Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
NAUKI SPOA
ECZNE  PODSTAOWOWE POJ
CIA I ZAGADNIENIA
socjalizacja, więzi i role społeczne, strktury grupowe, struktura życia społecznego
Autor: Elżbieta Czekaj
JEDNOSTKA i SPOA
ECZEC
STWO
Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ:
ą Rozwój człowieka związany jest ze społeczeństwem (prawidłowy rozwój tylko wśród
innych ludzi)
ą Człowiek realizuje swoje potrzeby w społeczeństwie np. potrzeba współpracy,
współzawodnictwa, czy potrzeba rywalizacji
ą Kształtuje swoją wiedzę o świecie np. przekazywanie tradycji, reguł zachowania itp.
Przez innych ludzi
ą Dzięki społeczeństwu może przetrwać w początkowych okresie życia
ą Poprzez działalność oddziałuje na rzeczywistość
Socjalizacja  proces kształtujący osobowość człowieka i przystosowujący go do życia w
społeczeństwie; przekazywanie wzorów zachowania, przekazywanie systemu wartości
Fazy socjalizacji
ą Pierwotna (okres dzieciństwa)  przyswajanie norm i zasad poprzez naśladownictwo
rodziców, rówieśników
- 1 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
Wtórna (do końca życia)  samodzielne kształtowanie osobowości pod wpływem np.
instytucji społecznych
socjalizacja pierwotna + wtórna = nabycie umiejętności pełnienia ról społecznych
Piramida potrzeb Abrahama Maslowa
Rola społeczna  zespół norm i zasad postępowania charakterystyczne dla danej roli i
akceptowanych przez społeczeństwo. Każdy człowiek odgrywa wiele ról np.: dziecko, uczeń
Polak, katolik, wolontariusz. Różne role wymagają różnych obowiązków, które często są trudne
do pogodzenia. Doprowadza to do konfliktu ról społecznych.
Więzi społeczne  relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą np.: świadomość
przynależności do grupy, poczucie wspólnoty interesów i wartości.
Typy więzi społecznych:
ą Naturalne  wspólne pochodzenie i pokrewieństwo
Ä… Zrzeszeniowe  tworzone na zasadzie dobrowolnego zrzeszenia siÄ™
np.: stowarzyszenia, zwiÄ…zki zawodowe
ą Stanowione  narzucane z zewnątrz lub ustanowione siłą np.: więzienie
Powstawanie więzi:
1. styczność przestrzenna  postrzeganie się nawzajem i rejestracja cech, właściwości
innych
2. wzajemne oddziaływanie  działanie zmierzające do wywołania odpowiedniej reakcji
partnera
3. pobudzenie do w miarę stałych działań społecznych
4. wykształcenie stałych stosunków społecznych (trwałych układów) określonych
normami
5. ukształtowanie wzajemnych zależności
- 2 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
Zbiorowość społeczna  zespół ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje więz
społeczna
np.:
· Para  najmniejsza forma zbiorowoÅ›ci (wiÄ™zi pokrewieÅ„stwa, przyjaz
ni)
· KrÄ…g spoÅ‚eczny  niewielka zbiorowość powstajÄ…ca w wyniku stycznoÅ›ci spoÅ‚ecznych lub
wspólnych zainteresowań (krąg koleżeński, ludzie w jednym autobusie)
· TÅ‚um  duża zbiorowość, w której ludzie znajdujÄ… siÄ™ w niewielkiej przestrzeni z jakiegoÅ›
powodu; spontaniczne reakcje, poczucie siły, czasami skłonności do zachowań
agresywnych (kibice)
Grupa społeczna  co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami
społecznymi (rodzina, klasa, szkoła, naród)
Cechy grupy społecznej:
Ä… minimum 3 osoby
ą członkowie grupy oddziałują na siebie
ą ma własne reguły postępowania, symbolikę, wartości
Ä… ma swoje cele
ą zachowuje odrębność od innych grup
Ä… Funkcjonuje w niej ustalona hierarchia
Podział grup społecznych:
· Rodzaj zorganizowania
formalne  zbudowane wg struktury, cele i zasady działalności określone przez prawo i
przepisy (szkoła, państwo, wojsko)
nieformalne  tworzone spontanicznie, oparte zwykle na normach zwyczajowych
(subkultury młodzieżowe, krąg znajomych, koło hobbystów)
· Charakter czÅ‚onkostwa
zamknięte (ekskluzywne)  liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć (stowarzyszenie
biznesmenów)
otwarte (inkluzyjne)  dla wszystkich chętnych
· Rodzaj wiÄ™zi
pierwotne  członków łączy więz
emocjonalna i kontakty osobiste, przynależność nie
zawsze jest dobrowolna (rodzina, grupa rówieśnicza)
wtórne  członków łączy więz
wynikająca ze wspólnych zainteresowań, poglądów;
członkostwo jest dobrowolnym wyborem (partie polityczne, związek zawodowy)
· Wielkość grupy
małe  prosta struktura wewnętrzna, brak podziału na mniejsze podgrupy,
bezpośrednie stosunki między członkami (rodzina, grupa rówieśnicza)
duże  rozbudowana struktura społeczna, istnieje wiele podgrup, członkowie nie znają
się osobiście (grupa zawodowa, naród, społeczeństwo, partie polityczne)
- 3 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
Funkcjonowanie jednostki w grupie
ą Konformizm  podporządkowanie się jednostki normom, wartościom, poglądom, które
obowiÄ…zujÄ… w danej grupie
legalizm  przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, wynikające z przekonania, że
trzeba się do nich stosować
oportunizm  przestrzeganie reguł mimo ich nieuznawania, z obawy przed sankcjami
społecznymi np. abstynent, który zmusza się do picia, by nie stracić przyjaciół
ą Nonkonformizm  krytyczny stosunek jednostki do reguł obowiązujących w grupie oraz
przedkładanie własnego zdania nad opinie otoczenia
Ä… Antykonformizm  bezrefleksyjne odrzucenie wszystkich obowiÄ…zujÄ…cych norm
społecznych
Rodzina  najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego. Tworzą ją połączeni
węzłem małżeńskim kobieta i mężczyzna, ich potomstwo oraz krewni obu małżonków.
Funkcje rodziny:
Ä… Ekonomiczna  zaspokajanie potrzeb materialnych
ą Prokreacyjna  wydanie potomstwa na świat
Ä… Socjalizacyjna  wychowanie potomstwa
Ä… Rekreacyjna  zaspokajanie potrzeby odpoczynku i rozrywki
Ä… Kulturowa  przekazywanie dziedzictwa kulturowego
ą Opiekuńczo  zabezpieczająca  opieka nad dziećmi, starszymi, chorymi
ą Stratyfikacyjna  nadawanie pozycji społecznej członkom rodziny
ą Seksualna  akceptowana społecznie forma współżycia płciowego
Problemy współczesnej rodziny:
ą Pogorszenie podłoża ekonomicznego
Ä… Patologie
Ä… Konflikty pokoleniowe
Przejawy kryzysu rodziny:
ą Wzrost liczby rozwodów (zdrady, zanik więzi małżeńskich, patologie)
ą Spadek liczby zawieranych małżeństw (wzrost popularności związków nieformalnych)
ą Spadek dzietności
Ä… Zanik tradycyjnych funkcji rodziny
Małżeństwo  usankcjonowany przez prawo trwały, równouprawniony związek między
kobietą i mężczyzną, będący podstawa rodziny
- 4 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
Przeszkody zawarcia małżeństwa:
Ä… Wiek (18 lat, kobieta 16 lat w wyjÄ…tkowych sytuacjach za pozwoleniem sÄ…du)
ą Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy
Ä… Pozostawanie w innym zwiÄ…zku
ą Pokrewieństwo
Adopcja (przysposobienie)  przyjęcie do rodziny na mocy orzeczenia sądu osoby
małoletniej obcej, krewnej lub powinowatej i uznanie jej za własne dziecko
Alimenty  ustanowione przez sąd świadczenia obowiązkowe na rzecz osób, w stosunku do
których są zobowiązane inne osoby
Intercyza  przedślubna lub poślubna umowa, która wprowadza rozdzielność majątkową
Kuratela  nadzór prawny nad osoba niepełnoletnią lub niebędącą w pełni władz umysłowych,
mający na celu ochronę osób oraz ich praw majątkowych. Kuratora wyznacza sąd
Opieka  nadzór prawny nad osoba małoletnią niepozostającą pod władzą rodzicielską lub
całkowicie ubezwłasnowolnioną. Służy ochronie interesów i praw tej osoby. Opiekunem jest
najczęściej krewny wyznaczony przez sąd.
Powinowactwo  stosunek rodzinny między małżonkiem a krewnymi współmałżonka
Pokrewieństwo  posiadanie wspólnych przodków
w linii prostej  osoby pochodzÄ… jedna od drugiej
w linii bocznej  osoby maja wspólnego przodka
Rozwód  ustanie małżeństwa poprzez rozwiązanie go przez sąd na żądanie jednej lub obu
stron. Do orzeczenia rozwodu sąd musi uznać, że nastąpił trwały i zupełny rozkład pożycia.
Separacja  rodzaj zawieszenia małżeństwa. Nie powoduje ona ustania małżeństwa 9nie
można wstępować w nowy związek małżeński)
Ustawowa wspólność majątkowa  dorobek małżonków w okresie trwanie małżeństwa.
Władza rodzicielska  ogół praw i obowiązków przysługujących rodzicom. Wygasa z chwilą
pełnoletniości dziecka
- 5 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
Zaprzeczenie ojcostwa  orzeczenie sadowe stwierdzające, że mąż matki nie jest ojcem
dziecka, które urodziło się w trakcie trwania małżeństwa.
Społeczeństwo w potocznym rozumieniu to grupa, ogół ludzi zamieszkujący dany kraj lub
inny obszar, np.: społeczeństwo polskie, społeczeństwo Wielkopolski lup społeczeństwo
Krakowa. W socjologii społeczeństwo to samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi,
ukształtowana historycznie, połączona wspólnym terytorium, instytucjami i wartościami
kulturowymi.
Podstawowymi elementami społeczeństwa są:
ą Obiektywne warunki bytu danej zbiorowości  są to warunki decydujące o jej
charakterze tj. klimat, terytorium, flora i fauna, bogactwa naturalne (np. społeczeństwo
zajmujące tereny nadmorskie zajmują się głównie rybołówstwem i handlem lub
turystykÄ…)
ą Kultura danego społeczeństwa (zwyczaje, tradycje)
ą Struktura społeczeństwa
Struktura społeczna  zbiór elementów, z których składa się społeczeństwo (grupy,
zbiorowości, warstwy, klasy, zawody) i występujące między nimi zależności.
Koncepcje zależności pomiędzy elementami struktury
Ä… Teoria funkcjonalno-strukturalna  zwolennicy: August Comte, Herbert Spencer
społeczeństwo jest całością złożoną z wzajemnie zależnych elementów. Dzięki temu jest
możliwe funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie części społeczeństwa są
równie ważne i razem tworzą niepodzielna całość.
ą Koncepcja konfliktowa  zwolennik: Karol Marks. Społeczeństwo zbudowane jest ze
wzajemnie zwalczających się klas społecznych. Konflikt klasowy stanowi czynnik zmian
społecznych.
ą Koncepcja interakcyjna  zwolennik: Herbert Blumer. Istotą życia społecznego są
interakcje zachodzące między ludz
mi podejmującymi wspólne działanie. Struktura
społeczna jest tu rozumiana jako proces lub układ porozumień i uzgodnień pomiędzy
jednostkami.
Elementy struktury społecznej:
ą Struktura demograficzna  ukazuje społeczeństwo pod względem wieku. Dzięki temu
można podzielić jednostki na będące w wieku przedprodukcyjnym (do 17 roku życia),
produkcyjnym (18-59 lat  kobiety, 18-64 lata  mężczyz
ni), poprodukcyjnym (powyżej
60, 65 roku życia). Liczba jednostek w poszczególnych grupach wiekowych daje obraz
społeczeństwa np. starzejącego się.
Elementem struktury są także podziały na płeć czy miejsce zamieszkania.
ą Struktura klasowa  ukazuje podział na klasy, różniące się od siebie statusem
majątkowym. Wyróżniamy 3 klasy społeczne: wyższa  właściciele dużych
przedsiębiorstw i wysokie kadry kierownicze, stosunkowo nieliczna; średnia  średni i
drobni przedsiębiorcy, specjaliści, osoby wykonujące wolne zawody, wykwalifikowani
robotnicy, najliczniejsza klasa; niższa  osoby słabo wykształcone
- 6 -
Szukaj innych materiałów:
www.matura-exit.pl
ą Struktura warstwowa  również dotyczy hierarchizacji społeczeństwa. Warstwa
społeczna  grupa ludzi uważających, że łączy ich wspólna pozycja społeczna.
Wyróżnikiem danej warstwy może być majątek, styl życia, prestiż, poziom kultury.
Przykładem warstwy społecznej może być inteligencja cechująca się wyższym
wykształceniem, zainteresowaniem kulturą wyższą i liberalnymi poglądami.
ą Struktura zawodowa  ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa pod względem
zawodowym. Każdy zawód ma określony prestiż społeczny, o którym często decyduje
wysokość zarobków. Jednak nie zawsze tak jest, np.: sekretarka w biurze
przedstawicielstwa firmy zagranicznej może zarabiać więcej niż wykładowca, ale jej
prestiż będzie niższy.
- 7 -