Prawo wspólnego rynku

i jego zastosowanie do

przedsiębiorstw

Dr Jana Plapavová – Latanowicz

Centrum Europejskie

Uniwersytet Warszawski

Funkcja handlowa

• Sprzedaż bez pośrednika

– Prawo konkurencji (umowy dot. dystrybucji)
– Prawo właściwe (Rozporządzenie Rzymskie)
– W handlu wewnątrzwspólnotowym: bezpośrednio

skuteczne przepisy TFUE (TWE) dotyczące przepływu
towarów i usług

– Handel z paostwami trzecimi: Wspólna polityka

handlowa (środki ochronne, cła wyrównawcze)

• Sprzedaż z udziałem przedstawiciela handlowego

(agenta)

Sprzedaż za pośrednictwem

przedstawiciela handlowego

• Dyrektywa 86/653

z dnia 18 grudnia 1986 r. w

sprawie koordynacji ustawodawstw Paostw
Członkowskich odnoszących się do
przedstawicieli handlowych działających na
własny rachunek

• Celem jest zapewnienie minimalnej ochrony

przedstawiciela handlowego

• Reguluje prawa i obowiązki stron
• Problematyka klauzuli del credere

Dyrektywa 86/653

• Pojęcie przedstawiciela handlowego:

pośrednik

pracujący na własny rachunek, któremu powierzono
stałe pośredniczenie przy sprzedaży lub kupnie
towarów na rzecz innej osoby, zwanej dalej
„zleceniodawcą”, lub zawarcie transakcji w imieniu i na
rachunek zleceniodawcy

• Wypowiedzenie umowy uzależnione od okresu jej

trwania (1 miesiąc/1 rok, 2 miesiące/2 lata, 3
miesiące/więcej)

• Forma pisemna umowy na żądanie lub obowiązkowo

pisemna, jeżeli prawo paostwa tak stanowi

Rozporządzenie Rzym I.

• Rozporządzenie nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r.

w sprawie prawa właściwego dla zobowiązao
umownych (Rzym I)

• Zakres zastosowania

: zobowiązania umowne w

sprawach cywilnych i handlowych powiązanych z
prawem

różnych paostw

• Wyłączone

np. stan cywilny, dolnośd prawna, sprawy

małżeoskie i rodzinne, zobowiązania czekowe i
wekslowe, przedstawicielstwo (zwykłe), prawo spółek,
trusty, zobowiązanie powstałe przed zawarciem umowy

• Nie dotyczy

umów określających jurysdykcję

Przedstawicielstwo handlowe i

Rozporządzenie Rzym I.

• Rozporządzenie Rzym I. stosuje się do umów

między zleceniodawcą i zleceniobiorcą

• Rozporządzenia Rzym I. nie stosuje się do

stosunku prawnego powstałego między
zleceniodawcą i stroną trzecią

Zasady stosowania

• Powszechne zastosowanie
• Swoboda wyboru prawa

– Prawo wybrane nie musi byd związane z

zobowiązaniem

– Można wybrad prawo paostwa nieczłonkowskiego
– Zasada stosowania przepisów paostwa sądu
– Nie można dokonad wyboru lex mercatoria lub

międzynarodowo uznanych zasad prawa handlowego,
ale można je włączyd do umowy na zasadzie
wskazania materialnoprawnego (preambuła ust. 13)

Wybór prawa

• Musi zostad dokonana wyraźnie lub w sposób

jednoznaczny wynikad z umowy lub
okoliczności sprawy

• Wybór wyłącznej jurysdykcji jest jednym z

czynników dla ustalenia czy wybór prawa
wynika w sposób jednoznaczny (preambuła
ust. 12 )

• W razie braku wyboru prawa stosują się normy

kolizyjne

Prawo właściwe w przypadku braku

wyboru prawa

• Prawo paostwa w którym ma miejsce zwykłego pobytu:

– Umowa sprzedaży: sprzedawca
– Umowa o świadczenie usług: usługodawca
– Umowa franczyzy: franczyzobiorca
– Umowa dystrybucji: dystrybutor

• Umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe

dotyczące nieruchomości lub prawo korzystania z
nieruchomości: prawo paostwa w którym
nieruchomośd jest położona

• Umowa sprzedaży towarów w drodze licytacji: prawo

paostwa w którym odbywa się licytacja

Prawo właściwe w przypadku braku

wyboru prawa

• Jeżeli umowa zawiera kilka powyższych

składników: prawo paostwa, w którym strona
zobowiązana do spełnienia świadczenia
charakterystycznego ma miejsce zwykłego pobytu

• Wyjątek

z reguł kolizyjnych: zasada ścisłego

związku

• Odrębne normy kolizyjne

: umowy przewozu,

umowy konsumenckie, umowy ubezpieczenia,
indywidualne umowy o pracę

Umowy konsumenckie

• Umowa zawarta pomiędzy konsumentem i

przedsiębiorcą

• Pojęcie konsumenta

: osoba fizyczna

zawierająca umowę w celu nie związanym z jej
działalnością gospodarczą

• Pojęcie przedsiębiorcy

: osoba wykonująca

działalnośd gospodarczą lub zawodową

Prawo właściwe dla umów

konsumenckich

• Prawo paostwa w którym

konsument

ma

miejsce zwykłego pobytu

, pod warunkiem że

przedsiębiorca:

– wykonuje swoją działalnośd gospodarczą lub

zawodową w paostwie w którym konsument ma
miejsce zwykłego pobytu; lub

– w jakikolwiek sposób kieruje taką działalności do

tego paostwa lub do kilku paostw z tym paostwem
włącznie

a umowa wchodzi w zakres takiej działalności.

Wybór prawa w przypadku umów

konsumenckich

• Wybór prawa możliwy pod warunkiem że nie

prowadzi do pozbawienia konsumenta
ochrony przyznanej mu na podstawie
przepisów, których nie można wyłączyd w
drodze umowy, jakie byłoby właściwe w razie
braku wyboru prawa

Prawo właściwe dla

indywidualnych umów o pracę

• Podlega prawu paostwa, w którym lub – gdy

takiego brak – z którego pracownik zazwyczaj
świadczy pracę w wykonaniu umowy

• Tymczasowe zatrudnienie nie uważa się za

zatrudnienie w tym paostwie (delegacja pracownika)

• Jeżeli miejsca zatrudnienia nie można ustalid: prawo

paostwa w którym znajduje się przedsiębiorstwo za
pośrednictwem którego zatrudniono pracownika

• Wyjątek: ściślejszy związek z prawem innego paostwa

niż wskazane, stosuje się prawo innego paostwa

Wybór prawa w przypadku

indywidualnej umowy o pracę

• Wybór prawa jest możliwy
• Ograniczenie: wybór prawa nie może

prowadzid do pozbawienia pracownika
ochrony przyznanej mu na podstawie
przepisów, których nie można wyłączyd w
drodze umowy, na mocy prawa, jakie by było
właściwe gdyby wyboru prawa nie było

Przepisy wymuszające swoje

zastosowanie (art. 9)

• Przepisy, których przestrzeganie uważane jest

przez paostwo za tak istotny element ochrony
jego interesów publicznych, takich jak
organizacja polityczna, społeczna lub
gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do
stanów faktycznych objętych ich zakresem bez
względu na to, jakie prawo jest właściwe dla
umowy zgodnie z niniejszym
rozporządzeniem.

Przepisy wymuszające swoje

zastosowanie (art. 9) cd.

• Orz. ETS w sprawie Arblade (1999): ETS ocenia

zgodnośd przepisów wymuszających swoje
zastosowanie z TWE

• Są to przepisy paostwa w którym ma nastąpid

wykonanie umowy lub nastąpiło wykonanie
zobowiązao wynikających z umowy

• Przy przyznaniu skuteczności uwzględnia się: charakter, cel

oraz skutki ich zastosowania lub niezastosowania

• Są to z reguły przepisy paostwa władzy orzekającej (lex fori)

Rozporządzenie Rzym II.

• Rozporządzenie nr 593/2008 z dnia 11 lipca 2007 r. w

sprawie prawa właściwego dla zobowiązao
upozaumownych (Rzym II)

• Zakres zastosowania

: zobowiązania pozaumowne w

sprawach cywilnych i handlowych powiązanych z
prawem

różnych paostw

• Wyłączone

np. zobowiązania podatkowe celne,

administracyjne, acta iure imperii, zobowiazania
wynikające ze stosunków rodzinnych, ustrojów
małżeoskich, z weksli i czeków, z prawa spółek, z
naruszenia dóbr osobistych

Pojęcie zobowiązania pozaumownego

• autonomiczne pojęcie
• pojęcie to obejmuje także normy oparte na

zasadzie ryzyka

1. czyny niedozwolone
2. bezpodstawne wzbogacenie
3. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
4. culpa in contrahendo

Zasady stosowania

• Powszechne zastosowanie

• niezależnie od charakteru sądu lub trybunału

rozpatrującego sprawę

• prawo wskazane stosuje się bez względu na to, czy

jest prawem paostwa członkowskiego czy paostwa
nieczłonkowskiego

• Zasada lex loci damni (w odróżnieniu od lex

loci commissi) z wyjątkami

• Swoboda wyboru prawa

Prawo właściwe

• podstawa i zakres odpowiedzialności, w tym oznaczenie osób, które mogą

byd pociągnięte do odpowiedzialności za swoje czyny,

• przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności, jej ograniczenia i

współodpowiedzialnośd,

• istnienie, charakter i ocena szkody lub dochodzonego sposobu jej

naprawienia,

• środki, które sąd może podjąd w celu zapobieżenia szkodzie i jej

zaniechania lub w celu naprawienia szkody, zgodnie z krajowym prawem
procesowym,

• kwestia zbywalności roszczenia o naprawienie szkody, w tym

dopuszczalności jego dziedziczenia,

• osoby uprawnione do odszkodowania za szkody poniesione osobiście,
• odpowiedzialnośd za czyny innych osób,

• sposoby wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie i terminy zawite.

Czyny niedozwolone

• stosuje się prawo paostwa w którym powstała

szkoda niezależnie od tego gdzie miało miejsce
zdarzenie powodujące szkodę (lex loci damni)

– jeżeli osoba odpowiedzialna i osoba

poszkodowana mają miejsce pobytu w tym
samym paostwie stosuje się prawo tego paostwa

– zasada znacznie ściślejszego związku

• uregulowania szczególne dot. niektórych

czynów niedozwolonych

Czyny niedozwolone

– przepisy szczególne

• Odpowiedzialnośd za

produkt (art. 5)

• Nieuczciwa konkurencja

i praktyki ograniczające
konkurencję (art. 6)

• Szkody w środowisku

naturalnym (art. 7)

• Naruszenie praw

własności intelektualnej
(art. 8)

• Spory zbiorowe (art. 9)

Odpowiedzialnośd za produkt

– warunek wprowadzenia do obrotu (dla 1,2,3)
1. prawo miejsca zwykłego pobytu

poszkodowanego

2. prawo miejsca nabycia
3. prawo miejsca powstania szkody
4. prawo miejsca zwykłego pobytu sprawcy, jeżeli ta

osoba nie mogła rozsądnie przewidzied
wprowadzenia do obrotu którymkolwiek z ww.
paostw

5. zasada ściślejszego związku

Nieuczciwa konkurencja

• paostwa, w którym występuje lub jest

prawdopodobne wystąpienie naruszenia
stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych
interesów konsumentów

• gdy czyn nieuczciwej konkurencji narusza

wyłącznie interesy oznaczonego konkurenta,
stosuje się ogólna reguła (prawo wg miejsca
powstania szkody

• nie można dokonad wyboru prawa!

Praktyki ograniczające konkurencję

• prawo paostwa, na którego rynku praktyki te wywołują skutek

lub na którego rynku zachodzi prawdopodobieostwo
wywołania przez nie skutku

• kiedy praktyki te wywołują skutek w więcej niż jednym

paostwie, osoba dochodząca wszczynająca postępowanie w
sądzie miejsca zamieszkania pozwanego, może wybrad prawo
tego paostwa, pod warunkiem że rynek tego paostwa
członkowskiego należy do rynków dotkniętych ograniczeniem
konkurencji. Jeżeli postępowanie wszczynane jest w tym
sądzie przeciwko kilku pozwanym, żądanie może byd oparte
na prawie tego sądu, jeśli ograniczenie konkurencji wpływa
również na rynek tego paostwa członkowskiego

• nie można dokonad wyboru prawa!

Naruszenie praw własności

intelektualnej

• prawo paostwa, na podstawie którego

dochodzi się ochrony

• nie można dokonad wyboru prawa!

Bezpodstawne wzbogacenie

• (w tym nienależnej płatności)
1. stosuje się prawo regulujące stosunek istniejący między

stronami (umowa lub zdarzenie będące podstawą szkody
mające ścisły związek z bezpodstawnym wzbogaceniem)

2. jeśli między stronami nie ma żadnego związku, lecz mają one

są miejsce zwykłego pobytu w tym samym paostwie, gdy
zdarzenie powodujące bezpodstawne wzbogacenie miało
miejsce, ma zastosowanie prawo krajowe tego paostwa.

3. prawo kraju, w którym nastąpiło bezpodstawne

wzbogacenie.

• zasada znacznie ściślejszego związku

Prowadzenie cudzych spraw bez

zlecenia

1. stosuje się prawo regulujące stosunek istniejący między

stronami (umowa lub zdarzenie będące podstawą szkody
mające ścisły związek z prowadzeniem cudzych spraw bez
zlecenia)

2. jeśli między stronami nie ma żadnego związku, lecz mają one

są miejsce zwykłego pobytu w tym samym paostwie, gdy
zdarzenie powodujące szkodę miało miejsce, ma
zastosowanie prawo krajowe tego paostwa.

3. prawo kraju, w którym miało miejsce działanie
• zasada znacznie ściślejszego związku

Culpa in contrahendo

= zobowiązania pozaumowne wynikające z kontaktów

handlowych mających miejsce przed zawarciem
umowy

1. prawo które byłoby właściwe gdyby umowa została

zawarta

2. prawo paostwa w którym powstała szkoda
3. prawo paostwa w którym strony mają w chwili

wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę
miejsce zwykłego pobytu

• zasada znacznie ściślejszego związku

Swoboda wyboru prawa

A. Przed powstaniem zobowiązania: porozumienie wynegocjowane

pomiędzy stronami prowadzącymi działalnośd gospodarczą, albo

B. W pozostałych przypadkach można dokonad wyboru prawa po

wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę

Zasady wyboru prawa

1.

Wybór musi byd wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny wynikad z
okoliczności sprawy i nie może naruszad praw osób trzecich

2.

Prawo wybrane nie musi byd związane z zobowiązaniem

3.

Można wybrad prawo paostwa nieczłonkowskiego, jednak w razie
zlokalizowania okoliczności powodujących szkodę w paostwie
członkowskim stosuje się bezwzględnie obowiązujących przepisy
prawa unijnego w kształcie jakim zostały wdrożone w tym paostwie
członkowskim

Nie można dokonad wyboru prawa

• Nieuczciwa konkurencja i praktyki

ograniczające konkurencję

• Naruszenie praw własności intelektualnej

Przepisy wymuszające swoje

zastosowanie

• Do oceny stanu faktycznego stosują się także

przepisy prawa siedziby sądu, które znajdują
zastosowanie bez względu na to jakiemu
prawu ocena podlega

Porządek publiczny siedziby sądu

Stosowanie prawa wskazanego jako właściwe
można wyłączyd jedynie wówczas, gdy takie
zastosowanie jest w sposób oczywisty
niezgodne z porządkiem publicznym paostwa
siedziby sądu.

Problem miejsca zwykłego pobytu

w Rozporządzeniu Rzym I. i Rzym II.

• u osób prawnych miejscem zwykłego pobytu

jest miejsce siedziby ich zarządu

• u osób fizycznych prowadzących działalności

gospodarczą jest miejscem zwykłego pobytu
miejsce głównego przedsiębiorstwa

• W razie wystąpienia zdarzenia powodującego

szkodę lub powstania szkody w miejscu
działalności filii, agencji lub oddziału jest to
miejsce siedziby filii, agencji lub oddziału

Rozporządzenie Bruksela I.

• Rozporządzenie nr 44/2001 z dnia 22 grudnia

2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania
orzeczeo sądowych ich wykonywania w
sprawach cywilnych i handlowych

• Podlegają mu spory mające łącznik z

terytorium jednego z paostw członkowskich

• Zastąpiło Konwencję Brukselską z 1968 r.

• Równolegle istnieje Konwencja z Lugano z 1988 r.

Zasady

• Łącznik z terytorium jednego paostwa
• Zasada wzajemnego zaufania wymiaru

sprawiedliwości

• Przewidywalnośd przepisów o jurysdykcji:

zasada miejsca zamieszkania pozwanego (z
wyjątkami)

• Uniknięcie konfliktów kompetencyjnych (np.

definicja siedziby)

Zasady jurysdykcji

• Jurysdykcja ogólna (miejsce zamieszkania

pozwanego)

• Jurysdykcja szczególna
• Jurysdykcja w sprawach ubezpieczenia
• Jurysdykcja w sprawach konsumenckich (miejsce

zamieszkania konsumenta lub miejsce prowadzenia
działalności gospodarczej)

• Jurysdykcja dla indywidualnych umów o pracę
• Jurysdykcja wyłączna (niezależna od miejsca

zamieszkania)

Umowa dotycząca jurysdykcji

• Wybór sądu powoduje z reguły jurysdykcję

wyłączną

• Forma umowy (alternatywnie):

– pisemna
– ustna potwierdzona na piśmie
– w formie, która odpowiada praktyce pomiędzy

stronami

– w handlu międzynarodowym w formie zgodnej ze

zwyczajem handlowym

Jurysdykcja ogólna

• Rozporządzenie dotyczy osób zamieszkałych

na terytorium UE

• Krajowe przepisy dotyczące jurysdykcji oparte

na obywatelstwie lub miejscu położenia rzeczy
ruchomej nie mają zastosowania wobec tych
osób (tzw. jurysdykcja nadmierna)

• W zamian za ograniczenia wprowadzono

zasadę uznawania i wykonywania orzeczeo

Jurysdykcja ogólna

• Osoba zamieszkała w paostwie członkowskim

jest pozywana w tym paostwie, bez względu
na jej obywatelstwo

• W celu ustalenia miejsca zamieszkania stosuje

się prawo paostwa sądu

• Miejsce zamieszkania osób prawnych:

– Miejsce statutowej siedziby
– Miejsce siedziby głównego organu zarządzającego
– Miejsce głównego przedsiębiorstwa

Jurysdykcja w razie braku

zamieszkania w UE

• W razie braku miejsca zamieszkania w

paostwie członkowskim jurysdykcja sądu jest
określana na podstawie prawa krajowego tego
paostwa a nie na podstawie Rozporządzenia

Jurysdykcja szczególna

• Wybór jurysdykcji zależy od

powoda

(forum

shopping)

• Osoba pozwana zamieszkała w jednym

paostwie członkowskim może byd pozwana
albo w tym paostwie (jurysdykcja ogólna) w
drugim paostwie członkowskim (jurysdykcja
szczególna)

Jurysdykcja szczególna c.d.

• W sprawach dotyczących umów

(o ile co

innego nie zostało uzgodnione):

–

miejsce wykonania zobowiązania

(definicja

wg Rozporządzenia: miejsce dostawy
towaru ew. miejsce świadczenia usług)

– problem określenia miejsca dostawy w razie braku

postanowienia w umowie (prawo właściwe dla umowy)

Jurysdykcja szczególna c.d.

Inne przykłady:
• W sprawach alimentacyjnych: miejsce zamieszkania

uprawnionego

• W sprawach dotyczących czynu niedozwolonego:

miejsce zdarzenia wywołującego szkodę

• W sprawach dot. szkody będącej rezultatem czynu

zagrożonego karą: miejsce wniesienia aktu oskarżenia

• Spory z działalności filii: miejsce gdzie znajduje się filia
• Inne (trust, wynagrodzenie za ratownictwo lub pomoc)

Jurysdykcja wyłączna

(niezależna od miejsca zamieszkania)

1. Sprawa dot. praw rzeczowych na nieruchomości (ew. najem

lub dzierżawa nieruchomości) – sąd miejsca położenia

2. Sprawa dot. ważności, nieważności lub rozwiązania spółki,

albo ważnośd decyzji organów spółki – sąd miejsca siedziby
spółki

3. Sprawa dot. ważnośd wpisów do rejestrów publicznych – sąd

miejsca prowadzenia rejestru

4. W sprawie rejestracji lub ważności patentów, znaków

towarowych, wzorów i modeli – sąd miejsca zgłoszenia lub
rejestracji

5. W postępowaniach o wykonanie orzeczeo – sąd miejsca w

którym wykonanie powinno nastąpid

Uznawanie i wykonywanie

zagranicznych orzeczeo sądowych

• Zasada bezpośredniej uznawalności i wykonalności

orzeczeo innych paostw członkowskich

• Uznawanie bez potrzeby specjalnego postępowania
• Stwierdzenie wykonalności na wniosek

uprawnionego z możliwością zaskarżenia orzeczenia

• Orzeczenie zagraniczne nie może byd w żadnym

wypadku przedmiotem kontroli merytorycznej

• Wyjątki (sytuacje w których może nastąpid odmowa

uznania czy wykonania)

Powody nieuznania orzeczenia

zagranicznego

• Odmowa uznania

zagranicznego orzeczenia

– Orzeczenie

oczywiście

sprzeczne z porządkiem publicznym

paostwa w którym wystąpiono o uznanie (sprawa
Krombach)

– Pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono

dokumentu wszczynającego postępowanie)

– Sprzeczne z orzeczeniem między tymi samymi stronami w

paostwie członkowskim w którym wystąpiono o uznanie

– Sprzeczne z orzeczeniem między tymi samymi stronami w

innym paostwie członkowskim lub w paostwie trzecim

Procedura wykonania

• Stwierdzenie wykonalności następuję niezwłocznie

po przedstawieniu:

• Odpisu orzeczenia spełniającego warunki wymagane

do uznania go za posiadający moc dowodową

• Zaświadczenia wydanego przez organ paostwa

członkowskiego w którym zostało wydane orzeczenie
(formularz załącznikiem do Rozporządzenia)

• Dłużnik nie ma możliwości składania jakiegokolwiek

oświadczenia