notatki z wykładów
FILOZOFIA NIEMIECKA
FILOZOFIA NIEMIECKA
(prof. B. Andrzejewski)
Owoc pracy Marcina i Patrycji
strona 2 z 15
filozofia niemiecka
wykład 1
20.02.2007
Germanie  pierwsze znaki z X-XI wieku p.n.e. - zasiedlali dzisiejsze północne Niemcy, prawdopodobnie coś
nagle zmusiło ich do wyruszenia na południe
dotarli do granic Rzymu, zaczęli tworzyć związki plemion (Goci, Burgundowie, Sasi, Alemani, Frankowie)
[Frankowie najsilniejsi, Francuzi nazywają Niemców od Alemanów, Niemcy Francuzów od Franków]
VI w. - tendencje centralizacyjne, Frankowie zdobywajÄ… ziemie
496 r. - Chlodwig Merowing przyjmuje chrzest
Karol Wielki  siedział w Akwizgranie, wojował i dbał o kulturę, choć sam nawet pisać nie umiał, chciał
stworzyć imperium na wzór rzymskiego
koronował się na cesarza w 800. trochę po cichu
Państwo Franków  idea jedni europejskiej, po śmierci Karola podział (843, traktat w Verdun) na część
wschodnią, środkową i zachodnią, środkowa szybko rozpadła się
część zachodnia dla Karola A
ysego, póz
niejsza Francja
wschodnia  Ludwik Niemiecki
początkowo trudny okres wewnętrznych konfliktów, ale silni królowie rozwijają państwo, w 962 Otton I
koronuje się na  pierwszego cesarza świętego państwa rzymskiego narodu niemieckiego .
XI wiek
początki filozofii chrześcijańskiej w Niemczech, rzecz jasna łacińskie (choć Niemcy dbali o rodzimą mowę)
dominuje mistycyzm, ale jeden się wyróżnia
Albert Wielki (Albertus Magnus)
(1200-1280, dominikanin, nauczyciel św. Tomasza)
żył w Kolonii, centrum kultury średniowiecznej, był jednym z pierwszych niemieckich myślicieli
wyłamywał się z monolitu ówczesnej mistyki
założył Studia Generale  coś na kształt uniwersytetu, projektował kolońską katedrę
propagował Arystotelesa i był jego interpretatorem, choć obawiał się konsekwencji z powodu kontrowersyjności
jego poglądów  w swych dziełach zastrzegał, że to nie jego zdanie, on sobie tylko interpretuje Arystotelesa
czuł, że Arystoteles ma przyszłość
z drugiej strony przyznawał, że są prawdy wykraczające poza ludzki rozum, prawdy wiary
pisywał również na różne przyrodnicze tematy (np. badał anatomię pszczół)
uznać go można za pierwszego człowieka renesansu
co do metodologii nauk, był  metodycznym ateistą - podczas obserwacji przyrody zapominał o Bogu i
 zawieszał habit na kołku , ograniczał się do rozumu i praw przyrody ( badamy w przyrodzie to, co jest możliwe
mocą jej własnych sił i w naturalny sposób - tak rozumiane przyrodoznawstwo nie zajmuje się Bogiem)
interesowały go związki przyczynowo-skutkowe
wykład 2
27.02.2007
Filozofia niemiecka wywodziła się z mistyki, mistyka była jej początkiem.
Mistyka jako postawa wobec Boga, wobec świata. Podążanie za jednością z Bogiem, poszukiwanie
transcendencji, Boga. W sposób niemal dosłowny, nadzieja na  dotknięcie Boga , poczucie jedności z nim.
Głęboka kontemplacja, zanurzenie się w siebie. Unio mistica.
Wśród mistyków dominowały kobiety  mistyczki niemieckie, zakonnice, tworzyły w murach klasztornych.
Pierwsza niemiecka filozofia stamtąd płynęła.
Mistyka była to postawa niepokorna wobec hierarchii kościelnej, bo w mistyce niepotrzebni są pośrednicy.
Zaniepokoiło to biskupów i papieży.
·ð Hildegarda z Bingen (1098-1179)
Jest kojarzona z klasztorem nadreńskim w miejscowości Bingen. Była geniuszem. Piękna ciałem, mądra.
strona 3 z 15
filozofia niemiecka
Wizjonerka  spisane wizje, cecha charakterystyczna mistyki. Przeżycia, opisy, które nie są dostępne innym
ludziom. Hildegarda dużo pisała. Znamy 3 tomy pisane po łacinie  Księga dróg Pana   Poznaj drogi Pana (1
tom),  Księga zasług życiowych (2 tom),  O dziełach Boga (3 tom). Nazywali ją mądrością nadreńską.
-  Poznaj drogi Pana  najczęściej się do niego odwołujemy, dostarcza wielu informacji o początku niemieckiej
filozofii. We fragmentach wizje Hildegardy. Inne przestrzenie, inne czasy, interpretacja trójcy świętej, wizja sądu
ostatecznego itp.
Chrześcijańskie myśli i poglądy. Nie wychodzi poza przykazania, ale odważnie interpretuje biblijne opisy. Bóg
w centrum, zasiadający na  żelaznej górze , napawający lękiem, blask. Często się powtarza w mistyce Bóg 
światło. Człowiek ma okazywać całkowite posłuszeństwo Bogu, ma uciekać się pod obronę boga i kierować
siÄ™ jego prawdami.
Kosmiczna harmonia: Bóg, człowiek i przyroda znajdują się w porządku, jedni ontologicznej.
W jednej z wizji Hildegarda postrzega człowieka wewnątrz Boga. Całkowite zjednoczenie z Bogiem 
panenteizm  wszystko w Bogu! (nie panteizm gdzie Bóg = przyroda)
Kolejna wizja: zło  występek lucyfera, wyrzucony z hierarchii niebieskiej. Powrót do Boga, do doskonałości. Z
cech, które mogą przyczynić się do zwycięstwa dobra : pokora i miłość  gwarant dobra. Pokora  dusza,
miłość  ciało. Nie można ich rozdzielać, zawsze działają razem.
Wzajemne przenikanie się pierwiastka żeńskiego i męskiego już w Bogu. Pełna realizacja człowieka tylko w
zwiÄ…zku z ludz
mi i otoczeniem.
Opisy, wizje Hildegardy mają wysoce intelektualny charakter, powstają na jawie, w pełni świadomie, trzez
wość,
jasność ducha. Podczas wizji cielesne zmysły funkcjonowały normalnie, nie przerywała swoich zajęć.
Zajmowała się przyrodoznawstwem, ozdabiała pisma własnymi rysunkami, ilustracjami, włączała się w
dyskusje polityczne np. na temat schizmy. Była cenionym ekspertem od społecznych problemów.
Hildegarda była też kompozytorką. Muzyka  medium, przez które wyrażała swoje mistyczne przeżycie.
·ð Elżbieta z Schönau (1129-1164)
Przeżyciowa mistyka, jej przeżycia przyjmowały formę ekstazy itp. Pełne bólu, krzyku itd.. Po wizjach je
spisywała. W trakcie wizji przenosiła się w miejsca opisywane w Biblii, przeżywała historie biblijne. Jej wizje
zbiegały się z kalendarzem liturgicznym. Spisała je w  Wisiones
·ð Mechtylda z Magdeburga (1210  ok.1281)
Wizje spisywała w sposób nieuporządkowany, na kartkach. Nie znała łaciny, pisała w staroniemieckim.
 Spływająca światłość Boga  zbiór, mało spójny, wizyjny. Pisała morały, aforyzmy, modlitwy, hymny na
zmianę prozą i poezją. Myśl przewodnia: partnerstwo duszy ludzkiej z Bogiem. Opisywała duszę ludzką, która
odrywa się od ciała i szybuje do Boga. Dusza zyskuje atrybuty wolności, świętości. Jednia z Bogiem.
·ð Gertruda z Eisleben (1256  1302)
Określana jako : Gertruda Wielka. Całe życie chorowała. Cierpienia cielesne potrafiła przemienić w życiową
radość.  Posłaniec Boskiej miłości  życiowa mądrość, cierpienie zmienione na radość życia, w ścisłej więzi z
Bogiem. Nie powinno się unikać cierpień. Trzeba umieć wydobywać z niego pozytywne aspekty.
Te mistyki były różne od zracjonalizowanej (Hildegarda) do stygmatyczno, ekstatycznej, pogranicze
świadomości i nieświadomości.
wykład 3
06.03.2007
teraz mistycy póz
niejsi nieco
Mistrz Eckhart, XIII/XIV w. (1260-1328?)
nie znamy dokładnie daty śmierci (bulla papieska potępiająca go została ogłoszona w marcu 1329, a
zazwyczaj ogłaszało się ją po śmierci filozofa), ani wizerunku
działał w Kolonii i był dominikaninem
dużo pisał na tematy religijne
Opus Tripartitum  dzieło w dużej części zagubione
znane sÄ… Traktaty oraz Kazania
Traktaty po niemiecku już pisał (rzecz jasna był to średniowysokoniemiecki)
były to dzieła nowatorskie, ale, co za tym idzie, naraziły go na prześladowania
Charakterystyczna jest dla niego mistyka, a myśl taka jest z punktu widzenia niepokorna, gdyż idzie za nią
strona 4 z 15
filozofia niemiecka
indywidualne, głębokie przeświadczenie, że człowiek sam może dotrzeć do Boga. Takie uprawianie religii było,
jak sÄ…dzÄ™!, przyczynÄ… reformacji.
Mistyka wyraża nadzieję na nadzieję na bezpośrednie przeżycie Boga i połączenia się z nim.
Mistyka Eckharta była racjonalna, trzez
wa, a nie jakieÅ› psychosomatyczne omdlenia, charakterystyczne dla
kobiet.
Głoszona z oprzyrządowaniem logiki i metodologii nauk. Człowiek musi wiedzieć, że jest mistykiem 
świadoma, racjonalna mistyka, metamistyka.
Kazanie 10.
Skoro człowiek, a zwłaszcza jego dusza ogląda Boga, poznaje również siebie jako istotę poznającą; poznaje,
że poznaje.
Człowiek oglądając Boga stanowi z nim jednię.
 Boska natura jest jednią i każda osoba jest także jednią, tą samą jednią, co tamta jednia. Boga odnajduje się
w jedni. Jednią musi stać się każdy, kto chce tamtej, boskiej jedni - rzecze Eckhart.
Człowiek staje się jednią z Bogiem, gdy do niego dociera.
Potem Eckhart mówi, że wszystko jest też jednią, nie ma różnic między częściami świata, odnajdują się w
jedni boskiej  w duchu panteistycznym naucza. Mówi:  wszystko zawiera się we wszystkim i wszystko jest
jedniÄ… .
Jednak Bóg jest dla niego inną osobą, gdzieś obecną, do której trzeba dotrzeć, dlatego nie jest to pełny
panteizm, taki, jaki obecny był póz
niej.
W świetle tych nauk Bóg przejmuje właściwie całą odpowiedzialność za człowieka i jego życie, człowiek
zostaje zwolniony z wyłącznej odpowiedzialności za swoje czyny. Eckhart mówi nawet, że człowiek jest do
tego stopnia zgodny z wolą Boga, że chce on dokładnie tego wszystkiego, czego chce Bóg i to w takiej formie,
w jakiej chce tego Bóg.
Człowiek jest grzeszny z woli bożej, a nawet z miłości do niego, nawet wtedy go czci.
Nauka Mistrza doszła do uszu papieskich i została poddana surowemu osądowi.
W marcu 1329 Jan XXII wydał potępiającą Eckharta bullę In argo dominico.
Echkart końcówkę życia miał ciężką, dotknął go ostracyzm, napiętnowanie inkwizycyjne, dopadło go
załamanie nerwowe.
A w bulli wytknięto 26 zdań: 15 heretyckich, oraz 11 podejrzanych i 'bardzo odważnych'.
Szczególnie skupiono się na analizie Traktatów.
A teraz Mikołaj z Kuzy (1401-1464)
Gdzie też ta Kuza jest? W zachodnich Niemczech, dziś połączona z jakimś innym miastem na B.
Dużą część życia spędził we Włoszech, wszyscy wtedy jez
dzili do Włoch wąchać odrodzeniowe wiatry.
Przebywał w Padwie (jak Kopernik).
Był urzędnikiem kościelnym, został biskupem, był współpracownikiem i przyjacielem Piusa II, humanisty i
odrodzeniowej postaci w Kościele.
Uważany, zwłaszcza przez Niemców, za współtwórcę niemieckiego odrodzenia, oraz odrodzenia w ogóle.
Również był mistykiem, mówił podobnie do Eckharta, ale 100 lat po nim nie tylko nikt go już nie potępiał, ale
również wyniesiony został do zaszczytów biskupich. Zaiste jest to signum temporis.
Też mówi o potrzebie świadomego poznawania Boga, docierania w jego pobliże. Racjonalna, nowa teoria
mistyki.
Ludzie wtedy chcieli już wiedzieć, a nie wierzyć. Wiedza wiarę miała tylko wspierać.
 Niedorzecznym jest twierdzić, że się zna prawdę, nic o niej nie wiedząc - jak rzekł Mikołaj.
Trzeba wiedzieć, że się wie.
Najwyższa prawda to, jakżeby inaczej  jednia.
Tylko jednia istnieje  Bóg, który wszystko ogarnia i w którym wszystko jest.
Z tego też powodu nie ma na świecie żadnych sprzeczności i przeciwieństw (bo wszystko jest jednią w Bogu).
Sprzeczności i przeciwieństwa tylko nam się zdają nimi być, bośmy tępi. Nic nie może pozostawać w
sprzeczności z Bogiem.
Absolutna jednia jest Bogiem, na jej mocy wszystko może istnieć.
Boga najlepiej poznać bezpośrednio, zobaczyć go  czyli mistycznie.
strona 5 z 15
filozofia niemiecka
[na marginesie, pewna gra słów: Bóg po grecku to Theo, theoria znaczy  oglądanie , a dosłownie  być bliskim
Boga , tym właśnie było kiedyś dla ludzi zajmowanie się naukami]
De Visione Dei napisał w 1453  O oglądaniu Boga
Człowiek z Bogiem widzą się nawzajem  jest to theoria, największa wiedza, bliskość z Bogiem.
To największa jednia i największa prawda, żadni pośrednicy nie są potrzebni, w tym kościelni dostojnicy itp.
Zaznaczony w jego mistyce jest humanizm, jednostkowość. Jest to myśliciel dwóch epok.
Zajmował się też przyrodoznawstwem  matematyka, fizyka, był atomistą.
Choć cały czas w tle jego rozważań przewija się Kościół i inne tego typu wątki, to, dla Niemców, przeprowadził
ich ze średniowiecza w nowożytność.
wykład 4
20.03.2007
ciÄ…gle mistykÄ… siÄ™ zajmujemy
dziś o mistyce śląskiej
w roli głównej: Jakub Böhme (1575-1624)
Jak widać z dat życia, zastał on Niemcy rozdarte sporami i wojnami religijnymi. Nie chciał jednak się kłócić.
Pragnął powrócić do propozycji średniowiecznej mistyki, załagodzić spory religijne.
W XVI wieku w Niemczech wszyscy się kłócili tylko o Boga i jego wizerunek, wszelkie inne życie kulturalne
zamarło, spustoszenie spotęgowały wojny. Jakub chciał wrócić do mistyki, ale na poreformatorskim gruncie.
A w ogóle był szewcem. Wytworzył atmosferę, którą w historiografii nazywamy mistyką śląską.
W 1612 roku napisaÅ‚ swe pierwsze wielkie dzieÅ‚o Morgenrötte in Aufgang (Wschód Jutrzni).
Podał tam specyficzną definicję Boga, która miała łączyć, nie dzielić. Zindywidualizował i uduchowił
poznawanie go. Jak dawni mistycy, mówił o szukaniu wiary w sobie, obchodzeniu hierarchii kościelnej.
Kościół był poirytowany tą nauką. Zamknięto mu warsztat i wywieziono w okolice Halle (a urodził się w
okolicach dzisiejszego Zgorzelca). Zabroniono wydawania prac.
No i 7 lat tylko sobie myśli spisywał i w 1619, gdy wybuchła wojna trzydziestoletnia, zaczął wydawać mnóstwo
pomniejszych pism, min. Aurora.
W swych naukach głosił, że bez wiedzy nie może być wiary. Uczestniczy w rozwoju przyrodoznawstwa, chce
pogodzić i protestantyzm i przyrodoznawstwo. Tymczasem Luter akcentuje słowo Pisma jako najważniejsze,
człowiek ma Biblię czytywać i interpretować  to jawny protest przeciw nauce.
Böhme odrzuca koÅ›cielnÄ… hierarchiÄ™, ale też BibliÄ™ jako wyroczniÄ™ w sprawach religijnych. Nie chce żadnych
autorytetów i dogmatów. Potwierdzenia wiary szuka w przyrodzie, to ona ma dostarczać religijnej wiedzy i
inspiracji. Widać u niego naukowość odrodzeniową.
W Aurorze pisze, że niczego nie nauczył się od innych ludzi, a od przyrody. Szukał Boga objawiającego się w
przyrodzie. Obserwacja przyrody to metoda zdobywania wiedzy o świecie i Bogu (ale też wciąż jeszcze to Bóg
był w centrum zainteresowania).
Unika antropomorfizacji Boga, nie chce jego skostniałego, skończonego obrazu, doskonałego  chce kogoś,
kto nieustannie działa i objawia się  to naczelne pojęcie, które lepiej pozwala zrozumieć stwórcę, nie coś lub
ktoś, lecz dzianie się, działanie, objawianie  to praprzyczyna bez swej przyczyny, ale to nie ktoś na stałe
ukształtowany. Na początku był niczym.
Nic  odwieczna energia, która jest z
ródłem wszystkiego, nic, które pragnie stać się czymś.
Bóg jest potencjalną energią, nieustannie czynną, dążącą do samorealizacji, czyli w gruncie rzeczy przyrodą.
Poza nią nie ma Boga, bo gdzie miałby być?
Böhme proponuje Boga - praenergiÄ™ - akceptowanÄ… przez wszystkich, bo monumentalny Bóg jest różnie
wyobrażany. Energia - emanuje wciąż nowe przejawy objawienia, wieczne narodziny. Przyroda jest jednią
materii, ducha, ruchu. Przyroda jest zawsze w pędzie. Dialektyczne widzenie świata.
Nie daj się ogłupić przez rozum  Bóg nie może przebywać tylko w jednym miejscu, jest wszędzie tam, gdzie
się objawia przyroda. Jeśli chcemy być blisko Boga, musimy się rozglądać wokół siebie.
Przyroda jest jednią. Pędem i kotłowaniem się, nigdy nie spoczywa.
Jest to dialektyczne widzenie świata, które potem podejmie Hegel.
strona 6 z 15
filozofia niemiecka
Świat nie składa się z rzeczy, a z procesów.
Trzeba dbać o duszę. Jest niematerialna, bliska Boga. Człowiek, jako zlepek ciała i duszy, znajduje się między
dobrem a złem i ciągle musi wybierać.
Człowiek ma wolę, ale skąd ma wiedzieć, co jest dobre, a co złe?
Wiara nie polega na nazywaniu się chrześcijaninem. Jeśli ktoś wprowadza złą wolę w czyn jest daleko od
Boga, jak jakiÅ› poganin albo Turek.
Działaniami naszymi powinna kierować wola ku Bogu, niezależnie, jak on się nazywa; wiara wewnętrzna.
Można więc powiedzieć, że był inspiratorem ekumenizmu.
Stworzył szkołę i miał uczniów.
Anioł Ślązak  niedawno ukazał się nawet wybór jego wierszy. Kontynuował mistykę śląską, radykalniejsza
postać mistyki niż Bohme, Bogiem w Bogu być.
Daniel Czepko.
wykład 5
27.03.2007
Odrodzenie niemieckie
Przejście z antyku do średniowiecza było wyraz
ne, można wyodrębnić dwa wydarzenia: upadek Rzymu (476r.)
i chrzest Germanów (496). Przejście ze średniowiecza do odrodzenia nie jest tak czytelne. Za granice tej
epoki można przyjąć czas trwania dwóch soborów:
1414-1418 (początek XV w.) - sobór w Konstancji  chciano na nim zakończyć triumfalny pochód
mistyki i ukrócić indywidualizację religii. Było to  uderzenie pięścią w stół , już rok po rozpoczęciu
soboru spłonął na stosie Jan Hus, teolog i buntownik czeski.
Nie uspokoił on nastrojów, lecz wywarł efekt przeciwny od zamierzonego.
1545-1563  sobór w Trydencie  nie jest on końcem odrodzenia, raczej początkiem końca. Kościół
żałuje i przyznaje się do błędów, przeprasza za nie.
Ale dziękuje reformatorom, sam się będzie oczyszczał.
Odrodzenie trwało w sumie aż do wojny trzydziestoletniej (która rozpoczęła się w 1618).
3 wÄ…tki niemieckiego odrodzenia
 Warkocz odrodzeniowy - żaden z tych wątków nie mógłby istnieć bez pozostałych, razem tworzą one
całość.
składają się nań:
 humanizm odrodzeniowy
 reformacja
 kontrreformacja
Humanizm
Tkwi w mistyce i we wcześniejszym dorobku kulturowym Niemiec. Zwraca uwagę na indywidualność,
niezależność (zwłaszcza) duchową, poznawczą każdego człowieka. Reformacja była  dopowiedzeniem do
mistycznej religijnej odwagi  to każdy człowiek jest sam sobie kapłanem.
Erazm z Rotterdamu
Ale większość życia spędził w Bazylei, która wówczas była niemiecka (dziś to Szwajcaria), dlatego uznaje się
go za myśliciela niemieckiego. Żył w latach 1469-1536, czyli głownie w okresie (na początku XVI wieku), gdy
niemieckie odrodzenie szczytowało.
Był wszechstronny, jak na odrodzeniowca-humanistę przystało, zajmował się filozofią, filologią, teologią, był
pedagogiem, również reformatorem.
Nigdy jednak nie włączył się w póz
niejszy ruch luterański, był po prostu humanistą. Mówił o miejscu człowieka
w świecie, Kościele itp.
Człowiek znajdował się w centrum ziemskich wartości, te jednak były całkowicie podporządkowane Bogu.
Napisał nawet książeczkę  Zachęta do uprawiania filozofii chrześcijańskiej , gdzie zachęcał do pogłębiania
wiary. Była to jednak wiara bardzo nowoczesna.
Mimo wolności intelektualnej odrodzenie nie przeciwstawiło się jednak religii chrześcijańskiej. Chcieli za to
każdemu dać Biblię, aby trafiła ona pod strzechy, wykorzystywali do tego celu nowy wynalazek druku.
strona 7 z 15
filozofia niemiecka
.....
Pewnego razu w Kościele zasiadał na tronie papieskim Leon X. Był to przedsiębiorczy duchowny, który pragnął
wzbogacić zasoby watykańskiego banku. Czynił to na rozmaite sposoby, jednak pałę przegiął sprzedażą
odpustów grzesznym ludziom  możnym, których było na to stać. Była to bezpośrednia przyczyna
antykościelnych wystąpień.
Reformacja
31 paz
dziernika 1517 roku Marcin Luter przybił na drzwiach kościoła w Wittemberdze, gdzie posługiwał jako
zakonnik, 95 swoich tez.
Luter żył w latach 1483-1546.
Tezy wywołały wstrząs kulturowy  nie była to wielka filozofia, ale miały ogromny wpływ. Oscylowały właśnie
wokół problematyki nieszczęsnych odpustów: nie można sprzedać czy kupić zbawienia, pieniądze nic nie
dadzą w obliczu sądu ostatecznego, tam każdy idzie sam i nie obronią go opłaceni adwokaci.
Kupczenie odpustami było dla wielu niesmaczne, jednak to Luter miał odwagę się publicznie temu
przeciwstawić.
Wypowiadał się w swych tezach przeciw Leonowi X. Krytykował chęć bogacenia się za wszelką cenę. Posunął
się w wywodach daleko, a może nawet za daleko: orzekł, iż człowiekowi nic nie może na Ziemi pomóc w
drodze ku niebu. Nietrudno zauważyć, iż jest to odrzucenie całej hierarchii kościelnej  człowiek w swej wierze
jest sam w obliczu Boga. Jest za mały, sam na nic nie może sobie zasłużyć, nawet działaniem. Tylko modlitwy
 prośby, tylko boża łaska może dać nam zbawienie.
Nawet jego przyjaciele i kontynuatorzy atakowali ten punkt, gdyż była to swoista niewiara w człowieka. Uznano
tę część filozofii Lutra za zbyt daleko idącą.
Z drugiej strony, pewien aspekt luteranizmu filozofowie i socjologowie uważają za ważny w rozwoju gospodarki
niemieckiej: każdy jest sam, każdy odpowiada sam za siebie.
Papież wydał bullę potępiającą Lutra, ten zaś, gdy do niego dotarła, poszedł na rynek w Wormacji i ją spalił.
Potem schronił się u zaprzyjaz
nionego księcia Ferdynanda (zwanego póz
niej Mądrym), tam dokonał kolejnego
wielkiego dzieła  przetłumaczył na język niemiecki Biblię. Działo się to w latach 20. XVI wieku. Tłumaczenie
było na tyle nowatorskie i dobre filologicznie, że aż stworzył nowy język  nowowysokoniemiecki.
Mimo wszystko sam Luter zbyt popularny nie był, choćby przez swe tezy o niemocy człowieka. To dopiero Filip
Melanchton rozpowszechnił jego naukę.
Filip Melanchton żył w latach 1497-1560. Oczywiście wytykał Lutrowi jego niepopularną tezę, jak wszyscy
inni.
Uczynił reformację ogólnoniemieckim wydarzeniem. Rozpropagował Lutra. Napisał katechizm luterański, który
dotarł do szkół, Uniwersytetów i do domów  wtedy zaistniała groz
ba zagłady Kościoła katolickiego.
Melanchton pokazał, że na pewno możemy działać i propagować wiarę, a Luter posunął się za daleko.
Niemcy nazywajÄ… go  nauczycielem Niemiec .
Tomasz Münzer  ten to siÄ™ posunÄ…Å‚. OdczytaÅ‚ reformacjÄ™ i BibliÄ™ w duchu wojny.
W Biblii jest o sprawiedliwości i równości. Na Ziemi nie? To trzeba to wywalczyć, gdyż tak chce Bóg. Nie ma na
co czekać i prosić, przecież nikt nam tego nie da. Nam, czyli biedocie, bo do niej właśnie odwoływał się w
swych naukach. Przemawiał do pachołków w kopalniach, chłopów i innej biedoty. Zgromadził liczną armię
zbrojną w kosy, cepy, sierpy itp., ale nie mogła ona stawić czoła regularnym wojskom możnych. Doprowadził
do wybuchu tak zwanej wojny chłopskiej, która rozpoczęła się w boże narodzenie 1524 roku, a zakończyła na
wielkanoc roku nastÄ™pnego. Münzera schwytano na polu bitwy i natychmiast osÄ…dzono i Å›ciÄ™to.
Kontrreformacja
Kościół nie mógł czekać, aż wierni od niego się odwrócą. Na soborze Trydenckim przypomniano sobie
Tomasza z Akwinu i zastąpił on Augustyna. Tomasz nie mówił o ascezie, doceniał ciało, mówił, by wiedzieć, nie
wierzyć itp. Do dziś wyznacza charakter katolicyzmu.
Powołano również pewne zakony mające odbić stracone owieczki. Jednym z najważniejszych są jezuici,
zgromadzenie założone w 1540 roku przez Hiszpana, Ignacego Loyolę. Szybko znalez
li siÄ™ w Niemczech i w
połowie XVI wieku odegrali tam istotną rolę w hamowaniu rozwoju reformacji.
Uczeni byli w posłuszeństwie wobec przełożonych, ślubowali ubóstwo i czystość.
Spór reformacji i kontrreformacji toczył się do wojny trzydziestoletniej, która wybuchła, jak wiadomo, w 1618
roku. Po jej zakończeniu i pokoju westfalskim, Niemcy podzielono na północne  protestanckie i południowe 
katolickie. Podział ten się utrwalił i jest widoczny do dziś.
strona 8 z 15
filozofia niemiecka
wykład 6
03.04.2007
Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716)
Chciał stworzyć sztuczny język  lingua generalis  aby ułatwić porozumienie między narodami (dominował
wtedy francuski).
 Język adamowy mający połączyć narody, Leibniz nasłuchał się opowieści o strasznej wojnie 30-letniej i chciał
zapobiec następnym, wspólny język miał być jednym z środków.
Oparty o symbole matematyczne i kombinacje cyfr był językiem tylko dla elit, ale przecież to one decydują o
przyszłości państw i pokoju.
Mając 25 lat nakłaniał zresztą na dworze francuskim do pokoju, ale Ludwik XIV nie był akurat zbyt dobrym do
dyskusji monarchÄ….
Leibniz jez
dził ogólnie po całej Europie i prosił o pokój.
Wskórał pewnie niewiele, za to wykształcił się solidnie we Francji. Był odrodzeniowo wszechstronny, uważany
za prekursora w wielu dziedzinach badań.
na gruncie biologii powiedział, iż musi istnieć jakiś nośnik zawierający w sobie elementy, które nowy
organizm dziedziczy (czyli gen)
w matematyce wymyślił rachunki różniczkowy i całkowy
w fizyce sformułował zasadę zachowania siły  mechanika i dynamika (przed Newtonem)
Jednak spisywał to wszystko na jakichś karteczkach i nie dbał o publikację.
Po zwiedzaniu Europy osiadł w Hanowerze i był bibliotekarzem, pisząc nadal do szuflady.
Dzieła jego publikowano dopiero po śmierci, wcześniej wygrzebując je z szuflad.
Nowy system przyrody  napisany 1695
Tkwi w nim monadologia.
Pomysł dziwacznego atomu, który nie może być materialny.
Atom formalny  byt materialny nie może być niepodzielny. U podstaw tkwią małe duszki, które póz
niej nazwał
monadami.
Racjonalny idealizm wynikający z logiki  duchowe podstawy wszelkiej materialności
Monadologia  pisze w 1714, wydano 1720
Ostatnie dzieło, ale leży u podstaw całej wcześniejszej twórczości
każda monada jest inna  pluralizm ontologiczno-idealistyczny
są  zamknięte w sobie , hermetyczne
die monaden haben keine fenster
wszystko w nich jest, nic nie może do nich wejść ani z nich wyjść
są ułożone w hierarchie: monady kamienia inne niż storczyka, świadczy to o hierarchii świata, kamienie są
bardziej uśpione
naczelna, najbardziej żywotna monada  Bóg, ale też nie ma okien = deizm
(Teodycea mówi o istocie i roli Boga w świecie)
Bóg  monada, a stworzył świat?
na pewno stworzył świat najlepszy z możliwych, potem zaś stanął na szczycie hierarchii i nie musi już nic robić
 harmonia przedustawna
a zło, wojny itp.?
wszystko stworzył po namyśle i dla naszego dobra, jest to jest, a w ogóle to zła jest tak mało, że można o nim
zapomnieć
szczypta zła dodaje do garnca życia koloru i smaku, jak sól w zupie
w obliczu zła następuje refleksja
Napisał też w 1704 potężne dzieło, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, które zostało wydane
póz
no, bo dopiero w 1761, i które omówimy za tydzień.
strona 9 z 15
filozofia niemiecka
wykład 7
17.04.2007
Leibniz
Teoria monad
 Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego 1704 napisane w roku śmierci Johna Locka (empirysta,
tabula rasa). Polemika z propozycjami anglików  nie ma w umyśle czego nie było przedtem w zmyśle. Leibniz
uważał, że umysł, wrodzoność wiedzy- natywizm teorio-poznawczy. Monady mają wszystko w sobie.
Racjonalizm genetyczny. Zmysły zawsze podporządkowane rozumowi i logice. W Niemczech zmysły
ignorowane. Przewaga logiki nad teologią. Prawdy można znalez
ć w 4 ścianach swojej pracowni, odciąć się od
zmysłów, prawdy są w nas. Leibniz wkłada wiedzę w duchową monadę człowieka, a monady nie mają ani
drzwi ani okien. Doświadczenie tylko pobudza, nie  wkłada nic nowego. Nie bierze udziału w generowaniu
wiedzy.
KANT (1724  1804)
Urodził się w Królewcu i tam spędził całe życie. Był chorowity, przeświadczony o marności swojego ciała.
Punktualny pedant. 1784 rozprawka  Co to jest oświecenie? Wyjście człowieka z niedojrzałości intelektualnej,
samozawinionej przez człowieka. Miej odwag e posłużyć się własnym rozumem. Sapere Aude.
wykład 8
24.04.2007
Kant cd.
Pisał o przyrodzie, cieple, klimacie  wczesne pisma, przedkrytyczne Kanta. Mając 31 lat pisze  ogólna teoria
przyrody i teoria nieba - próbuje dociec skąd mógł powstać układ słoneczny. Był na początku mgławicowy,
gazowy, bezkształtny stan materii. Grupowanie się części mgławicy w Słońce, planety. Póz
niej wstydzi siÄ™
swoich pomysłów. Potem La Place opublikował coś podobnego i dokopano się do dziełka Kanta i nazwano
teoriÄ… Kanta i La Place a.
1781  ukazuje się pierwsza krytyka  Krytyka czystego rozumu nastąpił krytyczny okres filozofii. Zmieniało
sposób rozważania problemów, hierarchię pytań. Nie pytajmy więcej jaki jest świat na zewnątrz.
Skoncentrujmy się na tym świecie w nas. Kontaktując się ze światem wkładamy nas w świat. Świat się dzieje
na pograniczu mnie i czegoś tam. Odwrócenie relacji między człowiekiem a światem. Odwrócił kolejność.
Kiedyś  człowiek nieruchomy, a świat się kręci i narzuca nam swoją wizję. Człowiek nie może być bierny,
czekać na wrażenia. Kant uświadomił nam ludzką aktywność intelektualną. Nie jest tak, że świat wyciska nam
swoje piętno, swój obraz. W intelekcie wszystko ulega obróbce i tam tworzy się świat. Czynniki a priori,
aprioryzm akcentuje wewnętrzne, intelektualne wyposażenie, ono decyduje o kształcie świata. Jedyny świat, z
którym się kontaktuje to ten w umyśle. Warunek wstępny  aprioryczny, nie pochodzi z zewnątrz, ale nakłada
na świat moją ludzką siatkę. Świat jest konstruowany przeze mnie. Nie mogę wyrzucić czynników
apriorycznych ani inaczej niż przez nie poznać. Przewrót kopernikański.
Zamykamy oczy, uszy, noc. Co zostaje?
- Przestrzeń i czas
Jest to wewnątrz, intelektualne wyposażenie. Mamy to w sobie, nie czerpiemy tego z zewnątrz. Formy oglądu.
Można porównać z formą do ciasta, w strukturę aprioryczną umysłu wlewa się wrażenia jak ciasto, obróbka
termiczna i otrzymujemy efekty różny od poznawczej masy wrażeń. Otrzymuje kształt form priori  efekt
poznawczy.
Są dwa światy- Świat sam w sobie (Ding an sich), ale ja poznaje tylko zjawisko/wrażenie (Erscheinung).
Człowiek nie wie jaki jest świat sam w sobie. Rzeczy, które mi się zjawiają w moich mocach poznawczych -
nie poznaje innego świata. Kant chciał pogodzić racjonalizm z empiryzmem. Nie ma poznania bez treści
empirycznej. Całe nasze poznanie rozpoczyna się wraz z doświadczeniem  pierwsze zdanie kcr. Ale wrażenia
podlegajÄ… prawom rozumu, apriorycznym.
Kant  racjonalizm metodyczny. Kant zwrócił uwagę na narzędzie, które mamy. Nie są wiedzą, są tylko
narzędziami, które muszą być użyte, żeby wrażenia obrobić. Kant dał wędke, a nie jak Leibniz rybę. Nie
jesteśmy bezradni wobec świata. Mamy wielkie możliwości konstruktorskie.
strona 10 z 15
filozofia niemiecka
wykład 9
08.05.2007
Kant cd.
przewrót kopernikański w filozofii mówi, że nie znamy świata samego w sobie i że go nie poznamy
Kant napisał trzy wiekopomne krytyki:
Krytyka Czystego Rozumu
Krytyka Praktycznego Rozumu (1788)
Krytyka WÅ‚adzy SÄ…dzenia (1791)
Kolejne krytyki wypływają z tej, wyłożonej w KCR.
Krytyka Praktycznego Rozumu
dotyczy etyki, moralności, religii itp.
Siły uczuciowe, afektywne nie są godne człowieka  rozum jest (albo powinien być) sternikiem naszych
działań, także w moralności i etyce. Człowiek powinien mieć odwagę posłużenia się rozumem. Masz rozum?
To się nim kieruj w emocjach, uczuciach, moralności itp. itd.
Rozum również w sferze praktycznej ma swoje aprioryczne uposażenie: prawdziwa moralność, która płynie z
wewnątrz, a nie z jakichś kodeksów i tego typu praw  te są drugorzędne.
Prawdziwe poczucie moralne ma charakter a priori. Chyba to z nim Kant utożsamia istotę człowieka  nazwy je
świętością.
Krytyka Praktycznego Rozumu kończy się słynnym zdaniem:
Prawo moralne we mnie i niebo gwiaz
dziste nade mnÄ….
Dwie największe siły we wszechświecie  chyba to chciał Kant powiedzieć.
Kiedy prawo moralne znamy, nie musimy słuchać jakichś obietnic życia wiecznego, gróz
b potępienia, kar,
wierzyć w cokolwiek i nic robić dlatego, że się boimy cierpienia w piekle (i smoły).
Ba! nie powinniśmy. Bo to ma być moralność? Ona powinna płynąć z przeświadczeń, a nie z nadziei, lęków,
czy strachu.
Wybitny antypragmatyzm Kant tu reprezentuje.
Imperatyw kategoryczny powinien przyświecać naszym działaniom, oczywiście też płynący z a priori, czystych,
duchowych głębin.
Brzmi on:
Postępuj tak, jak byś chciał, aby maksyma twojego postępowania miała stać się maksymą postępowania
powszechnego.
Jest to co prawda dość ogólne i otwarte stwierdzenie. Wynika z niego na przykład, że jak chcesz mieć wojnę,
to rób wojnę. Ale Kant pokłada zaufanie w prawa moralne człowieka. Prawo moralne to jest świętość
człowieka. Jeśli człowiek będzie go w sobie szukał i odnajdzie, zapanuje powszechne dobro.
Wczesny Kant był przyrodoznawcą i patrzył w gwiazdy, ludzi tam nie dostrzegał. Potem się stopniowo
humanizował (po KCR), stał się wrażliwy na człowieka i kwestie społeczne.
W Krytyce Praktycznego Rozumu prawi, że człowiek nie może być nigdy środkiem działania, a zawsze jego
celem. Definiuje człowieka nie tylko w kontekstach teoriopoznawczych, ale też według jego pragnień i
moralności.
O wiecznym pokoju
Dzieło będące apogeum zainteresowania losami człowieka, które napisał póz
no, w 1795. Istnieje podejrzenie,
jako że ukazała się parę miesięcy po ostatnim rozbiorze Polski, że to owe wydarzenie skłoniło go spisania
swych pomysłów na utrwalenie pokoju. Kant miał bowiem wielu przyjaciół w Polsce i w listach do nich
mianował się  przyjacielem narodu Polskiego . Ale w dziele owym nigdzie słowem ani o Polsce, ani żadnym
innym państwie nie wspomina.
Dzieło napisane jest językiem prawie prawniczym, składa się z artykułów i paragrafów. Zbyt długie nie jest.
Kant okazuje się niezwykle wrażliwym na losy świata człowiekiem.
Formułuje swoje postulaty w sposób ogólny, może nawet zbyt ogólny, by mogły być skutecznie wprowadzone
w życie.
strona 11 z 15
filozofia niemiecka
Kilka jego propozycji dla ilustracji:
 traktat nie jest pokojowy, jeśli staje się przyczyną przyszłej wojny
czyli powinien rozwiązywać wszystkie kwestie sporne
 żadne, duże czy małe państwo nie powinno zostać zdobyte poprzez dziedziczenie, kupno, wymianę,
podarunek
tu siÄ™ aluzji do Rzeczypospolitej doszukujÄ…
 należy zlikwidować stałe wojska
są stałym elementem wojny, nawet w czasie pokoju
 nie można siłowo mieszać się w ustrój i rządy innego państwa
 jeśli już do wojny dojdzie, należy unikać podczas niej wszelkich zachowań, które mogłyby przeszkodzić
wzajemnemu zaufaniu po zawarciu pokoju
np. łamanie porozumień, traktatów, szpiegostwo itp.
kontynuatorzy Kanta
Interpretacja Kanta poszła w kierunku, który jemu samemu niezbyt się spodobał. Dotyczyło to głównie
problemu świata samego w sobie, którego poznać nie możemy. Jego uczniowie i póz
niej neokantyści
stwierdzili, że w takim razie nie ma sensu w ogóle o nim mówić  choćby dla czystej ekonomii komunikacji.
Kant bronił się rękami i nogami przed takim interpretowaniem go.
Zostaje wtedy wyłącznie kultura, czyli to, co człowiek sam stworzył  bo tylko to może poznać.
W kontekście dwudziestowiecznego symbolizmu  wszystko, z czym się stykami jest symbolem, ale czego?
Nie znamy odpowiedników. Czy ktoś widział drzewo? Chyba tylko platonicy.
Dzisiejsza symbolika jest idealistyczna, nie ma odniesień materialnych, gdyż nie wiadomo, jak się nasze
postrzeżenia mają do tych rzeczy samych w sobie. Charakterystyczna dla komunikacji jest niedokładność.
wykład 10
15.05.2007
Georg Wilhelm Friedrich Hegel 1770-1831
Znajduje się pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. Nie do końca z oświeceniem zerwał, a do Jeny (centrum
kulturowe ówczesnych Niemiec) przyjechał chwilę za póz
no (w 1801), jak już Novalis zmarł i tworzenie
romantyzmu też go ominęło.
W 1789 roku był zwolennikiem rewolucji francuskiej, potem jednak odciął się od niej z powodu terroru, jaki
zrodziła. Następnie przeszedł do radykalnego konserwatyzmu.
Podczas wojen napoleońskich napatrzył się na wielkie państwa i wielkich ludzi, rósł w nim podziw dla wielkich
jednostek i siły państw. Doszedł do przekonania, że masy są ślepe i głupie, to zwykły motłoch. Stał się
przeciwnikiem oddolnych ruchów.
Tak jak wszyscy Niemcy, oparł się na rozumie, nie na zmysłach jakichś.
Można wręcz nazwać jego koncepcję racjonalizmem absolutnym  gdyż bardziej radykalnego racjonalisty nie
można sobie chyba wyobrazić.
Preferował, jak to racjonalista, dedukcję, teorie i uogólnienia. Wygodnie jest nam przecież znać pojęcia ogólne,
by zajmować się tymi o treści mniej rozmytej.
Początkiem logicznym świata jest czysta myśl -  bezkształty czystego rozumu , jak powiedzą polscy hegliści.
Zawiera ona w sobie całą materialność. To nic, które jest wszystkim, tak jak Bóg, który nie jest materią, ale
całą materię stwarza.
Na początku są bezkształty pierwotnej materii, która wypłynęła z pierwotnej myśli (=Boga, =czystej myśli itp.).
Dialektyka Hegla
Myśl nigdy nie pozostawała w spoczynku.
das Verden  stawanie siÄ™
Myśl wydziela z siebie ciągle nowe przejawy bytowania. Rozwijają się idee, których świat jest realizacją.
Wszystko co jest, rozumne jest  to objaw Boga i jego woli. Jako takie, jest najmÄ…drzejsze i najlepsze.
Miał zapewne tendencje do wspierania silnej władzy królewskiej, był wręcz  nadwornym filozofem.
strona 12 z 15
filozofia niemiecka
Patrz królu, jakie to mądre, że jesteś. Motłoch powinien się podporządkować, niech nie waży się ręki na
zamysł Myśli podnosić.
Ale nic nie jest stałe, wszystko przemija. Coś się kończy, za to pojawia się coś nowego, jeszcze mądrzejszego
 wszystko planowane przez Myśl.
To, co jest, zawiera w sobie element zagłady, sprzeczności.
teza i antyteza
Walka przeciwieństw i zarazem ich jednia doprowadza do syntezy, nowej rzeczywistości, która następnie staje
siÄ™ tezÄ… kolejnego cyklu rozwojowego.
Nie ma rzeczy, sÄ… procesy (Heraklit, energetyczny Bóg Böhme'go).
wykład 11
22.05.2007
Pod koniec XVIII wieku chyli się ku upadkowi oświecenie. W latach 80-tych Sturm und Drang Periode się
zaczyna, chce oświecenie wyprzeć, ale jeszcze się nie udało.
Jednak Świat nadal wymykał się ludzkiemu poznaniu, metody oświeceniowe spaliły na panewce (sam Kant
stwierdza, że świata nie może poznać).
Oświecenie klasyfikowało, systematyzowało, poróżniło człowieka z przyrodą  tu uderzali romantycy.
Humanizm oświeceniowy tym się charakteryzował, że człowiek sam miał być panem świata, stawiał się nad
przyrodą. Między człowiekiem a światem stanął wielki mur, wionęła przepaść. Człowiek podchodził do świata z
założonymi rękami (jak dziecko, któremu się nie da lizaka).
Więc romantycy szukali innej metody, która może pozwoli poznać świat.
// Anglicy myślą, że to oni wymyślili romantyzm, bo w 1798 Coleridge i Wordsworth wydali swoje Lyrical
Ballads, ale Schelling był szybszy. //
Fryderyk Wilhelm Joseph Schelling 1775-1854
Wytyczył ramy programowe niemieckiego, a potem i światowego romantyzmu. Wychowywał się na Kancie i
nawet go lubił w młodości.
W 1795 zapodał Nowe rozumienie prawa przyrody  tę datę można uznać za początek romantyzmu. Dzieło to,
choć niewielkie, było katechizmem romantyków.
Pisze o metodzie poznawania świata:
Skoro mam poznawać to, co zewnętrzne, musi ono przestać być dla mnie przedmiotem. Muszę to, co
zewnętrzne, ten byt ujawniający się w każdym istnieniu traktować jako identyczny ze mną samym.
identyczny
Jego filozofię nazywa się nieraz  filozofią identyczności .
Porzuca oświeceniowe metody, szkiełko i oko mędrca na rzecz  wczucia się .
Uniwersum  uniwersum to uniwersum. Po prostu wszystko, co jest, w nim siÄ™ zawiera, nie ma nic poza nim.
Bóg jest, ale w uniwersum  poza nim nie. Kamień też.
To organizm, który żyje.
Jakościowo jesteśmy identyczni z kamieniem, mamy tylko pewne ilościowe zmiany, więcej żywotności czy
czegoś innego. Co prawda wielu romantyków i ilościowych zmian nie uznawało.
O duszy świata  1798.
Duch to niewidzialna przyroda, a przyroda to widzialny duch  powiada Schelling, a na myśli ma, że to po
prostu to samo, duch i przyroda sÄ… zjednoczone (w uniwersum).
Trzeba polubić przyrodę, potraktować ją po bratersku, stać się z nią identycznym.
Po 1814 roku Schelling zamilkł, tylko wykładał. Na starość wydał parę dzieł, ale to już nie ten Schelling 
zamienił np. panteizm (który się przejawia w tym uniwersum) na teizm  boga osobowego.
Niemiecki romantyzm był teoretyczno-przyrodniczy, nie taki patriotyczny, jak np. polski.
strona 13 z 15
filozofia niemiecka
Inne nazwiska romantyków.
Stado Fryderyków: Schleiermacher, Schlegel, HQ
lderlin, Novalis (właściwie Georg Philipp Friedrich Freiherr
von Hardenberg).
Centrum romantyzmu było w Jenie i Weimarze. Apogeum przypadło na przełom XVIII i XIX wieku.
1801  koniec wielkiego niemieckiego romantyzmu, po śmierci Novalisa zabrakło spoiwa łączącego innych i
się rozjechali. Póz
niej pobrzmiewały tylko od czasu do czasu echa tamtej aktywności.
W 1799 Schleiermacher wydaje Mowy o religii. JednoczeÅ›nie powstaje wtedy Athenäum  pismo romantyków.
Natomiast w owym dziele Schleiermacher opiera siÄ™ na Schellingu. ReligiÄ™ opisuje nie jako postrzeganie boga
personalnego, a poczucie identyczności z przyrodą  to największa religia, stopienie się człowieka z przyrodą.
wykład 12
29.05.2007
Novalis 1772-1801
Najważniejszy twórca romantyzmu, poeta, autor prozy poetyckiej, w której zawarł podstawowe myśli filozofii
romantycznej
owładnięty był metodą identyczności
rok jego śmierci kończy prawdziwy, wielki niemiecki romantyzm
Hymny do nocy napisał, Uczniowie z Sais
Jedność z Uniwersum to przeszłość, tak było w raju, w dawnych czasach itp. Romantycy nazywali to złotym
czasem.
Z owej harmonii nic już nie pozostało, mamy teraz ruinę. Człowiek niszczy naturę, a natura odpłaca mu, jak
może. Romantycy chcieli przywrócić identyczność z nią. Zahamować rozwój świata, cofnąć do czasów
dawnych, przywrócić minioną harmonię.
Winą za obecny stan rzeczy obarczają człowieka, który zadufał się w swe moce, uwierzył w swój rozum,
wyrwał się z przyrody i uważa za pana, tym działaniem przeciwstawił sobie przyrodę.
Na dodatek stworzył sobie własny język (naukę), którego nikt nie rozumie, a który ma być kluczem do
rozumienia świata, a nawet Boga (symbol Wieży Babel).
Człowiek wyposażony w rozum ograniczył swą sferę emocjonalną.
Rozum obarczają winą za zło, wszystko co z niego płynie jest złe.
Krytykują język werbalny  jest głośny, krzykliwy, nie oddaje istoty świata.
Muzyka to wzorzec języka komunikacji; muzyka w przyrodzie. Przyroda śle do nas sygnały, ale my ich już nie
słyszymy.
Najwłaściwsza komunikacja jest niewerbalna.
Uczniowie z Sais  nostalgia do dawnych czasów, zwierzęta i drzewa i skały porozumiewały się z człowiekiem.
UrzekajÄ…ce dz
więki, które zapadały we wnętrze każdego człowieka bardziej niż słowa.
Człowiek jest jak cebula, warstwa werbalna i rozumna to wierzch, ale głębiej są starsze, w nich jest duch, który
pojawia się, gdy rozum śpi. Mówi, ale już go nie rozumiemy.
Hymn do nocy  świat staje się snem, a sen światem. Kiedy śpisz wychodzi duch, mówi symboliką snu.
Romantycy skłonni byli w ogóle odrzucić język werbalny, nie widzieli jakichkolwiek różnic, ilościowych też,
między człowiekiem a przyrodą. Bardzo cenili poezję  zawiera jeszcze rytm i rym przyrody. Trzeba wrócić do
siebie. Poeci  czarodzieje, półbogowie  poeci potrafią obudzić w naturze pnie lasów, przemieniać w łagodne
potoki rwÄ…ce rzeki.
Romantycy podkreślali nieracjonalne stany, np. choroby, gorączki itp., w nich lubili tworzyć swoje dzieła; sen.
Prekognicja (oznacza wiedzę o zdarzeniach przyszłych, której nie można wywieść z wiedzy aktualnej, jest więc
czymś zupełnie różnym od przewidywania) ich kręciła.
strona 14 z 15
filozofia niemiecka
wykład 13
05.06.2007
Ludwig Feuerbach 1804-1872
Filozofia odmienna od tradycji niemieckiej, radykalnie materialistyczna, swoiście ateistyczna.
Najpierw był zwolennikiem Hegla, pobierał u niego nauki, potem nagle zmienił radykalnie poglądy. Przez
większą część życia mieszkał biednie na wsi wiodąc ascetyczne życie, lecz chwalił je sobie, gdyż odkrył
(dzięki temu mieszkaniu na wsi), jak bogata jest księga przyrody.
Wcześniej wykładał na uniwersytecie w Erlagen, ale został usunięty za kontrowersyjne (ateistyczne) poglądy.
W 1848 roku, po wiośnie ludów nastąpiła pewna odwilż, został zaproszony do Heidelbergu, gdzie przez
semestr wykładał, ale w ratuszu, nie na uniwersytecie, gdyż chciał do wszystkich mówić.
Wykłady te spisywał i zostały wydane jako Wykłady o istocie religii. Wcześniej, w 1841 napisał O istocie
chrześcijaństwa, ale dopiero te drugie zwróciły na niego uwagę.
Wykłady o istocie religii
Jaka jest istota religii? Dlaczego ludzie uzależniają się od czegoś poza nimi?
Zwraca uwagę na etymologię. Religio, religare  łączyć, wiązać. To poczucie związku. Z czym? Z przyrodą,
ludzie zawsze mieli z niÄ… poczucie zwiÄ…zku.
Ubóstwiali to, czego się bali (tygrysy, węże itp.), wynosili te zjawiska do rangi nadprzyrodzonych, lub
przynajmniej oddawali im jakąś szczególną część. Czasami było to nawet uczucie pozytywne, np. Nil, Słońce.
Ale zazwyczaj ważny jest strach. Feuerbach był psychologiem religii.
Zawsze będziemy uzależnieni od przyrody, nie ma co uciekać od czczenia jej.
Pewna kontynuacja romantyzmu, romantycy też widzieli człowieka na tle przyrody.
U Feuerbacha silne było poczucie związku z przyrodą.
Siłą rzeczy negował więc tradycyjną religię, która łączyła człowieka z czymś ponad przyrodą (stąd zwano go
ateistą). Feuerbach powiedział nawet: Nienawidzę tego idealizmu, który wyrywa człowieka z przyrody. Nie
wstydzÄ™ siÄ™ swego powiÄ…zania z przyrodÄ….
Poczucie zależności z przyrodą występuje u ludów pierwotnych. Cywilizacja nas wypaczyła, nie wiemy, od
czego zależymy i dzięki czemu żyjemy.
Powodem tego jest przesunięcie poczucia związku z przyrodą na istotę nadprzyrodzoną. To ona wyobcowuje
człowieka z przyrody.
Kim jest chrześcijański, tradycyjny Bóg? Jest tym, kim nie jest człowiek, a kim chciałby być. To marzenia,
ideały, dążenia ludzkie. Zubożenie samego człowieka, bo wyrzucamy pewne wartości poza świat. A zamiast
tego, powinniśmy pielęgnować je tu na Ziemi, to powinny być nasze wartości. W każdym z nas powinien być
bóg. Homo homini deus. Czy społeczeństwo musi być takie złe? Czemu tutaj nie stworzyć świata
sprawiedliwego i miłosiernego? Jeśli wyrzucamy te wartości poza nasz świat, to ich tak naprawdę nie chcemy.
Jego propozycja jest daleko wyidealizowana, marzycielska, romantyczna  mimo materializmu i to radykalnego
(jego powiedzenie: Der Mensch ist was der isst  człowiek jest tym, co zje, taka była jego definicja człowieka).
Nie uważał, by istniało coś poza materią.
Feuerbach przeoczył coś. Traktował człowieka metafizycznie, w oderwaniu od relacji społecznych i
środowiskowych.
Zarzucił mu to
Karol Marks 1818-1883
Zaproponował inną metodę  byt kształtuje świadomość, świadomość to uświadomiony byt. Znaczy to, że
otoczenie, warunki w jakich człowiek żyje, jego sytuacja materialna mają wpływ na to, jaki jest.
Był uczniem Hegla i Feuerbacha, następnie obu ich krytykował.
Materializm Feuerbacha uznał za przestarzały, metafizyczny. Zaproponował materializm dialektyczny 
współzależność wszystkiego ze wszystkim, trzeba traktować świat dialektycznie w całej jego złożoności,
szerokości (duch Heraklita się unosi).
Tezy o Feuerbachu napisał w 1848. Malutkie dziełko, 2 strony, kilkanaście zdań, ale jest w nim zawarta
kwintesencja marksizmu.
strona 15 z 15
filozofia niemiecka
Istota człowieka to całokształt stosunków społecznych, a nie istota tkwiąca w jednostce.
Marks jest filozofem sprawiedliwości i równości, głownie biednych. Dostrzegł rolę społeczeństwa. Jeśli mamy
być bogami, zacznijmy od zmiany ziemskiej podstawy, od której zależymy.