Pokrewne dokumenty

Powiązane audycje
internetowe

Pokrewne wiadomości

CZĘSTO ZADAWANE
PYTANIA (FAQ) (Tylko
w języku angielskim)

Pokrewne strony
internetowe

Wyszukiwanie zaawansowane

Strona głów na

- ŻYWIENIE -

Żyw ność funkcjonalna

WSPÓŁCZESNA ŻYWNOŚĆ 05/2007

Kofeina a zdrowie

Some dietary myths dispelled

Sposób żywienia a ryzyko chorób
nowotworowych i chorób układu
krążenia - wyniki największego
przeprowadzonego dotychczas
badania interwencyjnego

Czy cukier jest naprawdę
niezdrowy?

Zobacz w szystkie

Chapter 5 - Dr Ulf Risérus

Cardiovascular disease, Fats,
Obesity, Food-related diseases

Zobacz w szystkie

Absorption of food folate better than
expected

Black tea can soothe away stress

Fatty fish may protect against
cancer

Zobacz w szystkie

Are caffeine's effects addictive?

Are there any positive effects of
caffeine?

Does caffeine adversely affect the
health of children?

Zobacz w szystkie

(EN) Food Communications

Produkty spożywcze i napoje
zawierające kofeinę są ważnym
elementem sposobu żywienia w wielu
społecznościach. Kofeina jest jednym z
najlepiej zbadanych składników
żywności, chociaż istniejące dane nie
odpowiedziały jeszcze na wszystkie
pytania dotyczące tej substancji. W
artykule omówiono działanie
fizjologiczne kofeiny oraz jej wpływ na
ryzyko niektórych chorób, w tym chorób
układu krążenia i chorób

nowotworowych oraz wpływ na specyficzne grupy ludzi, na przykład osób
uzależnionych od spożywania kofeiny.

Kofeina jest alkaloidem ksantynowym, który jest składnikiem wielu roślin,
takich jak ziarna kawy i kakaowca, owoców guarany oraz orzeszków kola.
Jest dodawana do wielu napojów i wchodzi w skład wielu leków,
przepisywanych na receptę oraz dostępnych bez recepty. Jest również
substancją o naturalnym działaniu chroniącym rośliny przed insektami,
można ją zatem traktować jako naturalny pestycyd.

Przeciętna zawartość kofeiny w jednej filiżance palonej kawy (150 ml)
wynosi około 85 mg, w jednej filiżance kawy rozpuszczalnej – około 60 mg, a
w jednej filiżance kawy bezkofeinowej – 3 mg. Jedna filiżanka parzonej
herbaty zawiera ok. 30 mg kofeiny, herbaty instant – ok. 20 mg a filiżanka
kakao i czekolady ok. 4 mg. Szklanka napoju zwierającego kofeinę ma
zwykle zawartość 20 – 60 mg kofeiny.

Osoby dorosłe w Europie spożywają średnio 200 mg kofeiny dziennie (od
100 do 400 mg), dostarczanej przede wszystkim przez kawę i herbatę, ale
również przez słodkie napoje „energetyzujące”. Ilość spożywanej kofeiny
zależy w dużej mierze od zwyczajów kulturowych poszczególnych
społeczności. W państwach Europy Północnej spożywa się więcej kofeiny;
spożycie w Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji osiąga 400 mg/d. Dzieci,
młodzież oraz osoby nie pijące kawy spożywają kofeinę pochodzącą przede
wszystkim z herbaty i słodkich napojów.

Zgodnie z dyrektywą Wspólnotową 2002/67/E obecność kofeiny powinna
być jasno określana przy etykietowaniu produktów, o ile jej zawartość w
produkcie przekracza 150 mg/l. Zasada ta dotyczy zawierających kofeinę
słodkich napojów i napojów energetyzujących, ale nie obejmuje herbaty,
kawy oraz produktów pokrewnych. Uważa się bowiem, że konsumenci są
świadomi, że te produkty zawierają kofeinę i że zawartość w nich kofeiny
zależy od zastosowanych zabiegów technologicznych (np. czasu ekstrakcji).
Poszczególne Państwa Członkowskie stosują zapisy prawne zgodne z tą
dyrektywą.

Metabolizm kofeiny

kofeina jest wchłaniana z przewodu pokarmowego i trafia do krwi po ok. 30
– 45 minutach po jej spożyciu. Następnie jest metabolizowana i wydalana
przez nerki. Średni czas półtrwania kofeiny w organizmie wynosi 4 godziny
(wahając się od 2 do 10 godzin). Metabolizm kofeiny jest wolniejszy u kobiet
w ciąży, dlatego u ciężarnych kobiet utrzymuje się ona w organizmie dłużej.
Zdolność kofeiny do poprawy czujności oraz przedłużania zdolności
koncentracji uwagi jest dobrze potwierdzona. Podstawowy mechanizm
działania pobudzającego na ośrodkowy układ nerwowy polega stymulacji
receptorów adenozyny. Adenozyna jest substancją naturalnie występującą w
organizmie, która pośredniczy w regulacji aktywności mózgu wpływając na
stan snu i czuwania (może być traktowana jako „sygnał zmęczenia”). Kofeina
blokuje specyficzne dla adenozyny receptory w tkance nerwowej, w tym
również w mózgu, podtrzymując w ten sposób stan czuwania. W tym

Information Service, University
College Cork

(EN) International Food Information
Council

(EN) WHO - World Health
Organisation

Zobacz w szystkie

mechanizmie kofeina przedłuża wydolność umysłową i psychiczną i opóźnia
pojawienie się zmęczenia. Zablokowanie receptorów adenozynowych może
również spowodować skurcz naczyń krwionośnych, tym samym wpływając
na napięcie naczyń zlokalizowanych w mózgu i zmniejszać objawy migreny
oraz bólów głowy o innej etiologii. Ten fakt tłumaczy zawartość kofeiny w
wielu preparatach o działaniu przeciwbólowym.

Wrażliwość na działanie kofeiny

Poszczególne osoby wykazują różną wrażliwość na działanie kofeiny.
Niedawno wykryto gen „powolnego metabolizmu”, którego obecność
powoduje spowolnienie wydalania kofeiny z ustroju. Opublikowane
niedawno badania epidemiologiczne wykazały, że osoby posiadające ten gen
mają podwyższone ryzyko wystąpienia zawału serca. Wydaje się, że kofeina
może pośredniczyć w tym efekcie ale wspomniana hipoteza wymaga
potwierdzenia naukowego.
Kobiety w ciąży, osoby wrażliwe na kofeinę oraz chore na różne choroby
powinny zachowywać ostrożność i spożywać kofeinę w umiarkowanych
ilościach. Wyniki większości dostępnych badań epidemiologicznych
sugerują, że spożycie poniżej 300 mg/d nie wiąże się z ryzykiem dla zdrowia.
Nie rozstrzygnięto, czy spożywanie kofeiny w większych ilościach wpływa na
przebieg ciąży i poród. Ze względu na istniejące wątpliwości oraz
spowolnienie metabolizmu kofeiny podczas ciąży zaleca się jednak
ograniczenie jej spożycia w czasie ciąży. Dla dzieci, które zwykle nie piją
dużych ilości herbaty i kawy, spożycie kofeiny zawartej w napojach
energetyzujących i innych napojach nie powinno przekraczać 5,3 mg/kg
masy ciała (co oznacza ok. 160 mg kofeiny dla dziecka 10-letniego). Większe
ilości mogą być przyczyną przejściowych zaburzeń, takich jak pobudzenia,
niepokój czy nerwowość.

Krótkotrwałe efekty działania kofeiny

Dawki kofeiny w granicach 100 – 600 mg przyspieszają tok myśli i
poprawiają ogólną koordynację funkcjonowania organizmu. Z drugiej
strony, spożycie kofeiny może skutkować brakiem wypoczynku i
pojawieniem się zaburzeń koordynacji ruchowej. Ilości powyżej 2000 mg
powodują bezsenność, drżenia mięśniowe i przyspieszenie oddechu.
Niekiedy te objawy pojawiają się już po spożyciu mniejszych ilości kofeiny. U
osób regularnie spożywających kofeinę pojawia się tolerancja na te objawy,
co powoduje jednocześnie, że własności stymulujące kofeiny są silniejsze u
osób spożywających ją okazjonalnie niż u osób pijących kawę regularnie.
Wypicie napoju zawierającego kofeinę przyczynia się również do wystąpienia
innych efektów fizjologicznych. Wzrasta uwalnianie kortyzolu i adrenaliny,
które podnoszą ciśnienie tętnicze krwi i przyspieszają częstość bicia serca.
Kofeina posiada również własności moczopędne, rozszerza oskrzela,
zwiększa wydzielanie kwasu żołądkowego i przyspiesza metabolizm.

Kofeina a zdrowie

Większość badań dotyczących wpływu kofeiny na zdrowie ludzkie jest oparta
na obserwacji wpływu picia kawy. Ten fakt powoduje, że trudno jest
oddzielić wpływ na zdrowie kawy od wpływu wyłącznie kofeiny.
Umiarkowane spożycie kofeiny, nie przekraczające 300 mg/d (co jest
równoważne z 3 filiżankami kawy), zazwyczaj nie stanowi żadnego
zagrożenia dla zdrowia, o ile zachowywane są inne prozdrowotne zasady
trybu życia – sposób żywienia, spożycie alkoholu, palenie tytoniu,
aktywność fizyczna.

Choroby układu krążenia

Intensywne badania nad wpływem kofeiny na układ krążenia są prowadzone
od kilkudziesięciu lat, ponieważ pojawiały się pogłoski o jej wpływie na
gospodarkę lipidową, ciśnienie tętnicze krwi, zaburzenia rytmu serca i inne
zaburzenia układu sercowo-naczyniowego. Uważa się, że umiarkowane
spożycie kofeiny zwykle nie ma wpływu na ryzyko chorób układu krążenia,
ale nie można takiego wpływu wykluczyć w przypadku spożycia wysokiego.
Wysokie spożycie kofeiny wynika zwykle z picia kawy w dużych ilościach, co
jest często związane z występowaniem innych czynników mających znaczenie
dla zdrowia układu krążenia, w tym palenia tytoniu, mało aktywnego trybu
życia, wysokiego spożycia tłuszczów nasyconych oraz nadużywania alkoholu.

Ciśnienie tętnicze krwi

Przez wiele lat uważano, że spożycie kofeiny podwyższa ciśnienie tętnicze
krwi. Jednak badania kliniczne i laboratoryjne przeprowadzone w ostatnich
latach nie potwierdzają, że kofeina przy średnim spożyciu wywołuje taki
efekt. Jednak w wielu pracach opisuje się częstsze występowanie wzrostu

ciśnienia u osób uzależnionych od kofeiny a nadciśnienie tętnicze występuje
w tej grupie w młodszym wieku. Dlatego do czasu uzyskania definitywnych
rozstrzygnięć naukowych, zaleca się umiarkowanie w piciu kawy dla osób z
rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym.

Cholesterol

Badania, przede wszystkim przeprowadzone w państwach Skandynawskich,
sugerują, że regularne picie kawy może podnosić stężenie cholesterolu
całkowitego i cholesterolu LDL w surowicy krwi, które są znanymi
czynnikami ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Wydaje się, że ten wpływ
dotyczy wyłącznie kawy gotowanej i niefiltrowanej (ponieważ kawa
filtrowana i kawa rozpuszczalna nie podwyższają stężenia cholesterolu) i
zapewne nie zależy od zawartości kofeiny. Wydaje się, że wspomniany efekt
jest związany z obecnością w ziarnach kawy substancji zwanych
dwuterpenami, które są usuwane w procesie filtrowania kawy.

Choroba niedokrwienna serca

Nie udowodniono, aby umiarkowane regularne picie kawy zwiększało
ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Opublikowane w 2006 r.
wyniki dużego liczebnie prospektywnego badania typu kohortowego
obejmującego ponad 120 tys. Amerykanów obserwowanych przez 14 – 20 lat
nie wykazały związków między spożyciem kawy a występowaniem choroby
niedokrwiennej serca (nawet u osób pijących co najmniej 6 filiżanek kawy
dziennie). Jednak dwa inne badania sugerują, że picie kawy może sprzyjać
wystąpieniu zawału serca w określonych sytuacjach: u osób pijących małe
ilości kawy (nie więcej niż 1 filiżanka dziennie), osób z obecnymi co najmniej
trzema czynnikami ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz osób
cechujących się powolnym metabolizmem kofeiny. W kilku badaniach
wykazano, że osoby pijące kawę w ilościach umiarkowanych mają
zmniejszone ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zapewne w
związku z przeciwutleniaczami zawartymi w kawie.
Nie udowodniono związków przyczynowych pomiędzy piciem kawy a
zaburzeniami rytmu serca.

Choroby nowotworowe

Nie dysponujemy danymi przemawiającymi za uznaniem kofeiny za czynnik
zwiększający ryzyko chorób nowotworowych u ludzi. Fundacja Badań nad
Rakiem stoi na stanowisku, że „dostępne wyniki badań sugerują, iż
regularne picie kawy nie wpływa istotnie na ryzyko jakiejkolwiek choroby
nowotworowej”. Badania opublikowane ostatnio wskazują, że kofeina może
mieć nawet działanie ochronne przed wystąpieniem niektórych chorób
nowotworowych, takich jak rak jelita grubego i rak wątroby, ale te
przypuszczenia wymagają potwierdzenia.

Inne potencjalne korzyści zdrowotne

Kawa może wykazywać ochronny wpływ przed wystąpieniem cukrzycy t. II,
choroby Parkinsona oraz chorób wątroby (marskością wątroby i
pierwotnym rakiem wątroby).
Coraz więcej danych wspiera przypuszczenie, że picie kawy może chronić
przed wystąpieniem cukrzycy t. II. Dokładny mechanizm tego działania nie
jest jeszcze poznany. Wydaje się, że za efekt ochronny odpowiadają inne niż
kofeina substancje zawarte w kawie, ponieważ wpływ jest podobny dla osób
pijących kawę z zawartością kofeiny i bezkofeinową.
Coraz więcej danych wspiera również hipotezę, że picie kawy pomaga w
zachowaniu prawidłowych funkcji poznawczych w starszym wieku.
Być może zależy to od zawartości w kawie substancji o zdolnościach
antyoksydacyjnych – kofeiny oraz flawonoidów.

Piśmiennictwo:

1. Higdon J. et al (2006). Coffee and health: a review of recent human
research. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 46(2):101-23
2. Fredholm B. et al (1999). Actions of caffeine in the brain with special
reference to factors that contribute to its widespread use. Pharmalogical
Review 51,1:83-133
3. Myers M.G. (2004). Effect of Caffeine on Blood Pressure Beyond the
Laboratory. Hypertension 43:724-5
4. López-García L. et al (2006). Coffee Consumption and Coronary Heart
Disease in Men and Women: A Prospective Cohort Study. Circulation
113:2045-53
5. Cornelis M.C. and El-Sohemy A. (2007). Coffee, caffeine and coronary
heart disease. Current Opinion in Lipidology 18(1):13-9

Krótka historia kofeiny

2737 r. p. n. e.
Chińczycy rozpoczęli parzenie liści herbaty
575 r.
Pierwsze dane dotyczące picia kawy w Afryce
11 wiek
Kawę zaczynają pić Arabowie
1519 r.
Aztekowie uczą Hiszpanów picia czekolady
~1800 r.
Pojawiły się pierwsze napoje bezalkoholowe z obecnością kofeiny

Szersze informacje można znaleźć na następujących

stronach internetowych:

1. Commission Directive 2002/67/EC of 18 July 2002 on the labelling of
foodstuffs containing quinine, and of foodstuffs containing caffeine:

http://eur-
lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/2002/l_191/l_19120020719en
00200021.pdf

2. Everything You Need to Know About Caffeine

http://www.ific.org/publications/brochures/caffeinebroch.cfm

3. Caffeine and Women's Health

http://www.ific.org/publications/brochures/caffwomenbroch.cfm

4. Opinion of the Scientific Committee on Food on Energy Drinks: 21
January 1999 and 5 March 2003

http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scf/out22_en.html