem. Jest to szczególna
8
instancja moralna, pozwalająca na więcej ni\
rozum. Ma ono charakter introspekcji,
wniknięcia w istotę rzeczy.
AUTORYTET = pewnym z
ródłem wiedzy mo\
e być i on, nie mo\
emy wszystkiego poznać
sami (np. nie wszystko mo\
emy zobaczyć, dlatego polegamy na doświadczeniach innych,
którzy więcej widzieli). Ma to te\
drugie znaczenie  sama instytucja kościoła jest
organizmem, który jest lepiej wgłębiony w tajniki wiedzy ni\
inni wierni. KsiÄ…dz, czy inny
duchowny  posiada autorytet. Jest to bardzo bliskie pojęciu WIARY  wierzymy w to, co
mówi autorytet, nie domagamy się dowodów.
DYLEMATY CHRZEÅšCIJAC
STWA:
1) Dylemat Å‚aski  czy ka\
dy mo\
e być dobry? Wg Arystotelesa ka\
dy kto wykonał
pewien trud, by \
yć moralnie. U Sokratesa  to samo, ten kto chciał; stoicyzm  te\
.
Pierwsza etyka chrześcijańska mówi, \
e to Bóg decyduje, czy mogę być dobry czy nie
 łaska Boga. Bóg wyró\
nia swoim aktem woli tych których chce, a wszyscy inni
nale\
ą do świata ziemskiego (ludzi grzesznych, Bogu obojętnych). Nie ode mnie
zale\
y, czy Bóg mnie wez
mie do nieba, czy nie. Nie mamy prawa wymagać od Boga
sprawiedliwości bo to umniejsza jego wolność. Męstwo, wstrzemięz
liwość?,
sprawiedliwość, ... 4 cnoty generalne. Jesteśmy naznaczeni pewnym złem  grzech
pierworodny, to Bóg zdecyduje, kogo oczyści, a kogo nie. Dogmat bezwzględnego
determinizmu boskiego.
2) Problem zła grzechu. Czy mamy wolną wolę, czy nie? Czy człowiek jest
odpowiedzialny za swoje czyny, czy nie? Bóg ma przemo\
ną władzę, czy więc
istnieje wola? Czy Bóg nie wie, co zrobię za chwilę, bo on o wszystkim decyduje. Po
co się wysilać i wybierać akty moralne, skoro Bóg ju\
wszystko wie z góry.
PREDESTYNACJA A WOLNA WOLA. Wola jest dobra je\
eli jesteśmy obdarzeni
łaską, Bóg nas wybrał. Je\
eli nas nie wybrał, to nasza wola jest podporządkowana naszym
zmysłom (zmysłem? umysłom?), jest grzeszna.
Bóg wszystko wie (tego nie mo\
na zaprzeczyć  boski determinizm), ale on ma jakiś cel
w tym by nas utrzymać w nieświadomości. Chce aby nam się wydawało, \
e mamy wolnÄ…
wolÄ™  \
yjemy tak jakbyśmy nie wiedzieli, czy postąpiliśmy dobrze czy nie. Obiekt.  bóg
wie więcej od nas; subiekt.  musimy kierować się własnym sumieniem. Augustyn  nie
wszystkie rzeczy mo\
emy zrozumieć, są pewne tajniki, których nigdy nie zrozumiemy.
DYLEMAT ZA
A. Jak to siÄ™ dzieje, \
e w tym doskonałym świecie, stworzonym przez
doskonałego boga istnieje zło? Bóg  jest dobry, wszechmocny  ale zło istnieje. Tylko 2
tezy mogą być prawdziwe. Bóg jest dobry + zło to nie jest wszechmocny; Bóg jest
wszechmocny + zło to nie jest dobry; Bóg jest dobry i wszechmocny nie ma zła.
Åšw. Augustyn przez pewien okres \
ycia zanim został chrześcijaninem był zwolennikiem
Manera, który głosił i\
istnieje Królestwo dobra i zła  zupełnie przeciwne do
chrześcijaństwa  które mówi  zła nie ma, nie ma szatana. Czy istnieje pierwiastek zła w
świecie? Augustyn  nie ma zła ontologicznie, zło to brak dobra, np. tak jak ciemność jest
brakiem światła. PRIVACIO (prywacyjna teoria)  brak.
Dowody na istnienie Boga:
1) psychologiczne???  w mojej duszy istnieją ró\
ne idee, wśród nich idea Boga  skoro
tam sÄ… znaczy, \
e ktoś je tam wło\
ył; istnieje więc Bóg, bo ktoś musiał mi tę ideę
wło\
yć.
2) Pytanie  co jest doskonalszą formą bytu  istnienie czy nieistnienie; oczywiście
istnienie. Skoro najdoskonalsza istota ma być, to musi istnieć.
I II
ZA
O BÓL OKRUCIEC
STWO
DOBRO PRZYJEMNOŚĆ TROSKA O BLIy
NICH
9
Autor: John Layonel McCee
Zło na ogół rozumiemy jako ból, cierpienie. Czymś analogicznym  dobro jest czymś
przyjemnym (w chrześcijaństwie najwy\
szą cnotą = caritas = miłość bliz
niego). Dobrem,
złem I rzędu jest przyjemność lub ból. Ale ból fizyczny jest efektem okrucieństwo, jest to
jakby drugi szczebel zła. Dobrem II stopnia jest troska o bliz
nich (wykonanie dobrego
uczynku jest pewnego rodzaju dobrem te\
). Wa\
ne jest nie tylko to, \
e ktoś wykonał zły
uczynek, ale zło jest te\
w efekcie  w fakcie \
e ktoś doświadczył zła. Zło i dobro
przedmiotowe  przedmiot I stopnia, zło i dobro podmiotowe  przedmiot II kategorii.
Chrześcijaństwo jest etyką podmiotową. Z tego wynika sens chrześcijaństwa  ktoś musi być
okrutny by mogła zaistnieć miłość do bliz
niego.
Filozofia staro\
ytna (okres helleński)
Antyk
Chrześcijaństwo (wczesne  patrystyk., chrz. póz
ne)
Od renesansu  filozofia nowo\
ytna.
TEORIE POZNANIA:
1) racjonalizm 
2) empiryzm  daje wiarę świadectwu zmysłów  choć twórcy obu teorii odwołują się do
siebie.
FRANCIS BACON (1(6)51  1626)  Anglia
Nale\
y do filozofii nowo\
ytnej /od XVI w. do Hegla (poczÄ…tek w. XIX)/, od tego momentu
filozofia współczesna.
 Novum organum - nowe, narzędne poznanie świata, a raczej organizacji zmysłowej.
Przedstawiciel empiryzmu, opierał swoje badania na indukcji i eksperymentu.
Uwierzył w samodzielność ludzkiego poznania  był zdania, \
e wiara mo\
e być jedyną
podstawÄ… poznania, uwa\
ał, \
e nie nale\
y sięgać tak głęboko. Chciał rozdzielić
funkcjonowanie wiary od nauki (wierze religii wyznaczył wąskie pole, w którym miały
działać).
Teoria IDOLI  czyli złudzeń, którym człowiek ulega. Sokrates uwa\
ał, \
e aby coś poznać
naprawdę trzeba usunąć z umysłu wszelkie złudzenie, przekonań, nawyków itd. Idee
plemienne polegajÄ… na tym, \
e wzrastając spotykamy się z ró\
nymi poglÄ…dami, w wyniku
wychowania, z czego wynikają pewne nasze nawyki myślenia, które wywołują pewne
perspektywy, np. szukanie w Å›wiecie zwiÄ…zków przyczynowo-skutkowych ßð idole
plemienne. Idole jaskini. Idole rynku  język jest przejęty i sam sugeruje istnienie pewnych
bytów, których w rzeczywistości nie ma. ... teatru  zbyt łatwo dajemy się wciągnąć w pewne
teorie, ... zamierzamy im. Cel  ucieczka od złudzeń pozwoli? na zatrzymanie czystego
umysłu   tabula rasa .
Ar.?  rozwinął logikę i bardzo chętnie się do tego odwoływała myśl chrześcijańska. Bacon -
........ eksperyment i indukcja + doświadczenie. Indukcja  sposób argumentacji w logice,
przechodzenie od szczegółu od ogółu.
KARTEZJUSZ (1596-1650)
Powiedział du\
o o ludzkiej świadomości; ale jego filozofia znalazła mały odzew wśród
filozofów poznania, du\
o większy  u antropologów i etyków, czyli osób bli\
szych
psychologów.  Rozprawa o metodzie ,  Medytacje o pierwszej filozofii . Krytyka
skierowana przeciwko chrześcijańskiemu paradygmatowi objawienia  właściwie nie mo\
na
było mówić o mo\
liwości poznania świata tylko ludzkimi siłami  Kartezjusz przez to znalazł
10
się na liście ksiąg zakazanych.  Medytacje ... rozpoczynają się od kilku przykładów
pokazujÄ…cych, \
e poznanie zmysłowe jest mylne  udowadnia, \
e koncepcje filozoficzne
opierające się na poznaniu zmysłowym popełniają du\
y błąd, to owszem, zmysłami mo\
emy
poznać świat, ale jest to wiedza niepewna. Kartezjusz był człowiekiem bardzo wierzącym.
Bóg stworzył świat, który jednak czasami inaczej poznajemy ni\
to wyglÄ…da w
rzeczywistości. W końcu Kartezjusz dochodzi do wniosku  mo\
e świat w ogóle nie istnieje.
SCEPTYCYZM  jako metoda poznania  wątpienie we wszystkie tezy, które oparte są na
niesolidnych podstawach. Ale Kartezjusz był przekonany, \
e świat istnieje, bardzo
szczegółowo poznawał i opisywał świat, człowieka (był lekarzem).
Jaka jest wiedza, która będzie niezawodna. Kartezjusz dla niego była to matematyka (jego
pomysłem oś rzędnych i odciętych). Tak jak staro\
ytni uwa\
ał, \
e matematyka jest najlepszÄ…
drogą poznania świata. Sądy są prawdziwe o tyle o ile są podobne do sądów matematycznych,
które są oczywiste, jasne, przejrzyste i czytelne. PRAWDA jako EWIDENCJA. Matematyka
jest dziedziną uzyskaną przez człowieka, stąd jest dla niego najprostsza, przejrzysta, mo\
liwa
do dogłębnego poznania. Z kolei przedmioty, czy świat zostały stworzone przez kogoś innego
 stąd nie jest tak przejrzysty poznawczo. Np. wosk zupełnie inaczej wygląda  najpierw w
postaci kuli woskowej, gdy zbli\
ymy do ognia  topi się, wydziela zapach  stąd zmysłami
............................. świata dogłębnie. Ale skoro jestem i wątpię w istnienie świata, stąd jeśli
wątpię, to muszę istnieć. Res Cogitans. Myślę więc jestem  COGITO ERGO SUM  istnieję
jako podmiot, który wątpi, czyli myśli. Dotyczą one tylko świadomości tego, kto je
wypowiada. Z tej tezy wynika tyle, \
e zawsze mam świadomość tego, \
e istniejÄ™, co we mnie
jest  moja świadomość, ale nie mogę mieć pewności, \
e istnieje świat na zewnątrz. Człowiek
mo\
e być niepowtarzalnie pewny swojej świadomości, ale nie mo\
emy być pewni tego co jest
wewnątrz świadomości. Nasza świadomość jest kilkupoziomowa. Najgłębszy poziom 
świadomość swego istnienia, a kolejne następne warstwy są coraz mniej pewne.
DUALIZM SUBSTANCJI MYÅšL
CEJ I ROZCI
GA
EJ. Rozciągłość w sensie
czasoprzestrzenności. Substancja rozciągła  to ka\
da substancja, która ma swoją egzystencję,
jest spostrzegana w czasie i przestrzeni. Myśląca  jestem świadomy swojej duszy. Czy to, \
e
odczuwam nogę, to nie jest złudzenie? Mo\
emy ulegać złudzeniom dotyczącym ciała (bóle
fantomowe, nie wiemy, czy ciało rzeczywiście istnieje), ale duszy nie. A więc jestem pewien
swojej duszy. Ja i reszta świata. Niczego nie jestem pewien jak mojego COGITO.
Kartezjusz pokazał szczególny dualizm paraetyczny   ja i reszta świata, co jest podstawą
filozofii egzystencjalnej (samoświadome  ja i reszta świata, która jest mu dana
przedmiotowo). Inne konsekwencje kartezjańskich rozwa\
ań   bodymind problem , czy
to\
samość ludzka jest określana wyłącznie mentalnie, czy te\
ciałem.
NATYWIZM  rozpoznajemy w przedmiotach pewne cechy, które są nam dane jako idee
niepodwa\
alne, idee: format, wielkość, kształt, poło\
enie, ruch przedmiot istnieje, bo
rozpoznajemy pewne idee.
OÅšWIECENIE (XVII  XVIII w.)
FRANCJA: D. DIDEROT, WOLTER, ROUSSEAU, HOLBACH (twórca koncepcji
przyrody), CONDORCET (autor standardowego dzieła o postępie itd.)
Kultura ka\
dego kraju miała swoją specyfikę. We Francji główny nurt dotyczył koncepcji
społecznych, jak powinien wyglądać idealny porządek społeczny.
ANGLIA: HOBBES ( Lewiatan  tu te\
kwestie f. przyrodia porzÄ…dku), LOCKE
(epistemologia), HUME (epistemologia  badał zasadność naszych sądów o świecie;
moralność). W Anglii główną kwestią zainteresowań była koncepcja poznania, wiedzy. Stało
siÄ™ to bazÄ… dla filozofii analitycznej.
11
NIEMCY: KANT (doskonały system moralny, filozofia poznania), FICHTE (ponura???
filozofia). Trudno ogólnie określić.
OÅšWIECENIE  GA
ÓWNE IDEE:
Nurt raczej świecki  nie ma tu wątków antyreligijnych, ale dystansowanie się wobec niej;
religia ma swój przedmiot, a filozofia swój. Miejsce Boga zajęła natura  podkreśla się
przyrodniczy rodowód człowieka; geneza człowieka pokazująca płynne przejście ze świata
zwierząt do świata ludu; podkreśla podobieństwo potrzeb, naturalistyczny rodowód. Nowy
ideał człowieka  z przyrodniczego pochodzenia wynika inny rodzaj systemu moralnego
(które starają się uwzględniać to pochodzenie). Natura  podstawowy byt na świecie. Kult
rozumu  wiek XVIII, czy XIX to okres wielkich odkryć. Jedną z tendencji  wiara w rozum,
w to, \
e człowiek wszystko mo\
e poznać sam, wiara w rozum i w naukę (nie potrzeba do tego
Boga); im większa wiedza, tym większa moralność i lepszy porządek społeczny 
dominowało to naiwne podejście. Rozwój wiedzy  próba opisu człowieka, jako gatunku
który ma swoją historię = diachromia (widzenie człowieka w aspekcie czasu), analiza w
kontekście historycznym; ludzkość ma swoją historię, która nie jest przypadkowa; wiara w
postęp  będziemy coraz siebie. Krytyka religii. Krytycyzm, empiryzm  dotyczący głównie
myśli angielskiej, próba stworzenia nowych metod poznania świata, które byłyby ró\
ne od
religijnych (np. iluminacji)  człowiek sam mo\
e poznać świat.
TEORIA POZNANIA. W ontologii  naturalizm (naiwny) + materializm. W teorii poznania
 najwa\
niejsze dokonania angielskie. Trzech głównych przedstawicieli tworzących w duchu
empiryzmu. Wszelka wiedza wiarygodna jest sensualna, zmysłowa, a nie iluminacja. Innym
zmysłem oglądamy świat abstrakcyjny, innym rzeczywisty, czyli wewnętrzny (Locke).
Locke, Hume, Berkeley  najwa\
niejsi. Sensualizm. Idealizm subiektywny (Berkeley)  skÄ…d
wiemy, \
e świat istnieje  mo\
e znika, gdy my zasypiamy; świat = wiązka wra\
eń, który
istnieje tylko dzięki temu, \
e my patrzymy. Krytyka związków przyczynowych (Hume)  gdy
widzimy pewne zjawisko, np. przesunięcie kubka, widzimy ruch, przestawienie przedmiotu,
ale nie widzimy siły jaka działa, nie mo\
emy tu te\
mówić o związku przyczynowym. Nie
mamy narzędzi do tego (wychodząc z zało\
enia empiryzmu). Czy je
..................................................... Nie zaprzeczali oni istnieniu podstawowych praw fiz., czy
Boga, ale stwierdzali, \
e nie mo\
na ich naukowo potwierdzić. Struktura wiedzy jest bardzo
nieprzejrzysta  towarzyszyła więc im świadomość o niemo\
ności jej potwierdzenia
(pewnego).
TEORIA SPOA
ECZNA (Hobbes, Locke, Rousseau). Nominalizm  dylemat platoński,
który ciągle jest podejmowany  jaki jest status ontologiczny wartości  jakiego koloru jest
wolność. Spór o status wartości cały czas trwa. Spór o powszechniki  realizm to Platon,
natomiast nominalizm charakterystyczny dla Oświecenia  empirystów. Powszechniki nie
majÄ… \
adnych obrazów materialnych, stąd nie mo\
na nic o nich powiedzieć. NOMINALIZM
= przyega do stanowiska empirycznego, nie istniejÄ… \
adne byty, które są nieobserwowalne
zmysłowo, które nie mają materialnych odpowiedników. Np. wolność. Są to tylko nauki(???)
których u\
ywamy do opisu zjawisk, których nie da się inaczej wyrazić.
Jednym z torów oświecenia była refleksja społeczna. W okresie tym chciano stworzyć idealne
porządki społeczne, narzekano na zanik prawa moralnego, szerzące się zło itd. Zaczęto się te\

zastanawiać, jak to się stało, \
e ludzie z dzikich plemion stali siÄ™ dobrze zorganizowanym
państwem. UMOWA SPOA
ECZNA  droga jakÄ… ci ludzie przeszli od niezorganizowanego
egzystowania do organizacji społeczeństwa (społecznej). Zastanawiano się nad wa\
nymi
wartościami: WOLNOŚĆ/ RÓWNOŚĆ  ludzie są ró\
ni, ale ka\
dy powinien mieć równy
dostęp do dóbr; dla ka\
dego  równy obszar wolności. IDEA TOLERANCJI (tu szczególnie 
Locke). WA
ASNOŚĆ  bardzo silnie broniono własności, jako idei świętej, której nie mo\
na
nikomu odebrać (nie kolektywizm)  chciano obmyślić taki porządek, gdzie ka\
dy miałby to,
12
na co zapracował. PRAWA CZA
OWIEKA (stworzone przez Locke)  jego zasługą było to,
\
e powiedział, \
e człowiek zasługuje na pewne elementarne prawa nie ze względu na jakieś
prawa przyrodnicze, ale boskie  Bóg przypisał człowiekowi pewne moralne prawa, których
mu odebrać nie mo\
na. Współczesne doktryny są inne, ale bazują na tym podstawowym
przekonaniu.
Jeden z najgłośniejszych sporów oświecenia pomiędzy Hobbes i Rousseau: DIAGNOZA
ZA
A SPOA
ECZNEGO. Hobbes  z biednej rodziny, sam się wybił, podobno bardzo wybitny;
 Lewiatan  utwór kilkugłosowy, model społeczeństwa. Nie wierzył w \
adne wielkie
wartości, nie ma \
adnej etyki, są tylko przyjemności i nieprzyjemności. Stan natury to stan
dzikości, gdzie ludzie \
yją w lęku i agresji ( człowiek człowiekowi wilkiem ). Agresja ta nie
jest w naszej naturze, ale wynika z części obrony siebie i swoich dóbr. Nasza strategia by
zachować się przy \
yciu  UMOWA SPOA
ECZNA. To pozwala ochronić siebie i swoje
dobra, a nie ma tu nic a propos etyki. To strategia a nie etyka, która ma sprzyjać naszemu
przetwarzaniu. Nie ma wielkich wartości, mają znaczenie instrumentalne. UTYLITARYZM
 kontynuacja myśli Hobbesa (Mill).
ROUSSEAU  filozofia uczucia, troski i opieki. Genewczyk, a do Francji się przeprowadził;
jego \
ycie zaprzeczało trochę ideałom, które głosił (\
ył z kobiet, dzieci do przytułków
oddawał). Podobnie jak poprzednik uwa\
ał, \
e istniał stan naturalny, a człowiek w nim jest
naiwny, niczym dziecko. Wszystkie relacje sÄ… spontaniczne, dobre  nawiÄ…zanie do najw.
utraconego. Trwało to do momentu, gdy powstała własność prywatna  ktoś stwierdził, \
e coÅ›
jest jego; stało się to przyczyną wszystkich kolejnych nieszczęść. Umowa społeczna  jest, ale
jako realizacja wielkich moralnych wartości. Hobbes  efektem jego przekonań  monarchia z
władzą z silną ręką. Rousseau  postulował za demokracją, której celem krzewienie pewnych
wartości moralnych.
KANT  oświecenie; 1724  1804 (Królewiec)  Kaliningrad. Filozof niemiecki, ale \
ył
daleko od Niemiec  w Prusach Wschodnich. Autor 3 gigantycznych krytyk:
1)  Krytyka czystego rozumu  symbol zawiłości w filozofii, gęstości myśli
2)  Krytyka praktycznego rozumu  dotyczące moralności
3)  Krytyka władz rządzenia  dotyczące koncepcji piękna (czy idea piękna w
przedmiotach czy w nas).
+ wiele innych
Jego refleksje są bardzo psychologiczne. Nawet jego filozofia moralności ma charakter
psychologiczny (jak przechodzić od prostych myśli egoistycznych przechodzić do bardziej
ogólnych, dotyczących całej ludzkości). Kant musiał zająć stanowisko pomiędzy
empiryzmem a racjonalizmem  w sposób quasi-psychologiczny opisuje jaką drogę mogą
przejść z świata zewnętrznego do naszej świadomości.
Pytanie: Jak poznajemy świat?  epistemologiczne pytanie. Jak to się dzieje, \
e świat
zewnętrzny staje się przedmiotem naszej świadomości.
 Przewrót Kopernikański  świat nie \
adnych cech, to jak go poznajemy, widzimy jest w
bardzo du\
ym stopniu zale\
ne od nas  to my nadajemy sens, to my interpretujemy. To
podmiot kształtuje przedmiot. Przedmiot nie ma \
adnych cech. Być mo\
e istota inna ni\

człowiek inaczej poznaliby świat. Było to zupełne przeciwieństwo tego co dotąd na ten temat
uwa\
ano. Wszystkie przedmioty poznajemy w subiektywny, ludzki sposób.
S
DY  pewne mówią o świecie = syntetyczne, analityczne = szczegółowe. Istnieją sądy a
priori = przed doświadczeniem, powa\
niejsza wiedza, niejednostkowe; a posteriori =
dotyczące wiedzy jednostkowej. Prawdziwa nauka powinna zawierać wiedzę a priori i
syntetyczne  są one ogólne (du\
y kwantyfikator), a więc dają prawdziwą, np. nie jest takie
wa\
ne, \
e pan Jan umarł w wieku 80 lat, ale wa\
ne, \
e ka\
dy człowiek jest śmiertelny. Nie
zachow. poszczególnych przedmiotów, ale ogólne prawa fizyczne.
13
Ka\
da rzecz, którą poznajemy ma w sobie 2 symbole swego istnienia:
1. noumen = rzecz sama w sobie, jądro, niepoznawalna dla mnie; istotowość = jest
charakterystyczna dla danego przedmiotu; dwie identyczne kartki papieru będą miały
takie same zewnętrzne cechy, ale ich istota będzie inna.
2. fenomen = zewnętrzne cechy przedmiotu, które widzimy; przedmioty mogą być
identyczne pod względem fenomenalnym.
Kant chciał pokazać jakie jest stanowisko na tle racjonalizmu, empiryzmu. Był przekonany,
\
e udział ludzkiej świadomości w opisie świata zewnętrznego jest ogromny, co próbował
udowodnić w swojej teorii. Człowiek ma pewne cechy aparatury zmysłów (zmysłowej), które
mogą go ró\
nić od innych stworzeń. (Empiryzm był przekonany, \
e w naszej głowie jak w
lustrze powstają odbicia przedmiotów). Pierwszym ograniczeniem naszego kontaktu ze
światem są FORMY ZMYSA
OWOŚCI: czas i przestrzeń. Nie umiemy poznawać świata bez
u\
ywania tych struktur, zawsze wszystko umieszczamy w kategoriach czasu i przestrzeni. SÄ…
one okularami, przez które poznajemy świat i nie mo\
emy ich zdjąć.
KATEGORIE ROZS
DKU (2 piętro). David Hume uwa\
ał, \
e zwiÄ…zki przyczynowe nie
istnieją. Kant nie był tak radykalny, ale uwa\
ał, \
e niektóre kategorie są narzucone przez nasz
umysł światu zewnętrznemu, np: przyczyna, liczba, modalności, siły  szczególnie wa\
ne w
fizyce.
IDEE REGULATYWNE CZYSTEGO ROZUMU (3 piętro). Kant jest bardzo sceptyczny
do pewnych kategorii, których nie mo\
emy przeskoczyć. Pewnych rzeczy nie mo\
emy
stwierdzić, \
e coÅ› jest na pewno. Nie mo\
emy mówić, \
e poznajemy coÅ›, a tego nie ma.
Mo\
emy dywagować tylko o fenomenie, dostępne naszemu poznaniu (nie mogę powiedzieć
co siÄ™ dzieje za moimi plecami, czy na ksiÄ™\
ycu itd.). kant był bardzo sceptyczny  nie
podobało mu się, gdy np. chrześcijaństwo mówiło o ułomności człowieka i niepoznawalności
pewnych rzeczy dla niego, co nie przeszkadzało im dywagować na ten temat. Uwa\
ał, \
e
nale\
y poznać te dywagacje i zająć się tym, co dla człowieka dostępne. Kant uwa\
ał, \
e
nale\
y postawić pewne zało\
enia, które pozwolą nam istnieć pełniej, np:
 dusza  byt nie poznawalny, ale dający drogę dla rozwoju moralności; hipoteza duszy
jest gwarantem naszej moralności, jeśli ją odrzucimy, nie będzie sensu mówić o
odpowiedzialności moralnej. Nale\
y postawić pewne nieempiryczne hipotezy, aby
móc udowodnić.
 Jedność apercepcji  np. siedzę przy piecu, od którego bije z
ródło ciepła, mogą tak
go parcypować jako z
ródło ciepła, choć ka\
de z jego cech poznajemy oddzielnie. Np.
jabłko ma jak ka\
dy przedmiot wiele ró\
nych cech, który jednoczony pewien stały,
ogólny obraz  jabłka.
 Bóg  prawdziwa nauka wg Kanta, to nauka, która wyjaśnia wszystko, a nie tylko
poszczególne zjawiska. Kant uwa\
a, \
e musimy przyjąć pewne zało\
enia, które
pozwolą nam stwierdzić, \
e wszystkie zjawiska świata stanowią pewną całość,
jedność. Ma to uprawomocnić powszechność praw fizyki, które obowiązują cały
świat, a zostały wprowadzone apriorycznie. Jest to hipoteza, która ułatwia
zrozumienie świata, jego jedności.
Spór obiektywizm (Å›wiat istnieje obiektywnie) ßð subiektywizm (Å›wiat = wiÄ…zka naszych
wra\
eń).
Kant uwa\
ał, \
e świat jest obiektywny, ale metafizyka dawniej prowadzona nie ma sensu.
Świat wysyła do nas empiryczne sygnały, które my ró\
nie odbieramy, percypujemy go w
pewien subiektywny sposób. Świat jest chaotycznym zbiorem, któremu my dopiero nadajemy
pewną kategorialność (dzięki kategoriom nadajemy mu pewien sens).
Spór obiektywizm ßð empiryzm.
14
Kant uznawał w pewien sposób empiryzm  poznajemy świat zmysłowo, ale materiał
empiryczny jest chaotyczny, któremu dopiero nadajemy sens i układamy. Nie jest więc to
racjonalizm Kartezjusza, ale i nie empiryzm.
ETYKA KANTA
Co mo\
emy poznać? Co powinniśmy uczynić? pytania Kanta
TRANSCENDENCJA = przekraczać siebie (inne znaczenie u Kanta, nie interesuje go to, co
pewne)
IMMANENTNY  wewnętrzny
Kant boi się mówić o substancji moralności  czy \
ebrać, czy nie; czy kraść, czy nie itd.
Unikał substancjalności, jak mamy np. w Dekalogu. On bardziej dą\
ył do psychologicznej
analizy jak powstajÄ… zasady moralne w nas. Nie jest tak, \
e wszyscy rodzimy siÄ™ jako
jednostki moralne  ró\
ni ludzie między sobą bardzo się ró\
niÄ…. Zasady moralne natomiast
powinny być uniwersalne, obowiązywać wszystkich. Ka\
dy z nas decyduje, czy chce być
moralny, czy nie  niektórzy będą \
yć bez moralności. Ka\
dy z nas rodzi siÄ™ z pewnymi
potencjami do moralności, a sama moralność wymaga od nas nieco wysiłku  wewnętrznej
dyscypliny; odsuwamy od siebie emocje, popędy i postanawiamy kierować się dobrą wolą.
DOBRA WOLA = podstawowa instancja, która w nas tkwi, a która prowadzi nas do
moralności. Dyscyplinując naszą wolą i kierując się rozumem prakt. (on doradcą woli), a nie
uczuciami, skłonnościami (hedonistyczna strona natury). Wola powinna być w pełni
autonomiczna, nie mo\
e dać się kierować psychologicznymi skłonnościami (emocjami itd.).
Ona te\
jest autonomiczna wobec wszelkich kodeksów moralnych (zawieszenie wszelkich
kodeksów, odło\
enie ich na moment  w momencie wyboru udanie, \
e one nie istniejÄ…, a
tak\
e \
e nie dotyczą nas, to co dyktuje zmysły, uczucia itd.). Tu pojawia się problem  jeśli
nie kieruje nami kodeks, czy reguły, to co nami kieruje OBOWI
ZEK (mówi Kant). To
pewna utopia  jeśli odejdziemy od tych kodeksów i poddamy się tylko dobrej woli  to
wszyscy odpowiemy w pewnych sytuacjach identycznie. Uwa\
a, \
e prawo moralne mo\
na
obiektywnie stwierdzić  ka\
dy z nas jest w stanie wygenerować identyczne prawo (gdy
pozbędziemy się interesu własnego itd. Mówiąc krótko  ró\
nimy siÄ™ potrzebami, uczuciami,
interesami itd. a nie ró\
nimy się czystą świadomością moralną.
Dobra wola  obowiÄ…zek  prawo moralne  imperatyw kategorialny.
Wola  autonomiczna, rozumna.
IPERATYW KATEGORIALNY  postępuj wg takiej maksymy, co do której chciałbyś,
\
eby była prawem powszechnym. Kant wierzy, \
e ka\
dy człowiek jest zdolny do
wygenerowania takiego prawa. Np. czy chciałbyś \
yć w społeczeństwie, w którym kłamstwo
byłoby prawem ogólnym  Kant uwa\
a, \
e wszyscy odpowiadajÄ…, \
e nie. Kant wyobra\
ał
sobie układy w społeczeństwie jako pewne układy handlowe  zasada wzajemności itd.
Implicite  znajduje się reguła umowy społecznej. Jak wyglądałoby społeczeństwo, w którym
będę \
ył.
Etyka Kanta  FORMALNA, tu nie ma konkretnych przykazań, sam musisz rozsądzić co jest
moralne. Tu jest pewien element oświeceniowy  element umowy. Człowiek obmyśla zasady
moralne zgodnie z wyobra\
eniem zgodnego społeczeństwa (czy chciałbym aby w
społeczeństwie obowiązywała zasada samobójstwa). Imperatywowi kategorialnemu Kant
przeciwstawia imperatyw HIPOTETYCZNY (zrób X jeśli chcesz Y  jeśli chcesz naprawić
coÅ› sklej ...). Nie mo\
na stosować tego imperatywu przy zasadach moralnych, np. pomóc
komuś, by uzyskać nagrodę.
Przykłady: człowiek się topi:
I. sytuacja  młody, dobrze pływający człowiek idzie brzegiem ...... postanawia się
popisać  rzuca się do wody i go ratuje  motyw pró\
ności.
II. Sytuacja  z
le pływający człowiek, ale odczuwa nakaz moralny by pomóc, nie
udaje mu się, wręcz go topi.
15
Etyka deontologiczna  etyka obowiÄ…zku, wszystko co siÄ™ dzieje, dzieje siÄ™ w naszych
intencjach.
Etyka teleologiczna  w tej najwa\
niejszy jest skutek; jest najwa\
niejsza w utylitaryzmie.
(etyka deontologiczna i teleologiczna  dwie sprzeczne teorie).
Kant oceniłby II sytuację jako moralną, w etyce teleologicznej bardziej etyczna jest ta II. To
samo zachowanie mo\
e być bardziej lub mniej moralne. Dla niego bardziej się liczą motywy
naszego wyboru, wa\
niejsze sÄ… ni\
skutki.
Traktuj drugiego człowieka jako cel, nigdy jako środek  IMPERATYW PRAKTYCZNY 
uzupełnia kategoryczny. Mo\
emy wybrać ka\
dą maksymę, która będzie kierować naszym
\
yciem (i Kant wierzy \
e wybierzemy dobrze), ale nie wolno nam wybrać takiej, która
dyskryminowałaby innych. Ta idea bardzo zainspirował marksizm (potem póz
ni marksiści,
jak Lenin wypierali siÄ™ tych z
ródeł).
Do imperatywu Kanta warto by dodać: Traktuj drugiego człowieka jako cel, nigdy tylko jako
środek. Kant zdawał sobie sprawę, \
e w naszym społeczeństwie panują często zasady bardzo
 handlowe (wymiany itd.)  i nie są złe.
JOHN STUART MILL
Ojciec nowoczesnego liberalizmu (ojciec samego liberalizmu  Locke).
Przejął tradycję Oświecenia. Jego celem  jak uregulować stosunki społeczne, by ludzie
mogąc realizować swoje pragnienia i potrzeby nie krzywdząc innych ludzi? Tym co z
definicji naszÄ… naturÄ… sÄ… nasze pragnienia i potrzeby.
Dobro  w definicji Milla  to gdy odczuwamy przyjemność, a zło gdy odczuwamy
przykrość.
 The greatest happiness for the greatest number   Najwięcej szczęścia dla największej
liczby ludzi  motto utylitaryzmu  główna idea. Jest to podejście bardzo hedonistyczne.
Etyka Kanta skupiona na szukaniu szlachetnych motywów człowieka. Tutaj mówi się o
pewnych strategiach budowania szczęścia powszechnego. Najwy\
sza wartość: przyjemność,
pomyślność, u\
yteczność. Ale Mill zdawał sobie sprawę, \
e ..... nie jest pochwałą
przyziemnych przyjemności.
NIETSCHE (zm. 1900)
Myśl Nietzsche jest myślą krytyczną. Bardzo popularny dzisiaj, nie jako inspiracja, ale bo
pokazał inną mo\
liwość widzenia świata  DEKONSTRUKTYWIZM. Był przedstawicielem
filozofii \
ycia (jak Bergson, ...).  Tako rzecze Zaratursta ,  Z genealogii moralności ,  Poza
dobrem i złem  tłumaczone przez Staffa. Pisał wiele rzeczy, najczęściej wierszem,
aforyzmami.  Z genealogii moralności  etiologia filozofii (filozoficzna), psychologia
moralności. Główna myśl Nietschego, jego główny CEL  ustosunkowanie się do tradycji
filozofii:
 chrześcijańskiej (szlachetna filozofia moralna)
 oświeceniowej (wolność, równość itd.  główne hasła). Apoteoza rozumu, ale i
docenianie biologicznych potrzeb człowieka.
Pierwsza myśl  głęboko relatywistyczna (relatywizm = \
adne wartości absolutne nie istnieją,
bo są one relatywne do kultury, sytuacji; nie ma wartości absolutnych, nie ma \
adnych praw
ostatecznych dotyczących moralności, czy naszego istnienia  poprzednie etyki moralności
opierały się na pewnych prawdach). ........ kategorią od której wychodził Nietsche było \
ycie
tzn. .........., energia (twórcza, której nie mają przedmioty martwe, a ludzie w ró\
nym
natÄ™\
eniu. Nietsche wyrósł w epoce, gdzie nastąpił mocny rozwój nauk biologicznych, modny
był pewien organicyzm. ...... \
ycie miało dla Nietschego sens biologiczny, modne
postrzeganie człowieka przez pryzmat biologizmu (uwa\
ano, \
e biologia człowieka, jego
potrzeby sÄ… bardzo wa\
ne. Nie bez ........... Nietsche porównuje człowieka do zwierzęcia itd.
16
Podstawowe pytanie: o sensowność klasycznego podziału na dobro i zło. Ka\
dy system
wartości oparty jest na opozycji dobra i zła. Nietsche uwa\
ał, \
e to niesłuszne, nieprawdziwe,
fałszujące widzenie świata itd. Nietsche uwa\
ał, \
e istnieje dychotomia, ale pomiędzy nią a
marnością/ lichością (mały, lichy ludzki charakter). Nie jest to podział na głębokie idee, ale
ró\
ne typy charakterów. Wielkość  np. bohater etyczny  Hektor, bohaterstwo w sensie
fizycznym, ale i zdolność do wybaczania płynąca z wielkości itd. Szlachta japońska,
Wikingowie, pionierzy cywilizacji  przykłady wielkości przywoływane przez Nietschego.
Cechy szlachetnej rasy =/= rasa marna. Ich zaletą było to, \
e przeciwstawili się rozmemłaniu,
lichości chrześcijaństwa. Czerpie przesłanki do działania ze swego wnętrza, własnej siły.
PANOWIE =/= NIEWOLNICY  podnieta z zewnątrz,  zezują na innych, porównują się,
ich moralność  reakcje na siłę z zewnątrz. Ludzie małego formatu, tchórze,  \
er dla osła,
który niepotrzebnie się buntuje . Reakcja na świat, który jest lepszy, silniejszy. Jako dalszy
przykład tej dychotomii Nietzsche pokazuje dwóch bogów: Dionizos (pełen energii,
bulchaterii, wyuzdania itd.) i Apollo (symbol piękna, równowagi, mądrości  Nietzsche go
nie lubi, bo sprzyja tradycyjnemu myśleniu opartemu o moralność, sprawiedliwość itd.). jest
tu wielkość, ale nie idei dobra, ale wielkości ......, a nie wa\
ne sÄ… ofiary. Ofiary te sÄ… same
sobie winne  ich słabość jest przyczyną. Nietzsche \
ył w okresie, w którym doszło ju\
do
pewnej relatywizacji wartości. Absolutyzm etyki był .......... np. utylitaryzmie (dostosowanie
pewnych ............ do potrzeb człowieka). .....em moralności dla Nietzschego jest bunt słabych.
Nie są tak silni by pokonać ...................................  rozsądku , aby jakoś ujarzmić rasę panów
(których jest tak wielu). Chrześcijanie stworzyli moralność, aby po ...........tatorsku
przeszkodził panom  nie bez powodu ideologia ta mówi o równości, Nietzsche uwa\
a, \
e to
nieprawda  są lepsi i gorsi. Ta fałszywa idea, tak jak i miłość i sprawiedliwość  to
kłamstwa, które mają ujarzmić rasę panów. Jak ktoś jest słaby i nie mo\
e kogoś pokonać
twierdzi, \
e słabość, łagodność jest cnotą. Swoje wady zamieniają na cnoty, stąd ta fałszywa
ideologia wg Nietzschego. Teza: systemy wartości są nieświadomą projekcją naszych
dÄ…\
ności (naszych słabości, lęków). Moralność okazuje się pewnym zjawiskiem kulturowym.
Jest to w duchu myśli Freudowskich.
Idee chrześcijaństwa i oświecenia potępiane przez Nietzschego:
 idei boga  u Nietzschego nie ma Boga, jest tylko ekspresja i pokłady energii  ró\
ne
u ró\
nych ludzi, stÄ…d ka\
dy ma swojÄ… prawdÄ™
 litość, miłosierdzie, równość itd.  miękkie??? cechy bardzo nie lubiane przez
Nietzschego, są przejawem słabości
 wolność, równość  idee oświecenia (Hobbes, Rousseau) słu\
Ä…ce dla stworzenia
modelu społeczeństwa sprawiedliwego  Nietsche odrzuca, nie ma równości bo ludzie
ró\
ni; wolni i lepiej majÄ… ci, co sobie to wywalczyli
 wychowanie moralne  wa\
ne w oświeceniu  nie ma tego, człowiek rodzi się silny
lub słaby.
Nietzsche  podstawy z PRAGMATYZMU  nie ma praw absolutnych, to prawdziwe co
sprawdzÄ™ i do czego dotrÄ™.
 sprawiedliwość  Nietsche odrzuca to  jastrząb musi zjeść jagnię, nie mo\
e nie zrobić
tego ze względu na sprawiedliwość
 szczęście, pomyślność (kategorie oświeceniowe)  wg Nietzschego bliskie takim
ideom jak tchórzostwo, troska o własny byt, własne ciało  to dla niego idee małe;
wielki człowiek, wielki charakter  jest gotów zginąć w obronie swoich ideałów;
zaspokojenie pragnień, dą\
enie do przetrwania  to świadectwa małości.
Nietzsche  pewne pozytywy:
- atrakcyjności, szczególnie dla młodych ludzi ze względu na obalanie
tradycyjnych ideałów
17
- perfekcjonizm  dÄ…\
enie do poprawy, bycie lepszym (ale tu brak celu);
przezwyciÄ™\
swoje słabości, bądz
świadomy, co tobą kieruje
- jest to nurt indywidualizmu  pokazuje, \
e człowieka nie mo\
na opisać w
kategoriach ogólnych, prawdziwych dla ka\
dego.
18