„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Krzysztof T. Kociołek

Rozpoznawanie zagrożeń pożarowych 315[02].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Paweł Pruś
mgr inż. Tomasz Wiśniewski



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Krzysztof T. Kociołek




Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej „Rozpoznawanie
zagrożeń pożarowych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
pożarnictwa.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1. Konwencje i Dyrektywy organizacji międzynarodowych dotyczące

nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Zagrożenia toksycznymi
środkami przemysłowymi

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2. Przyczyny powstawania pożarów. Bezpieczeństwo pożarowe.

Czynniki określające zagrożenie pożarowe. Zagrożenia pożarowe
obiektów użyteczności publicznej. Zagrożenia pożarowe obiektów
produkcyjnych. Zagrożenia pożarowe obiektów magazynowych.
Zagrożenia pożarowe w gospodarce rolnej. Zagrożenia pożarowe
lasów. Zagrożenia pożarowe środków transportu

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

22

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

23

4.3. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym

24

4.3.1. Materiał nauczania

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

26

4.4. Aktywne i pasywne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych

27

4.4.1. Materiał nauczania

27

4.4.2. Pytania sprawdzające

31

4.4.3. Ćwiczenia

31

4.4.4. Sprawdzian postępów

32

4.5. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych według ADR i RID.

Oznakowanie środków, sprzętu i urządzeń do transportu
materiałów niebezpiecznych

33

4.5.1. Materiał nauczania

33

4.5.2. Pytania sprawdzające

41

4.5.3. Ćwiczenia

41

4.5.4. Sprawdzian postępów

42

5.

Sprawdzian osiągnięć

43

6.

Literatura

47

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o ,,Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiedzę tą będziesz wykorzystywał w szkole przy realizacji
wszystkich modułów związanych z zawodem technik pożarnictwa.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−−−−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś wiedzę z tej jednostki
modułowej,

−−−−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że posiadasz wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−−−−

stosować terminologię techniczną i posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu:
fizyki, chemii,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

uczestniczyć w dyskusjach,

−−−−

prezentować efekty swojej pracy,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

zanalizować Konwencje i Dyrektywy organizacji międzynarodowych dotyczące
nadzwyczajnych zagrożeń środowiska,

−−−−

scharakteryzować przyczyny powstawania pożarów,

−−−−

scharakteryzować bezpieczeństwo pożarowe,

−−−−

określić prace niebezpieczne pod względem pożarowym,

−−−−

określić aktywne i pasywne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych,

−−−−

scharakteryzować czynniki określające zagrożenie pożarowe,

−−−−

sklasyfikować materiały niebezpieczne według ADR i RID,

−−−−

zidentyfikować oznakowanie środków, sprzętu i urządzeń do transportu materiałów
niebezpiecznych,

−−−−

określić zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi,

−−−−

scharakteryzować zagrożenia pożarowe obiektów użyteczności publicznej,

−−−−

określić zagrożenia pożarowe obiektów produkcyjnych i magazynowych,

−−−−

scharakteryzować zagrożenia pożarowe w gospodarce rolnej,

−−−−

określić zagrożenia pożarowe lasów,

−−−−

scharakteryzować zagrożenia pożarowe środków transportu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Konwencje i Dyrektywy organizacji międzynarodowych

dotyczące nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Zagrożenia
toksycznymi środkami przemysłowymi

4.1.1. Materiał nauczania

Stały rozwój techniki powoduje, że awarie przemysłowe stają się coraz groźniejsze dla

otoczenia. Na ich skutki narażona jest przede wszystkim ludność zamieszkująca okolice
dużych zakładów przemysłowych. Ustawa Prawo ochrony środowiska, wychodząc naprzeciw
ś

wiatowym tendencjom upowszechniania zasad jawności i demokracji w procedurach

decyzyjnych, wprowadza - w ślad za Dyrektywą SEVESO II oraz Konwencją Aarhus -
szereg instrumentów prawnych służących społeczeństwu w sprawach przeciwdziałania
i zapobiegania skutkom poważnych awarii.

W ramach wdrażania prawa europejskiego w dziedzinie ochrony środowiska jednym

z fundamentalnych kierunków, realizowanym nie tylko w naszym kraju, jest stworzenie
systemu zapobiegania oraz ograniczania skutków awarii, wypadków i katastrof mogących
powstać w zakładach przemysłowych, które stosują, magazynują, przerabiają, czyli wykonują
jakiekolwiek operacje z substancjami chemicznymi mogącymi stworzyć zagrożenia dla ludzi
i środowiska. Dyrektywą Unii Europejskiej określającą podstawowe zasady funkcjonowania
tego sytemu i określającą zarówno obowiązki prowadzących działalność przemysłową jak
odpowiedzialność kompetentnych władz publicznych jest dyrektywa Rady Unii Europejskiej
96/82/EC dotycząca zarządzania poważnymi awariami przemysłowymi z udziałem substancji
niebezpiecznych), będąca nowelizacją Dyrektywy Rady 82/501/EWG z 24 czerwca
1982 roku, w sprawie zagrożenia poważnymi awariami przez niektóre rodzaje działalności
przemysłowej zwanej dyrektywą SEVESO. Dyrektywa ta swoją nazwę zawdzięcza
miejscowości we Włoszech, gdzie 10 lipca 1976 roku miał miejsce wybuch i w konsekwencji
poważna katastrofa w zakładach chemicznych ICMESA znajdujących się około 20 km od
Mediolanu, w których produkowano m.in. trichlorofenol, pestycydy i herbicydy. Na skutek tej
awarii uwolnieniu do atmosfery uległy bardzo duże ilości toksycznych i rakotwórczych
produktów. Spowodowało to olbrzymie skażenie środowiska - powietrza, powierzchni ziemi,
a także wód powierzchniowych i gruntowych. Na skutek tej awarii zostało poszkodowanych
wówczas około 2000 osób.

Postanowienia znowelizowanej dyrektywy (nowego podejścia), którą nazwano SEVESO

II, w ramach wdrażania w Polsce przepisów Unii Europejskiej, znalazły swoje
odzwierciedlenie w ustawie Prawo ochrony środowiska, w której zagadnienia dotyczące
zapobiegania i ograniczania poważnych awarii przemysłowych zostały zawarte w tytule IV
"Poważne awarie przemysłowe". Oczywiście, nakładanie na prowadzących działalność
przemysłową z wykorzystaniem substancji niebezpiecznych, poważnych obowiązków
ustawowych nie może się odbywać bez określenia wyraźnych kryteriów klasyfikacyjnych,
a także kompetentnych władz publicznych, które będą odpowiedzialne za kontrolę realizacji
tych obowiązków.

Zarówno w dyrektywie jak i ustawie Prawo ochrony środowiska obowiązki te są

zróżnicowane w zależności od ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

zakładu w magazynowaniu, instalacjach technologicznych lub w inny sposób
wykorzystywane w zakładzie (mogą być np. używane w laboratoriach).

Dyrektywa EC oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r.

w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie
decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku
wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. wprowadzają kryteria klasyfikacyjne, biorące
pod uwagę rodzaj i ilość substancji, których przekroczenie (w sumie) na terenie zakładu
powoduje, że zakład jest objęty postanowieniami cytowanych przepisów.
Ustawa "Prawo ochrony środowiska" wprowadza dwie kategorie zakładów:

−

zakłady o dużym ryzyku,

−

zakłady o zwiększonym ryzyku.

W ustawie określono także właściwe organy, które są odpowiedzialne za realizację

poszczególnych jej zapisów:

−

dla zakładów o dużym ryzyku - właściwym organem (kompetentną władzą) jest
komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,

−

dla zakładów o zwiększonym ryzyku - właściwym organem jest komendant powiatowy
Państwowej Straży Pożarnej [3].

W stosunku do prowadzących działalność przemysłową z wykorzystaniem substancji

niebezpiecznych, szczególny nacisk położono na stworzenie w zakładach wewnętrznego
systemu zarządzania bezpieczeństwem, który łączy w sobie elementy oceny i analizy ryzyka
i podjętych na tej podstawie środków zapobiegawczych (w tym postępowania w przypadku
powstania katastrofy) z całą strukturą zarządzania i kierowania przedsiębiorstwem. Silnie
wyeksponowano rolę organów Państwowej Straży Pożarnej odpowiedzialnych za
bezpieczeństwo i podjęcie działań w przypadku zagrożenia.

Do głównych zadań operatorów w zakresie zapobiegania poważnym awariom, w myśl

ustawy, należy:
1)

dla zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku:

−

zgłoszenie zakładu właściwemu organowi PSP (zgłoszenia wymaga także każda
istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej albo jej charakterystyki
fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, technologii lub profilu produkcji - na
14 dni przed wprowadzeniem zmiany),

−

sporządzenie programu zapobiegania poważnym awariom i przedłożenie go przed
uruchomieniem zakładu, do akceptacji właściwemu organowi PSP. Uruchomienie
zakładu może nastąpić, jeżeli właściwy organ PSP nie wniesie sprzeciwu w drodze
decyzji,

2)

dla zakładów o dużym ryzyku:

−

opracowanie i wdrożenie sytemu bezpieczeństwa stanowiącego element
organizacji i zarządzania zakładem,

−

opracowanie raportu bezpieczeństwa,

−

przedłożenie raportu bezpieczeństwa komendantowi wojewódzkiemu PSP
i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska (rozpoczęcie ruchu zakładu
może nastąpić po jego zatwierdzeniu w drodze decyzji przez komendanta
wojewódzkiego PSP, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego inspektora ochrony
ś

rodowiska),

−

aktualizacja raportu bezpieczeństwa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

analiza programu zapobiegania poważnym awariom, systemu bezpieczeństwa
i raportu bezpieczeństwa przed wprowadzeniem zmian w ruchu zakładu,

−

uzyskanie zatwierdzenia przez komendanta wojewódzkiego PSP zmienionego
raportu bezpieczeństwa,

−

opracowanie wewnętrznego planu ratowniczego oraz jego analiza i praktyczne
sprawdzenie,

−

dostarczenie komendantowi wojewódzkiemu PSP informacji niezbędnych do
sporządzenia

zewnętrznego

planu

operacyjno

-

ratowniczego

(przed

uruchomieniem zakładu),

−

dostarczenie komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnych oraz
wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska wykazu zawierającego dane o
rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie
zakładu oraz aktualizowanie tego wykazu nie rzadziej niż co rok,

−

natychmiastowe zawiadomienie właściwego organu PSP o wystąpieniu awarii
przemysłowej i przekazaniu niezbędnych informacji.

Informacje dostarczone przez prowadzącego zakład w dokumentach wykorzystywane są

do sporządzenia przez komendanta wojewódzkiego PSP zewnętrznego planu operacyjno -
ratowniczego. Plan ten stanowi zbiór procedur postępowania wraz z określeniem niezbędnej
ilości sił i środków ratowniczych oraz systemów koordynacji działań, informowania,
powiadamiania i łączności w przypadku, gdy rozmiar zagrożenia przekroczy granice zakładu.
Istotnym elementem czynności zmierzających do opracowania takiego planu będzie, w myśl
ustawy, zapewnienie udziału społeczności lokalnych w sporządzaniu planu, a także określenie
zasad postępowania ludzi mogących się znaleźć w strefie zagrożenia. Zewnętrzny plan
operacyjno - ratowniczy będzie sprawdzany w formie ćwiczeń nie rzadziej, niż co 3 lata,
a także powinien być on aktualizowany w przypadku każdej zmiany technologii, zmianach
funkcjonowania jednostek ratowniczych.

Ustawa określa także zadania komendanta wojewódzkiego PSP w przypadku wystąpienia

awarii, która może mieć skutki transgraniczne. Jest on zobowiązany do powiadomienia
ministra do spraw środowiska o takiej awarii i niezwłocznie mu przekazać informacje
dotyczące zdarzenia oraz raport bezpieczeństwa a także wewnętrzny i zewnętrzny plan
operacyjno - ratowniczy. Następnie, minister niezwłocznie zawiadamia państwo, na terenie
którego mogą wystąpić skutki awarii.

Ważnym elementem sprawdzenia skuteczności wewnętrznego systemu zapobiegania

i ograniczania skutków awarii jest wprowadzony obowiązek kontrolowania przez komendy
powiatowe Państwowej Straży Pożarnej zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia
poważnej awarii przemysłowej. W ramach tych kontroli będzie sprawdzana realizacja
zapisów ustawy, a w szczególności czy [3]:

−

podjęto środki zapobiegające wystąpieniu poważnej awarii przemysłowej,

−

zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii przemysłowych
w zakładzie i poza jego granicami, uwzględniając skutki transgraniczne,

−

dane zawarte w dokumentach, o których mowa w ustawie, takich jak zgłoszenie zakładu
o dużym lub zwiększonym ryzyku, program zapobiegania awariom, raport
bezpieczeństwa, wewnętrzny plan operacyjno - ratowniczy, informacje niezbędne do
opracowania zewnętrznego planu operacyjno - ratowniczego, przedkładane właściwym
organom Państwowej Straży Pożarnej są rzetelne i odzwierciedlają stan bezpieczeństwa
w zakładzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Zapisy ustawy Prawo ochrony środowiska w zdecydowany sposób rozszerzyły zakres

działania organów PSP, których funkcjonowanie, zakres działania, a także pragmatyka oparta
jest o ustawę z dnia 24 sierpnia 1991 roku o Państwowej Straży Pożarnej. Państwowa Straż
Pożarna jest od 1992 roku organizatorem Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego
wiąże wszelkie dostępne siły ratownicze oraz podmioty, które zgodziły się współpracować w
ramach tego systemu w ściśle zdefiniowaną strukturę ratowniczą, a główną osią tego systemu
są jednostki Państwowej Straży Pożarnej z wykwalifikowaną kadrą, specjalistycznym
sprzętem, siecią łączności i alarmowania. Celem tego systemu jest zapewnienie ochrony życia
ludzi, ich zdrowia, własności oraz środowiska przed pożarami, klęskami żywiołowymi,
katastrofami chemicznymi, technicznymi, ekologicznymi itp. Oczywiście, ustawowy zakres
działań Państwowej Straży Pożarnej obejmuje szeroko rozumianą profilaktykę pożarową -
nadzorowanie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, a także rozpoznanie zagrożeń na
potrzeby prowadzenia działań ratowniczych. Działaniami tymi zajmuje się pion kontrolno -
rozpoznawczy, który w komendach powiatowych i komendach wojewódzkich PSP liczy ok.
800 osób.

Na podstawie przeprowadzanych działań, komendanci powiatowi i wojewódzcy

(na szczeblu krajowym Komendant Główny PSP) sporządzają tzw. "katalogi zagrożeń"
obejmujący identyfikację zagrożeń:

−

chemicznych – od źródeł stacjonarnych (w tym objętych postanowieniami dyrektywy
SEVESO II),

−

w transporcie drogowym materiałów niebezpiecznych,

−

w transporcie kolejowym, wodnym, morskim i rurociągowym,

−

zagrożenia

pożarowe

(dużych

baz

magazynowych

materiałów

pożarowo

niebezpiecznych, obiektów użyteczności publicznej, lasów itp.)

Na podstawie katalogów zagrożeń sporządzane są plany ratownicze dla terenu powiatów

jak i województw oraz przeprowadzane są szkolenia strażaków jednostek ratowniczo -
gaśniczych PSP, członków jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych oraz ratowników
z jednostek włączonych do krajowego systemu ratowniczo gaśniczego. W zakresie
wymaganym przez nową ustawę, komendanci powiatowi i wojewódzcy dokonają weryfikacji
i przeglądu dotychczasowych planów ratowniczych w zakresie dotyczącym zakładów
spełniających którykolwiek z kryteriów klasyfikacyjnych. W wielu przypadkach zakłady,
które zostaną zakwalifikowane do grupy zakładów dużego lub zwiększonego ryzyka były
objęte wcześniej kontrolami Państwowej Straży Pożarnej i wdrożyły szereg zaleceń
i rozwiązań organizacyjno technicznych w zakresie zapobiegania i zwalczania poważnych
zagrożeń przemysłowych.

Realizacja przez organy PSP zadań wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska

nie będzie mogła być w pełni efektywna bez współpracy z innymi instytucjami
i organizacjami, które w zakresie swojego działania mają ochronę środowiska i życia ludzi.
Od wielu lat z doskonałymi efektami prowadzimy wspólne działania kontrolne z Inspekcją
Ochrony Środowiska, Państwową Inspekcją Pracy, wojewódzkimi i powiatowymi
inspektoratami ochrony środowiska, Urzędem Dozoru Technicznego. W tak trudnych
i skomplikowanych zagadnieniach, jakimi są poważne awarie przemysłowe, wspólne
działania oraz wymiana informacji między wszystkimi zaangażowanymi stronami stanowią
podstawowy element skuteczności działań. Drugim elementem skuteczności działań jest
odpowiednio przygotowana kadra.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Realizację zapisów dyrektywy i ustawy oraz funkcję Państwowej Straży Pożarnej należy

też widzieć w kontekście zmieniających się zadań Obrony Cywilnej, która
w zmieniającej się rzeczywistości oraz zagrożeń militarnych działania swoje kierunkuje na
zapobieganie i udział w zwalczaniu i ograniczaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof,
czyli szeroko pojętą sferę ochrony ludności w okresie pokoju. Zgodnie z trendami
europejskimi w zakresie ochrony ludności, głównymi kierunkami jej rozwoju realizowanymi
w Polsce są:

−

zapobieganie i ograniczanie ryzyka oraz zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi, środowiska
oraz własności na skutek klęsk żywiołowych i katastrof,

−

zwiększanie stopnia przygotowania (systemów planowania działań ratowniczych,
planowania sił i środków dla potrzeb ochrony ludności itp.),

−

doskonalenie metod reagowania i zwalczania zagrożeń oraz usuwania skutków,
a także odbudowy elementów środowiska po zlikwidowaniu zagrożenia,

−

publiczna informacja, edukacja i zwiększanie świadomości społeczności lokalnych.

Kierunki te w całości znalazły odwzorowanie w ustawie prawo ochrony środowiska.

Należy zdawać sobie jednak sprawę, że pełne wdrożenie zapisów tej ustawy w zakresie
dotyczącym poważnych zagrożeń przemysłowych będzie wymagało pewnego okresu czasu.
Z tego powodu terminy realizacji poszczególnych jej zapisów zostały określone w tzw.
ustawie wprowadzającej, która uwzględnia zarówno stopień trudności i czasochłonności
realizacji poszczególnych zapisów jak i konieczność wydatkowania niemałych w wielu
przypadkach środków finansowych. Podsumowując, wdrożenie zapisów ustawy w sposób
zdecydowany wpłynie na poprawę bezpieczeństwa „chemicznego” w kraju, którego kolejnym
elementem jest także nowelizowana co dwa lata w zakresie załączników A i B, umowa
europejska dotycząca transportu drogowego materiałów niebezpiecznych (ADR).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Omów zakres obowiązków prowadzącego zakłady: ZZR oraz ZDR w zakresie
zapobiegania poważnym awariom przemysłowym.

2.

Kto i w jaki sposób kwalifikuje zakłady do ZZR i ZDR?

3.

Omów zadania prowadzącego ZDR.

4.

Omów zadania prowadzącego ZZR.

5.

Omów zadania komendantów PSP w zakresie nadzoru nad zakładami o zwiększonym
i dużym ryzyku poważnej awarii przemysłowej.

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj zgłoszenia zakładu ZZR lub ZDR do właściwego organu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację procesową zakładu,

2)

zakwalifikować zakład zgodnie z wytycznymi rozporządzenia,

3)

określić rodzaj zakładu,

4)

dokonać pisemnego zgłoszenia do właściwego organu,

5)

przedstawić wyniki swojej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

dokumentacja procesowa zakładu,

−−−−

komputer z dostępem do internetu i drukarka,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Opracuj ramowy raport o bezpieczeństwie dla wybranego zakładu o dużym ryzyku

wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację procesową wybranego zakładu,

2)

zakwalifikować zakład zgodnie z wytycznymi rozporządzenia,

3)

określić rodzaj zakładu,

4)

sporządzić raport o bezpieczeństwie,

5)

przedstawić wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

dokumentacja procesowa zakładu,

−−−−

komputer z dostępem do internetu i drukarka,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zanalizować Konwencje i Dyrektywy organizacji międzynarodowych
dotyczące nadzwyczajnych zagrożeń środowiska?

2) dokonać kwalifikacji i zgłoszenia zakładów: ZZR i ZDR?

3) określić zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi?

4) omówić obowiązki prowadzących ZZR i ZDR w zakresie zapobiegania

poważnym awariom przemysłowym?

5) przedstawić obowiązki kompetentnych władz w zakresie nadzoru nad ZZR i

ZDR ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Przyczyny powstawania pożarów. Bezpieczeństwo pożarowe.

Czynniki określające zagrożenie pożarowe. Zagrożenia
pożarowe obiektów użyteczności publicznej. Zagrożenia
pożarowe obiektów produkcyjnych. Zagrożenia pożarowe
obiektów magazynowych. Zagrożenia pożarowe w gospodarce
rolnej. Zagrożenia pożarowe lasów. Zagrożenia pożarowe
środków transportu

4.2.1. Materiał nauczania

Rozporządzenie

Ministra

Spraw

Wewnętrznych

i

Administracji

w

sprawie

szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego wyróżnia
następujące przyczyny powstania pożarów:
1)

nieostrożność osób dorosłych (NOD) przy posługiwaniu się ogniem otwartym, w tym
papierosy, zapałki,

2)

NOD przy wypalaniu pozostałości roślinnych na polach,

3)

NOD przy posługiwaniu się substancjami łatwo palnymi i pirotechnicznymi,

4)

NOD przy prowadzeniu prac pożarowo - niebezpiecznych,

5)

NOD w pozostałych przypadkach,

6)

nieostrożność osób nieletnich (NON) przy posługiwaniu się ogniem otwartym, w tym
papierosy, zapałki,

7)

NON przy wypalaniu pozostałości roślinnych na polach,

8)

NON przy posługiwaniu się substancjami łatwo palnymi i pirotechnicznymi,

9)

NON przy prowadzeniu prac pożarowo niebezpiecznych,

10)

NON w pozostałych przypadkach,

11)

wady urządzeń i instalacji elektrycznych, w szczególności przewody, osprzęt oświetlenia,
odbiorniki bez urządzeń grzewczych,

12)

nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych,

13)

wady elektrycznych urządzeń ogrzewczych, w szczególności piece, grzałki, kuchnie,

14)

nieprawidłowa eksploatacja elektrycznych urządzeń ogrzewczych,

15)

wady urządzeń ogrzewczych na paliwo stałe,

16)

nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo stałe,

17)

wady urządzeń ogrzewczych na paliwo ciekłe,

18)

nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo ciekłe,

19)

wady urządzeń ogrzewczych na paliwo gazowe,

20)

nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo gazowe,

21)

wady urządzeń mechanicznych,

22)

nieprawidłowa eksploatacja urządzeń mechanicznych,

23)

wady procesów technologicznych,

24)

nieprzestrzeganie reżimów technologicznych,

25)

nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych,

26)

wady środków transportu,

27)

nieprawidłowa eksploatacja środków transportu,

28)

samozapalenia biologiczne,

29)

samozapalenia chemiczne,

30)

wyładowania atmosferyczne,

31)

wady konstrukcji budowlanych,

32)

nieprawidłowa eksploatacja konstrukcji budowlanych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

33)

elektryczność statyczna,

34)

podpalenia umyślne, w tym akty terroru,

35)

pożary jako następstwo innych miejscowych zagrożeń,

36)

inne przyczyny,

37)

nieustalone.

Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe z uwagi na

przeznaczenie i sposób użytkowania, dzieli się na:
1)

mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzowane
kategorią zagrożenia ludzi, określane jako ZL,

2)

produkcyjne i magazynowe, określane jako PM,

3)

inwentarskie (służące do hodowli inwentarza), określane jako IN.

Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe, określane jako ZL,
zalicza się do jednej lub do więcej niż jedna spośród następujących kategorii zagrożenia ludzi:
1)

ZL I – zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad
50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim
do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,

2)

ZL II – przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności
poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych,

3)

ZL III – użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II,

4)

ZL IV – mieszkalne,

5)

ZL V – zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.

Budynki, obiekty budowlane i tereny w odpowiedni sposób skonstruowane, wraz ze

znajdującymi się na nich materiałami palnymi mogą charakteryzować się różnym
zagrożeniem pożarowym oraz zagrożeniem wybuchowym. Parametrami charakteryzującymi
zagrożenie pożarowe i wybuchowe materiałów palnych są między innymi:

−

temperatura zapalenia,

−

temperatura zapłonu,

−

temperatura samozapalenia,

−

granice wybuchowości: dolna i górna,

−

minimalna energia zapłonu.

Podczas prowadzenia pełnej oceny zagrożenia pożarowego i wybuchowego należy wziąć

pod uwagę cały szereg parametrów fizykochemicznych materiałów palnych mających wpływ
na ich zapalność, łatwość tworzenia się mieszanin wybuchowych, trwałość przestrzenną.
Przede

wszystkim

należy

wziąć

pod

uwagę

fakt,

ż

e

zagrożenie

pożarowe

i wybuchowe wzrasta wraz ze spadkiem temperatury zapalenia i temperatury zapłonu, a także
temperatury samozapalenia. Wzrost zagrożenia następuje także ze spadkiem dolnej granicy
wybuchowości oraz ze zwiększeniem się przedziału wybuchowości, czyli zakresu pomiędzy
dolną granica wybuchowości a górną granicą wybuchowości. Na wzrost zagrożenia ma także
wpływ spadek minimalnej energii zapłonu. Pośredni wpływ na zagrożenie wybuchowe ma
także wpływ gęstość względna gazów i par cieczy w stosunku do gęstości powietrza. Na
szybkość rozcieńczania gazów lub par w powietrzu ma wpływ współczynnik dyfuzji –
zdolność dyfuzji jest odwrotnie proporcjonalna do masy cząsteczkowej substancji.

Istotny wpływ na zagrożenie pożarowe i wybuchowe maja także materiały konstrukcyjne

z jakich wykonana obiekty i budynki. Ich dobór oraz właściwości pożarowe jest dokładnie
określony w Prawie budowlanym oraz w „warunkach technicznych”, dlatego prowadząc

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

analizę zagrożeń należy przede wszystkim rozpocząć od analizy zgodności stanu istniejącego
z

wymogami

przepisów

przeciwpożarowych.

Analizując

zagrożenie

pożarowe

i wybuchowe nie sposób nie wspomnieć o występującym w budynkach, obiektach
budowlanych i na terenach zagrożeniu dla przebywających tam osób. Obowiązek zapewnienia
bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji tym osobom wynika bezpośrednio z Ustawy
o ochronie przeciwpożarowej i spoczywa na ich właścicielu.

Specyfika zagrożeń pożarowych i wybuchowych występujących w obiektach

produkcyjnych i magazynowych, obiektach użyteczności publicznej i zamieszkania
zbiorowego, a także w obiektach inwentarskich związana jest bezpośrednio z cechami
charakterystycznymi danych obiektów, rodzajem konstrukcji, wykończenia wnętrz,
wyposażenia oraz znajdujących się w nich materiałów.

Aby nie dopuścić do możliwości powstania i rozprzestrzeniania się pożarów tenże sam

minister w Rozporządzeniu w sprawie ochrony przeciwpożarowej zamieścił wytyczne
dotyczące zasad bezpiecznego postępowania w obiektach oraz na terenach przyległych do
nich. Między innymi jest zabronione wykonywanie czynności, które mogą spowodować
pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub
ewakuacji:
1)

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów,

2)

użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób
niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź
niepoddawanych okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikającej
z przepisów prawa budowlanego, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru,
wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia,

3)

garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nieprzeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

4)

rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach

o

konstrukcji

i

pokryciu

niepalnym

w

budowanych

obiektach,

a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu
podgrzewacze,

5)

rozpalanie ognisk lub wysypywanie gorącego popiołu i żużla, w miejscu umożliwiającym
zapalenie

się

materiałów

palnych

albo

sąsiednich

obiektów

oraz

w mniejszej odległości od tych obiektów niż 10 m,

6)

składowanie poza budynkami, w odległości mniejszej niż 4 m od granicy działki,
materiałów palnych, w tym pozostałości roślinnych, gałęzi i chrustu,

7)

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

8)

przechowywanie

materiałów

palnych

oraz

stosowanie

elementów

wystroju

i wyposażenia wnętrz z materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:
a)

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 373,15 K (100 °C),

b)

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających instalacji piorunochronnej oraz czynnych rozdzielnic

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych
siłowych o napięciu powyżej 400 V,

9)

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej
0,05 m od żarówki,

10)

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

11)

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji
lub umieszczanie przedmiotów na tych drogach w sposób zmniejszający ich szerokość
albo wysokość poniżej wymaganych wartości,

12)

składowanie materiałów palnych na nieużytkowych poddaszach oraz na drogach
komunikacji ogólnej w piwnicach,

13)

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

14)

lokalizowanie elementów wystroju wnętrz, instalacji i urządzeń w sposób zmniejszający
wymiary

drogi

ewakuacyjnej

poniżej

wartości

wymaganych

w przepisach techniczno-budowlanych,

15)

wykorzystywanie drogi ewakuacyjnej z sali widowiskowej lub innej o podobnym
przeznaczeniu, w której następuje jednoczesna wymiana publiczności (użytkowników),
jako miejsca oczekiwania na wejście do tej sali,

16)

uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:
a)

gaśnic i urządzeń przeciwpożarowych,

b)

przeciwwybuchowych urządzeń odciążających,

c)

ź

ródeł wody do celów przeciwpożarowych,

d)

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

e)

wyjść ewakuacyjnych albo okien dla ekip ratowniczych,

f)

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz kurków głównych
instalacji gazowej,

17)

napełnianie gazem płynnym butli na stacjach paliw, stacjach gazu płynnego
i w innych obiektach nieprzeznaczonych do tego celu oraz nieumieszczenie na stacji na
odmierzaczu gazu płynnego informacji o nienapełnianiu butli.

Analizując zagrożenie pożarowe obiektu oraz opracowując dla niego system

zabezpieczenia przeciwpożarowego należy wziąć pod uwagę następujące elementy:
1)

powierzchnia, wysokość i liczba kondygnacji,

2)

odległość od obiektów sąsiadujących,

3)

parametry pożarowe występujących substancji palnych,

4)

przewidywana gęstość obciążenia ogniowego,

5)

kategoria zagrożenia ludzi, przewidywaną liczbę osób na każdej kondygnacji
i w poszczególnych pomieszczeniach,

6)

ocena zagrożenia wybuchem pomieszczeń oraz przestrzeni zewnętrznych,

7)

podział obiektu na strefy pożarowe,

8)

klasa odporności pożarowej budynku oraz klasę odporności ogniowej i stopień
rozprzestrzeniania ognia elementów budowlanych,

9)

warunki ewakuacji, oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne) oraz
przeszkodowe,

10)

sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego instalacji użytkowych, a w szczególności:
wentylacyjnej, ogrzewczej, gazowej, elektroenergetycznej, odgromowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

11)

dobór urządzeń przeciwpożarowych w obiekcie, dostosowany do wymagań wynikających
z przyjętego scenariusza rozwoju zdarzeń w czasie pożaru, a w szczególności: stałych
urządzeń gaśniczych, systemu sygnalizacji pożarowej, dźwiękowego systemu
ostrzegawczego, instalacji wodociągowej przeciwpożarowej, urządzeń oddymiających,
dźwigów przystosowanych do potrzeb ekip ratowniczych,

12)

wyposażenie w gaśnice,

13)

zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru,

14)

drogi pożarowe.

Podczas zbioru, transportu i składowania płodów rolnych należy:

1)

stosować wskazania podane w instrukcjach obsługi przy eksploatacji maszyn rolniczych
i innych z napędem,

2)

stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony,
minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji
palnej powinna wynosić 5 m,

3)

ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert,
stogów lub budynków o konstrukcji palnej,

4)

zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier,

5)

zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu,

6)

przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nieprzekraczającej dobowego
zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej
10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych,

7)

wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie
potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się
pożaru.

Palenie tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych

płodów rolnych oraz ich transportu nie jest dopuszczalne. Zabronione jest także używanie
otwartego ognia i palenie tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu omłotowego
i miejsc występowania palnych płodów rolnych.

Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami roślinnymi nie powinna

przekraczać powierzchni 1.000 m

2

lub kubatury 5.000 m

3

. Przy ustawianiu stert, stogów

i brogów należy zachować co najmniej następujące odległości:
1)

od budynków wykonanych z materiałów:
a)

palnych – 30 m,

b)

niepalnych i o pokryciu co najmniej trudno zapalnym – 20 m,

2)

od dróg publicznych i torów kolejowych – 30 m,

3)

od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia – 30 m,

4)

od lasów i terenów zadrzewionych – 100 m,

5)

między stertami i stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe – 30 m.

Wokół stert i stogów należy wykonać i utrzymać powierzchnię o szerokości, co najmniej

2 m w odległości 3 m od ich obrysu pozbawioną materiałów palnych.

Produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie.

W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych należy okresowo
sprawdzać ich temperaturę. Wypalanie słomy i pozostałości roślinnych na polach
w odległości mniejszej niż 100 m od zabudowań, lasów, zboża na pniu i miejsc ustawienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

stert lub stogów bądź w sposób powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez
zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania, nie jest dopuszczalne.

Lasem w rozumieniu ustawy o lasach jest grunt:

1)

o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami
leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:
a)

przeznaczony do produkcji leśnej lub

b)

stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

c)

wpisany do rejestru zabytków,

2)

związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej:
budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu,
drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania
drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe lasów dostosowuje się do kategorii i stopni zagrożenia

pożarowego

lasów.

Kategoria

zagrożenia

pożarowego

lasów

obejmuje

lasy

o podobnym poziomie podatności na pożar, ustalonym na 10 lat na podstawie warunków
klimatycznych, drzewostanowych (wiek, typ siedliskowy, gatunek) i czynników
antropogenicznych.

Stopień zagrożenia pożarowego lasów jest to poziom prawdopodobieństwa zaistnienia

pożaru w danym dniu, w zależności od dynamicznych zmian pogodowych i wilgotności
ś

ciółki. Ustalono następujące kategorie zagrożenia pożarowego lasów:

1)

I kategoria zagrożenia pożarowego – duże zagrożenie,

2)

II kategoria zagrożenia pożarowego – średnie zagrożenie,

3)

III kategoria zagrożenia pożarowego – małe zagrożenie.

Sposób zaliczania lasów do kategorii zagrożenia pożarowego lasów jest określony

w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie
szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów.

Ze względu na masowy ruch rekreacyjny i turystyczny las można zaliczyć do wyższej

kategorii o większym zagrożeniu pożarowym.

Ustalono także następujące stopnie zagrożenia pożarowego lasów:

1)

0. stopień zagrożenia pożarowego – brak zagrożenia,

2)

1. stopień zagrożenia pożarowego – małe zagrożenie,

3)

2. stopień zagrożenia pożarowego – średnie zagrożenie,

4)

3. stopień zagrożenia pożarowego – duże zagrożenie.

Dla lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego nie jest wymagane

oznaczanie stopnia zagrożenia pożarowego. Metoda oznaczania stopnia zagrożenia
pożarowego lasów jest określona w załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Środowiska
z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego
lasów.

Lasy położone przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe dla lasu oddziela

się od tych obiektów pasami przeciwpożarowymi, utrzymywanymi w stanie zapewniającym
ich użyteczność przez cały rok. Rodzaje oraz sposoby wykonywania pasów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

przeciwpożarowych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r.
w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów.

Obowiązek urządzania i utrzymywania pasów przeciwpożarowych ciąży na:

1)

kierownikach lub właścicielach zakładów przemysłowych, obiektów magazynowych
i użyteczności publicznej,

2)

właścicielach linii kolejowych,

3)

komendantach poligonów,

4)

właścicielach lub zarządcach lasów położonych przy drogach publicznych,

5)

właścicielach dróg zakładowych.

Obowiązek utrzymywania pasów przeciwpożarowych nie dotyczy:

1)

lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego,

2)

drzewostanów starszych niż 30 lat położonych przy drogach publicznych
i parkingach oraz drzewostanów położonych przy drogach o nawierzchni nieutwardzonej,
z wyjątkiem dróg poligonowych i międzypoligonowych,

3)

lasów o szerokości mniejszej niż 200 m.

Zaliczenia obszarów leśnych do kategorii zagrożenia pożarowego dokonuje się

w planach urządzenia lasu, uproszczonych planach urządzenia lasu i planach ochrony parków
narodowych.

W odległości mniejszej niż 30 m od skraju toru kolejowego lub drogi publicznej

pozostawianie gałęzi, chrustu, nieokrzesanych ściętych drzew i odpadów poeksploatacyjnych
jest zabronione.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie

tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 300 ha, są obowiązani:
1)

zorganizować w okresie zagrożenia pożarowego obserwację i patrolowanie lasów w celu
wykrywania pożarów oraz alarmowania o ich powstaniu,

2)

zapewnić i utrzymywać źródła wody do celów przeciwpożarowych,

3)

utrzymywać dojazdy pożarowe wyznaczone w planie urządzenia lasu zgodnie
z przepisami w sprawie zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów,

4)

oznakować stanowiska czerpania wody znakami zgodnymi z Polskimi Normami
dotyczącymi znaków bezpieczeństwa,

5)

urządzić

i

utrzymywać

w

miejscach

wyznaczonych,

w

porozumieniu

z właściwymi miejscowo komendantami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży
Pożarnej, bazy sprzętu do gaszenia pożarów lasów,

6)

uzgodnić projekt planu urządzenia lasu, projekt uproszczonego planu urządzenia lasu
oraz projekt planu ochrony parku narodowego, w części dotyczącej ochrony
przeciwpożarowej, z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej
Straży Pożarnej, dla lasów I i II kategorii zagrożenia pożarowego.

Ź

ródła wody do celów przeciwpożarowych w lasach, które samoistnie lub wspólnie

tworzą kompleks o powierzchni ponad 300 ha, powinny być zapewnione w postaci nie więcej
niż dwóch zbiorników w obrębie chronionej powierzchni zawierających łącznie co najmniej
50 m

3

wody lub cieku wodnego o stałym przepływie wody nie mniejszym niż 10 dm

3

/s przy

najniższym stanie wód, z zapewnieniem najbliższego stanowiska czerpania wody w terenie
o promieniu:
1)

nieprzekraczającym 3 km w lasach I kategorii zagrożenia pożarowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

2)

nieprzekraczającym 5 km w lasach II kategorii zagrożenia pożarowego,

3)

uzgodnionym z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim)
Państwowej Straży Pożarnej w lasach III kategorii zagrożenia pożarowego.

Właściciel lub zarządca lasu jest obowiązany do umieszczenia przy wjazdach do lasów

oraz przy parkingach leśnych, w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem
powiatowym

(miejskim)

Państwowej

Straży

Pożarnej,

tablic

informacyjnych

i ostrzegawczych dotyczących zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu.

W lasach i na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również

w odległości do 100 m od granicy lasów nie jest dopuszczalne wykonywanie czynności
mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru:
1)

rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lub
zarządcę lasu (z wyjątkiem czynności związanych z gospodarką leśną oraz
wykonywaniem robót budowlanych),

2)

palenie tytoniu, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do
pobytu ludzi.

W lasach o powierzchni powyżej 300 ha zaliczonych do I lub II kategorii zagrożenia

pożarowego, w okresach oznaczonego dla tych lasów 1., 2. lub 3. stopnia zagrożenia
pożarowego lasów, jest wymagane prowadzenie obserwacji mającej na celu wczesne
wykrycie pożaru, zawiadomienie o jego powstaniu, a także podjęcie działań ratowniczych.
Obserwacja ta może być prowadzona następującymi sposobami:
1)

ze stałych punktów obserwacji naziemnej, zwanych "punktami obserwacyjnymi",

2)

przez naziemne patrole przeciwpożarowe,

3)

przez patrole lotnicze.

Punktami obserwacyjnymi są wieże obserwacyjne lub stanowiska obserwacyjne

usytuowane na obiektach lub wzniesieniach, pozwalające na prowadzenie obserwacji
w promieniu co najmniej 10 km. Punkty obserwacyjne wyposaża się w:
1)

urządzenia umożliwiające wykrycie pożaru oraz ustalenie miejsca i czasu jego powstania,

2)

ś

rodki łączności,

3)

książkę meldunków o zauważonych pożarach i o powiadamianiu o nich,

4)

instrukcję

postępowania

dla

osoby

prowadzącej

obserwację,

wskazującą

w szczególności sposób postępowania w razie wykrycia pożaru oraz obowiązki podczas
prowadzenia obserwacji.

Położenie punktów obserwacyjnych w lasach zaliczonych do I kategorii zagrożenia

pożarowego powinno zapewniać możliwość prowadzenia obserwacji lasu, co najmniej
z dwóch punktów obserwacyjnych w celu ustalenia miejsca powstania pożaru.

Jeżeli obserwacja lasu jest prowadzona przez naziemne patrole przeciwpożarowe lub

przez patrole lotnicze, wówczas nie jest wymagane prowadzenie obserwacji z punktów
obserwacyjnych lasów o powierzchni do:
1)

1.000 ha – zaliczonych do I kategorii zagrożenia pożarowego,

2)

2.000 ha – zaliczonych do II kategorii zagrożenia pożarowego.

Prowadzenie obserwacji lasów przez naziemne patrole przeciwpożarowe jest wymagane

w razie nieprowadzenia obserwacji z punktów obserwacyjnych lub przez patrole lotnicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

W uzasadnionych wypadkach, w lasach zaliczonych do III kategorii zagrożenia

pożarowego można prowadzić obserwację przez naziemne patrole przeciwpożarowe lub przez
patrole lotnicze, w sposób uzgodniony z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim
Państwowej Straży Pożarnej, w odniesieniu do lasów użytkowanych przez jednostki
organizacyjne podległe albo nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej - powiadamia
się Wojskową Ochronę Przeciwpożarową.

Drogi leśne, wykorzystywane jako dojazdy pożarowe, powinny być oznakowane

i utrzymane w sposób zapewniający ich przejezdność, Powinny one mieć następujące
parametry:
1)

nawierzchnię gruntową lub utwardzoną o nośności co najmniej 10 ton i nacisku osi 5 ton,

2)

promienie zewnętrzne łuków o długości co najmniej 11 m,

3)

odstęp pomiędzy koronami drzew o szerokości co najmniej 6 m, zachowany do
wysokości 4 m od nawierzchni jezdni,

4)

jezdnię o szerokości co najmniej 3 m,

5)

plac manewrowy o wymiarach co najmniej 20 x 20 m - w przypadku drogi bez przejazdu,

6)

mijanki o szerokości co najmniej 3 m i długości 23 m, położone w odległości nie
większej niż 300 m od siebie, z zapewnieniem z nich wzajemnej widoczności –
w przypadku dróg jednopasmowych.

Odległość pomiędzy dowolnym punktem położonym w lesie a najbliższą drogą leśną nie

powinna przekraczać:
1)

750 m – dla lasów zaliczonych do I kategorii zagrożenia pożarowego,

2)

1500 m – dla lasów zaliczonych do II lub III kategorii zagrożenia pożarowego.

Zabezpieczeniu przeciwpożarowemu lasów położonych przy obiektach mogących

stanowić zagrożenie pożarowe dla lasów służą pasy przeciwpożarowe.

Zwarte obszary leśne o powierzchni powyżej 10.000 ha zaliczone do I lub II kategorii

zagrożenia pożarowego można rozdzielać pasami przeciwpożarowymi, tworzącymi miejsca
do prowadzenia działań ratowniczych. Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje pasów
przeciwpożarowych wykonywanych następującymi sposobami:
1)

pas przeciwpożarowy typu A – oddzielający las od dróg publicznych, dróg dojazdowych
niebędących drogami publicznymi do zakładu przemysłowego lub magazynowego,
obiektów magazynowych i użyteczności publicznej pas gruntu o szerokości 30 m,
przyległy do granicy pasa drogowego albo obiektu, pozbawiony martwych drzew,
leżących gałęzi i nieokrzesanych ściętych lub powalonych drzew,

2)

pas przeciwpożarowy typu B – oddzielający las od parkingów, zakładów przemysłowych
i dróg poligonowych pas gruntu o szerokości 30 m, przyległy do granicy obiektu albo
drogi, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 1), z tym że w odległości od 2 do 5 m
od granicy obiektu albo drogi zakłada się bruzdę o szerokości 2 m oczyszczoną do
warstwy mineralnej, bruzdę może stanowić inna powierzchnia pozbawiona materiałów
palnych,

3)

pas przeciwpożarowy typu C – oddzielający las od obiektów na terenach poligonów
wojskowych pas gruntu o szerokości od 30 do 100 m, przyległy do granicy obiektu,
spełniający wymogi, o których mowa w pkt 1), z tym że bezpośrednio przy obiekcie
zakłada się bruzdę o szerokości od 5 do 30 m oczyszczoną do warstwy mineralnej,

4)

pas przeciwpożarowy typu D – rozdzielający duże zwarte obszary leśne pas gruntu
o szerokości

od

30

do

100

m,

spełniający

wymogi,

o

których

mowa

w pkt 1), z bruzdą o szerokości od 3 do 30 m oczyszczoną do warstwy mineralnej, pasy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

rozdzielające zwarte obszary leśne zakłada się wzdłuż wytypowanych dróg,
umożliwiających prowadzenie działań ratowniczych, a drzewostany na tym pasie muszą
mieć udział ponad 50 % gatunków liściastych.

W wypadkach szczególnego zagrożenia pożarowego dla lasów można urządzać inne

rodzaje pasów przeciwpożarowych, zgodnie z zasadami gospodarki leśnej.

Na każde 10.000 ha lasu lub dla nadleśnictwa albo parku narodowego organizuje się co

najmniej jedną bazę sprzętu do gaszenia pożarów lasów. Wyposażenie bazy sprzętu do
gaszenia pożarów lasów stanowią w szczególności:
1)

dla lasów zaliczonych do I kategorii zagrożenia pożarowego – 10 gaśnic lub hydronetek
plecakowych, 30 łopat, 20 tłumic, 2 pługi do wyorywania pasów przeciwpożarowych,
samochód patrolowo-gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności
minimum 400 l z możliwością podawania środka gaśniczego,

2)

dla lasów zaliczonych do II kategorii zagrożenia pożarowego – 10 gaśnic lub hydronetek
plecakowych, 20 łopat, 10 tłumic, pług do wyorywania pasów przeciwpożarowych,
samochód patrolowo-gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności co
najmniej 200 l,

3)

dla lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego – 10 gaśnic lub hydronetek
plecakowych, 10 łopat, 10 tłumic, pług do wyorywania pasów przeciwpożarowych.

Zakaz wstępu do lasu wprowadza się przy 3. stopniu zagrożenia pożarowego, jeżeli przez

kolejnych 5 dni wilgotność ściółki mierzona o godzinie 9

00

będzie niższa od 10 %.

Pożary samochodów zdarzają się dosyć często, a ugaszenie ich zwykłą gaśnicą nie jest

wcale łatwym zadaniem. Zazwyczaj na początku czuć tylko swąd, a kierowca rzadko zdaje
sobie sprawę z tego, że źródłem dymu jest jego samochód. Do kierowcy dociera to znacznie
później, kiedy już pojawi się gęstniejący dym oraz języki ognia. Po zatrzymaniu samochodu
sytuacja często się pogarsza: w czasie jazdy pęd powietrza dusi ogień, który później wybucha
z pełną siłą. Samochody nie wybuchają od razu, chyba że pożar jest następstwem wypadku,
a wrak stoi w kałuży rozlanej benzyny. Jeżeli źródłem pożaru jest np. zwarcie w instalacji
elektrycznej, rozwój pożaru trwa znacznie dłużej. Do momentu ogarnięcia całego samochodu
przez płomienie upływa zazwyczaj kilka minut. Bardzo trudne do ugaszenia są tlące się
przewody ukryte pod deską rozdzielczą, z powodu trudnego do nich dostępu. Przyczyn
pożaru można szukać także w układzie paliwowym. Wystarczy niedociągnięta opaska
przewodu paliwowego lub przetarty wężyk, żeby doszło do wycieku benzyny. Nie można też
ignorować wycieków oleju z silnika lub ze skrzyni biegów. Olej nie jest tak łatwopalny jak
benzyna, lecz w kontakcie z rozżarzonym katalizatorem może ulec zapaleniu. Przyczyną
pożarów samochodów może być także zaniedbanie przewodów masowych: uszkodzenie taśm
miedzianych łączących silnik z nadwoziem powoduje przepływ prądu o dużym natężeniu
może przepłynąć np. przez linkę sprzęgła. Wtedy nagrzewa się ona do wysokiej temperatury
i może stać się przyczyną pożaru. Zaparkowanie samochodu z katalizatorem na suchej trawie
lub na stercie wysuszonych liści może także powodować ryzyko powstania pożaru, gdyż
katalizatory oraz inne elementy układu wydechowego rozgrzewają się do wysokiej
temperatury. Może się okazać, że płonący samochód jest wyposażony w instalację gazową.
W takiej sytuacji może oczywiście dojść do gwałtownego nagrzania butli z gazem. Aby
uniknąć eksplozji, butle wyposażone są w zawory bezpieczeństwa i bezpieczniki termiczne.
Dzięki nim zbiornik teoretycznie nie powinien wybuchnąć, jednak w momencie zadziałania
zabezpieczeń gaz wyrzucany jest na zewnątrz zbiornika – często do bagażnika, co powoduje
dodatkowe zagrożenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Pożary innych środków transportu: samochodów ciężarowych, pociągów, statków

ż

eglugi śródlądowej czy statków dalekomorskich oraz samolotów, mogą powodować różne

zagrożenia, związane także z przewożonymi ładunkami.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1

Jakie znasz przyczyny powstawania i rozprzestrzeniania się pożarów?

2

Jakie czynniki mają wpływ na zagrożenie pożarowe budynków i obiektów budowlanych?

3

Scharakteryzuj zagrożenie pożarowe znanego Ci obiektu użyteczności publicznej (np.
hipermarketu).

4

Omów zagrożenia pożarowe występujące podczas prowadzenia prac żniwnych i omłotów.

5

Omów zagrożenia pożarowe występujące w lasach oraz zasady przeciwdziałania im.

6

Scharakteryzuj zagrożenia pożarowe środków transportu.

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj wytyczne do zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację dotyczącą przedmiotowego lasu,

2)

obliczyć kategorię bezpieczeństwa pożarowego lasu,

3)

określić stopień zagrożenia przeciwpożarowego lasu,

4)

zaproponować system zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu,

5)

przedstawić wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

plan urządzenia lasu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Opracuj wytyczne zabezpieczenia prac żniwnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować proces technologiczny prac żniwnych,

2)

zaproponować system zabezpieczenia przeciwpożarowego prac,

3)

przedstawić wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

plan urządzenia lasu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować przyczyny powstawania pożarów ?

2) scharakteryzować bezpieczeństwo pożarowe?

3) scharakteryzować czynniki określające zagrożenie pożarowe?

4) scharakteryzować zagrożenia pożarowe obiektów użyteczności publicznej?

5) określić zagrożenia pożarowe obiektów produkcyjnych i magazynowych?

6) scharakteryzować zagrożenia pożarowe w gospodarce rolnej?

7) określić zagrożenia pożarowe lasów?

8) scharakteryzować zagrożenia pożarowe środków transportu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym

4.3.1. Materiał nauczania

Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących

powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel,
zarządca lub użytkownik obiektu jest obowiązany:
1)

ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane,

2)

ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania
i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu,

3)

wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za
przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy,

4)

zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające
odpowiednie kwalifikacje,

5)

zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi
w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu
niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.

Przy wykonywaniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących

powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, należy:
1)

zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania
prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku
i znajdujących się w nim instalacji technicznych,

2)

prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach
(urządzeniach) zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej
wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów,
jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu
wykonywania prac nie przekracza 10 % ich dolnej granicy wybuchowości,

3)

mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł
pożaru,

4)

po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz
rejony przyległe,

5)

używać

do

wykonywania

prac

wyłącznie

sprzętu

sprawnego

technicznie

i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiesz pod pojęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym?

2.

Kto odpowiada za bezpieczne prowadzenie prac niebezpiecznych pożarowo?

3.

W jaki sposób zabezpieczyć miejsce prowadzenia prac niebezpiecznych pod względem
pożarowym?

4.

Jakie dokumenty należy przygotować przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod
względem pożarowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj wytyczne do zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację budowlaną obiektu lub pomieszczenia w którym będą
wykonywane prace niebezpieczne pod względem pożarowym,

2)

określić sposób zabezpieczenia prac,

3)

wypełnić dokument – zezwolenie na wykonanie prac niebezpiecznych pod względem
pożarowym,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

dokumentacja budowlana obiektu,

−−−−

założenia do wykonywania prac (np. spawanie pionu centralnego ogrzewania (CO)
w budynku wysokim ZL IV),

−−−−

druk zezwolenia na wykonanie prac niebezpiecznych pod względem pożarowym,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Opracuj dokument – zezwolenie na prowadzenie prac spawalniczych w sali

przedmiotowej Wyposażenia Technicznego (WT).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację budowlaną obiektu lub pomieszczenia w którym będą
wykonywane prace niebezpieczne pod względem pożarowym,

2)

opracować wzór dokumentu – zezwolenia,

3)

wypełnić dokument – zezwolenie na wykonanie prac niebezpiecznych pod względem
pożarowym,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

dokumentacja budowlana obiektu,

−−−−

komputer z dostępem do internetu i drukarka,

−−−−

założenia do wykonywania prac,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)

określić prace niebezpieczne pod względem pożarowym
wymienić rodzaje prac określanych jako niebezpieczne pod względem
pożarowym?

3) opisać sposoby zabezpieczenia prowadzonych prac niebezpiecznych pod

względem pożarowym?

4) określić odpowiedzialność osób za prowadzenie prac niebezpiecznych pod

względem pożarowym ?

5) opracować wytyczne bezpiecznego prowadzenia prac niebezpiecznych pod

względem pożarowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4. Aktywne i pasywne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych

4.4.1. Materiał nauczania

Zabezpieczenia przeciwpożarowe możemy podzielić na aktywne i pasywne. Do

zabezpieczeń aktywnych zaliczyć możemy:

−

systemy wykrywczo-alarmowe (SAP),

−

stałe urządzenia gaśnicze (SUG),

−

urządzenia zraszaczowe,

−

systemy hydrantowe,

−

klapy dymowe (systemy odprowadzania dymu i ciepła).

Zabezpieczenia pasywne to między innymi:

−

impregnacja przeciwogniowa,

−

zabudowy przeciwogniowe,

−

przegrody pożarowe,

−

zabezpieczenia kabli i systemów technicznych,

−

ś

ciany i drzwi przeciwogniowe.

Systemy sygnalizacji alarmów pożarowych składają się z centrali alarmowej, czujek

i przycisków pożarowych oraz sygnalizatorów alarmowych (optycznych i akustycznych).
Systemy te instaluje się tam, gdzie pożar musi być wykryty szybko i niezawodnie.

Urządzenia tryskaczowe to samoczynne urządzenia gaśnicze. Wykrywają one,

sygnalizują i gaszą zaczynający się pożar zanim rozprzestrzeni się on w niekontrolowany
sposób. W stanie gotowości do pracy tryskacz jest zamknięty. Ważną częścią składową
uszczelnienia jest szklana ampułka wypełniona cieczą rozszerzającą się pod wpływem
temperatury. Instalacja tryskaczowa jest stałym urządzeniem gaśniczym, w którym
czynnikiem gaśniczym jest woda. Instalacje tryskaczowe dzielimy na mokre i suche. Systemy
mokre instalowane są w obiektach, w których nie występują ujemne temperatury. Wszędzie
tam, gdzie możliwe są temperatury ujemne stosuje się instalacje tryskaczowe suche.
W rurociągach instalacji ciśnienie czynnika utrzymywane jest na poziomie wynikającym
z obliczeń hydraulicznych. W normalnych warunkach pracy rurociągi systemu mokrego
wypełnione są wodą. W instalacjach suchych rurociągi od tryskaczy aż do zaworu kontrolno
alarmowego wypełnione są sprężonym powietrzem lub azotem. Stałe ciśnienie w instalacjach
utrzymywane jest pompą dobijającą lub sprężarką.

W momencie wystąpienia pożaru wydzielające się ciepło powoduje wzrost temperatury

cieczy w ampułkach tryskaczy powyżej temperatury ich otwarcia (pęknięcia). Otwierają się
tylko tryskacze znajdujące się bezpośrednio w strefie ognia, co minimalizuje zakres szkód
spowodowanych ciśnieniem wody. Przepływająca przez zawór kontrolno-alarmowy woda
uruchamia dzwon alarmowy i wyłączniki ciśnienia alarmujące o pożarze i uruchamiające
pompę tryskaczową. Woda tłoczona jest do systemu ze zbiornika ciśnieniowego lub przez
pompę tryskaczową zasilaną z niewyczerpywalnego źródła wody. System pracuje do
momentu ręcznego odcięcia wody.

Systemy gaszenia mgłą wodną szczególnie nadają się do ochrony obiektów

z zagrożonymi pożarem urządzeniami technicznymi. Dzięki bardzo wysokiej wydajności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

gaszenia, czasy przestojów i tym samym koszty będące skutkiem pożaru, są dla właściciela
niewielkie. System gaszenia mgłą wodną przy minimalnym poborze wody zapewnia
maksimum bezpieczeństwa. Rozbicie wody na drobne kropelki intensyfikuje efekt chłodzenia
(m.in. wskutek odparowywania mgły wodnej). Para wodna obniża stężenie tlenu
w bezpośrednim sąsiedztwie ogniska pożaru. Mgła wodna stwarza barierę dla
promieniowania cieplnego, „reagując” ze spalinami oczyszcza gazy. W ten sposób zmniejsza
szkody powstałe w pobliżu miejsca.

Stałe urządzenia gaśnicze (SUG) na gazy obojętne (inertne) wykorzystują gazy lub

mieszaniny gazów. Nie mają one żadnego szkodliwego wpływu na powłokę ozonową (jak
w przypadku stosowania halonów) ani nie wywołują efektu cieplarnianego (jak w przypadku
stosowania CO

2

). Systemy są całkowicie bezpieczne dla urządzeń elektronicznych i dla ludzi

oraz całkowicie przyjazny dla środowiska naturalnego. SUG na gazy obojętne jest użyteczny
do gaszenia pożarów tam, gdzie użycie systemu gaśniczego wodnego, pianowego lub
proszkowego mogłoby spowodować nieobliczalne straty (pomieszczenia komputerowe,
archiwa, muzea, centrale telefoniczne). Stosowany jest również w pomieszczeniach,
w których obecność ludzi ogranicza lub wyklucza możliwość stosowania innych systemów
(np. CO

2

). Stosowany jest do gaszenia pożarów cieczy palnych: benzyny, oleju, farb i tym

podobnych. Brak pozostałości po gaszeniu sprawia, że system bywa szczególnie przydatny do
obrony pomieszczeń, które ze względu na swoją ważną rolę powinny możliwie szybko
powrócić do stanu użyteczności (np. centra komputerowe, archiwa). Zalecany jest również
tam, gdzie wyzwolenie środka nie powinno zakłócić funkcjonowania w pomieszczeniu
pozostałej części sprzętu nie objętego pożarem.

Zastosowanie klap oddymiających przyczynia się do ochrony życia i mienia, ponieważ

dzięki tym urządzeniom możliwe jest:

−

utrzymanie dróg ewakuacyjnych bez dymu ułatwienie zwalczania ognia przez
wytworzenie dolnej warstwy bez dymu,

−

ułatwienie prowadzenia akcji gaśniczej,

−

zapewnienie ochrony konstrukcji budynku oraz jego wyposażenia,

−

ograniczenie szkód popożarowych spowodowanych dymem, gorącymi gazami
pożarowymi oraz produktami rozkładu termicznego.

Konstrukcje drewniane chroni się przed ogniem poprzez impregnację preparatami takimi

jak Ogniochron, Intox S i Fobos M-2. Wszystkie one są substancjami wymywalnymi przez
wodę, można więc impregnować nimi jedynie materiał nie narażony na jej działanie.
Więźbę powinno się nasycić (poprzez smarowanie lub natrysk) tymi preparatami dopiero po
ułożeniu pokrycia, gdy nie zagraża jej już deszcz. Impregnacja jest jednak kosztowna
i pracochłonna. By osiągnąć zadowalający efekt (drugi stopień niepalności - materiały trudno
zapalne), na więźbę powinno się nałożyć kilka warstw impregnatu (np. w przypadku
malowania lub spryskiwania pionowych powierzchni popularnym Fobosem M-2 - nawet
osiem). Nie trzeba dodawać, że każda kolejna warstwa to dodatkowe koszty, czas i praca.
Bardziej skuteczna jest impregnacja przez długotrwałą kąpiel. Ponieważ jednak wszystkie
preparaty ogniochronne są wymywalne przez wodę, po takim zabiegu materiał należy chronić
przed działaniem czynników atmosferycznych: po zbudowaniu więźby należy niezwłocznie
przykryć ją folią, a najlepiej pokryciem. Innym sposobem zabezpieczenia drewnianej
konstrukcji jest zabudowa na przykład płytami gipsowymi, silikatowymi lub z wełny
mineralnej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa budowlanego, budynki musza być

podzielone na określonej wielkości strefy pożarowe. Instalacje techniczne, a w szczególności

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

rury i kable elektryczne, przechodzą wielokrotnie przez ściany i stropy oddzieleń
przeciwpożarowych. Przejścia te - zwane również przepustami lub grodziami - podobnie jak
przegrody, w których występują, spełniać muszą kryteria szczelności i izolacyjności
ogniowej.

Przejścia kablowe zabezpiecza się poprzez uszczelnienie ich substancjami, które

pęcznieją w wysokiej temperaturze (około 150°C). Rozprężenie oznacza jednocześnie
wytworzenie ochronnej powłoki. Zapobiega ona przedostawaniu się dymu i ognia przez
przegrodę. Przez przejścia mogą przechodzić stalowe, aluminiowe lub wykonane z tworzyw
sztucznych konstrukcje nośne pod kable (rynny, półki kablowe), a także pojedyncze kable
ś

rednicy poniżej 20 mm oraz wiązki kabli o średnicy mniejszej od 100 mm.

Popularnym sposobem zabezpieczenia jest wyłożenie otworu wełną mineralną.

Wełnę oraz przechodzące przez przegrodę kable, pokrywa się masą endotermiczną,
pęczniejącą w wysokiej temperaturze. Takie rozwiązanie oferują firmy Promat, Hilti,
Rockwool, SVT. Innym rodzajem zabezpieczenia jest wypełnienie otworu przejścia
kablowego zaprawą ogniochronną. Takie rozwiązanie oferują firmy Promat i Hilti. Zaprawę
można stosować w ścianach i stropach z betonu, cegły i betonu komórkowego. Ponieważ jest
to zaprawa cementowa, nie należy jej stosować w ścianach wykończonych płytami gipsowo-
kartonowymi.

W ofercie wielu firm znajdują się także bloczki ogniochronne wykonane ze spienionego

poliuretanu. Stosuje się je w połączeniu z masą ogniochronną, która służy do wypełniania
szczelin między kablami. Ponieważ są to gotowe elementy, wykonane z niepylącego
materiału, najczęściej wykorzystuje się je przy zabezpieczaniu laboratoriów, węzłów
telekomunikacyjnych, studiów nagrań, banków, itp. W temperaturze powyżej 300°C mogą
powiększyć swoją objętość około pięciokrotnie.

Przejścia rurowe zabezpiecza się za pomocą specjalnych opasek i kaset, które

uniemożliwiają przedostanie się dymu i ognia na drugą stronę przegrody. Kasety i opaski
stosuje się wtedy, gdy rury wodociągowe, kanalizacyjne, przewody poczty pneumatycznej
i instalacji odkurzających wykonane są z materiałów palnych. W przejściach przez ściany
rury należy zabezpieczyć z obydwu stron. W przejściach przez stropy wystarczy
zabezpieczenie od dolnej strony stropu. Opaski te wykonane są z materiału pęczniejącego pod
wpływem wysokiej temperatury i zaciskają się na palącej się rurze. Podobnym materiałem
wypełnione są również kasety ogniochronne.

Materiały stosowane na izolację kabli są łatwopalne. Chlorowodór, który wytwarza się

przy spalaniu PCV, najpopularniejszego materiału izolacyjnego, powoduje uszkodzenia
konstrukcji stalowych, betonowych, przyczynia się do zniszczeń instalacji i wyposażenia
elektronicznego. Rezultatem takich zniszczeń są straty liczone niekiedy w milionach.
Elektryczne kable i przewody z praktycznych względów często prowadzone są w korytarzach,
z których następnie rozchodzą się do sąsiednich pomieszczeń. Ponieważ korytarze na ogół
pełnią rolę dróg ewakuacyjnych, instalacje te stwarzają bardzo poważne niebezpieczeństwo.
W przypadku pożaru kabli, wskutek np. zwarcia lub przeciążenia, ewakuacja może być
znacznie utrudniona w wyniku gwałtownego rozprzestrzenianie dymu i toksycznych gazów
pożarowych.

Wymagania przeciwpożarowe dotyczące przewodów wentylacyjnych odnoszą się

zarówno do stopnia palności zastosowanych materiałów budowlanych, jak również
odporności ogniowej tych przewodów jako elementu budowlanego. Tylko przy użyciu
odpowiednio zaklasyfikowanych materiałów i elementów zmniejszone będzie ryzyko

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

rozprzestrzeniania pożaru na inne kondygnacje, strefy pożarowe czy drogi ewakuacyjne.
Zwykłe przewody wentylacyjne z blachy stalowej nie spełniają wymagań ochrony
przeciwpożarowej, ponieważ w wysokiej temperaturze nagrzewają się i deformują do tego
stopnia, że umożliwiają rozprzestrzenianie się ognia i dymu. Rozróżniamy dwa rodzaje
ochrony przewodów wentylacyjnych:
a)

ogniochronna obudowa istniejących kanałów z blachy stalowej przy użyciu płyt
gipsowych, silikatowo-cementowych, czy z wełny mineralnej,

b)

wykonanie samodzielnych kanałów z płyt gipsowych, silikatowo-cementowych, czy
z wełny mineralnej w okładzinie z folii aluminiowej. Istniejące kanały stalowe należy
chronić w przypadku gdy zmiana sposobu użytkowania obiektu lub jego części powoduje
dodatkowe wymagania przeciwpożarowe.

Zabezpieczone ogniochronnie przewody wentylacyjne mogą być zastosowane również

jako elementy oddymiającej wentylacji pożarowej, zadaniem której jest odprowadzenie
dymów i gazów pożarowych z dróg ewakuacji i klatek schodowych.

W kanałach wentylacyjnych oraz otworach wentylacyjnych montuje się odcinające klapy

pożarowe i kratki przeciwpożarowe. Klapy odcinające uruchamiane mogą być samoczynnie
za pomocą wewnętrznego mechanizmu opartego na ampułce, która przy wzroście temperatury
pęka zwalniając mechanizm zamykający lub za pośrednictwem systemu elektronicznego
połączonego z systemem ostrzegania pożarowego.

W budowlano-technicznej ochronie przeciwpożarowej rozróżnia się ściany oddzielenia

przeciwpożarowego, ściany nośne, ściany działowe oraz osłonowe ściany zewnętrzne. Aby
zapobiec rozszerzaniu się pożaru, przegrody te muszą uniemożliwić rozprzestrzenianie się
ognia i dymu. Obok funkcji zamykającej pomieszczenia, ściany spełniają często funkcję
statyczną, jako nośny lub usztywniający element budowlany. Przez określony przepisami
czas, funkcja ta musi być zachowana również w przypadku pożaru. Ściany działowe mogą
być wykonane zarówno w wersji nośnej jak i nienośnej. W zależności od wymogów, ściany te
mogą mieć konstrukcję jedno- lub dwuwarstwową np. bezszkieletowe ściany szybów
instalacyjnych, nienośne ściany działowe na lekkich słupkach stalowych, nośne ściany
w konstrukcji stalowej lub ścianki działowe z podkonstrukcją drewnianą. W ściany te można
bezproblemowo wmontować drzwi ogniochronne, klapy przeciwpożarowe, przeszklenia
ogniochronne, grodzie kablowe i instalacyjne. W celu spełnienia wymogów odnośnie izolacji
termicznej i akustycznej, może zostać użyta dodatkowa izolacja z wełny mineralnej.

Często stosowanym elementem architektonicznym w nowoczesnym budownictwie jest

także wykonanie w ścianach oddzielenia pożarowego różnej wielkości przeszkleń
pozwalających na przejście światła do innych pomieszczeń. Przeszklenia te muszą spełniać
kryteria odporności ogniowej (EI) zapewniając szczelność ogniową i izolacyjność ogniową.

W każdej większej budowli betonowej stosowane są szczeliny dylatacyjne.

Szczeliny te muszą przejąć naprężenia wynikające ze zmian objętości i odkształceń
spowodowanych przez różnice temperatur, nierównomierne osiadanie gruntu, wstrząsy lub
skurcz betonu, co zapobiega ekstremalnemu tworzeniu się rys w betonowych elementach
konstrukcyjnych. W wielu konstrukcjach budowlanych występują elastomerowe lub
neoprenowe łożyska ślizgowe, które również w przypadku pożaru muszą zachować swoją
funkcjonalność. W zależności od wrażliwości temperaturowej zastosowanych tworzyw
sztucznych może być zastosowana odpowiednia okładzina z ogniochronnych płyt.
Przez odpowiednie ukształtowanie okładziny uwzględnione jest przesunięcie ruchomych
elementów konstrukcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych?

2.

W jakim celu stosuje się systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych?

3.

Omów zabezpieczenia przeciwpożarowe aktywne.

4.

Omów zabezpieczenia przeciwpożarowe pasywne.

5.

Omów

sposoby

zabezpieczenia

przejść

kablowych

przez

ś

ciany

oddzieleń

przeciwpożarowych.

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj wytyczne do zabezpieczenia kanału wentylacyjnego, przechodzącego przez

ś

cianę oddzielenia pożarowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację techniczno-budowlaną obiektu lub pomieszczenia,

2)

określić sposób zabezpieczenia instalacji wentylacyjnej,

3)

zastosować dostępne materiały zabezpieczające,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

katalogi producentów dostarczających zabezpieczenia przeciwpożarowe bierne i czynne

−−−−

dokumentacja techniczno-budowlana obiektu/pomieszczenia,

−−−−

komputer z drukarka i podłączeniem do internetu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Opracuj sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego słupów stalowych w hipermarkecie G.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dokumentację techniczno-budowlaną obiektu marketu G,

2)

określić wymogi ppoż. oraz sposób zabezpieczenia słupów stalowych,

3)

zastosować dostępne materiały zabezpieczające,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne,

−−−−

katalogi producentów dostarczających zabezpieczenia przeciwpożarowe bierne i czynne

−−−−

dokumentacja techniczno-budowlana obiektu/pomieszczenia,

−−−−

komputer z drukarka i podłączeniem do internetu,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)
2)

określić aktywne i pasywne środki zabezpieczeń przeciwpożarowych?
zaproponować sposoby zabezpieczenia przeciwpożarowego instalacji?

3) zaproponować sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego pomieszczeń

zagrożonych pożarem i wybuchem?

4) zaproponować

system

zabezpieczenia

przeciwpożarowego

obiektów

wielokondygnacyjnych ?

5) określić sposoby zabezpieczenia przeciwpożarowego różnych konstrukcji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.5. Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych według ADR i RID.

Oznakowanie środków, sprzętu i urządzeń do transportu
materiałów niebezpiecznych

4.5.1. Materiał nauczania

Ogólne zalecenia dotyczące transportu towarów niebezpiecznych opracowane przez ONZ

dla różnych środków transportu – drogowego, kolejowego, morskiego i lotniczego - są
podstawą do opracowania szczegółowych zasad bezpieczeństwa transportu tych materiałów
w transporcie drogowym w Europie. Komitet Ekspertów Europejskiej Komisji Gospodarczej
ONZ (United Nations Economic Commission for Europe) opracował i opublikował w
Genewie w dniu 30 września 1957 r. Umowę europejską o przewozie drogowym towarów
niebezpiecznych (The European Agreement concerning the International Carriage of
Dangerous Goods by Road - ADR).

Dzisiaj Umowa ta jest w 42 krajach standardem gwarantującym bezpieczeństwo

transportu drogowego towarów, których właściwości mogą powodować zagrożenie, Polska
jest sygnatariuszem tej umowy od 1975 r., ale rzeczywistym i rzetelnym jej realizatorem od
roku 2003.

W rozumieniu artykułu 1. Umowy ADR określenie: (…) „towary niebezpieczne” oznacza

takie materiały i przedmioty, których międzynarodowy przewóz drogowy jest zabroniony lub
dozwolony pod pewnymi warunkami ustalonymi w załącznikach A i B,” (…) [14] Tak ogólna
definicja pozwala rozciągnąć stosowanie umowy na wszystkie ładunki w transporcie
drogowym. Uwarunkowanie zgody na ich przewóz spełnieniem przepisów zawartych
w załącznikach A i B, nakłada na wszystkich uczestników procesu transportowego
szczegółowe obowiązki: od producenta, przez nadawcę, przewoźnika do odbiorcy. Wszyscy
muszą postępować tak, by bezpieczeństwo było zachowane na określonym w przepisach
poziomie.

Zgodnie z ADR wyróżnia się 13 rodzajów zagrożeń stwarzanych podczas transportu

przez ładunek. Zagrożenia ta opisywane są przez „klasy towarów niebezpiecznych” [14]:

Klasa 1

Materiały i przedmioty wybuchowe

Klasa 2

Gazy, przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem

Klasa 3

Materiały ciekłe zapalne

Klasa 4.1

Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały
wybuchowe stałe odczulone

Klasa 4.2

Materiały samozapalne

Klasa 4.3

Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Klasa 5.1

Materiały utleniające

Klasa 5.2

Nadtlenki organiczne

Klasa 6.1

Materiały trujące

Klasa 6.2

Materiały zakaźne

Klasa 7

Materiały promieniotwórcze

Klasa 8

Materiały i przedmioty żrące

Klasa 9

Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Przed rozpoczęciem transportu, każdy nowy towar – materiał lub przedmiot, po którym

można oczekiwać na podstawie doświadczenia, że posiada właściwości niebezpieczne - musi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

być poddany klasyfikacji zgodnie z kryteriami zawartymi w „Podręczniku badań
i kryteriów ONZ”, metodami w nim opisanymi. Wynik badania, w formie certyfikatu
klasyfikacyjnego, wydanego przez uprawnioną instytucję badawczą rozstrzyga, czy
zagrożenie jakie stwarza ładunek jest na tyle istotne, by uznać go za niebezpieczny. Jeśli tak,
to towar zaliczany jest do jednej z 13 przedstawionych wyżej klas zagrożeń i otrzymuje
czterocyfrowy numer UN (ONZ) odpowiadający jego niebezpiecznym właściwościom.
W efekcie nadania Numeru UN towarowi przyporządkowane są metody doboru właściwego
sposobu przewozu, odpowiedniego opakowania i procedury postępowania gwarantujące
bezpieczeństwo w normalnych warunkach transportu drogowego.

Dla właściwego doboru opakowania dla transportu towaru niebezpiecznego, niektóre

materiały zaklasyfikowane do klas zagrożeń ADR, mogą być zaliczone do tzw. grup
pakowania, zgodnie ze stopniem stwarzanego przez nie zagrożenia. W większości wypadków
siła (intensywność) zagrożenia ocenia jest w skali trzystopniowej. Grupy pakowania mają
następujące znaczenia:

I grupa pakowania:

materiały stwarzające duże zagrożenie

II grupa pakowania:

materiały stwarzające średnie zagrożenie

III grupa pakowania:

materiały stwarzające małe zagrożenie

Inny, bardzo szczegółowy sposób oceny zagrożeń stosuje się dla materiałów

i przedmiotów

wybuchowych,

zaliczonych

do

klasy

1.

ADR:

siła zagrożenia

charakteryzowana jest przez podklasy 1.1 do 1.6, a ponadto stosowany jest system grup
zgodności A, B, C, D, E, F, G, H, J, K, L, N, S, narzucający ostre reguły ładowania razem, do
jednego pojazdu, materiałów stwarzających różnorodne zagrożenia obejmowane przez klasę
1. ADR.

Materiały i przedmioty klasy 2, gazy, transportowane w różnych stanach skupienia,

zaliczone są do jednej z następujących grup, zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi:
A

duszące

O

utleniające

F

palne

T

trujące

TO trujące, utleniające
TC trujące, żrące
TF

trujące, palne

TOC trujące, utleniające, żrące
TFC trujące, palne, żrące

Wszystkie opakowania – sztuki przesyłki z towarami niebezpiecznymi powinny być

opatrzone nalepkami wskazanymi dla poszczególnych materiałów i odpowiadającymi im
numerami UN. Jeśli towar stwarza kilka różnych zagrożeń to trzy najważniejsze powinny być
uwidocznione przez nalepki, np. toksyczność, właściwości żrące i palność.

Na opakowaniach zbiorczych i opakowaniach o pojemności większej niż 450 l nalepki

powinny być umieszczone na obydwu stronach opakowania. Na opakowaniach zbiorczych
powinny być umieszczone wszystkie nalepki i numery UN towarów zawartych w opakowaniu
zbiorczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

KLASA 1
materiały i przedmioty wybuchowe

(Nr 1)

dla podklas 1.1, 1.2 i 1.3

(Nr 1.4)

(Nr 1.5)

(Nr 1.6)

Podklasa 1.4

Podklasa 1.5

Podklasa 1.6

KLASA 2
Gazy

(Nr 2.1)

Gazy palne

Symbol (płomień): czarny, biały

lub w innym kontrastującym

kolorze,

tło czerwone, cyfra „2” w dolnym

narożu

(Nr 2.2)

Gazy niepalne i nietrujące

Symbol (butla do gazu): czarny,

biały lub w innym

kontrastującym kolorze,

tło zielone, cyfra „2” w dolnym

narożu

(Nr 2.3)

Gazy trujące

Symbol (czaszka

i piszczele): czarny,

tło białe, cyfra „2”

w dolnym narożu

KLASA 3
Materiały ciekłe zapalne

(Nr 3)

Materiały ciekłe zapalne

Symbol (płomień): czarny lub biały,

tło czerwone, cyfra „3” w dolnym narożu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KLASA 4.1
Materiały stałe zapalne,
samoreaktywne i materiały
wybuchowe odczulone

KLASA 4.2
Materiały samozapalne

KLASA 4.3
Materiały wytwarzające
w kontakcie z wodą gazy
zapalne

4

4

(Nr 4.1)

Symbol (płomień): czarny,

tło białe z siedmioma

czerwonymi, pionowymi

pasami, cyfra „4” w dolnym

narożu

(Nr 4.2)

Symbol (płomień): czarny,

tło: górna połowa biała,

dolna połowa czerwona,

cyfra „4” w dolnym narożu

(Nr 4.3)

Symbol (płomień): czarny lub
biały, tło niebieskie, cyfra „4”

w dolnym narożu

KLASA 5.1
Materiały utleniające

KLASA 5.2
Nadtlenki organiczne

(Nr 5.1)

Symbol (płomień nad kołem):

czarny, tło żółte, numer „5.1”

w dolnym narożu

(Nr 5.2)

Symbol (płomień): czarny lub

biały, tło górna połowa czerwona,

dolna połowa żółta, numer „5.2”

w dolnym narożu

KLASA 6.1
Materiały trujące

KLASA 6.2
Materiały zakaźne

(Nr 6.1)

Symbol (czaszka i piszczele):

czarny, tło białe, cyfra „6”

w dolnym narożu

(Nr 6.2)

Dolna połowa może zawierać napis: „MATERIAŁ

ZAKAŹNY” oraz „W RAZIE USZKODZENIA LUB

WYCIEKU NATYCHMIAST POWIADOMIĆ SŁUśBY

MEDYCZNE”,

symbol (trzy półksiężyce nałożone na koło) i napisy: czarne,

cyfra „6” w dolnym narożu

KLASA 7
Materiały promieniotwórcze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

(Nr 7A)

Kategoria I-Biała

Symbol (trójlistek): czarny,

tło białe, czarny napis w

dolnej połowie nalepki

„PROMIENIOWANIE”,

cyfra „7” w dolnym narożu

(Nr 7B)

Kategoria II-śółta

Symbol (trójlistek): czarny,

tło: górna połowa żółta z

białym obrzeżem, dolna

połowa biała, czarny napis w

dolnej połowie nalepki

(obowiązkowy):

„PROMIENIOWANIE”

„PROMIENIOWANIE”,

cyfra „7” w dolnym narożu

(Nr 7C)

Kategoria III-śółta

Symbol (trójlistek): czarny,

tło: górna połowa żółta z

białym obrzeżem, dolna

połowa biała, czarny napis w

dolnej połowie nalepki

(obowiązkowy):

„PROMIENIOWANIE”

„PROMIENIOWANIE”,

cyfra „7” w dolnym narożu

(Nr 7E)

Materiał rozszczepialny klasy 7

tło białe, czarny napis w górnej połowie nalepki

(obowiązkowy): „ROZSZCZEPIALNY”,

napis w czarnej ramce: „WSKAŹNIK

BEZPIECZEŃSTWA KRYTYCZNOŚCIOWEGO”,

cyfra „7” w dolnym narożu

KLASA 8
Materiały żrące

KLASA 9
Różne materiały i przedmioty
niebezpieczne

(Nr 8)

Symbol (ciecz

wyciekająca z dwóch

probówek, atakująca rękę

i metal): czarny, tło: górna

połowa biała, dolna

połowa czarna z białym

obrzeżem, cyfra „8” w

dolnym narożu

(Nr 9)

Symbol (siedem pionowych

pasów w górnej połowie):

czarny, tło białe, podkreślona

cyfra „9” w dolnym narożu

Rys. 1. Wzory nalepek [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Towary niebezpieczne zapakowane do opakowań w niewielkich ilościach, nie podlegają

przepisom ADR, ponieważ stwarzają niewielkie zagrożenie w transporcie. Są wtedy
oznakowane nalepkami lub nadrukami na opakowaniach, pokazanymi na przykładzie:

Rys. 2. Wzory nalepek LQ [14]

W kształt rombu wpisane są: numer UN, jeśli w przesyłce jest tylko jeden rodzaj towaru

niebezpiecznego lub symbol LQ - limited quantities (niewielkie ilości), jeśli w opakowaniu
występuje kilka różnych towarów niebezpiecznych, zapakowanych w niewielkiej ilości, do
małych opakowań, zgodnie z przepisami ADR.

Pojazdy transportujące towary niebezpieczne w transporcie drogowym, poza niewielkimi

wyjątkami, dotyczącymi ściśle określonych, małych ilości ładunku w pojeździe przewożącym
sztuki przesyłki, powinny być oznakowane prostokątnymi tablicami koloru pomarańczowego,
umieszczonymi z przodu i z tyłu pojazdu lub zestawu pojazdów (jednostki transportowej),
pionowo, prostopadle do osi pojazdu.

Rys. 3. Tablica pomarańczowa bez numerów [14]

Dla niektórych cystern i podczas przewozu luzem, mogą to być tablice z numerami

zagrożenia i numerem UN. Jeśli pojazd przewożący towar niebezpieczny luzem, kontener lub
cysterna oznakowane są z przodu i z tyłu tablicami bez numerów, to na ich bokach
dodatkowo muszą być tablice z numerami, odpowiednio do transportowanych ładunków.

LQ

UN 1170

lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

W przypadku cystern wielokomorowych tablice takie powinny być umieszczone na obu
bokach na wysokości każdej z komór.

Rys. 4. Tablica pomarańczowa z numerami [14]

Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 40 cm

i wysokość nie mniejszą niż 30 cm, powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości
nie większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli, ze względu na
wielkość lub konstrukcję pojazdu, powierzchnia dostępna do umieszczenia takich tablic jest
zbyt mała, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości
i do 10 mm szerokości czarnego obrzeża. Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą
przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub
zakryte. Jeżeli tablice są zakryte, to ich zakrycie powinno pozostać skuteczne po 15 minutach
przebywania w ogniu. Jeśli na tablicy występuje numer rozpoznawczy zagrożenia i numer
UN, to powinny być nieścieralne i powinny pozostać czytelne po piętnastominutowym
przebywaniu w ogniu. Tolerancja wymiarów tablic podanych wyżej wynosi ± 10%.

Rys. 5. Tablica pomarańczowa z numerami

W górnej części tablicy:

Numer rozpoznawczy zagrożenia

przypisany do poszczególnych numerów UN

(dwie lub trzy cyfry,

poprzedzone w razie potrzeby literą „X”),

W dolnej części tablicy

Numer UN (zawsze 4 cyfry)

Tło:

pomarańczowe,

Obramowanie, linia pozioma i cyfry: czarne,

33

1088

1

0

c

m

1

0

c

m

M

in

.

3

0

c

m

40 cm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr, czasem

poprzedzonych literą „X”. Cyfry najczęściej odpowiadają klasom zagrożeń stwarzanych przez
ładunek i wskazują następujące zagrożenia:
1

emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną,

2

zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający się,

3

zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się,

4

działanie utleniające (wzmagające palenie),

5

działanie trujące lub zakaźne,

6

działanie promieniotwórcze,

7

działanie żrące,

8

zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją.
Powtórzenie pierwszej cyfry wskazuje na nasilenie opisanego przez nią zagrożenia.
Jeżeli zagrożenie właściwe dla danego materiału może być wystarczająco określone

jedną cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero.

Numer rozpoznawczy zagrożenia poprzedzony literą „X” oznacza, że materiał reaguje

niebezpiecznie z wodą. W odniesieniu do takich materiałów gaszenie wodą może być
stosowane jedynie za zgodą specjalistów.

Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane

nalepkami ostrzegawczymi:

−

przewożące ładunek luzem w skrzyni ładunkowej – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

−

przewożące ładunek luzem w kontenerze – na obu bokach z przodu i z tyłu kontenera,

−

przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej – na obu bokach i z tyłu cysterny,

−

przewożące ładunek cysternie wielokomorowej – na bokach każdej z komór nalepkami
odpowiednio do zawartości komory i z tyłu cysterny odpowiednio po jednej z nalepek
różnych wzorów występującej na oznakowaniu komór.

−

przewożące ładunek w kontenerze-cysternie – na obu bokach, z przodu i tyłu kontenera-
cysterny,

−

przewożące towary wybuchowe klasy 1. – na obu bokach i z tyłu pojazdu,

−

przewożące towary wybuchowe klasy 7. – na obu bokach i z tyłu pojazdu.

Pojazdy-cysterny, kontenery-cysterny, cysterny przenośne, specjalne pojazdy lub

kontenery albo specjalnie wyposażone pojazdy lub kontenery, przewożące ciecze
o temperaturze wyższej niż 100

o

C lub ciała stałe o temperaturze wyższej niż 240

o

C, dla

których wymagany jest znak dla materiałów o podwyższonej temperaturze, powinny być
zaopatrzone na obu bokach i z tyłu pojazdu, a w przypadku kontenerów, kontenerów-cystern
i cystern przenośnych - na obu bokach oraz z przodu i z tyłu - w znak w kształcie trójkąta
o długości boku co najmniej 250 mm, w kolorze czerwonym, zgodny z poniższym wzorem:

Rys. 6. Znak – przewóz w wyższej temperaturze [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1

Czy umiesz sklasyfikować materiały niebezpieczne?

2

Podaj ogólne zasady przewozu materiałów niebezpiecznych.

3

Jakie są ogólne zasady przewozu drogowego i kolejowego materiałów niebezpiecznych.

4

Podaj zasady oznakowania pojazdów przewożących materiały niebezpieczne.

5

Jakie są obowiązki osób uczestniczących w przewozie materiałów niebezpiecznych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj wytyczne do oznakowania samochodu-cysterny przewożącej 20 tysięcy litrów

oleju napędowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować wymogi dotyczące możliwości przewozu oleju napędowego danym
pojazdem,

2)

określić wymagania dotyczące przewozu,

3)

opracować sposób oznakowania pojazdu,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne, Umowa ADR (aktualna),

−−−−

dokumentacja cysterny,

−−−−

komputer z dostępem do internetu i drukarka,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Opracuj instrukcję dla kierowcy przewożącego lakiery nitro w dużych pojemnikach do

przewozu luzem (DPPL).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować wymogi dotyczące możliwości przewozu lakierów nitro w (DPPL),

2)

określić wymagania dotyczące przewozu,

3)

opracować instrukcję dla kierowcy,

4)

przedstawić opracowanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

literatura, akty prawne, Umowa ADR (aktualna),

−−−−

dokumentacja cysterny,

−−−−

komputer z dostępem do internetu i drukarka,

−−−−

arkusze papieru formatu A4,

−−−−

materiały piśmiennicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować materiały niebezpieczne według ADR i RID?

2) opisać wymogi dotyczące przewozu różnych rodzajów ładunków w

transporcie drogowym i kolejowym?

3) opisać

sposoby

oznakowania

pojazdów

przewożących

materiały

niebezpieczne.?

4) zidentyfikować oznakowanie środków, sprzętu i urządzeń do transportu

materiałów niebezpiecznych?

5) określić odpowiedzialność osób za przewóz?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Sprawdzian składa się z 20 zadań.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

6.

Tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa

7.

W przypadku pomyłki, błędną odpowiedź weź w kółko i zaznacz prawidłową

8.

Za każdą prawidłową odpowiedź możesz zdobyć 1 punkt

9.

Na uważne przeczytanie i udzielenie odpowiedzi masz 40 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Dyrektywa SEVESO II dotyczy
a)

poważnych awarii przemysłowych.

b)

drogowego przewozu towarów niebezpiecznych.

c)

lotniczego przewozu towarów niebezpiecznych.

d)

zagrożeń chemicznych strefy przybrzeżnej.

2.

Wewnętrzny plan ratowniczy ZDR opracowuje
a) komendant miejski lub powiatowy PSP.
b) komendant wojewódzki PSP.
c) wojewódzki inspektor WIOŚ.
d) prowadzący zakład.

3.

Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe z uwagi na
przeznaczenie i sposób użytkowania, dzieli się na
a) ZL, OB, PM.
b) ZL, PM, IN.
c) ZL, PM, IS.
d) ZL, IN, POM.

4.

Palenie tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych
płodów rolnych oraz ich transportu
a)

jest dopuszczalne.

b)

nie jest dopuszczalne.

c)

jest dozwolone.

d)

nie jest zakazane.

5.

Grunt związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki
leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego
lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania
drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne jest to
a)

zagajnik.

b)

bór.

c)

las.

d)

puszcza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

6.

Obowiązek utrzymywania pasów przeciwpożarowych nie dotyczy
a)

lasów o szerokości mniejszej niż 100 m.

b)

lasów o szerokości mniejszej niż 200 m.

c)

lasów o szerokości mniejszej niż 300 m.

d)

lasów o szerokości mniejszej niż 500 m.

7.

I kategoria zagrożenia pożarowego lasów jest to

a) duże zagrożenie.
b) średnie zagrożenie.
c) małe zagrożenie.
d) brak zagrożenia.

8.

Punkty obserwacyjne w lasach wyposaża się w

a) system monitoringu wizyjnego.
b) instrukcję postępowania dla osoby prowadzącej obserwację,
c) termometr do pomiaru temperatury maksymalnej i minimalnej.
d) wilgotnościomierz do pomiaru wilgotności ściółki.

9.

Pas przeciwpożarowy oddzielający las od dróg publicznych jest to
a)

pas przeciwpożarowy typu A.

b)

pas przeciwpożarowy typu B.

c)

pas przeciwpożarowy typu C.

d)

pas przeciwpożarowy typu D.

10.

Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym właściciel ma
obowiązek
a)

ocenić zagrożenie pożarowe.

b)

opróżnić pomieszczenie.

c)

powiadomić przełożonego o podejmowaniu prac.

d)

zaalarmować jednostkę ochrony przeciwpożarowej.

11.

Pod pojęciem czynnych systemów zabezpieczeń należy rozumieć

a) DSO i ZL.
b) SAP i SUG.
c) SAP i PM.
d) SAP i IN.

12.

Przejścia rurowe zabezpiecza się za pomocą specjalnych opasek i kaset w celu
a)

ich ochrony przed pożarem.

b)

uniemożliwienia przedostania się płomienia przez oddzielenie pożarowe.

c)

zabezpieczenia płynącego rurami medium.

d)

zabezpieczenia pomieszczenia przed wybuchem.

13.

Drogowy przewóz materiałów niebezpiecznych określany jest skrótem
a) ADR.
b) RID.
c) ADN.
d) ICAO.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

14.

Prawo do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych w siedzibie
przedsiębiorcy prowadzącego przewozy ADR mają strażacy upoważnieni przez
a) właściwego komendanta rejonowego ZSP.
b) właściwego komendanta powiatowego PSP.
c) właściwego komendanta Szkoły PSP.
d) właściwego komendanta głównego PSP.

15.

Strażacy, w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych w zakresie
przewozu ADR, mają prawo do

a) bezwzględnego karania winnych naruszenia.
b) nakładania grzywny w drodze mandatu karnego.
c) zamknięcia zakładu produkcyjnego.
d) skierowania sprawy do kolegium ds. wykroczeń.

16.

II grupa pakowania są to

a) materiały stwarzające duże zagrożenie.
b) materiały stwarzające średnie zagrożenie.
c) materiały stwarzające małe zagrożenie.
d) materiały nie stwarzające zagrożenia.

17.

I grupa pakowania są to

a) materiały stwarzające duże zagrożenie.
b) materiały stwarzające średnie zagrożenie.
c) materiały stwarzające małe zagrożenie.
d) materiały nie stwarzające zagrożenia.

18.

Klasa 1 RID są to

a) materiały ciekłe zapalne.
b) materiały wybuchowe.
c) materiały promieniotwórcze.
d) materiały stałe zapalne.

19.

Pomarańczowe tablice ostrzegawcze ADR mają wymiary

a) 10 x 20 cm.
b) 20 x 30 cm.
c) 30 x 40 cm.
d) 40 x 50 cm.

20.

Pojazdy oznakowane tablicami pomarańczowymi, powinny dodatkowo być oznakowane
nalepkami ostrzegawczymi. I tak: przewożące ładunek w cysternie jednokomorowej
nalepki należy umieścić
a) na obu bokach cysterny.
b) na obu bokach, z przodu i z tyłu cysterny.
c) na lewym boku i z tyłu cysterny.
d) na obu bokach i z tyłu cysterny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Rozpoznawanie zagrożeń pożarowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

6. LITERATURA

1.

“Drogowy przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik dla strażaków OSP”, Praca
zbiorowa, SA PSP Kraków 2005 r.

2.

„Zasady postępowania ratowniczego 2004. Poradnik dla ratowników na potrzeby
pierwszej fazy akcji ratowniczej podczas zdarzeń z materiałami niebezpiecznymi”
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, FIREX, Warszawa 2005 r.

3.

Dyrektywa SEVESO II [96/82/EC], http://mahbsrv.jrc.it/Framework-Seveso2-LEG-
EN.html

4.

Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchar., „Towary niebezpieczne w transporcie drogowym
ADR 2007 – 2009”, Wydawnictwo Buch-Car, Błonie 2007 r.

5.

Janik P., „Seveso II – nowelizacja wprowadzona”, w „Przegląd Pożarniczy” nr

6/2006

str. 22.

6.

Podgórski M., „Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym - nowe regulacje -
nowe zadania Państwowej Straży Pożarnej”, w: http://www.zb.eco.pl/inne/prawo/psp.htm

7.

RID – Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych
ważny od 1 stycznia 2007 r., http://www.pkp-cargo.pl/site/index.php?id=39

8.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów
i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje
o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku
wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2002 r. nr 58, poz. 535 z późn.
zm.).

9.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r.
nr 75 poz. 690 z późn. zm.).

10.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r.
w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego
(Dz. U. z 1999 nr 111 poz. 1311 z późn. zm.).

11.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia
2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz. U. z 2006 r. nr 80 poz. 563).

12.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r., w sprawie szczegółowych
zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. z 2006 r. nr 58, poz. 405 z późn.
zm.).

13.

Ryng M., „Bezpieczeństwo techniczne w przemyśle chemicznym – Poradnik”,
Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1985 r.

14.

Umowa europejska ADR 2007, http://www.unece.org/trans/danger/publi/adr/adr_e.html.

15.

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 1991 r. nr 81
poz. 351 z późn. zm.).

16.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska

(t. j. Dz. U. z 2006 r. nr

129 poz. 902 z późn. zm.).

17.

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych.
(Dz. U. z 2002 r. nr 199, poz. 1671 z późn. zm.).

18.

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz. U. z 2005 r. nr 45, poz. 435 z późn.
zm.).

19.

Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych

(Dz. U.

z 2004 r. nr 57, poz. 962 z późn. zm.).

20.

Wiler K., „Ochrona lasów przed pożarami”, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych,
Warszawa 2007 r.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Strony internetowe:
1.

http://www.antidotum.ig.pl

2.

http://www.firestop.com.pl

3.

http://www.mercor.com.pl

Czasopisma specjalistyczne:
1.

„Przegląd Pożarniczy”

2.

„Ochrona Przeciwpożarowa”

3.

„W akcji”

4.

„Zagrożenia”

5.

„Magazyn EX”