krawiec 743[01] o1 04 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jadwiga Rudecka

Charakteryzowanie płaskich wyrobów włókienniczych,
skór i dodatków krawieckich
743[01].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Jadwiga Idryjan-Pajor
mgr inż. Irena Sakowicz

Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Jadwiga Rudecka

Konsultacja:
mgr Ewa Figura

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].O1.04
„Charakteryzowanie płaskich wyrobów włókienniczych, skór i dodatków krawieckich”,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu krawiec.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Charakterystyka materiałów odzieżowych z nitek i luźnych włókien

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Inne materiały odzieżowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Charakterystyka dodatków krawieckich

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Określanie właściwości materiałów odzieżowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zasady konserwacji i magazynowania materiałów odzieżowych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o właściwościach płaskich

wyrobów włókienniczych, skór i dodatków krawieckich.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

743[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

743[01].O1

Podstawy zawodu

743[01].O1.03

Rozpoznawanie nitek

743[01].O1.01

Charakteryzowanie surowców

włókienniczych

743[01].O1.04

Charakteryzowanie płaskich

wyrobów włókienniczych, skór

i dodatków krawieckich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

klasyfikować surowce i materiały włókiennicze,

–

charakteryzować właściwości fizyczne i chemiczne włókien naturalnych i chemicznych,

–

identyfikować włókna metodą organoleptyczną i laboratoryjną,

–

określać wpływ właściwości włókien na jakość gotowych wyrobów włókienniczych,

–

klasyfikować nitki,

–

charakteryzować nitki z włókien ciągłych i odcinkowych,

–

określać wpływ sposobu przędzenia na właściwości nitek,

–

wyznaczać masę liniową, kierunek skrętu i liczbę skrętu nitek,

–

określać wpływ właściwości nitek na jakość wyrobów włókienniczych,

–

organizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i wymaganiami ergonomii,

–

stosować procedury postępowania w sytuacji zagrożenia pożarowego,

–

posługiwać się narzędziami i przyborami do pracy ręcznej zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa pracy,

–

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
obowiązujące w pracowniach szkolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

dokonać klasyfikacji płaskich wyrobów włókienniczych,

–

scharakteryzować budowę i sposoby wytwarzania tkaniny,

–

sklasyfikować sploty tkackie,

–

określić wpływ splotu na właściwości tkanin,

–

scharakteryzować proces wytwarzania dzianin,

–

rozróżnić sploty dzianin,

–

scharakteryzować wyroby plecione,

–

określić metody wytwarzania włóknin, przędzin i laminatów,

–

określić zastosowanie folii odzieżowych,

–

scharakteryzować właściwości i zastosowanie skór licowych, futerkowych i ich imitacji,

–

scharakteryzować materiały wzmacniające i termoizolacyjne,

–

scharakteryzować rodzaje dodatków krawieckich,

–

rozróżnić nici odzieżowe,

–

rozróżnić pasmanterie,

–

scharakteryzować zapięcia,

–

scharakteryzować metody badania właściwości materiałów odzieżowych,

–

określić rodzaj i zakres badań właściwości materiałów i dodatków krawieckich,

–

dobrać metodę badania do rodzaju materiałów odzieżowych,

–

określić wpływ rodzaju włókna i struktury materiału na właściwości higieniczne,

–

określić higieniczne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich przydatność
w produkcji odzieży,

–

ocenić wytrzymałość materiałów odzieżowych wykonanych z różnych surowców,

–

określić estetyczne i konfekcyjne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich
przydatność w produkcji odzieży,

–

określić wpływ właściwości konfekcyjnych materiałów odzieżowych na technologię
produkcji wyrobu,

–

zbadać właściwości specjalne materiałów odzieżowych,

–

zbadać właściwości skór,

–

zbadać właściwości dodatków krawieckich,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas badania materiałów
odzieżowych i dodatków krawieckich,

–

scharakteryzować sposoby wykończania tkanin, dzianin i skór,

–

określić wpływ wykończenia tkanin i dzianin na ich właściwości,

–

wyznaczyć parametry struktury tkanin i dzianin,

–

zidentyfikować błędy oraz wady tkanin i dzianin,

–

określić zasady konserwacji materiałów odzieżowych i wywabiania plam,

–

określić zasady magazynowania materiałów odzieżowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Charakterystyka materiałów odzieżowych z nitek i luźnych

włókien

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały odzieżowe są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów

produkcyjnych (rys. 1).

Rys. 1. Klasyfikacja materiałów odzieżowych [opracowanie własne]

Podstawowe materiały odzieżowe oraz materiały dodatkowe są wyrabiane z nitek.

W przeważającej ilości są to wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku
do długości i szerokości. Zależnie od systemu splatania, nitek rozróżnia się następujące
rodzaje materiałów odzieżowych:

−

tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym
(rys. 2a),

−

dzianiny, w których nitki tworzą oczka wzajemnie się przeplatające (rys. 2b),

−

wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów (rys. 2c),

−

przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w tkaninę (rys. 2d).

Rys.2. Wyroby z nitek: a) tkanina, b) dzianina, c) plecionka d) przędzina [1, s. 113]

Obok materiałów z nitek w odzieżownictwie stosowane są materiały wytwarzane

bezpośrednio z włókien. Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy
materiałów: filce i włókniny (rys. 3).

INNE

Z LUŹNYCH WŁÓKIEN

Z NITEK

tkaniny
dzianiny
wyroby plecione
przędziny

filce
włókniny

materiały powlekane
laminaty
folie odzieżowe
tworzywa
skóropodobne
skóry naturalne
futra naturalne
futra sztuczne

MATERIAŁY ODZIEŻOWE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Klasyfikacja materiałów odzieżowych otrzymanych z luźnych włókien [opracowanie własne]

Filce są to wyroby włókiennicze otrzymywane przez spilśnienie włókien wełny oraz ich

mieszanek z innymi włóknami.

Włókniny to wyroby włókiennicze otrzymywane z odpowiednio uformowanej luźnej

masy różnych włókien, połączonych przeszywaniem, igłowaniem lub sklejaniem.

W odzieżownictwie stosowane są również inne materiały włókiennicze, np.: materiały

powlekane, laminaty, folie odzieżowe, tworzywa skóropodobne, skóry naturalne, futra
naturalne i sztuczne.

Tkaniny

Już w zamierzchłych czasach człowiek wykonywał tkaniny na prymitywnych krosnach.

Na przestrzeni wieków konstrukcje krosna ręcznego stale doskonalono. Schemat powstawania
tkaniny na krośnie przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4. Schemat powstawania tkaniny na krośnie [1, s. 116]

W skład najprostszego krosna tkackiego wchodzą następujące części:

−

wał osnowowy, czyli nadawczy, z nawiniętymi równolegle nitkami osnowy;

−

nicielnice – są to poprzeczne pary listew-ramek wyposażone w struny nicielnicowe;
liczba nicielnic zależy przede wszystkim od rodzaju splotu; liczba oczek nicielnic jest
równa liczbie nitek osnowy; przy tkaniu np. splotem płóciennym są potrzebne tylko dwie
nicielnice; wykonując tkaniny o splocie płóciennym przewleka się przez oczka jednej
nicielnicy parzyste nitki osnowy, a przez oczka drugiej – nieparzyste. Nicielnice są ze
sobą tak połączone, że podniesienie jednej z nich, powoduje opuszczenie drugiej,
wówczas nitki osnowy rozdzielają się na dwie warstwy, tworząc przesmyk;

−

czółenko zawierające wewnątrz cewkę z nawiniętym wątkiem, przerzuca je przez
utworzony przesmyk;

−

grzebień, czyli płocha jest umocowana w bidle. Bidło wykonuje ruchy wahadłowe
i dzięki temu dobija do krawędzi tkaniny nitkę wątku przerzuconą przez przesmyk;

MATERIAŁY OTRZYMYWANE Z LUŹNYCH WŁÓKIEN

FILCE

WŁÓKNINY

przeszywane

klejone

igłowane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wał odbiorczy, na którym nawija się wykonaną tkaninę. W celu prawidłowego przebiegu
procesu tkania osnowa na wale osnowowym i tkanina na wale tkaninowym są naprężone.
Proces tkania jest poprzedzony czynnościami przygotowawczymi, które polegają przede

wszystkim na przygotowaniu osnowy. Odpowiednio przewinięte nitki poddaje się snuciu,
które polega na równoległym ułożeniu obok siebie określonej liczby nitek o równej długości
i jednakowym naprężeniu oraz przewinięciu ich na wał osnowy krosna tkackiego. Nawiniętą
osnowę poddaje się klejeniu w celu wzmocnienia nitek i nadania im gładkości, koniecznej
dla sprawnego przebiegu procesu tkania. Klejenie polega na napawaniu nitek osnowy
roztworem klejonki, w skład której wchodzi m.in. krochmal ziemniaczany. Do klejonek dla
osnów z włókien syntetycznych, wykazujących dużą skłonność do elektryzowania, dodaje się
środków antyelektrostatycznych. Do czynności przygotowawczych w tkalni należy również
przewlekanie osnowy przez oczka strun nicielnicowych.

Tkanina zdjęta z krosna, czyli tzw. surowa, nie wykazuje pożądanych właściwości

estetycznych i użytkowych. Na powierzchni jej występują zanieczyszczenia, ponadto jest
sztywna i szorstka. W celu nadania surowej tkaninie estetycznego wyglądu i polepszenia
właściwości użytkowych, poddaje się ją wykończeniu, którego sposób zależy od rodzaju
surowca, z jakiego jest utworzona, od jej przeznaczenia, a w wielu przypadkach również
od wymagań mody.
Wykończanie tkanin

W procesie wykończania tkanin stosuje się działania mechaniczne (np. drapanie,

maglowanie), fizykochemiczne (merceryzacja) i chemiczne (np. bielenie).
W całym procesie wykończania tkanin wyróżnia się:

−

wykończanie wstępne (obróbka wstępna), mające na celu usunięcie z powierzchni tkanin
surowych resztek zanieczyszczeń włókna, przypadkowych zabrudzeń, klejonki osnów
nałożonej przed tkaniem itp.,

−

barwienie lub drukowanie,

−

wykończanie końcowe (właściwe), którego celem jest nadanie tkaninie białej,
wybarwionej lub drukowanej wymaganych właściwości użytkowych i estetycznych
zgodnie z jej przeznaczeniem.

Sposoby wykończania tkanin zależne są od zaplanowanego wyglądu, przewidzianych

właściwości i zastosowania tkaniny. We wszystkich procesach wykończalniczych, zarówno
mechanicznych jak i chemicznych, uwzględnia się właściwości wytrzymałościowe
i chemiczne surowców, z których została wykonana tkanina.

Procesy mechaniczne np. drapanie mają na celu uzyskanie włochatej powierzchni przez

wyciągniecie z przędzy włókienek elementarnych. Powoduje to rozpulchnienie tkaniny
i nadanie jej tzw. „ciepłego chwytu”. Drapanie może być jednostronne i dwustronne.

Procesy chemiczne np. bielenie stosuje się dla tkanin, które będą używane jako białe lub

przeznaczone do barwienia na jasne odcienie kolorów. Najczęściej do bielenia np. tkanin
bawełnianych stosuje się związki zawierające chlor, działający utleniająco na włókna.
Barwienie tkanin

Większość tkanin jest wykończana przez barwienie i drukowanie lub stosowane są inne

specjalne wykończenia.

Poszczególne rodzaje włókien barwi się różnymi rodzajami barwników, w zależności

od ich budowy chemicznej. Rozróżnia się barwniki do włókien roślinnych, zwierzęcych oraz
syntetycznych. Sztuczne włókna celulozowe barwi się barwnikami do włókien naturalnych
roślinnych, z wyjątkiem włókien octanowych, wymagających barwników specjalnych.
Na wybór barwnika mają wpływ różne wymagania stawiane w zakresie czystości koloru,
odporności wybarwień na światło, na pranie i inne czynniki w zależności od przeznaczenia
wybarwianej tkaniny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do przygotowania kąpieli farbiarskich, oprócz barwników stosowane są tzw. środki

pomocnicze, ułatwiające barwienie. Tkaniny lub nitki przeznaczone do barwienia powinny
być wyprane i pozbawione zanieczyszczeń, czyli wstępnie wykończone. Tkaniny, które będą
wybarwione na jasne odcienie, muszą być uprzednio wybielone.

Tkaninę jednobarwną można uzyskać przez barwienie gotowej tkaniny lub przez tkanie

barwionych nitek.
Drukowanie tkanin

Barwne tkaniny wzorzyste mogą być tkane lub drukowane. W tkaninach drukowanych

wzór naniesiony jest na powierzchnię przez odciśnięcie go za pomocą elementów
drukujących. Najbardziej rozpowszechnionymi sposobami przemysłowego drukowania tkanin
jest druk rotacyjny i druk filmowy.

Zasada druku rotacyjnego polega na naniesieniu na tkaninę farby za pomocą

obracającego się miedzianego wału drukarskiego z wyrytym wklęsłym rysunkiem wzoru.

W maszynie drukarskiej (rys. 5) wybielona lub wybarwiona tkanina przesuwa się między

wałem drukarskim, a obracającym się dookoła swej osi bębnem ciśnieniowym, który dociska
tkaninę do wału drukarskiego.

Rys. 5. Schemat działania drukarki drukującej w czterech kolorach: t – tkanina drukowana; p

, p

– tkaniny

podkładowe [1, s. 149]

Wklęsłości na wale drukarskim wypełniają się zagęszczoną farbą, nanoszoną za pomocą

wałka zanurzonego w korycie z farbą drukarską. Nadmiar farby z powierzchni wału
drukarskiego zgarnia przylegający ściśle do niego nóż. Każdy kolor wzoru drukuje oddzielny
wał drukujący, a więc wzory wielobarwne są drukowane na maszynie wyposażonej w tyle
wałów drukujących i zespołów nanoszących farbę, ile kolorów ma wzór. Tkaniny drukuje się
jednostronnie, ale znane są również maszyny drukarskie, które pokrywają jednocześnie obie
strony tkaniny.
Rodzaje wzorów na tkaninach drukowanych

Tkaniny drukowane pokryte wzorem o charakterze ciągłym czyli tzw. z metra, mogą być

cięte w dowolnym miejscu. Wzór może równomiernie pokrywać tkaninę lub też stanowić
kompozycję zamkniętą brzegiem tkaniny, tworząc jakby szlak.

Wzory tkanin drukowanych różnią się charakterem motywów, ich wielkością, układem

kompozycyjnym,

stopniem

zagęszczenia

motywów,

jak

również

zestawieniem

kolorystycznym. Ze względu na motyw wyróżniamy wzory:

−

geometryczne np. układy pasków, kratki w różnej wielkości, wzory w kropki, groszki,

−

roślinne, przeważnie o motywach kwiatowych,

−

ilustracyjne, nazywane tematycznymi, przedstawiające sylwetki ludzi, zwierząt itp.,

−

orientalne, nazywane tureckimi,

−

abstrakcyjne, o różnych motywach nie przedstawiających konkretnych przedmiotów
znanych z otoczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Tkaniny drukowane: a) wzór geometryczny; b) wzór kwiatowy; c) wzór orientalny; d) wzór abstrakcyjny

[10]

Apreturowanie tkanin

Wykończenie apreturą nadaje tkaninom nowe cechy, a przez to podnosi ich wartości

użytkowe. Wyróżniamy apretury nieszlachetne tzw. zwykłe i apretury szlachetne. Apretury
nieszlachetne są nietrwałe i zanikają w czasie użytkowania np. krochmal. Apretury szlachetne
są wytwarzane z żywic syntetycznych, są trwałe i odporne na pranie.

W zależności od składu surowcowego tkaniny i jej przeznaczenia stosowane są

odpowiednie apretury uszlachetniające, np.:

−

przeciwgniotliwe i niemnące dla tkanin z włókien celulozowych zwłaszcza sztucznych,

−

przeciwspilśniające i moloodporne dla tkanin wełnianych i wełnopodobnych,

−

przeciwpillingowe i antyelektrostatyczne dla tkanin z włókien syntetycznych,

−

ognioodporne dla tkanin na ubrania strażackie, kurtyny itp.,

−

wodoszczelne, impregnujące (zabezpieczające przed działaniem wody) np. płaszcze,
kurtki przeciwdeszczowe,

−

olejoodporne dla tkanin narażonych na zabrudzenie olejami, smarami np. odzież robocza.

Budowa tkaniny

Tkaniną jest nazywany płaski wyrób utworzony z dwóch układów nitek osnowy i wątku.

Osnowa przebiega wzdłuż tkaniny, a wątek prostopadle do niej. Obrzeża tkaniny nazywają się
krajkami.

Rys. 7. Ogólny schemat tkaniny [7, s. 85]

Budowę tkaniny określają następujące parametry:

−

rodzaj włókien,

−

grubość nitek osnowy i wątku,

−

splot,

−

liczba nitek osnowy i wątku na 1 dm,

−

wrobienie.
Wpływ rodzaju włókien oraz nitek na budowę tkaniny został omówiony w poradnikach

ucznia

dla

jednostek

modułowych:

743.[01].O1.02

„Charakterystyka

surowców

włókienniczych” i 743.[01].O1.03 „Rozpoznawanie nitek”.

Wpływ grubości nitek osnowy i wątku na budowę tkaniny został omówiony w poradniku

ucznia dla jednostki modułowej 743.[01].03 „Rozpoznawanie nitek”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sploty tkackie

Splotem tkackim nazywamy określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy

i wątku. Najmniejsza liczba nitek wątku i osnowy, po której porządek przeplatania obu
układów nitek w tkaninie powtarza się, nazywamy raportem splotu. Każda nitka osnowy
tworząc splot przechodzi na przemian nad i pod określoną liczbą nitek wątku. Jeżeli nitka
osnowy przechodzi górą, to odcinek ten tworzy pokrycie osnowowe (rys. 8a). Jeżeli natomiast
na pewnym odcinku wątek pokrywa osnowę, to odcinek ten tworzy pokrycie wątkowe
(rys. 8b).

Rys. 8. Pokrycie osnowowe [7, s. 94]

Rys. 9. Pokrycie wątkowe [7, s. 94]

Sploty tkanin schematycznie przedstawia się w postaci rysunku splotu, na którym

zakreskowane pole papieru kratkowanego oznacza pokrycie osnowowe, a niezakreskowane
pokrycie wątkowe. W lewym dolnym rogu rysuje się raport splotu (rys.10), oznaczając
pokrycie osnowowe barwą czarną. Do oznaczania splotu stosuje się też cyfrowy wyróżnik
raportu splotu, wyrażony w postaci ułamka, w którym nad kreską podaje się liczby pokryć
osnowowych, a pod kreską liczby pokryć wątkowych w raporcie splotu. Rozróżnia się raport
osnowowy (R

) i raport wątkowy (R

Rys. 10. Rysunek splotu płóciennego (graficzny obraz splotu) [7, s. 96]

Sploty tkanin dzieli się na następujące grupy:

−

sploty zasadnicze,

−

sploty pochodne od splotów zasadniczych,

−

sploty kombinowane i zestawne,

−

sploty złożone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Podział splotów [2, s. 13]

Sploty zasadnicze

Sploty pochodne od zasadniczych

płócienny

rypsowy
panama

skośny osnowowy
i wątkowy

skośny wzmocniony
skośny łamany tzw. „jodełka”
skośny wielorządkowy

atłasowy i satynowy

atłasowy wzmocniony
atłasowy nieregularny

Sploty zasadnicze

Rys. 11. Splot płócienny

= R

= 2 [1, str.120]

Splot płócienny
W splocie tym nitka wątku przebiega kolejno pod jedną
i nad jedną nitką osnowy (rys. 11). Splot płócienny
nadaje tkaninie gładką powierzchnię i pewną sztywność.
Wygląd lewej i prawej strony tkaniny jest jednakowy.
Splot ten stosuje się do wyrobu tkanin, których
wytrzymałość na wyciąganie i wyszarpywanie nitek
powinna być duża, np. przeznaczonych na bieliznę,
odzież sportową. Jest to splot najczęściej stosowany
w tkactwie.

Rys. 12. Splot skośny

= R

= 3 [1, str.120]

Splot skośny (rządkowy)
Na powierzchni tkanin o splotach skośnych powstają
skośne rządki (rys. 12). Nachylenie ich zależy od
gęstości nitek wątku i osnowy. Do oznaczania kierunku
rządków przyjmuje się litery S i Z. Jeżeli rządki po
prawej stronie tkaniny biegną w górę ku prawemu
brzegowi, to po stronie lewej biegną w górę ku lewemu
brzegowi tkaniny, a zatem prawa strona ma inny wygląd
niż lewa strona. Tkaniny o splocie skośnym są bardziej
miękkie i porowate niż tkaniny o splocie płóciennym
wykonane z tych samych nitek. Splot ten i jego odmiany
stosuje

się

często

tkanin

wełnianych

i wełnopodobnych.

Rys. 13. Splot atłasowy

= R

= 5 [1, str.121]

Splot atłasowy
W splotach atłasowych, podobnie jak w skośnych, wątek
przebiega nad lub pod większa liczbą nitek osnowy
(rys. 13). Liczba nitek w raporcie wynosi co najmniej 5.
Punkty przeplotu nitek nie tworzą ciągłych skośnych linii
lecz są rozproszone w określonym porządku i wobec
tego mało widoczne, przez co powierzchnia tkaniny jest
gładka i zależnie od połysku nitek mniej lub bardziej
lśniąca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Splot satynowy

= R

= 5 [1, str.121]

Splot satynowy
Jeżeli w miejscach przeplotu osnowa pokrywa wątek,
a pozostała powierzchnia splotu jest pokryta luźno
leżącymi nitkami wątku, to splot taki nazywa się
satynowym (rys. 14). Przy splocie satynowym po lewej
stronie tkaniny występuje odpowiedni splot atłasowy
i odwrotnie.
Sploty satynowe i atłasowe stosuje się przede wszystkim
w tkaninach z nitek lśniących- z jedwabiu naturalnego,
ciągłych

włókien

chemicznych

lub

bawełny

merceryzowanej.

Sploty pochodne od splotu płóciennego

Rys. 15. Splot rypsowy

= 2, R

= 4 [1, str.122]

Splot rypsowy
Odznacza

się

delikatnymi

prążkami

(żeberkami)

poprzecznymi lub rzadziej podłużnymi (rys. 15).
Splotem rypsowym wytwarza się tkaniny na suknie,
okrycia damskie, wstążki oraz tkaniny dekoracyjne
i meblowe.

Rys. 16. Splot panama

= R

= 4 [1, str.122]

Splot panama
Powstaje przez przeplatanie się dwóch lub więcej nitek
osnowy z taką samą liczbą nitek wątku, wskutek czego
na powierzchni tworzą się kwadraciki (rys. 16). Tkaniny
o takim splocie są bardziej przewiewne i miękkie od
tkanin o splocie płóciennym. Tkaniny o splocie panama
używa się na koszule letnie, bluzy sportowe.

Sploty pochodne od splotu skośnego

Rys. 17. Splot skośny wzmocniony

= R

= 4 [1, str.123]

Splot skośny wzmocniony
Powstaje przez powiększenie liczby pokryć osnowy
lub wątku (rys. 17). Stosując ten splot, uzyskuje się
tkaninę o dobrej układalności i dużej wytrzymałości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Splot skośny łamany zwany

jodełką

=6, R

= 4 [1, str.123]

Splot skośny łamany zwany jodełką
W splocie tym skos prawy zmienia się w regularnych
odstępach w lewy (rys. 18). Splot ten często stosowany
jest

tkaninach

ubraniowych,

płaszczowych

i niektórych bieliźnianych.

Sploty modyfikowane i zestawne

Ta grupa splotów obejmuje różne kombinacje powstałe ze splotów podstawowych i od

nich pochodnych. Liczba możliwych kombinacji jest bardzo duża. Przykładem mogą być
sploty krepowe i sploty żeberkowe, tzw. sztruksy.

Sploty krepowe nadają tkaninie spokojną, ziarnistą powierzchnię. Charakteryzują się

nieregularnością rozłożenia pokryć. Im bardziej chaotycznie są wymieszane pokrycia
osnowowe i wątkowe, tym tkanina krepowa wygląda korzystniej.

Sploty żeberkowe, tzw. sztruksy charakteryzują się wypukłymi prążkami zbudowanymi

z przeplecionych wzajemnie nitek osnowy i wątku. Prążki mogą być usytuowane w układzie
pionowym, poziomym, skośnym lub tworzyć geometryczne wzory.

Tkaniny o splotach złożonych

Tkaniny o splotach zasadniczych i pochodnych są zbudowane tylko z jednej warstwy

osnowy i wątku. W celu uzyskania tkanin grubszych, a jednocześnie odpowiednio miękkich,
podatnych do układania się, albo tkanin o specjalnych efektach tkackich stosuje się większą
liczbę warstw osnowy lub wątku, bądź też i osnowy i wątku. Sploty te są nazywane splotami
złożonymi.

Do najczęściej spotykanych tkanin tego typu należą:

−

tkaniny z dodatkową warstwą osnowy lub wątku,

−

tkaniny dwuwarstwowe (podwójne) (rys. 19),

−

tkaniny pikowe (rys. 20),

−

tkaniny ozdobnie tkane (rys. 21),

−

tkaniny z okrywą pętelkową (frotte) (rys. 22),

−

tkaniny z okrywą włosową tzw. runowe np. aksamit, plusz, welwet, welur (rys. 23),

−

tkaniny ażurowe (sploty gazejskie) (rys. 24).

Rys. 19. Tkanina dwuwarstwowa

[5, s. 72]

Rys. 20. Tkanina pikowa

[5, s. 73]

Rys. 21. Tkanina ozdobnie tkana

[5, s. 108]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 22. Tkanina z okrywą

pętelkową [5, s. 105]

Rys. 23. Tkanina welwetowa

[5, s. 101]

Rys. 24. Tkanina ażurowa

[5, s. 85]

Tkaniny żakardowe

Tkaniny żakardowe są tkane splotami: skośnymi i atłasowymi oraz pochodnymi od tych

splotów. Mogą być utworzone z jednej warstwy osnowy i wątku lub też z dodatkowymi
układami osnów lub wątków. Mogą być wykonane z nitek w jednym kolorze lub z nitek
w kilku kolorach. Są wyrabiane z lnu, bawełny, wełny, włókien syntetycznych, sztucznych
i metalowych. Cechą charakterystyczną tkanin żakardowych są wzory splotowe o bardzo
dużych raportach (rys. 25).

Rys. 25. Tkaniny żakardowe [5, s.107; 10]

Tkaniny żakardowe wytwarzane są na krosnach żakardowych, które zamiast nicielnic są

wyposażone w mechanizm żakardowy, który steruje grupami strun nicielnicowych,
w oczkach których są przewleczone osnowy, uporządkowane w zależności od wzoru.

Tkaniny żakardowe stosowane są na bieliznę stołową, ręczniki, na pokrycia kołder,

wyroby odzieżowe, dekoracyjne, obiciowe, na szaty kościelne, krawaty.
Tkaniny kolorowo tkane

Powstają przy użyciu na wątek i osnowę nitek o różnych kolorach. Zwykle tkaniny te

wyrabia się w jednym z podstawowych splotów. Tkaniny w paski barwne otrzymuje się przez
użycie osnowy o różnej barwie, przy rozłożeniu barw według pewnego porządku lub przy
stosowaniu wątków różnobarwnych w pewnej kolejności (rys. 26).
Tkaniny w kraty barwne powstają przez zastosowanie różnobarwnej osnowy i różnobarwnego
wątku.

Rys. 26. Tkaniny kolorowo tkane [10]

Do najbardziej znanych odmian wzorów w dwukolorową kratę zalicza się pepitę (rys. 27)
i kurzą stopkę (rys. 28).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Pepita [5, s. 68]

Rys. 28. Kurza stopka [5, s. 68]

Tkaniny kolorowo tkane można odróżnić od tkanin drukowanych przez porównanie

wyglądu prawej i lewej strony oraz wyglądu nitek osnowy i wątku wyciągniętych z tkaniny.
W tkaninach kolorowo tkanych nitka ma jednolity kolor na całej długości, natomiast
w tkaninach drukowanych na niektórych odcinkach nitek są widoczne zabarwienia w innym
kolorze.
Wpływ splotu na właściwości tkanin

Rodzaj zastosowanego splotu wpływa na:

−

wytrzymałość na rozciąganie – im więcej w splocie punktów przewiązań osnowy
z wątkiem, tym tkanina wykazuje większa wytrzymałość na rozciąganie,

−

odporność na ścieranie – im mniej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje się
bardziej odporna na ścieranie,

−

podatność do układania się – im więcej przewiązań osnowy z wątkiem, tym tkanina staje
się sztywniejsza i mniej podatna na układanie się,

−

gładkość powierzchni – im dłuższe pozostają w splocie odcinki nitek nie przewiązanych,
tym powierzchnia tkaniny jest gładsza i z większym połyskiem,

−

izolacyjność cieplna – zastosowanie splotów złożonych (np. o dwóch warstwach wątku)
może zwiększyć nie tylko wytrzymałość na rozciąganie ale i izolacyjność cieplną.

Dzianiny

Dzianiny wytwarzane są w procesie mechanicznym, zwanym dzianiem. Podstawowym

elementem budowy dzianiny są oczka (rys. 30).

Rys. 30. Pętla oczka [8, s. 13]

Rys. 31. Układ oczek w rządku i kolumience [8, s. 13]

Układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych jedno nad drugim jest nazywany

kolumienką. Natomiast układ zadzierzgniętych oczek uszeregowanych obok siebie nazywa
się rządkiem (rys. 31). Oczka niezależnie od ich budowy i układu mają stronę prawą i lewą.
Prawą stroną oczka jest ta, na której są widoczne odcinki łączące wierzchołek i podstawę
oczka. Lewą stroną oczka jest ta, na której jest widoczny wierzchołek i łączniki oczka.

Podstawowymi cechami charakteryzującymi dzianinę jest liczba rządków i kolumienek,

ścisłość oraz grubość. Im więcej rządków i kolumienek oczek przypada na odcinek określonej
długości, tym dzianina jest bardziej ścisła. Grubość dzianiny zależy od grubości użytej nitki
i rodzaju splotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Surowcami dla przemysłu dziewiarskiego są nitki z włókien naturalnych, sztucznych

i syntetycznych.

W technologii dziewiarstwa maszynowego można wyróżnić trzy podstawowe metody

dziania:

−

dzianie oparte na metodzie falowania – oczka są tworzone z nitki zagiętej uprzednio
w pętlę (rys. 32),

−

dzianie oparte na metodzie szydełkowania w układzie rządkowym – oczka są tworzone
z jednej nitki przeciągniętej kolejno przez każde następujące po sobie oczko poprzednio
sformowanego rządka (rys. 33),

−

dzianie oparte na metodzie szydełkowania w układzie kolumienkowym – oczka są
tworzone z wielu nitek ułożonych równolegle względem siebie i przeciąganych przez
oczka uprzednio sformowane, przy czym formowanie oczek następuje wzdłuż
kolumienek (rys. 34).

−

Rys. 32. Tworzenie oczek na

falowarce [5, s. 74]

Rys. 33. Tworzenie oczek na

szydełkarce płaskiej [5, s. 74]

Rys. 34. Tworzenie oczek na

osnowarce [5, s. 74]

Dzianiny otrzymane metodą pierwszą i drugą noszą nazwę dzianin rządkowych (rys. 35).

Dzianiny te przy wyciąganiu nitki dają się łatwo pruć.

Dzianiny otrzymane metodą trzecią noszą nazwę dzianin kolumienkowych albo

osnowowych (rys. 36). W dzianinach tych oczka nie ulegają pruciu.

Rys. 35. Dzianiny rządkowe [5, s. 74]

Rys. 36. Dzianiny kolumienkowe [5, s. 74]

Według opisanych metod wytwarza się dzianiny gładkie, wzorzyste i o splotach

nietypowych.

Różnica między dzianiną osnowową i tkaniną polega na tym, że dzianina nie ma wątku –

wyrób gotowy tworzy się z oczek powstających na każdej nitce osnowy i łączących się
wzajemnie.
Sploty dzianin

Splot dziewiarski charakteryzuje raport splotu tj. najmniejsza liczba oczek w rządku

i kolumience, która powtarza się w ściśle określonym porządku na powierzchni dzianiny.
Wszystkie sploty dziewiarskie dzieli się na sploty zasadnicze, sploty pochodne i sploty
wzorzyste.

Do splotów zasadniczych dzianin rządkowych zalicza się sploty:

−

lewoprawy zwany gładkim,

−

dwuprawy,

−

dwulewy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Sploty zasadnicze dzianin rządkowych: a) lewoprawy – prawa strona, b) lewoprawy – lewa strona,

c) dwuprawy, d) dwulewy [5, s. 76]

W splocie lewoprawym (rys. 37a,b) strony prawa i lewa dzianiny są różne. Na prawej

stronie dzianiny są widoczne prawe strony oczek, a na lewej, lewe strony oczek.
Splot dwuprawy (rys. 37c) różni się od splotu gładkiego tym, że po obu stronach dzianiny
nierozciągniętej są widoczne tylko kolumienki prawej strony oczek, natomiast po
rozciągnięciu dzianiny widać kolumienki prawej i lewej strony oczek na zmianę. Dzianiny te
wykazują bardzo dużą rozciągliwość w kierunku poprzecznym, dlatego są używane na
ściągacze, np. mankiety w bluzkach, rękawiczkach, skarpetach.
W splocie dwulewym (rys. 37d) poszczególne rządki są utworzone na przemian przez prawą
i lewą stronę oczek, przy czym rządki prawej strony oczek są niewidoczne. Dzianina o tym
splocie przypomina wyglądem lewą stronę dzianiny lewoprawej. Charakteryzuje się dużą
rozciągliwością w kierunku wzdłużnym.

Zasadniczymi splotami dzianin kolumienkowych (osnowowych) są sploty:

−

łańcuszkowy (rys. 38a) ,

−

trykotowy (rys. 38b),

−

atłasowy (rys. 38c),

Rys. 38. Sploty dzianin kolumienkowych: a) łańcuszkowy, b) trykotowy, c) atłasowy [5, s. 80]

Właściwości dzianin

Dzianiny są bardziej miękkie i przyjemniejsze w noszeniu niż tkaniny, gdyż są wykonane

z nitek o małej ilości skrętów, poza tym przeplatanie nitki w wyrobie dzianym jest znacznie
luźniejsze niż wątku i osnowy w tkaninach. Luźna struktura dzianin zapewnia ich dobre
właściwości higieniczne, niegniotliwość i dużą sprężystość. Może jednak występować
w wyrobach tego typu tendencja do mechacenia i pillingowania. W wyrobach dziewiarskich
z włókien ciągłych modyfikowanych, występuje niekorzystne zjawisko zaciągania oczek,
które znacznie obniża ich jakość. Zależnie od układu oczek oraz różnego rodzaju nitek i ich
barwy otrzymuje się wielką rozmaitość dzianin jedno- i wielobarwnych, gładkich
i wzorzystych.

Dzianina odznacza się dużą rozciągliwością i elastycznością, w związku z czym do jej

konfekcjonowania muszą być stosowane takie maszyny, których ściegi charakteryzują się
również odpowiednią elastycznością.

Wykończanie dzianin

Sposób wykończenia dzianiny zależy od zastosowanego surowca i przeznaczenia.

Dzianiny mogą być poddawane następującym procesom wykończania:

−

opalenie

−

w celu uzyskania gładkiej powierzchni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pranie – sposób, temperatura kąpieli, rodzaj środków piorących zależy od rodzaju
surowca i stopnia zabrudzenia,

−

barwienie – takimi barwnikami i metodami jak tkaniny z tych samych surowców,

−

drukowanie – najczęściej techniką druku filmowego, a wyroby gotowe (np. koszulki
trykotowe) techniką druku transferowego,

−

drapanie – po lewej lub prawej stronie, w zależności od przeznaczenia wyrobu, zwiększa
się izolacyjność cieplną i chłonność pary wodnej wyrobu,

−

prasowanie,

−

stabilizacja termiczna – utrwala się kształt oczek, rozmiar dzianiny; stabilizacja dzianin
z włókien syntetycznych daje trwałe efekty.

Wyroby plecione

Do wyrobów plecionych zalicza się tiule, koronki i pasmanterie plecione.

Tiule

Tiule to wyroby plecione zbudowane z nitek, które przeplatając się, tworzą regularne

sześciokątne oczka. Tiule wykonuje się z włókien bawełny, jedwabiu naturalnego, ciągłych
włókien sztucznych lub syntetycznych oraz nici metalowych. Do ich wyrobu służą maszyny
tzw. bobinetowe. Utkany tiul (rys. 39) wykończa się, tj. pierze, bieli, ewentualnie barwi,
krochmali i napina. Tiul napina się w stanie mokrym na specjalne ramy, w celu rozciągnięcia
i nadania oczkom regularnego kształtu.

Rys. 39. Tiul tkany [1, s. 176]

Tiul cienki używa się na suknie balowe, na welony ślubne, woalki itp. Tiul gruby gładki

lub wzorzysty – na firanki i zasłony do okien, na kapy do łóżek. Tiul służy także jako materiał
podstawowy do haftów i koronek.
Koronki

Koronki to wyroby plecione, w których na ażurowym tle występuje wyraźny gęstszy

ornament. Zależnie od techniki wykonywania rozróżnia się koronki tiulowe (bobinetowe),
klockowe i haftowane.

Koronki tiulowe wyrabiane są na maszynach bobinetowych. Maszyny te mają urządzenia

żakardowe umożliwiające uzyskiwanie wzorów koronek naśladujących najdelikatniejsze
koronki ręczne. Do koronek tiulowych zalicza się między innymi walansjenki (rys. 40). Są to
lekkie, wąskie, delikatne koronki bawełniane lub z włókien sztucznych, stosowane do
ozdabiania bluzek i bielizny.

Rys. 40. Koronka tiulowa – walansjenka [1, s. 177]

Koronki klockowe wyrabiane są z bawełny lub włókien sztucznych. Wykonuje się je

na maszynach z ustawionymi na obwodzie koła szpulami, które poruszając się, przeplatają
i łączą ze sobą nitki. Koronki klockowe, często nazywane niciankami stosowane są głównie
do ozdabiania bielizny pościelowej (rys. 41).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 41. Koronki klockowe [9]

Koronki haftowane są wykonywane na tkaninach, dzianinach lub na tiulu z włókien

bawełnianych, sztucznych lub syntetycznych (rys. 42). Nitka haftująca jest często tego
samego surowca co materiał stanowiący tło haftu. Do haftu bywają też stosowane nitki
metalowe.

Rys. 42. Koronki haftowane [9]

Do koronek haftowanych zalicza się także gipiury (rys. 43). Są one otrzymywane

techniką wytrawiania. Haft wykonywany jest nitką bawełnianą na cienkiej podstawowej
tkaninie wełnianej. Przy zanurzeniu w roztworze ługu sodowego, tkanina wełniana ulega
rozpuszczeniu, a haft bawełniany pozostaje nieuszkodzony. Gipiury charakteryzuje wypukły
ornament wzoru i duże powierzchnie ażurów.

Rys. 43. Gipiury [5, s. 99]

Przędziny

Przędziny to wyroby włókiennicze zbudowane z nitek odpowiednio ułożonych

i połączonych metodą klejenia, przeszywania lub wszywania w tzw. spód.
Wyróżnia się następujące rodzaje przędzin:

−

przędziny gładkie – produkowane technologią Malimo, która polega na przeszyciu
ściegiem łańcuszkowym za pomocą osnowy łączącej nałożonych na siebie nitek osnowy
i wątku (rys. 44),

−

przędziny z tzw. okrywą zewnętrzną (pętelkowe) – produkowane technologią Malipol,
która polega na wszywaniu w podkładkę (np. z tkaniny) nitek, które wcześniej zostały
uformowane w pętelki. Wyrób przypomina jednostronną tkaninę frotté. Wszywana nić
tworzy z jednej strony gładkie rzędy ściegów łańcuszkowych, a z drugiej – wysokie
pętelki (rys. 45).

Rys. 44. Przędzina przeszywana gładka z nitek

[5, s. 84]

Rys. 45. Przędzina przeszywana puszysta

[5, s. 84]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przędziny gładkie Malimo przeznaczone są na zasłony, serwety, pieluszki, kaftaniki,

podpinki, lekką odzież, wkłady usztywniające, worki na owoce, ręczniki. Są
najpopularniejszymi przędzinami ze względu na podobieństwo do tkanin.

Przędziny z okrywą zewnętrzną Malipol mają węższe zastosowanie niż przędziny

Malimo, ze względu na większą objętość i masę powierzchniową. Produkuje się z nich
ręczniki, prześcieradła i płaszcze kąpielowe, gdy są wykonywane z przędzy bawełnianej.
Jeżeli przędzina wykonana jest z wełny i następnie poddana folowaniu oraz drapaniu,
znajduje zastosowanie w wyrobach odzieżowych, obiciach mebli i innych.

Filce

Filce są to wyroby włókiennicze zbudowane z masy luźnych włókien, które nie tylko

stanowią ich podstawową masę lecz są same dla siebie spoiwem dzięki naturalnej zdolności
do spilśniania.

Surowcami do produkcji filców są:

−

wełna, jako surowiec podstawowy wykazujący zdolność do spilśniania,

−

włókna wypełniające, które nie biorą udziału w procesie spilśniania, powodują jednak
zwiększenie masy filcu i wpływają na obniżenie kosztów produkcji.
Filc jest stosowany w odzieżownictwie jako materiał usztywniający (tzw. filc

podkołnierzowy) przy szyciu płaszczy wełnianych. Przede wszystkim jest wykorzystywany
w produkcji kapeluszy damskich i męskich.

Włókniny

Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luźnych, odpowiednio

uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.

Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:

−

przygotowanie mieszanki włókien,

−

zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, tzw. runa,

−

łączenie włókien,

−

wykończanie.
Łączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:

−

przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych
w zestaw igieł zasilanych nićmi;

−

igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo, powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się dla
włókniny elementem wiążącym,

−

klejenie, prowadzi się następującymi metodami:

−

nanoszenie środka wiążącego na całą powierzchnię lub tylko miejscowo (np. przy
użyciu wałków drukarskich o wyżłobionych wzorach wypełnionych środkiem
klejącym),

−

nanoszenie środka wiążącego przez pełne zanurzenie runa w kąpieli o określonym
stężeniu, a następnie odżymanie w celu usunięcia nadmiaru lepiszcza,

−

natryskiwanie środka wiążącego przy użyciu dysz rozpylających,

−

zastosowanie w runie włókien termoplastycznych, które pod działaniem
podwyższonej temperatury topią się i sklejają sąsiadujące z nimi włókna zasadnicze.

Wykończanie włóknin, w zależności od potrzeb, prowadzi się poprzez barwienie,

drukowanie, nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.

Surowcami do produkcji włóknin są: bawełna, włókna wiskozowe, poliakrylonitrylowe,

poliestrowe i różnego rodzaju włókna ponowne i wtórne. Włókniny przeszywane i igłowane
stosowane są jako wkłady termoizolacyjne do odzieży wierzchniej. Włókniny z powierzchnią
pokrytą środkiem termoklejącym stosowane na wkłady usztywniające do odzieży i bielizny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak klasyfikujemy płaskie wyroby włókiennicze?
2. Jak zbudowana jest tkanina, dzianina, przędzina, wyrób pleciony?
3. Jak powstaje tkanina na krośnie?
4. Co nazywamy splotem tkackim?
5. Jakie są zasadnicze sploty tkackie i jak się je rozpoznaje?
6. Jak rodzaj splotu wpływa na właściwości tkaniny?
7. Jak rozpoznaje się tkaniny kolorowo tkane i drukowane?
8. Jakie wzory drukuje się na tkaninach?
9. Od czego zależy sposób barwienia tkanin?
10. Jakie rodzaje apretur stosuje się do uszlachetniania tkanin?
11. Jak rozpoznaje się dzianinę rządkową, a jak kolumienkową?
12. W jaki sposób wytwarza się dzianiny?
13. Jakie są rodzaje wyrobów plecionych?
14. Jakie są rodzaje i zastosowanie koronek?
15. W jaki sposób produkowane są przędziny?
16. Jakie jest zastosowanie przędzin w wytwarzaniu odzieży?
17. Jak nazywa się podstawowy surowiec do wytwarzania filców?
18. Jakimi technikami produkuje się włókniny i jakie jest ich zastosowanie?
19. Jakie są sposoby wykończania tkanin i dzianin?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj budowę tkaniny, dzianiny, wyrobu plecionego. Wykonaj katalog próbek

wymienionych wyrobów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć otrzymane próbki tkaniny, dzianiny i wyrobu plecionego, wykorzystując lupę,
2) wypruć nitkę z każdego materiału i zaobserwować sposób przeplatania nitek,
3) nazwać poszczególne materiały,
4) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki ocenianych materiałów, a następnie opisać i porównać

ich budowę,

5) wykonać katalog próbek tkanin, dzianin, wyrobów plecionych,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin, dzianin, wyrobów plecionych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

karton formatu A4,

−

nożyczki,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj wzory splotu płóciennego i skośnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bhp,
2) wyciąć z kartonu 2 kwadraty o wymiarach13,5 x 13,5 cm,
3) narysować na kartonach linie pionowe co 1 cm, według rysunku,

Rysunek do ćwiczenia 2

4) poprzecinać karton wzdłuż narysowanych linii i ponumerować je,
5) wyciąć z kolorowego papieru 20 pasków o szerokości 1 cm i długości 13 cm,
6) wykonać na jednym kartonie wzór splotu płóciennego, przyjmując paski kartonu

za osnowę, a paski kolorowego papieru za wątek,

7) wykonać na drugim kartonie wzór splotu skośnego, przyjmując paski kartonu za osnowę,

a paski kolorowego papieru za wątek,

8) wkleić wykonane wzory splotów do zeszytu ćwiczeń i opisać je,
9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzory splotów tkackich zasadniczych,

−

karton techniczny formatu A4,

−

papier kolorowy formatu A4,

−

linijka,

−

flamastry,

−

nożyk do przecinania papieru,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj rodzaj splotu tkackiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z kolekcji tkanin próbki o splotach zasadniczych: płóciennym, skośnym,

atłasowym i satynowym (wykorzystując lupę),

2) wkleić próbki tkanin do zeszytu ćwiczeń wg poniższego wzoru,
3) wykonać schemat rysunku splotu dla poszczególnych tkanin,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nazwa splotu

Próbka tkaniny

Schemat splotu

Oznaczenie splotu

płócienny

skośny

atłasowy

satynowy

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kolekcja tkanin odzieżowych o różnych splotach,

−

plansze lub foliogramy z rysunkami splotów: płóciennego, skośnego, atłasowego,
satynowego,

−

lupa,

−

igła preparacyjna,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Rozróżnij dzianiny rządkowe i kolumienkowe. Określ sposób ich wytwarzania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć próbki dzianin otrzymane od nauczyciela,
2) spróbować wypruć nitki z próbek dzianin,
3) porównać otrzymane próbki z dzianinami w katalogu,
4) rozróżnić dzianiny rządkowe i kolumienkowe, pamiętając, że z dzianiny rządkowej

można wypruć nitkę,

5) wkleić próbki do zeszytu,
6) podpisać poszczególne próbki,
7) określić sposób wytwarzania dzianin rządkowych i kolumienkowych,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki dzianin rządkowych i kolumienkowych,

–

katalog dzianin,

–

lupa,

–

nożyczki,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Rozróżnij przędziny typu Malimo i typu Malipol oraz podaj ich zastosowanie. Określ

sposób ich wytwarzania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć prawą i lewą stronę otrzymanych próbek przędzin, wykorzystując igłę

preparacyjną i lupę,

2) porównać otrzymane próbki z przędzinami w katalogu,
3) rozpoznać przędzinę typu Malimo i typu Malipol,
4) wkleić próbki rozpoznanych przędzin do zeszytu ćwiczeń,
5) opisać poszczególne próbki przędzin,
6) podać zastosowanie rozpoznanych przędzin,
7) określić sposób wytwarzania przędzin typu Malimo i Malipol,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki przędzin,

–

katalog przędzin typu Malimo i Malipol,

–

lupa,

–

igła preparacyjna,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Rozróżnij koronki, określ ich rodzaj i zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć otrzymane próbki koronek wykorzystując lupę,
2) posegregować koronki na: tiulowe, klockowe i haftowane,
3) wkleić próbki koronek do tabeli w zeszycie ćwiczeń wg. wzoru,
4) określić zastosowanie poszczególnych koronek,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbki

Rodzaj koronki

Zastosowanie

tiulowa

klockowa

haftowana

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kolekcja koronek tiulowych, klockowych i haftowanych,

–

katalogi koronek,

–

lupa,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Rozróżnij tkaniny drukowane i kolorowo tkane. Sporządź katalog tkanin drukowanych

i kolorowo tkanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić wzorzyste próbki tkanin,
2) wypruć kilka nitek z każdej próbki,
3) obejrzeć dokładnie wygląd nitek za pomocą lupy,
4) zwrócić uwagę na wygląd nitek – czy nitka ma jednolity kolor na całej długości, czy na

niektórych odcinkach są zabarwienia w innym kolorze,

5) posegregować próbki w zależności od wzorów drukarskich na wzory: roślinne,

geometryczne, tematyczne, orientalne, abstrakcyjne,

6) wykonać katalog i opisać poszczególne próbki,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zebrane przez ucznia próbki tkanin drukowanych i kolorowo tkanych,

–

lupa,

–

nożyczki,

–

karton A4,

–

skoroszyt lub segregator,

–

przybory do pisania,

–

klej,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dokonać klasyfikacji płaskich wyrobów włókienniczych?



2) określić budowę tkaniny, dzianiny, przędziny, wyrobu plecionego?



3) scharakteryzować sploty zasadnicze i pochodne?



4) rozpoznać rodzaj splotu tkackiego?



5) rozróżnić tkaniny kolorowo tkane i drukowane?



6) określić wpływ rodzaju splotu na właściwości tkaniny?



7) rozróżnić rodzaje wzorów drukarskich?



8) określić rodzaje apretur stosowanych do wykończania tkanin?



9) rozróżnić dzianiny rządkowe i kolumienkowe?



10) rozróżnić wyroby plecione i określić ich zastosowanie?



11) wyjaśnić sposób wytwarzania i podać zastosowanie przędzin?



12) podać techniki wytwarzania i zastosowanie włóknin?



13) określić wpływ wykończenia tkaniny i dzianiny na ich właściwości?



14) określić metody wykończania tkanin i dzianin?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Inne materiały odzieżowe

4.2.1. Materiał nauczania

Materiały powlekane

Materiały powlekane są to wyroby o warstwowej budowie, składające się z podłoża

włókienniczego i warstwy powlekającej. Dzięki zastosowaniu różnorodnych substancji
na powleczenia oraz różnych materiałów na podłoża, uzyskuje się wyroby o dużej
wytrzymałości, sprężystości i elastyczności, łatwe w konserwacji, przypominające wyglądem
folię lub skóry o różnej grubości i fakturze powierzchni.
Ze względu na rodzaj powleczenia rozróżnia się materiały powlekane:
–

polichlorkiem winylu,

–

poliuretanem,

–

lateksami, tzw. gumowane.

Na podłoża materiałów powlekanych stosuje się tkaniny, dzianiny lub włókniny z włókien
naturalnych, włókien sztucznych oraz syntetycznych. Wytwarzanie materiałów powlekanych
odbywa się na urządzeniach zwanych powlekarkami. Powleka się, zależnie od rodzaju
materiału i przeznaczenia, od dwóch do czterech razy warstwą tworzywa sztucznego
sporządzonego w postaci pasty.
Materiały powlekane charakteryzują się następującymi właściwościami:
–

są mocniejsze od tkanin (dzianin) niepowlekanych,

–

nie przemakają,

–

nie przepuszczają powietrza, pary wodnej i potu (są niehigieniczne),

–

nie są wrażliwe na zmiany temperatury,

–

są sprężyste i elastyczne,

–

są lekkie i łatwe w konserwacji.

Ze względu na włókniste podłoże materiałów powlekanych w procesie konfekcjonowania
stosuje się łączenie elementów na maszynach szwalniczych.

Materiały powlekane stosowane są na: skafandry, kombinezony narciarskie, parasole,

płaszcze przeciwdeszczowe, odzież wodochronną dla rybaków, żeglarzy i górników
(materiały gumowane), kalosze, obrusy kuchenne itp.

Laminaty

Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu

włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego np.
poliuretanowa.
Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:
–

laminowanie termiczno – płomieniowe: tkanina i pianka po odwinięciu są kierowane
między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka, zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające.

–

klejenie – może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania.
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie
suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu
odparowania rozpuszczalnika. W takim „suchym" stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

pikowanie (przeszywanie).
Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych

wymiarach, łatwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania. Trudności
w konfekcjonowaniu związane są z dużą sztywnością laminatów i dużym oporem, jaki stawia
pianka podczas szycia. Laminaty stosowane są na: odzież wierzchnią dziecięcą, damską
i męską, np. wdzianka, skafandry, kombinezony narciarskie, podpinki, rękawice, płaszcze,
wkładki ocieplające do butów, kaloszy itp.

Folie odzieżowe

Do wyrobu odzieży stosuje się folie ze zmiękczonego PCW. Otrzymuje się je przez

zmieszanie polichlorku winylu z dodatkami (barwniki, plastyfikatory), a następnie
walcowanie w podwyższonej temperaturze. Powierzchnia folii może być błyszcząca
lub matowa, gładka lub reliefowa (wytłaczana na walcu o wyrytym wzorze). Bywa
jednokolorowa lub z nadrukowanym wzorem. Folia nie przepuszcza powietrza i pary wodnej.
Jest niepalna, pali się tylko dopóty, dopóki znajduje się w płomieniu. W temperaturze poniżej
0

C staje się sztywna i pęka w załamaniach. W temperaturze powyżej 30

C mięknie. Jest

odporna na działanie stężonych kwasów i zasad oraz olejów mineralnych. Z folii PCW
wyrabia się odzież chroniącą od deszczu, np. płaszcze, peleryny, kaptury oraz fartuchy
ochronne dla pracowników zatrudnionych w warunkach dużej wilgotności i w warunkach
działania różnych związków chemicznych.

Materiały skóropodobne

Produkcja materiałów skóropodobnych jest podobna do produkcji materiałów

powlekanych, ale z tą różnicą, że do warstwy powlekającej dodaje się substancje
porotwórcze, które dają mikroporowatą strukturą.

Dzięki mikroporom materiały skóropodobne przepuszczają powietrze, przepuszczają parę

wodną, nie przepuszczają wody. Są miękkie, elastyczne, wykazują odporność na zginanie, nie
zmieniają swych właściwości w obniżonej temperaturze.

Materiały jednowarstwowe cienkie i lekkie są stosowane do produkcji odzieży, a wyroby

wielowarstwowe grubsze do produkcji obuwia, wyrobów kaletniczych, na obicia
samochodowe, meblowe itp.

Skóry naturalne

Skóry naturalne, to skóry zwierzęce, głównie ssaków, np. krów, cieląt, świń, owiec,

stosowane jako surowiec przemysłowy.

Skóra zdjęta ze zwierzęcia nie nadaje się bezpośrednio do użycia, gdyż po wysuszeniu

staje się krucha i sztywna; moczona pęcznieje, nasiąka wodą, pleśnieje i gnije. Aby stała się
odpowiednia do użycia musi być wyprawiona, czyli wygarbowana, przez co staje się trwała,
mocna, a jednocześnie miękka i sprężysta.

Skóra jest zbudowana z warstwy wierzchniej, czyli naskórka zwanego licem, warstwy

środkowej, czyli skóry właściwej i warstwy dolnej, czyli podskórnej.

Garbowaniu poddaje się skórę właściwą wraz z naskórkiem. Warstwa ta jest zbudowana

z włókien tkanki łącznej, przeplatających się i krzyżujących ze sobą, dzięki czemu skóra jest
mocna, a jednocześnie sprężysta. Garbowanie może się odbywać w różny sposób, zależnie od
jakości skóry i jej przeznaczenia. Stosuje się garbowanie roślinne, mineralne i tłuszczowe.

Po wygarbowaniu skóry licowe poddaje się wykończaniu, które polega na barwieniu,

suszeniu, wyciąganiu, gładzaniu, prasowaniu, apreturowaniu.

Na powierzchni skóry wygarbowanej, nie pokrytej farbą kryjącą, występuje rysunek

otworków powstałych po usunięciu włosów przed wygarbowaniem skóry. Rysunek ten jest
charakterystyczny dla skór z poszczególnych rodzajów zwierząt. Pozwala to rozpoznać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pochodzenie skóry gołym okiem lub przy użyciu lupy. Skóry na wyroby odzieżowe powinny
być mocne, ścisłe, elastyczne i lekkie. Stosuje się skóry cielęce (rys. 46), kozie (rys. 47)
i jagnięce (rys. 48).

Rys. 46. Skóra cielęca [5, s. 121]

Rys. 47. Skóra kozia [5, s. 121]

Rys. 48. Skóra jagnięca [5, s. 121]

Skóry naturalne dobrze przepuszczają parę wodną i powietrze, mają dużą zdolność

do pochłaniania pary wodnej z wilgotnej atmosfery. Charakteryzują się dobrą wytrzymałością
na rozciąganie i rozdzieranie. Mają zdolność do wiązania kwasów, zasad i innych
szkodliwych składników znajdujących się w pocie oraz niski współczynnik przewodzenia
ciepła.
Rozróżnia się następujące rodzaje skór:
–

skóry licowe – o gładkiej powierzchni z wyraźnym rysunkiem otworków powstałych
po usunięciu włosów przed garbowaniem,

–

skóry zamszowe – zwane irchowymi – produkowane ze skór dziczyzny, pozbawione
warstwy lica,

–

welury – nazywane niesłusznie zamszami chromowymi; wyprawiane są z surowca
koziego, cielęcego, świńskiego oraz bydlęcego; charakterystyczną ich cechą jest
wykończenie od strony mizdry przez dokładne oszlifowanie, w celu skrócenia włókna
i otrzymania charakterystycznego „zamszowego” wyglądu,

–

nubuki – wyprawiane są z surowca cielęcego, świńskiego, bydlęcego; w odróżnieniu
od skór welurowych wykończane są od strony lica, przez delikatne szlifowanie,

–

dwoiny – skóry otrzymane przez przepłowienie grubych skór (np. końskich) i nadanie im
sztucznego lica.
Skóry naturalne stosowane są jako elementy w wyrobach odzieżowych (lamówki,

kołnierze, mankiety itp.) oraz do wytwarzania wyrobów w całości np. kurtki, płaszcze,
kamizelki, spodnie itp.

Futra naturalne

Futrem nazywa się skórę ssaka wraz z włosem. Zwierzęta dostarczające futer to: lisy,

rysie, żbiki, koty, wydry, norki, piżmaki, króliki, szynszyle, owce, foki i inne.
Skóra futerkowa składa się ze:

−

skóry właściwej (od spodu),

−

lica wraz z okrywą włosową, na którą składają się włosy dłuższe i sztywniejsze, tzw.
włosy ościste oraz włosy puchowe – cienkie, delikatne, chroniące przed zimnem.
Futra zwierząt odznaczające się cienką i miękką skórą, gęstym i miękkim włosem

o ładnym zabarwieniu, a przy tym trwałe w użytkowaniu, są zaliczane do futer szlachetnych.

Futra wyprawione przerabiają kuśnierze. Przez cięcie futer na wąskie paski, zszywanie

ich i wyciąganie, uzyskuje się jednolity wygląd pod względem barwy, długości i gęstości
włosa. Z tak przygotowanych błamów wytwarza się wyroby futrzane. Niektóre futra jak np.
futra soboli, norek, lisów zachowuje się w całości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Futra sztuczne

Futra sztuczne wytwarza się na:

–

na krosnach – następującymi metodami:
–

tak jak tkaniny z okrywą włókienną, np. aksamit,

–

tak jak tkaniny podwójne, rozcinane;

–

na maszynach dziewiarskich:
– nitka wiązana splotem dziewiarskim, np. trykotu, tworzy podstawową konstrukcję

dla luźnych włókien wprowadzonych w ten splot w momencie jego tworzenia się,

−

jako dziany runowe (na falowarkach wytwarza się dzianinę pętelkową, a następnie

wierzchołki pętelek odcina się).

Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są: wełna, włókna wiskozowe,

poliakrylonitrylowe, poliamidowe. Dodatek włókien syntetycznych zapobiega m.in.

spilśnianiu się wełny i splątaniu runa.
Futra sztuczne powinny:
–

mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie
powinny wypadać, w tym celu lewą stronę wyrobu
pokrywa się klejem lateksowym,

–

mieć runo odporne na ścieranie,

–

być barwione barwnikami o dużej trwałości
na światło, wodę i tarcie.

Przy rozkroju sztucznych futer, podobnie jak przy
futrach naturalnych, musi być uwzględniony kierunek
włosa (rys. 49).

Rys. 49. Futra sztuczne [14]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje materiałów powlekanych?
2. Jakie są metody wytwarzania laminatów?
3. Jakie zalety i wady mają laminaty?
4. Jakie zalety i wady mają folie odzieżowe?
5. Na jakie rodzaje wyrobów odzieżowych stosuje się folie?
6. Czym są spowodowane różnice we właściwościach higienicznych materiałów

powlekanych i skóropodobnych?

7. Jakie rodzaje skór naturalnych stosuje się na wyroby odzieżowe?
8. Jaką budowę ma futro naturalne i skóra naturalna?
9. Jakimi metodami wytwarza się futra sztuczne?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnij folie odzieżowe, laminaty, materiały powlekane i podaj ich zastosowanie.

Sporządź katalog tych wyrobów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie próbki materiałów odzieżowych w katalogu,
2) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych próbki: folii odzieżowych, laminatów,

materiałów powlekanych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) sporządzić katalog rozpoznanych materiałów odzieżowych,
4) podać zastosowanie rozpoznanych materiałów odzieżowych,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi materiałów odzieżowych,

−

kolekcja materiałów odzieżowych,

–

nożyczki,

–

klej,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Rozróżnij skóry naturalne licowe i welurowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie próbki skór odzieżowych w katalogu,
2) wybrać z kolekcji skór odzieżowych, skóry licowe i welurowe,
3) określić różnice w wyglądzie między skórami licowymi i welurowymi,
4) podać przykłady zastosowania poszczególnych rodzajów skór,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi skór odzieżowych,

−

kolekcja skór odzieżowych,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Rozróżnij futro naturalne i sztuczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć dokładnie w katalogach próbki futer naturalnych i sztucznych,
2) posegregować otrzymane próbki na futra naturalne i sztuczne,
3) wybrać z kolekcji futer sztucznych próbki wykonane na krosnach i na maszynach

dziewiarskich,

4) wyjaśnić, czym kierowałeś się dokonując wyboru poszczególnych rodzajów próbek,
5) wkleić próbki wybranych materiałów do zeszytu ćwiczeń, opisać je,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi futer naturalnych i sztucznych,

–

kolekcja futer naturalnych i sztucznych,

–

lupa,

–

przybory do pisania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić folie odzieżowe, laminaty, materiały powlekane, skóry

naturalne?



2) omówić metody wytwarzania i właściwości laminatów?



3) określić właściwości folii odzieżowych?



4) porównać właściwości higieniczne materiałów powlekanych

i skóropodobnych?



5) podać zastosowanie skór naturalnych w odzieżownictwie?



6) scharakteryzować futro naturalne?



7) rozróżnić futra sztuczne wykonane różnymi technikami?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Charakterystyka dodatków krawieckich

4.3.1. Materiał nauczania

Otrzymywanie jakościowo dobrej odzieży pod względem użytkowym i estetycznym

zależy m.in. od właściwego doboru dodatków krawieckich. Zastosowanie dodatków zależy
natomiast od właściwości materiału podstawowego, techniki wykonania odzieży i jej
przeznaczenia (rys. 50).

Rys. 50. Klasyfikacja dodatków krawieckich [opracowanie własne]

Materiały termoizolacyjne

Na wkłady termoizolacyjne jest stosowana watolina oraz inne materiały ocieplające.

Watolina jest to dzianina wytworzona z dwóch układów nitek: zgrzebnej wełnianej
i bawełnianej. Nitka bawełniana tworzy splot dzianinowy i wiąże osnowę z nitki wełnianej. Po
wykonaniu watolina jest obustronnie drapana, wskutek czego nabiera miękkości i puszystości.
Jest bardzo ciepła, ale dość ciężka. Stosowana jest przede wszystkim do ocieplania wełnianych,
tradycyjnych płaszczy zimowych damskich i męskich. Coraz częściej wypierana jest przez
włókniny klejone puszyste, różne typy sztucznych futer, tkaniny wełniane lub bawełniane
o miękkiej puszystej powierzchni oraz laminaty i materiały polarowe.

Charakterystyczną cechą materiałów polarowych jest
wysoka ciepłochronność przy stosunkowo niskiej masie
powierzchniowej

oraz

wysokiej

przepuszczalności

powietrza

(rys.

51).

Właściwości

wynikają

z konstrukcji

materiału,

którą

stanowi

dzianina

poliestrowa z dwustronną okrywą włosową.

Rys. 51. Budowa materiału polarowego [14]

Materiały podszewkowe

Podszewki stanowią bardzo ważny dodatek stosowany przy wyrobie odzieży wierzchniej,

takiej jak: płaszcze, palta, kurtki oraz przy wyrobie kostiumów damskich i garniturów
męskich. Stanowią estetyczne wykończenie wyrobów odzieżowych, zabezpieczają przed
wypychaniem, wzmacniają odzież i ułatwiają jej zakładania. Materiały podszewkowe muszą
się charakteryzować śliską powierzchnią, wysoką odpornością na ścieranie i na mięcie, małą
zmianą wymiarów po praniu, dobrą odpornością barwnika na tarcie, pot oraz pranie. Jako
podszewki wykorzystywane są lekkie i cienkie tkaniny bawełniane i bawełnopodobne
o splotach: płóciennym, skośnym lub atłasowym, jednobarwne lub kolorowo tkane,
z wykończeniem nadającym połysk. Tego rodzaju podszewki są stosowane przede wszystkim
do podszycia płaszczy letnich z tkanin poliestrowo-bawełnianych.
Bardzo rozpowszechnionym rodzajem podszewek stosowanych w odzieży typu wełnianego są
tkaniny jedwabnopodobne, z ciągłych włókien wiskozowych lub poliamidowych o splocie
atłasowym lub płóciennym oraz dzianiny osnowowe gładkie ze Stilonu lub Torlenu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Materiały podszewkowe z włókien ciągłych syntetycznych charakteryzują się dobrą
wytrzymałością na ścieranie oraz małą zmianą wymiarów, ale gorszymi właściwościami
higienicznymi od podszewek z włókien ciągłych wiskozowych i z włókien bawełnianych.
Rodzaj podszewki pod względem zastosowanego surowca, splotu, koloru, powinien być
skoordynowany z materiałem zasadniczym odzieży.

Produkowane są również podszewki o przeznaczeniu specjalnym. Do wykończania

rękawów, np. w marynarkach męskich są stosowane tzw. rękawówki. Jest to najczęściej
tkanina z jedwabiu wiskozowego o splocie atłasowym, kolorowo tkana w szerokie białe
i wąskie czarne paski. Do wykonania kieszeni wewnętrznych w spodniach, płaszczach,
paltach, stosuje się tzw. kieszeniówki. Są to tkaniny bawełniane lub poliestrowo-bawełniane
o splocie skośnym łamanym lub skośnym wzmocnionym. Charakteryzują się wysoką
wytrzymałością na ścieranie.

Jeszcze inny materiał podszewkowy stanowią tzw. kolanówki. Są to najczęściej gęste, ale

bardzo lekkie tkaniny z włókien ciągłych wiskozowych o splocie płóciennym,
charakteryzujące się małą przesuwalnością nitek i dużą wytrzymałością na wypychanie.

Materiały usztywniające

Materiały usztywniające i wzmacniające są stosowane jako wkłady konstrukcyjno-nośne

w przodach płaszczy, marynarek, żakietów, w kołnierzach, wyłogach i mankietach. Wkłady te
ułatwiają modelowanie odzieży i dostosowanie jej linii do wymagań mody oraz
indywidualnych cech figury użytkownika, a przede wszystkim zwiększają trwałość kształtu
wyrobu odzieżowego.

Jako materiały usztywniające i wzmacniające są stosowane:

–

wyroby tkane – płótna krawieckie, włosianki, taśmy tkane, materiały sztywnikowe,

–

wyroby nie tkane – włókniny i inne.
Płótna lniane, tzw. krawieckie, o splocie płóciennym. Płótna w stanie niebielonym lub

częściowo bielone są poddawane apreturowaniu apreturą przeciwkurczliwą, następnie
usztywniane i gładzone na kalandrach.
Płótna cięższe stosuje się do usztywniania przodów, kołnierzy i wyłogów w paltach męskich,
płótna lżejsze do marynarek, płaszczy i żakietów damskich. Do usztywniania żakietów
damskich stosuje się również płótno bawełniane niewykończone, tzw. surówkę.

Włosianka jest to tkanina o osnowie bawełnianej i wątku z włosia końskiego, tkana

splotem prostym. Włosianka jest sztywna, a jednocześnie sprężysta, stosowana jest przede
wszystkim w krawiectwie męskim.

Obecnie są wyrabiane tkaniny sztywnikowe, podobne do włosianki, w których włosie

końskie zastępują włókna chemiczne, np. tkanina sztywnikowa, tzw. kamel, ma osnowę
z wełny czesankowej lub zgrzebnej i wątek z żyłki poliamidowej w oplocie bawełnianym na
przemian z nitką wełnianą.
W coraz szerszym zakresie są stosowane wkłady usztywniająco-wzmacniające z tkaniny
lub włókniny, z naniesionym klejem termoplastycznym. Pod wpływem podwyższonej
temperatury w operacji prasowania łączy się je z materiałem odzieżowym, dla uzyskania
odpowiedniej trwałości kształtu elementów odzieży.
Materiały te przepuszczają powietrze i nie ulegają zmianom po praniu oraz prasowaniu
odzieży, pod warunkiem, że nie będzie przekroczona dopuszczalna temperatura dla danego
rodzaju wkładu. Są lekkie, elastyczne i wytrzymałe na rozciąganie. Wkłady klejowe są
produkowane o różnej grubości i sztywności, w zależności od przeznaczenia.

Jako materiały usztywniające do rogów koszul męskich oraz bieliźniarstwie stosuje się

listewki z celuloidu lub fiszbiny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nici odzieżowe

Nici powstają przez skręcenie dwu lub więcej nitek pojedynczych i odpowiednie ich

wykończenie.
Podstawowymi surowcami do produkcji nici odzieżowych są przędze bawełniane
i bawełnopodobne, przędze z włókien ciętych poliestrowych, z włókien ciągłych
poliestrowych i poliamidowych oraz przędze rdzeniowe poliestrowo-celulozowe. Nici
odzieżowe wyrabia się również z jedwabiu naturalnego oraz z przędz lnianych.
Nici maszynowe

Ze względu na duże naprężenie nitki w maszynie w czasie procesu szycia, nici odzieżowe

muszą się odznaczać szczególnie dobra wytrzymałością na rozciąganie, równomierną
grubością i gładkością. Bardzo ważną rolę w procesie wytwarzania nici zajmuje obróbka
wykończalnicza. Ze względu na sposób wykończania, rozróżnia się nici: bawełniane matowe,
nabłyszczane i merceryzowane, białe lub barwione.
Wykończanie nici matowych polega na opalaniu ich powierzchni w celu usunięcia
wystających włókien, gotowaniu, bieleniu, barwieniu oraz gładzeniu. Nici matowych używa
się do szycia bielizny pościelowej, odzieży z tkanin bawełnianych, do przyszywania
maszynowego guzików w odzieży z różnych tkanin.
Nici nabłyszczane wykończa się przez napawanie wybielonych lub wybarwionych nici
apreturą sklejającą i usztywniająca, a następnie poddaje się suszeniu i gładzeniu. Nici
nabłyszczane mają niewielkie zastosowanie. Wprawdzie ich wytrzymałość na rozciąganie jest
większa w porównaniu do nici matowych o tej samej masie liniowej, ale po upraniu uszytej
nimi odzieży tracą na wytrzymałości, ponieważ apretura którą są nabłyszczane, jest
rozpuszczalna w wodzie Poza tym nici te są sztywne oraz bardzo łatwo plączą się w czasie
szycia. Nici nabłyszczane stosuje się do szycia odzieży roboczej, fartuchów itp. wyrobów
z grubszych tkanin bawełnianych i lnianych.
Nici merceryzowane otrzymuje się przez poddawanie nici surowych kąpieli w zimnym
roztworze ługu sodowego, dzięki czemu uzyskują trwały połysk, zwiększa się również ich
wytrzymałość na rozciąganie. Nici merceryzowanych używa się do szycia odzieży z tkanin
wełnianych i wełnopodobnych, do dziergania dziurek w odzieży z różnych tkanin.
Nici odzieżowe bawełniane wyrabiane są w następujących numerach handlowych: 10, 16, 30,
40, 50, 60, itd., skręcane z 2 lub 3 nitek.

Nici odzieżowe syntetyczne wyrabiane są z włókien poliestrowych ciągłych

i odcinkowych. Odznaczają się dużą odpornością na tarcie, wytrzymałością na rozciąganie,
gładkością powierzchni, odpornością na czynniki atmosferyczne. Wadą ich jest to, że ulegają
topnieniu w wyższych temperaturach, występujących pod wpływem nagrzewania się igły
w maszynie podczas szycia. Nici z włókien syntetycznych są wykończane preparacją
antyelektrostatyczną.

W wytwarzaniu odzieży stosuje się także nici rdzeniowe, które mają zwykle rdzeń

utworzony z włókien poliestrowych ciągłych, a oplot z przędzy bawełnianej. Poliestrowy
rdzeń nadaje niciom dużą wytrzymałość, odpowiednie wydłużenie i skurcz bardzo zbliżony
do stopnia kurczliwości tkaniny, oplot bawełniany chroni rdzeń syntetyczny przed topnieniem
podczas szycia. Są stosowane do tkanin zawierających w swoim składzie ponad 30% włókien
syntetycznych.
Nici do szycia są nawijane na szpulki o różnych kształtach i wymiarach. Długość nici
w nawoju wynosi od 20m do 2000 m.

Jedną z ważniejszych cech nici oznaczanych na opakowaniu (nawoju, szpulce) jest

grubość. Obok numeru metrycznego Nm, podaje się numer masowy Tt (tex), a także numer
handlowy Nh.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znane są również nici w postaci żyłki. Nici te są przezroczyste, dzięki czemu mogą być

stosowane do szycia tkanin w różnych kolorach. Ich zastosowanie jest jednak ograniczone,
ponieważ są sztywne i szwy wykonane przy ich użyciu są „ostre”.

Tabela 2. Zależność między numerem handlowym, długościowym i masowym [7, s. 71]

Numer handlowy (Nh)

Numer długościowy (Nm)

Numer masowy Tt (dtex)

30/3

383x3

30/2

380x2

40/2

280x3

50/2

220x2

100

65/2

160x2

120

80/2

130x2

140

90/2

120x2

160

105/2

95x2

Nici do szycia ręcznego

Nici do szycia ręcznego są luźniej skręcone i bardziej miękkie w dotyku od nici do szycia

maszynowego. Nawijane są na krążki, gwiazdki tekturowe lub odmierzane w motkach.
Nici do cerowania są wyrabiane z luźno skręconych nitek z przędzy bawełnianej z włóknami
odcinkowymi wiskozowymi. Bywają merceryzowane białe lub kolorowe.
Nici do fastrygowania uzyskuje się z luźno skręconej przędzy bawełnianej lub z włókien
odcinkowych wiskozowych.
Nici do haftu są wyrabiane z bawełny, jedwabiu naturalnego lub włókien ciągłych
sztucznych. Nici te odznaczają się miękkością, połyskiem, a kolorowe trwałością barwy.
Przykładem nici bawełnianych do haftu jest atłasek i kordonek o skręcie wyraźnie widocznym
„perlistym”, używany również do robót szydełkowych.

Pasmanterie

Do wytwarzania odzieży niezbędne są pasmanterie. Powinny one być dobrane tak, aby

podkreślały i uzupełniały jej cechy użytkowe. Spełniają one również funkcję zdobniczą.
Produkcja ich odbywa się takimi samymi technikami jak produkcja materiałów odzieżowych.
Istnieją więc pasmanterie tkane, dziane, plecione i produkowane w sposób jak włókniny.
Niemal każdy rodzaj pasmanterii jest zdobiony kilkoma sposobami jednocześnie, np.
za pomocą mieszania włókien i kolorów, rodzajów splotów i przez odpowiednie procesy
wykończalnicze.
Największe zastosowanie mają taśmy tkane i plecione.

Taśmy tkane

Taśmy tkane są wyrabiane z bawełny, włókien sztucznych lub syntetycznych, tkane

splotem płóciennym, skośnym lub atłasowym.

Tasiemki krawieckie o splocie płóciennym lub skośnym łamanym służą do wzmacniania

brzegów odzieży i szwów (rys. 52 a, b, c) o splocie atłasowym są stosowane najczęściej do
bielizny
(rys. 52d). Tasiemki do obszywania dołów spodni mają brzeg specjalnie wzmocniony.
Tasiemki te wyrabia się z dodatkiem włókien Elany, dzięki czemu są bardziej odporne na
przecieranie niż wyrabiane z samej bawełny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 52. Tasiemki krawieckie:

a, b – do obszywania dołów spodni, c – do wzmacniania brzegów odzieży i szwów, d – do bielizny [11]

Taśmy paskowe, tzw. gurty, są wykonywane z nitek bawełnianych lub z włókien

sztucznych, tkane przeważnie splotem rypsowym i usztywniane apreturą z krochmalu
lub żywic syntetycznych (rys. 53).

Rys. 53. Taśmy paskowe [11]

Taśmy elastyczne są wytwarzane przeważenie z kauczuku syntetycznego i naturalnego

(rys. 54). Mają one osnowę z nitek gumowych, a wątek z bawełny lub z włókien ciągłych
sztucznych. Taśmy elastyczne bywają wzorzyste, ażurowe, o brzegach gładkich
lub ozdobionych falbanką. Jakość taśmy poznaje się po jej rozciągliwości, sprężystości,
gęstości splotu i grubości. Taśmy elastyczne służą do wyrobu podwiązek, szelek, do ściągania
w pasie sukienek, do zakończania rękawów.

Rys.54. Taśmy gumowe [11]

Taśmy tkane ozdobne – zalicza się do nich wstążki, aksamitki (rys. 55a), taśmy kapeluszowe
i orderowe. Wstążki są to taśmy tkane z jedwabiu sztucznego lub syntetycznego. Bywają
również stosowane ozdobne krajki o linii brzegowej w postaci pętelek, ząbków.
Poza tym wyrabia się wstążki aksamitne, szkockie o wzorze tkanym w kratkę, wstążki
żakardowe (rys. 55 b, c), haftowane itp.

Rys.55. Wstążki ozdobne: a – aksamitka, b, c) – wstążki żakardowe, [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Taśmy plecione

Taśmy plecione, w porównaniu z tkanymi z tego samego surowca, są bardziej

rozciągliwe i podatne na układanie. Wykonywane są z bawełny, wełny, włókien sztucznych
i syntetycznych, nitek metalowych i itp. Mogą być gładkie, wzorzyste, proste lub ząbkowane
(rys. 56). Używane są do lamowania, podszywania obrębów w odzieży, jak również do jej
ozdabiania.

Rys. 56. Taśmy pasmanteryjne plecione [12]

Sutasz jest to wąska plecionka, utworzona z co najmniej dwóch podstawowych nitek,

oplecionych nitkami krzyżującymi się między nitkami podstawowymi tak, że na powierzchni
powstaje rowek (rys. 57). Sutasze wykonuje się przeważnie z włókien ciągłych sztucznych.

Rys. 57. Sutasze [12]

Gimpy są to wyroby złożone z zespołu nitek tworzących rdzeń, tzw. duszę (z nitki

bawełnianej lub sznurka papierowego) i z nitki szlachetniejszej (jedwabnej, wełnianej
lub innej) okrywającej dookoła „duszę” gęstymi skrętami. Gimpy używa się jako podkładu
przy dzierganiu dziurek w konfekcji męskiej i w krawiectwie damskim ciężkim.

Galony są splecione z metalowych nitek, gimp lub sznureczków (rys. 58). Służą do

wykończania sztandarów, do naszywek mundurowych, itp.

Rys. 58. Galony [12]

Sznury i sznureczki używane są do ozdabiania odzieży, wiązania gorsetów (rys. 59).

Rys. 59. Sznurki do ozdabiania [12]

Do taśm plecionych zaliczamy także gumy okrągłe, w których rdzeń gumowy jest najczęściej
opleciony nitką bawełnianą.

Zapięcia

Do zapinania odzieży służą: guziki,

spinki, klamry, haftki, zatrzaski, zamki

błyskawiczne, taśmy rzepowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Guziki

Wielkość guzika określa jego średnica w milimetrach. Guziki mogą mieć różne kształty:

okrągłe, podłużne, owalne, wypukłe, kwadratowe, kuliste, płaskie itp. (rys. 60). Guziki
w wielu rodzajach zapięć, poza rolą funkcjonalną, mogą stanowić jednocześnie ozdobę
odzieży.

Do przyszywania guzika służą: uszko metalowe przytwierdzone do jego spodu, otworek

wydrążony w nóżce lub na spodzie guzika lub dwa, cztery otworki w guziku.

Rys. 60. Guziki: a) bieliźniane, b) dziecięce, c) marynarkowe, żakietowe, d) mundurowe [9]

Guziki wyrabiane są z surowców naturalnych oraz żywic syntetycznych.

Guziki metalowe, z mosiądzu, niklu lub aluminium, z grawerowaną lub tłoczoną
powierzchnią, wykorzystuje się do blezerów, dżinsów i strojów ludowych.
Guziki skórzane z imitacji skóry nie są odporne na wilgoć i ścieranie. Używa się ich
do odzieży skórzanej, sportowej i blezerów.
Guziki drewniane wyrabia się z różnych gatunków drewna. Są one lekkie, nie są odporne
na wilgoć i wysoką temperaturę. Używa się je do odzieży sportowej i dzianej.
Guziki z masy perłowej o błyszczącej, opalizującej powierzchni są guzikami ozdobnymi. Są
odporne na światło, wysoką temperaturę. Używa się ich do odzieży damskiej i bielizny.
Guziki poliestrowe są odporne na działanie wysokich temperatur i procesów
konserwacyjnych. Znajdują zastosowanie szczególnie do koszul, bluzek i bielizny.
Guziki poliamidowe są wytwarzane w różnorodnych kształtach i kolorach, często imitują
surowce naturalne. Wykorzystuje się je do odzieży damskiej, męskiej, dziecięcej, sportowej.
Inne zapięcia

Haftki i zatrzaski służą do zapinania krytego. Powinny być zatem po przyszyciu

niewidoczne. Haftki sporządza się z drutu stalowego lakierowanego
na czarno lub niklowanego, a także z drutu mosiężnego niklowanego.
Haftka składa się z dwóch części: z hakowatego konika i pętelkowej
kobyłki. Dolna część konika i kobyłki jest zakończona w formie kółek,
które służą do przyszywania. Wielkość haftek może być różna. Dużych
haftek używa się do futer i płaszczy, średnich i małych do odzieży
lekkiej (rys. 61).
Rozróżnia się haftki proste i wygięte, z kobyłką półkolistą lub płasko
ściętą albo też w kształcie kółka.

Rys. 61. Haftki [9]

Zatrzaski wyrabia się z blachy stalowej, mosiężnej (rys. 62a) lub z tworzyw sztucznych

(rys. 62b). Zatrzask składa się z dwóch części okrągłych: wierzchniej wypukłej i spodniej
wklęsłej, tak dobranych, że wypukłość części wierzchniej dokładnie przylega do wgłębienia
dolnej. Wielkość zatrzasku jest różna. Dobre zatrzaski nie powinny się giąć. Powinny się
łatwo zapinać i niezbyt łatwo rozpinać. Otworki do przyszywania nie powinny mieć ostrych
brzegów, aby nie przecinały nitki.

W guzikach zatrzaskowych część wierzchnią guzika stanowi główka wykonana z metalu

lub tworzywa sztucznego. Guziki zatrzaskowe łączy się bezpośrednio z tkaniną za pomocą
specjalnej maszynki. Ten rodzaj zapięć stosowany jest do odzieży typu sportowego (rys. 62c).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 62. Zatrzaski i guziki zatrzaskowe: a) zatrzaski z blachy stalowej, b) zatrzaski z tworzywa sztucznego,

c) guziki zatrzaskowe [9]

Zamek błyskawiczny składa się z dwóch równoległych tkanych tasiemek bawełnianych

dowolnego koloru, których brzegi zwrócone ku sobie są zgrubione (rys. 63). Do brzegów tych
są przytwierdzone w równych odstępach metalowe lub plastykowe cząstki lub zwoje spirali.
Cząstki tasiemki prawej i lewej tworzą parę, przy czym wypukłość cząstki jednej tasiemki
wpada we wklęsłość cząstki drugiej i powoduje sczepianie się cząstek tak, że za wodzikiem
zamek jest zamknięty, a przed wodzikiem otwarty.
Produkowane są zamki błyskawiczne nierozdzielne i tzw. rozdzielne, które rozpinają się
całkowicie. Zamki rozdzielne stosowane są do wiatrówek, kurtek.

Rys. 63. Zamki błyskawiczne: a) z ozdobną spiralą , b) kryty, c) dwusuwakowy, d) metalowy oksydowany [9]

W konfekcji stosuje się często typ zamknięcia błyskawicznego zwany
potocznie „rzepem” (rys. 64). Składa się on z dwóch taśm wykonanych
z tworzywa sztucznego, jedna o specjalnej konstrukcji pokryta jest
od strony wierzchniej gęstą warstwą drobniutkich haczyków, a druga
pętelkami. Taśmy te wszywa się wzdłuż linii zapięcia odzieży w ten
sposób,

że powierzchnie

pokryte

haczykami

nakładają

się

na powierzchnie pokryte pętelkami. Zapinanie odzieży odbywa się
przez lekkie dociśniecie obu warstw, rozpinanie przez odłączenie
jednej warstwy od drugiej. Zapięcia takie stosuje się m.in. w odzieży
dziecięcej, sportowej, roboczej. W praniu nie tracą swych własciwości.

Rys. 64. Taśma rzepowa [9]

Klamry są dodatkiem krawieckim o podobnym zastosowaniu do guzików. Służą jako

zapięcia pasków, rzemyków itp. Sporządza się je z tych samych surowców co guziki. Klamry
bywają jedno i dwuczęściowe. Klamry stalowe, lakierowane lub niklowane służą do zapinania
ubrań sportowych i roboczych.

a) b)

Rys. 65. Klamry: a) jednoczęściowa, b) dwuczęściowa [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje materiałów stosuje się do usztywniania elementów odzieży?
2. Jakie rodzaje materiałów stosuje się do ocieplania odzieży?
3. Jakie materiały włókiennicze stosowane są na podszewki?
4. Jakie zastosowanie mają nici bawełniane matowe, merceryzowane, nabłyszczane?
5. Jakie są wady i zalety nici syntetycznych?
6. Czym różnią się nici do szycia maszynowego i ręcznego?
7. Jakie rodzaje pasmanterii stosuje się w wytwarzaniu odzieży?
8. Jak klasyfikujemy guziki ze względu na surowce i przeznaczenie?
9. Jakie znasz rodzaje zapięć?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skompletuj próbki materiałów usztywniających i scharakteryzuj je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zebrać próbki materiałów usztywniających,
2) obejrzeć próbki i porównać z katalogiem materiałów usztywniających,
3) podzielić zebrane materiały na dwie grupy: tkane i nie tkane,
4) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń, podać ich krótką charakterystykę i zastosowanie

(wg tabeli),

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbka materiału

Nazwa

Cechy

charakterystyczne

Zastosowanie

Materiały tkane

Materiały nietkane

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi dodatków krawieckich,

–

próbki materiałów usztywniających i wzmacniających zgromadzone przez uczniów,

–

lupa,

–

nożyczki, klej,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj podszewki o przeznaczeniu specjalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć odzież wykończoną podszewką,
2) obejrzeć próbki podszewek z wykorzystaniem lupy,
3) porównać budowę poszczególnych rodzajów podszewek z próbkami w katalogu

dodatków krawieckich,

4) nazwać poszczególne próbki podszewek, określić ich charakterystyczne cechy

i zastosowanie,

5) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń i opisać je wg tabeli,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbka materiału

Nazwa

Cechy

charakterystyczne

Zastosowanie

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi dodatków krawieckich,

–

próbki materiałów podszewkowych,

–

lupa,

–

nożyczki, klej lub taśma klejąca,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Zestaw kolekcję wyrobów pasmanteryjnych i określ ich zastosowanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zebrać próbki wyrobów pasmanteryjnych,
2) obejrzeć próbki i porównać z katalogiem dodatków krawieckich,
3) podzielić zebrane materiały na dwie grupy: tkane i plecione,
4) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń, podać nazwę i zastosowanie (wg tabeli),
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Próbka materiału

Nazwa

Zastosowanie

Wyroby pasmanteryjne tkane

Wyroby pasmanteryjne plecione

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi materiałów pasmanteryjnych,

−

próbki materiałów pasmanteryjnych zebrane przez ucznia,

−

lupa,

−

nożyczki,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Odczytaj grubość nici z etykiety lub szpulki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zebrać próbki nici maszynowych i do szycia ręcznego,
2) odczytać z etykiet lub szpulek oznaczenia grubości nici,
3) określić dla poszczególnych nici numer handlowy, długościowy i masowy, korzystając

z tabeli zamieszczonej w Poradniku dla ucznia,

4) wkleić do zeszytu ćwiczeń próbki nici i podać ich grubość,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nici maszynowych i do szycia ręcznego o różnej grubości zebrane przez ucznia,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Zestaw kolekcję zapięć, podaj ich charakterystyczne cechy oraz przeznaczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zebrać różne rodzaje guzików i innych zapięć,
2) porównać zapięcia z katalogiem dodatków krawieckich i nazwać je,
3) zestawić na kartonie kolekcję guzików i innych zapięć,
4) określić cechy charakterystyczne i przeznaczenie poszczególnych zapięć,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalogi dodatków krawieckich,

−

zapięcia zebrane przez ucznia,

−

karton A4,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować materiały stosowane ocieplania odzieży?



2) określić zastosowanie nici bawełnianych matowych, merceryzowanych,

nabłyszczanych?



3) określić wady i zalety nici syntetycznych?



4) rozróżnić nici maszynowe i do szycia ręcznego?



5) scharakteryzować rodzaje pasmanterii tkanych i plecionych?



6) scharakteryzować zapięcia stosowane w odzieży?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Określanie właściwości materiałów odzieżowych

4.4.1. Materiał nauczania

Badania wyrobów włókienniczych wykonuje się metodami:

organoleptycznymi,

laboratoryjnymi,

przez próbne użytkowanie odzieży.

Badania organoleptyczne

Badania organoleptyczne polegają na ocenie właściwości tkanin, dzianin lub innych

wyrobów za pomocą zmysłów: wzroku, dotyku i węchu. Metoda ta wymaga dużej wprawy,
pozwala jednak na szybką i bezpośrednią ocenę. Wadą jej jest to, że nie daje dokładnych
liczbowych wyników. Organoleptyczną ocenę tkanin i dzianin powinien umieć przeprowadzić
każdy odzieżowiec. Na podstawie badań organoleptycznych można określić niektóre
właściwości tkaniny związane z jej budową i wykończeniem. Wrażenie przy dotyku
i wygląd zewnętrzny tkaniny pozwala określić rodzaj zastosowanego splotu, rodzaj
wykończenia, sprężystość tkaniny, układalność itp. Wzrokowo określa się sposób
nadawania wzoru tkaninie; czy jest to tkanina kolorowo tkana, czy też drukowana itp.
Przez wyprucie kilku nitek osnowy i wątku, a następnie rozkręcenie ich, można
w przybliżeniu określić sposób otrzymywania przędzy i nitek, stopień ich skrętu, liczbę
pojedynczych nitek, z których nitka została skręcona, a przez odręczne rozciąganie

−

jej

wytrzymałość. Przez zgniecenie próbki w ręku można również zbadać odporność tkaniny
na mięcie.
Organoleptycznie ustala się również kierunek osnowy i wątku oraz prawą i lewą stronę
tkaniny. Prawa strona tkaniny jest najczęściej staranniej wykończona, a więc np. gładsza
W tkaninach podszewkowych prawa strona jest błyszcząca, w tkaninach z efektami
splotowymi

−

na prawej stronie efekty są wyraźniejsze.

Badanie organoleptyczne dzianin przeprowadza się podobnie jak tkanin. Wzrokowo oraz
na podstawie wrażenia przy dotyku można określić budowę dzianiny, rodzaj zastosowanych
nitek, rodzaj splotu, sposób nadania wzoru dzianinie, miękkość, układalność itp. Próbując
wyciągnąć nitkę można stwierdzić, czy jest to dzianina rządkowa, czy też dzianina
kolumienkowa.
Na podstawie rozciągania dzianiny w obu kierunkach, a następnie obserwowania zachowania
się po odłożeniu siły rozciągającej można określić sprężystość dzianiny. Rodzaj
zastosowanych nitek bada się podobnie jak w tkaninie. Wzrokowo można określić również
kierunek rządków i kolumienek (prując dzianinę, wypruwa się kolejne rządki). W kierunku
kolumienek dzianina przeważnie jest mniej rozciągliwa niż w kierunku rządków. Prawą
i lewą stronę dzianiny można rozróżnić na podstawie oglądania przeplotu oczek,
wyraźniejszego wzoru itp.
Badania laboratoryjne

Dokładną ocenę wyrobów włókienniczych uzyskuje się przez badania laboratoryjne.

Wynikami badań i pomiarów laboratoryjnych dotyczącymi np. zmiany wymiarów wyrobu
po praniu, odporności wybarwień na działanie wody, wytrzymałości wyrobu na rozciąganie,
są dane liczbowe, zwane wskaźnikami.
Metoda laboratoryjna wymaga posiadania aparatury pomiarowej i przyrządów, na których
można określić poszczególne wskaźniki, oraz odpowiednich warunków klimatycznych
do przeprowadzania badań. W celu uzyskania prawidłowych wyników należy przeprowadzić
określoną liczbę pomiarów, a następnie wyznaczyć wartości średnie. W badaniach tych
wymagane jest staranne przygotowanie próbek, zgodne z obowiązującymi przepisami, jak
również bardzo dokładne przeprowadzenie samych prób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczegółowe przepisy dotyczące sposobu przeprowadzania badań laboratoryjnych oraz
obliczanie wskaźników, jak również ich dopuszczalne wartości określają normy.

Próbne użytkowanie odzieży

Do badania wyrobów z włókien sztucznych i syntetycznych oraz z mieszanek tych

włókien z włóknami naturalnymi stosowanie laboratoryjnych metod oceny wyrobów jest
niewystarczające. Rzeczywistą ocenę nowych pod względem składu surowcowego, jak
i sposobu wykończenia wyrobów, można uzyskać w doświadczalnym użytkowaniu odzieży
z badanych materiałów. Badania takie są jednak długotrwałe i kosztowne, ponieważ
obserwacje przeprowadza się w ciągu założonego czasu użytkowania, często trwającego
nawet kilkanaście miesięcy. Metoda doświadczalnego użytkowania wyrobów odzieżowych
określa czas użytkowania w godzinach oraz czynniki decydujące o właściwościach
użytkowych i sposobie ich wyznaczania.

Szczególnie szerokimi badaniami użytkowymi są objęte nowe pod względem budowy

i wykończenia tkaniny i dzianiny z udziałem włókien syntetycznych oraz materiały
wytwarzane nowymi technikami.

Określanie parametrów struktury tkanin i dzianin

Rodzaj, wymiary i sposób przeplatania nitki osnowowej i wątkowej decydują o strukturze

tkaniny. Analogicznie, rodzaj użytej przędzy, jej formowanie i łączenie w oczka decyduje o
strukturze dzianiny. Struktura zaś decyduje o wyglądzie zewnętrznym i właściwościach
wyrobu. W celu określenia struktury tkaniny lub dzianiny należy określić następujące
wskaźniki:

−

szerokość wyrobu,

−

liniowa gęstość osnowy i wątku w tkaninie lub ścisłość w dzianinie,

−

splot,

−

wrobienie nitek w tkaninie,

−

masę liniową i powierzchniową,

−

grubość.

Szerokość tkaniny

Szerokość tkaniny jest to odległość mierzona wzdłuż nitki wątku między skrajnymi

nitkami osnowy w krajkach, wyrażona w centymetrach. Jest więc to szerokość
uwzględniająca krajki. Szerokość tkaniny ma duże znaczenie w konfekcjonowaniu, gdyż
od niej zależy ekonomiczność wykroju danego modelu. Szerokość tkanin jest
znormalizowana. Najczęściej dla tkanin pojedynczych wynosi 700÷900 mm, a dla
podwójnych 1400÷1600 mm.
Liczność nitek osnowy i wątku

Liczność nitek osnowy (

g ) i wątku (

g ) na 1 dm, w zależności od budowy tkaniny,

wyznacza się kilkoma metodami, np. metodą bezpośredniego liczenia nitek, liczenia nitek
przy zastosowaniu optycznych urządzeń powiększających np. lupy lub liczenia nitek
wyciągniętych z odpowiednio przygotowanej próbki. Ta ostatnia metoda jest najdokładniejsza
i najbardziej uniwersalna. Może ona być stosowana do wszystkich wyrobów tkanych,
w których jest możliwe wyciąganie nitek.
Liczność nitek osnowy lub wątku (

g ,

g ) można wyznaczyć w próbce tkaniny o dowolnych

wymiarach na podstawie wzorów:

100

⋅

[nitek/100 mm]

100

⋅

[nitek/100 mm]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w których:

– liczba nitek osnowy w próbce tkaniny,

n – liczba nitek wątku w próbce tkaniny,

l – długość próbki tkaniny przy pomiarze w mm.

Wrobienie nitek w tkaninie

Wrobieniem nitki nazywamy procentowy stosunek różnicy długości nitki między jej

długością po rozprostowaniu, a długością w tkaninie do długości nitki w tkaninie:

Rys. 66. Wrobienie nitek osnowy i wątku [6, s. 120]

Wrobienie wyznacza się dla osnowy i wątku na podstawie wzoru:

100

⋅

−

gdzie: W – wrobienie nitki w %,

l – długość nitki po rozprostowaniu,

l – długość odcinka tkaniny, z którego pobrano nitkę.

Masa liniowa i powierzchniowa tkaniny lub dzianiny

Masa liniowa tkaniny lub dzianiny jest to wynik ważenia 1 mb, wyrażony w gramach

na metr (g/m). Masa liniowa tkaniny lub dzianiny może być użyta jako wskaźnik
porównywania tkanin lub dzianin tylko o jednakowej szerokości.

Masa powierzchniowa jest to wynik ważenia 1m

tkaniny lub dzianiny, wyrażony

w gramach na 1 metr kwadratowy (g/m

). Masa powierzchniowa jest bardzo istotnym

wskaźnikiem przydatności użytkowej zarówno przy typowaniu tkanin lub dzianin
na poszczególne wyroby, jak i przy porównywaniu tkanin lub dzianin, szczególnie o różnych
szerokościach.

Tabela 3. Masa powierzchniowa różnych tkanin i dzianin [6, s. 123]

Rodzaj tkaniny lub dzianiny

Masa powierzchniowa (g/m

)

Koszulowe bawełniane

60÷140

Sukienkowe bawełniane

70÷170

Pościelowe bawełniane

100÷200

Płaszczowe bawełniane

150÷270

Sukienkowe wełniane

150÷300

Ubraniowe wełniane

250÷500

Płaszczowe wełniane

400÷800

Dzianiny na wyroby wierzchnie

100÷1000

Dzianiny bieliźniane

50÷400

Dzianiny pończosznicze

5÷10

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Grubość

Grubość wyrobu włókienniczego jest to odległość mierzona między zewnętrznymi

powierzchniami, wyrażona w milimetrach. Grubość tkanin odzieżowych wynosi przeważnie
0,17÷4,5 mm. Przykładowo grubość tkanin pościelowych wynosi 0,2÷0,8 mm, ubraniowych
i sukienkowych 0,4÷1,5 mm, a płaszczowych 1÷4 mm. Grubość materiału włókienniczego
wpływa na przewiewność, izolacyjność cieplną, sztywność.

Określanie właściwości higienicznych

Z punktu widzenia wymagań zdrowotno-higienicznych główną rolą odzieży jest

utrzymywanie stałej temperatury ciała (wynoszącej ok. 37°C), niezbędnej do normalnego
funkcjonowania organizmu. W chłodnym klimacie odzież powinna zatrzymywać odpływ
ciepła z organizmu do otoczenia. Natomiast w klimacie ciepłym, jak również przy pracy
związanej z wysiłkiem fizycznym, któremu towarzyszy zawsze wytwarzanie pewnej ilości
ciepła, odzież może pośrednio przyczyniać się do ochładzania organizmu.
Ze względu na wymagania higieny, tkaniny powinny wykazywać w zależności
od przeznaczenia:
-

odpowiednią higroskopijność,

odpowiednią przepuszczalność powietrza,

odpowiednie właściwości cieplne,

odpowiednią wodoodporność i wododchłonność,

łatwość usuwania brudu.
Właściwości higieniczne tkanin odzieżowych zależą od rodzaju surowca, splotu,

liczności nitek i wykończenia.

Higroskopijność

Higroskopijność jest to zdolność materiału do pochłaniania wilgoci. Higroskopijność

tkaniny i dzianiny zależy od rodzaju surowca oraz ich budowy i sposobu wykończenia.
Tkaniny porowate, luźno tkane lub spulchnione, wchłaniają więcej pary wodnej niż tkaniny
wytworzone z tych samych włókien, ale o zwartej budowie. Dobrze wchłaniają wilgoć
tkaniny lniane, bawełniane, natomiast słabo tkaniny z włókien syntetycznych. Ilość wilgoci,
którą może wchłonąć surowiec, zależy od temperatury i ilości wilgoci zawartej w otaczającej
atmosferze. Higroskopijność materiałów odzieżowych wyznacza się wg PN–80/P–04635.

Tabela 4. Higroskopijność niektórych tkanin [6 s. 167]

Rodzaj tkaniny

Higroskopijność [%]

Lniana

15,0

Bawełniana

10,0

Wełniana

14,5

Wiskozowa

17,9

Anilanowa i z włókien poliamidowych

3,0

Elanowa

0,9

Przepuszczalność powietrza

Przepuszczalność powietrza jest to ilość powietrza przenikającego przez jednostkę

powierzchni wyrobu w ciągu jednostki czasu przy określonej różnicy ciśnień powietrza
po obu stronach wyrobu. Wymagania dotyczące wartości przepuszczalności powietrza zależą
od przeznaczenia odzieży, np. dla tkanin lub dzianin przeznaczonych na bieliznę osobistą
przepuszczalność powietrza powinna być duża, natomiast dla tkanin na kurtki zimowe

−

stosunkowo niewielka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Decydujący wpływ na przepuszczalność powietrza wywiera budowa i wykończenie tkaniny.
Przepuszczalność powietrza wyrobów włókienniczych określa się wg PN–89/P–04618.

Tabela 5. Przepuszczalność powietrza niektórych tkanin [6 s. 159]

Rodzaj tkaniny

Różnica ciśnień w mm H

Przepuszczalność powietrza

w dm

/(m

·s)

Płaszczowe
Ubraniowe i sukienkowe
Żaglowe
Włókniny klejone

20
20
20
10

150÷600

150÷1000

15÷50

150÷1400

Ciepłochronność wyrobów włókienniczych

Właściwości cieplne tkanin dotyczą ich izolacyjności oraz zdolności do pochłania

lub odbijania promieni cieplnych. Miarą izolacyjności cieplnej tkaniny jest ilość ciepła
przewodzonego przez jednostkę powierzchni tkaniny w ciągu jednostki czasu przy określonej
różnicy temperatur po obu stronach tkaniny. Co najmniej 2/3 objętości poszczególnych
materiałów odzieżowych stanowi powietrze, które jest dobrym izolatorem ciepła, np. objętość
powietrza wynosi: w tkaninach gładkich ok. 50%, w tkaninach drapanych ok. 90%,
w dzianinach ok. 90%. O izolacyjności tkanin decyduje zatem ilość powietrza zawartego
w tkaninie. Zdolność tkanin do pochłaniania lub odbijania promieni cieplnych zależy
od rodzaju powierzchni tkaniny oraz jej koloru. Tkaniny o powierzchni chropowatej
i matowej, podobnie jak tkaniny w kolorach ciemnych przyciągają promienie cieplne.
Jeżeli założymy, że tkanina biała pochłonie 100 jednostek ciepła, to:
–

tkanina jasnozielona pochłonie 102 jednostki ciepła,

–

tkanina jasnożółta pochłonie 152 jednostki ciepła,

–

tkanina jasnoczerwona pochłonie 161 jednostek ciepła,

–

tkanina czarna pochłonie 208 jednostek ciepła.

Wodochłonność i wodoodporność

W czasie użytkowania odzież jest narażona na działanie deszczu, śniegu, prania,

wielokrotnego suszenia, co powoduje zmianę jej właściwości. Po zanurzeniu wyrobu
włókienniczego w wodzie znaczna jej ilość zostaje zatrzymana między włóknami przędzy,
tak, że masa wyrobu może wzrosnąć nawet trzykrotnie, zależnie od struktury, rodzaju
surowca. Znajomość wodochłonnych właściwości danej tkaniny lub dzianiny pozwala na
odpowiednie jej zastosowanie.
Dla materiałów odzieżowych oznacza się wodochłonność względną (W

) wg PN-72/P-

04734.
Wodochłonność względna W

jest to iloraz przyrostu masy próbki po zanurzeniu w wodzie

i lekkim wyciśnięciu do masy próbki aklimatyzowanej, wyrażony w % .
Wodochłonność tkaniny lub dzianiny oblicza się ze wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym: m

– masa próbki po zanurzeniu w wodzie [g],

– masa próbki aklimatyzowanej [g].

Wodoodporność – jest to właściwość wyrobu włókienniczego, polegająca na nie

przepuszczaniu wody przy stałym lub wzrastającym ciśnieniu.
Właściwości wodoodporne wyrobu zależą od rodzaju przędzy, budowy tkaniny, ciśnienia
hydrostatycznego i czasu działania wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Łatwość usuwania brudu

Łatwość usuwania brudu zależy od rodzaju włókna, z którego jest wykonana tkanina oraz

od jej budowy. Z tkanin np. lnianych brud spiera się lepiej niż z tkanin bawełnianych, z tkanin
rzadkich i porowatych łatwiej niż z gęstych, o mocno skręconych nitkach. Tkaniny z włókien
syntetycznych odznaczają się dużą skłonnością do brudzenia się, ponieważ włókna te mają
łatwość elektryzowania się, co sprzyja przyciąganiu cząsteczek kurzu z powietrza i osadzaniu
się ich na powierzchni tkaniny. Jednak w procesie prania brud łatwo daje się usunąć z ich
powierzchni. Jedynie zanieczyszczenia zawierające tłuszcze są trudno usuwalne z tkanin
syntetycznych i powodują trwałe ich zaszarzenie.

Określanie właściwości wytrzymałościowych

Odzież w czasie użytkowania i w procesach konserwacji ulega zniszczeniu pod

działaniem czynników mechanicznych i chemicznych. Siły mechaniczne działające
w procesie użytkowania powodują przecieranie się tkaniny, jej wypychanie, rozdzieranie,
rozciąganie. Zwykle ślady zniszczenia występują stopniowo. Początkowo rozluźnia się
struktura tkaniny i osłabieniu ulegają poszczególne włókna, a następnie przerywają się nitki
i ujawniają się zniszczenia tkaniny (przetarcia, dziury).
Najważniejszymi właściwościami wytrzymałościowymi materiałów odzieżowych są:
–

odporność na ścieranie,

–

wytrzymałość na wypychanie,

–

wytrzymałość na przebicie kulką,

–

wytrzymałość na rozdzieranie,

–

wytrzymałość na rozciąganie i wydłużenie względne.

Odporność na ścieranie

Zjawisko ścierania jest wynikiem tarcia powierzchni tkaniny o tkaninę lub o inne

tworzywo, w wyniku czego następuje ubytek masy użytkowanego wyrobu. Odporność tkanin
na ścieranie jest właściwością decydującą o trwałości wyrobu podczas użytkowania.
Odporność tkanin na ścieranie zależy od:
-

surowca

−

największą odporność wykazują włókna syntetyczne: poliamidowe

i poliestrowe, a najmniejszą włókna naturalne: bawełniane i wełniane,

kierunku działania siły tarcia

−

tkanina przeciera się szybciej, gdy siła trąca działa

w kierunku prostopadłym do powierzchni materiału (np. przetarcia na kolanach spodni)
oraz wtedy, gdy ścieranie następuje w jednym kierunku (np. przecieranie się kołnierzyka
koszuli w wyniku ocierania o szyję),

splotu

−

atłasy, satyny, czyli sploty mające długie przeploty i małą liczbę przewiązań

osnowy z wątkiem, nadają tkaninom większą wytrzymałość na ścieranie niż sploty
krótkoprzeplotowe, np. splot płócienny,

liczności nitek

−

wzrost liczności nitek zwiększa odporność na ścieranie,

rodzaju nitek

−

nitki wielokrotne i skręcane wielostopniowo zastosowane na osnowę

i wątek zwiększają odporność tkanin na ścieranie,

wykończenia

−

nałożone na powierzchnię tkaniny apretury chronią ją przed zbyt szybkim

przetarciem, z kolei proces drapania (np. flanela) osłabia strukturę materiału.

Laboratoryjnie odporność na ścieranie bada się w aparacie Martindale’a i określa się liczbą
obrotów potrzebną do powstania zniszczenia próbki (norma PN

−

EN ISO 12947

−

lub ubytkiem masy próbki po ścieraniu (norma PN

−

EN ISO 12947

−

3).

Wytrzymałość tkanin na wypychanie

Wytrzymałość na wypychanie jest wskaźnikiem charakteryzującym przydatność

użytkową wyrobów włókienniczych poddawanych rozciąganiu wielokierunkowemu.
Wskaźnik ten ma szczególne znaczenie dla tych wyrobów, które w czasie użytkowania są
poddawane intensywnemu wypychaniu, jak tkaniny spadochronowe, żaglowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W czasie badania próbka jest poddawana wielokierunkowemu naciskowi, powodującemu jej
wyoblenie, a następnie pęknięcie. Wartość ciśnienia w kN/m

powodującego pęknięcie

określonej powierzchni wyrobu nazywamy wytrzymałością na wypychanie. Występujące
wyoblenie mierzy się w mm w chwili pęknięcia próbki.
Laboratoryjnie wytrzymałość na wypychanie wyznacza się wg PN

−

EN ISO 13938

−

Wytrzymałość na przebicie kulką

Badanie wytrzymałości na przebicie kulką jest bardzo istotne dla dzianin i wyrobów

pończoszniczych. Przeprowadza się je wg normy PN

−

79/P

−

04738, na specjalnym przyrządzie

lub na zrywarce zaopatrzonej w odpowiednie urządzenie, umożliwiające przebicie próbki
wyrobu włókienniczego prostopadle do powierzchni, kulką metalową o określonej średnicy.

Wytrzymałość na rozdzieranie

Wytrzymałość na rozdzieranie jest wskaźnikiem określającym przede wszystkim

właściwości użytkowe tkanin, dzianin, włóknin. Jej wartość zależy m.in. od rodzaju splotu
oraz wytrzymałości nitek tworzących materiał odzieżowy. Wytrzymałość na rozdzieranie
wyznacza się na maszynie rozciągającej. Oznaczenie to polega na poddaniu pasków tkanin
lub dzianin

−

przeciętych wzdłużnie na określonej długości

−

procesowi rozdzierania pod

wpływem napięć kolejno skoncentrowanych na pojedynczych nitkach próbki.

Jedną z metod wyznaczania wytrzymałości na rozdzieranie tkanin określa norma

−

EN ISO 13937

−

Wytrzymałość na rozciąganie i wydłużenie względne

Pod wpływem obciążenia tkanina rozciąga się i wydłuża. Jeżeli nie doprowadzi się

do rozerwania tkaniny, to po usunięciu obciążenia wydłużenie tkaniny po pewnym czasie
może zaniknąć. Wydłużenie zanikające z biegiem czasu jest dodatnią cechą tkaniny,
ponieważ świadczy o jej sprężystości.
Badanie wytrzymałości materiałów odzieżowych przy rozciąganiu, jest podstawowym
sprawdzianem właściwości użytkowych oraz technologicznych tych wyrobów. Wytrzymałość
materiałów włókienniczych przy rozciąganiu zależy:
–

od rodzaju surowca;

–

od splotu; tkanina o splocie płóciennym jest bardziej wytrzymała niż tkanina z tego
samego surowca, ale wykonana splotem atłasowym,

–

liczności nitek, tkaniny o dużej liczności nitek są bardziej wytrzymałe od tkanin luźno
tkanych,

–

wykończenia, spilśnianie lub pokrywanie apreturami wzmacnia tkaninę, drapanie osłabia
jej konstrukcję.
Jednym ze sposobów określania wytrzymałości tkanin na rozciąganie jest wyznaczenie

maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile metodą paska (norma
PN

−

EN ISO 13934

−

1). Badanie polega na zarejestrowaniu podczas rozciągania maksymalnej

siły oraz odpowiadającego jej wydłużenia bezwzględnego.
Pomiar wytrzymałości na rozciąganie i wydłużenia względnego przeprowadza się za pomocą
maszyn wytrzymałościowych zwanych potocznie zrywarkami.

Określanie właściwości estetycznych

O estetycznym wyglądzie wyrobów włókienniczych decyduje m.in. sztywność zginania,

odporność na mięcie, odporność na pilling, trwałość wymiarów, odporność wybawień
na światło, pranie, prasowanie, pot i tarcie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sztywność zginania

Sztywność zginania jest to opór, jaki stawia ciało odkształceniom sprężystym

spowodowanych działaniem zewnętrznych sił zginających.
Sztywność zginania wyrobu włókienniczego zależy od sztywności włókien, z których jest
wyprodukowany, struktury przędzy oraz struktury samego wyrobu, a także w dużym stopniu
od procesów wykończalniczych, jakim był poddany.
Sztywność zginania wyznacza się wg PN

−

ISO 9073

−

Oznacza się ja w celu określenia układalności wyrobu włókienniczego oraz jego przydatności
użytkowej, gdyż cecha ta wpływa między innymi na gniotliwość i podatność formowania
żądanych kształtów odzieży.
Odporność na mięcie

Podatność wyrobu na mięcie jest zjawiskiem niekorzystnym, gdyż obniża wartość

użytkową odzieży. W czasie użytkowania na tkaninie lub innym wyrobie włókienniczym
tworzą się załamania i zagięcia. Jeżeli powstałe załamania po pewnym czasie nie znikają, to
wyrób ma nieładny wygląd, a jego wartość użytkowa znacznie się obniża. Odporność
na mięcie wyrobów zależy od:
-

rodzaju surowca

−

tkaniny wytworzone z włókien o małej sprężystości (len, bawełna)

mają tendencję do gniecenia w czasie użytkowania,

splotu – tkaniny o splotach z dużą liczbą punktów powiązań osnowy z wątkiem (splot

płócienny) stają się sztywne i bardziej podatne na mięcie niż tkaniny wykonane splotami
o długich przeplotach (splot satynowy i atłasowy),

wykończenia – tkaniny usztywnione (krochmalone) gniotą się bardziej niż tkaniny

spulchnione, drapane i miękkie; tkaniny gofrowane, a więc mające nierówną
powierzchnię, są odporne na mięcie; również tkaniny pokryte apreturą przeciwgniotliwą
są uodpornione na mięcie,

koloru i wyglądu powierzchni – na tkaninach jednobarwnych, jasnych wyraźniej widać

zagniecenia niż na takich samych tkaninach, ale w ciemnych kolorach; zagniecenia są
również mniej widoczne na tkaninach drukowanych.

Najprościej odporność na mięcie materiałów włókienniczych określa się, gniotąc je w dłoni,
a następnie wyprostowując. Im więcej pozostanie załamań i większy będzie ich kąt, tym
próbka wykazuje mniejszą odporność na mięcie.

Laboratoryjnie stopień gniotliwości określa się kątem mięcia, jaki pozostanie po

usunięciu obciążenia między ramionami paska próbki, uprzednio zgiętej o 180

i obciążonego.
Odporność na pilling

W czasie użytkowania wyrobów włókienniczych, a przede wszystkim z włókien

chemicznych i ich mieszanek, na skutek działania zmiennych sił zewnętrznych
rozciągających, zginających lub tarcia powstaje na powierzchni tkanin (dzianin) pilling.
Charakteryzuje się kuleczkami utworzonymi z zagęszczonych włókien. Podczas powstawania
pillingu najpierw następuje zmechacenie powierzchni włókien, zaczynają się tworzyć ich
skupiska, które w końcu zwijają się w kuleczki, zwane pillami.
Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu można
prowadzić laboratoryjnie, wykorzystując aparat skrzynkowy – metoda PN

−

EN ISO 12945

−

bądź aparat Martindale`a – metoda PN

−

EN ISO 12945

−

Trwałość wymiarów

Tkaniny i dzianiny, szczególnie wyprodukowane z włókien naturalnych, mogą zmieniać

swoje wymiary pod wpływem wilgoci, wody i ciepła, jakie towarzyszą procesom
konfekcjonowania, wskutek działania deszczu lub śniegu w czasie użytkowania odzieży oraz
podczas chemicznego czyszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trwałość wymiarów zależy od:

−

surowca

−

włókna bawełniane, lniane i wiskozowe mają tendencję do wykurczania

podczas prania,

−

wykończenia – nałożone na tkaniny apretury przeciwkurczliwe zapobiegają zmianom
wymiarów podczas prania.

Wyznaczanie zmiany wymiarów przeprowadza się między innymi po praniu ręcznym,
mechanicznym oraz prasowaniu.
Wyznaczanie zmiany wymiarów tkanin i dzianin zarówno w kierunku wzdłużnym, jak
i poprzecznym przeprowadza się na aklimatyzowanych i odpowiednio przygotowanych
próbkach według PN

−

EN ISO 3759:1999 wg rys.67.

Rys. 67. Oznaczenie próbki roboczej do wyznaczania zmiany wymiarów

Zaznaczone krzyżyki wyszywa się kontrastową nitką lub oznacza niezmywalnym tuszem.

Próbki aklimatyzuje się i mierzy z dokładnością do 1 mm długości zaznaczonych odcinków
między środkami krzyżyków. Następnie poddaje się określonej czynności

−

zamaczania,

prania lub prasowania. Po zakończeniu danej czynności próbki aklimatyzuje się, mierzy
ponownie długość zaznaczonych odcinków i oblicza zmianę wymiarów (Z) według wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym:
l

– długość zaznaczonego odcinka przed praniem, zamaczaniem, prasowaniem w mm,

– długość zaznaczonego odcinka po praniu, zamaczaniu i prasowaniu w mm.

Zmiana wymiarów występuje ze znakiem ujemnym (

−

) w przypadku zmniejszenia wymiaru

zaznaczonego odcinka po praniu lub dodatnim (+) w przypadku zwiększania wymiarów.
Zmianę wymiarów tkaniny oblicza się jako średnią arytmetyczną zmian wymiarów
poszczególnych odcinków, osobno dla kierunku osnowy i wątku.
Odporność wybarwień

Pod wpływem działania czynników fizykochemicznych i chemicznych (pranie, światło,

prasowanie, tarcie) zachodzą zmiany w wybarwieniu wyrobu.
Zmieniać się może intensywność, odcień lub żywość barwy. Trwałość wybarwienia zależy
od rodzaju użytego barwnika, metody barwienia oraz wykończenia wyrobu włókienniczego.
Dobrej odporności na światło wymaga się przede wszystkim od tkanin przeznaczonych
na odzież letnią, aby nie płowiały na słońcu.
Dobrej odporności na tarcie i pot wymaga się przede wszystkim od tkanin bieliźnianych,
sukienkowych i podszewkowych, aby nie brudziły ciała i innej odzieży.
Dobrej odporności na pranie wymaga się od tkanin bieliźnianych oraz tych, które są często
prane, aby pod wpływem proszków nie następowało „farbowanie” i zmiana odcienia koloru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dobrej odporności na prasowanie wymaga się od barwników na tkaninach ubraniowych,
które w czasie konfekcjonowania poddawane są działaniu prasowania i pary wodnej.
Metody wyznaczania odporności wybarwień na różne czynniki określają odpowiednie normy.

Określanie właściwości konfekcyjnych

Właściwości konfekcyjne charakteryzują zachowanie się tkaniny w procesach

związanych z wyrobem odzieży. Na ich podstawie ustala się pewne warunki procesu
technologicznego, np. liczbę warstw tkaniny do rozkroju, szerokość szwów, liczbę ściegów
na centymetr, rodzaj i grubość nici do szycia, sposób i temperaturę prasowania. Właściwości
konfekcyjne materiałów odzieżowych charakteryzowane są przez następujące wskaźniki
-

wygląd powierzchni tkaniny,

śliskość,

podatność na rozciąganie,

opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju,

strzępienie się tkaniny,

przesuwalność nitek w szwach,

termiczne właściwości tkanin.

Wygląd powierzchni tkaniny

Wygląd powierzchni tkaniny odgrywa dużą rolę przy rozkroju tkanin. W przypadku

tkaniny o powierzchni pokrytej włosem należy ustalić kierunek włosa w odzieży i uwzględnić
go przy układaniu szablonów oraz układaniu warstw tkaniny do rozkroju, a także przy
prasowaniu.
Tkaniny o drobnych wzorach bezkierunkowych nie stwarzają specjalnych trudności przy
układania form do kroju. Natomiast tkaniny deseniowane, w kratę, w duże niesymetryczne
wzory wymagają specjalnego opracowania układu kroju. W tych przypadkach przewiduje się
większe zużycie tkanin na dany fason odzieży niż w przypadku tkanin gładkich
lub o drobnych wzorach.
Śliskość tkaniny

Śliskość tkaniny zależy od charakteru jej powierzchni i ma znaczenie przy układaniu

tkanin w warstwy do rozkroju i przy szyciu. Tkaniny o gładkiej powierzchni wytwarzane
z włókien ciągłych sztucznych i syntetycznych zsuwają się i przemieszczają przy układaniu
w warstwy, jak również przy rozkroju. Dlatego układa się je w niewielkiej liczbie warstw
i spina uchwytami zaciskającymi.
Podatność na rozciąganie

Podatność na rozciąganie tkanin jest zjawiskiem niepożądanym podczas rozkładania

materiału do rozkroju. Tendencję do rozciągania wykazują tkaniny wykonane z włókien
o dużym wydłużeniu, luźno tkane.
Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju

Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju zależy od grubości tkaniny, surowca, liczności

nitek, wykończenia, splotu. Duży opór stawiają tkaniny grube, wytworzone ze sztywnego
surowca, gęsto tkane, spilśnione i pokryte apreturami usztywniającymi.
Strzępienie się tkaniny

Strzępienie się tkaniny wpływa na mniejszą trwałość szwów i powoduje konieczność

powiększania ich szerokości 1,5 do 2 razy w porównaniu z tkaninami niestrzępiącymi się.
Strzępienie się tkaniny zmusza do wprowadzenia dodatkowej operacji obrzucania szwów oraz
zwiększa normy zużycia materiałów podstawowych i dodatków. Tendencje do strzępienia
wykazują tkaniny wykonane ze śliskiego surowca (włókna ciągłe) o małej liczności nitek
i o małej liczbie punktów przewiązań osnowy z wątkiem np. o splocie atłasowym.
Spilśnianie, drapanie lub pokrywanie tkanin apreturami zmniejsza stopień strzępienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przesuwalność nitek w szwach

Rozsuwanie nitek w szwach występuje w tkaninach o rzadkim przeplataniu się nitek

osnowy i wątku. Nitki rozsuwają się zazwyczaj w tych szwach, które w czasie użytkowania
ulegają wielokrotnemu rozciąganiu, a więc najczęściej w szwach łokciowych, w tylnym
środkowym szwie spodni itp. Szwy w tkaninach, w których nitki łatwo rozsuwają się,
powinny być szersze, a ścieg gęściejszy. Przesuwalność nitek w szwach oznacza się
wg normy PN

−

76/P

−

04616.

Termiczne właściwości tkanin

Termiczne właściwości mają znaczenie podczas prasowania tkanin. W zależności

od rodzaju surowca, z którego wytworzona jest tkanina, należy stosować właściwe
temperatury żelazka, aby nie spowodować przypalenia tkaniny.

Tabela 6. Zalecane maksymalne temperatury prasowania [1, s. 260]

Rodzaj włókna zastosowanego

w tkaninie

Zalecana maksymalna temperatura prasowania

(

Len

210

Bawełna

210

Wełna

160

Jedwab naturalny

160

Włókno wiskozowe

160

Włókno poliamidowe (Stilon)

120

Włókno poliestrowe (Elana)

160

Włókno poliakrylonitrylowe (Anilana)

120

Określanie właściwości specjalnych

Zastosowanie materiałów włókienniczych do wytwarzania odzieży o specjalnym

przeznaczeniu wymaga spełnienia przez nie, określonych parametrów m.in. odporności
na deszcz, olejoodporność itp.
Odporność na deszcz

Odporność na deszcz określa się za pomocą wskaźników:

–

nasiąkliwość – jest to przyrost masy próbki w ciągu określonego działania sztucznego
deszczu w ustalonych warunkach,

–

przepuszczalność wody, tj. objętość wody, która przenika przez próbkę podczas padania
sztucznego deszczu w ustalonych warunkach, wyrażona w cm

/dm

Do wyznaczania odporności na deszcz wyrobów włókienniczych stosuje się przyrząd typu
FF-10 oraz przyrząd według Bundesmanna – PN

−

91/P

−

04629.

Olejoodporność

Zastosowanie materiałów odzieżowych na niektóre wyroby, np. ubrania robocze,

wymaga od nich odporności na zabrudzenia typu tłuszczowego. Efekt ten uzyskuje się m.in.
przez zastosowanie szlachetnych wykończeń tkanin z wykorzystaniem związków
fluoroorganicznych.
Wyznaczenie olejoodporności tkanin polega na nanoszeniu na wyrób kropel określonej
mieszaniny płynnych węglowodorów (np. olej parafinowy, n-heptan) i ocenie zachowania się
ich w ustalonym czasie.
Określanie właściwości skór odzieżowych

Dla oceny skór gotowych przeprowadza są badania organoleptyczne i laboratoryjne.

Badania organoleptyczne mają duże znaczenie praktyczne i przeprowadzane są za pomocą

wzroku i dotyku. Ten rodzaj badań jest podstawą oceny surowca przeznaczonego do wykroju
elementów odzieży. Indywidualna ocena każdej skóry jest konieczna gdyż pozwala na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

właściwe jej wykorzystanie. Przy ocenie zewnętrznego wyglądu skóry należy zwrócić uwagę
na jej profil, który jest charakterystyczny dla każdego rodzaju skór i asortymentu. Inny jest
profil skór cielęcych, kozich, bydlęcych. Po zaznajomieniu się z wielkością powierzchni
i grubości badanej skóry przeprowadza się jej ocenę od strony lica i mizdry. Lico skór
odzieżowych powinno być czyste, bez nalotów, o równej barwie, przy zginaniu nie może
pękać.

W ocenie laboratoryjnej decydujące znaczenie przy określaniu wartości użytkowej skóry

mają badania fizyczne i mechaniczne. Obejmują one wyznaczanie m.in.:

−

wytrzymałości na rozciąganie,

−

wydłużenia skóry,

−

wytrzymałości na przepuklinie,

−

wytrzymałości na rozdzieranie,

−

przepuszczalności cieczy, par i gazów,

−

odporności na pot,

−

trwałości na światło,

−

odporności na tarcie na sucho i mokro,

−

odporności termicznej.
Analiza wyników badań fizycznych i mechanicznych skór pozwala wnioskować

o zachowania się ich w produkcji wyrobu odzieżowego, a także w czasie użytkowania.

Badanie nici

Jakość nici użytych do szycia decyduje o wytrzymałości szwów w odzieży i estetyce jej

wyglądu, wpływa również na sprawniejszy przebieg procesu szycia. Nici powinny być równe
i gładkie na całej długości, powinny wykazywać odpowiednią wytrzymałość na rozciąganie
oraz odpowiedni stopień wydłużenia, dzięki czemu szew uzyskuje pewną elastyczność. Dobór
nici do szycia określonej tkaniny zależy od rodzaju włókna, z którego jest utworzona tkanina,
od grubości, gęstości i stopnia kurczliwości. Badania dotyczą ustalenia przydatności nici
i polegają przede wszystkim na określeniu zrywności konfekcyjnej nici oraz prawidłowości
skrętu, czyli tzw. nierównowagi skrętu. W przypadku nici barwionych jest wymagana ich
odporność na światło i pranie.

Zrywność konfekcyjna nici odzieżowych warunkuje ich przydatność do szycia na

maszynach szwalniczych i wyraża się średnią długością przeszycia bez zrywu. Aby określić
zrywność nici, przeszywa się nimi kilkakrotnie w linii prostej 5-metrowy odcinek tkaniny
bawełnianej drelichowej. Jeżeli uzyska się przeszycie odcinka 100 m tkaniny bez zrywu,
jakość nici jest dobra.

Prawidłowość skrętu nici, czyli tzw. nierównowagę skrętu, ocenia się na podstawie

określenia liczby skrętów tworzących się na zwisającej swobodnie pętli nici określonej
długości. Wskaźniki nierównowagi skrętu nici odzieżowych na długości 1 metra podają
odpowiednie normy.

Identyfikacja błędów tkanin i dzianin

Po wykończeniu tkaniny poddaje się kontroli, przy której brakarze określają błędy i na tej

podstawie ustalają stopnie ich jakości. Błędy tkanin mogą pochodzić z surowca
przędzalniczego, z wadliwego przędzenia, tkania lub wykończenia tkanin. Większość wad
występujących w tkaninach stanowią błędy tkackie. Do ważniejszych błędów naruszających
wygląd zewnętrzny tkanin wytwarzanych z różnych rodzajów surowca, o różnym
przeznaczeniu użytkowym zalicza się:
–

zabrudzenia jednonitkowe i wielonitkowe występujące na powierzchni tkaniny na skutek
wrobienia zabrudzonych odcinków przędzy (rys. 68a),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zgrubienia powstające na skutek wrobienia pojedynczych lub podwójnych nitek przędzy
o zwiększonej średnicy lub na skutek tworzenia się skrętek, nalotów (rys. 68b),

–

blizny (brakujące nitki) powstające na skutek miejscowego odcinka braku jednej
lub kilku nitek osnowy lub wątku (rys. 68c),

–

nieprawidłowy przeplot polegający na przeplocie nitek niezgodnym z raportem splotu
wskutek nieprawidłowego przewlekania do nicielnic lub nieodszukania wątku (rys. 68d),

–

dziury są to miejscowe wyrwy, przebicia, przecięcia tkaniny lub miejscowe wielonitkowe
nieprzeplecenia nitek osnowy z wątkiem (rys. 68e),

–

rozrzedzenia polegające na miejscowej zmianie gęstości wątku na całej szerokości
tkaniny (rys. 68f),

–

nieprawidłowy druk polegający na przesunięciach (rys. 68g), niedodrukach, zaciekach
lub załamkach wzoru.

Do błędów wykończalniczych zalicza się: nierównomierność barwy, smugi apreterskie.
Inne błędy to:
–

uszkodzone brzegi na skutek oderwania, rozerwania (rys. 68h), rozsunięcia, itp.,

–

uszkodzone krajki przez rozerwanie, postrzępienie,

–

zniekształcone krajki występujące na skutek nieprawidłowego przeplotu lub zaciągnięcia
itp.

Błędy tkaniny wyraźnie widoczne jak np. nitki na powierzchni tkaniny niezwiązane splotem,
duże plamy i zabrudzenia smarem z maszyn, dziury w tkaninie itp. zaznacza się czerwoną
nitką na krajkach tkaniny.
Szczegółowy opis błędów tkanin oraz ich klasyfikacja znajduje się w normie
PN

−

93/P

−

06709.

Rys. 68. Błędy tkanin [1, s. 160-161]

Błędy występujące w dzianinie można podzielić na:

−

błędy przędzy,

−

błędy powstałe w wyniku złej pracy maszyny,

−

błędy spowodowane niewłaściwą obsługą maszyn.

Błędy pierwszej grupy można ograniczyć do minimum przeprowadzając staranną kontrolę
przędzy przeznaczonej do dziania. Przędza o zbyt dużej nierównomierności grubości
lub skrętu wywołuje w dzianinie zgrubienia lub pocienienia, które uwidaczniają się
w dzianinie w postaci pasów poprzecznych lub podłużnych. Zabrudzenia w przędzy powstałe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w wyniku niewłaściwego jej magazynowania bądź transportu, nieodpowiedniej konserwacji
maszyn występują w dzianinie tworząc na jej powierzchni pasy, które nie zawsze dają się
usunąć w procesie wykończania.
Do błędów dzianin, będących wynikiem złej pracy maszyn, możemy zaliczyć:

−

błędy ścisłości, które przejawiają się w dzianinie o zmiennych wymiarach oczek
w postaci pasów,

−

błędy splotu, uwidaczniają się w postaci spuszczonych oczek, nabierania kilku oczek
na jedną igłę. W splotach wzorzystych może wystąpić zdeformowanie wzoru.

Do błędów wynikających z nieprawidłowej obsługi maszyn można zaliczyć:

−

dziury, które powstają w wyniku niezauważenia złamania igły, zrywów nitek,

−

zrywy nitek, najczęściej powstają z powodu skrzywienia igły lub zbyt dużego napięcia
przędzy.

Obok wymienionych mogą występować błędy wykończenia. Błędy te mają na ogół charakter
analogiczny do błędów wykończenia tkanin.

Rozpoznawanie znakowania surowców włókienniczych

Skład surowcowy materiału włókienniczego oznacza się w dwojaki sposób:

−

na przywieszkach

−

przez słowne podanie składu surowcowego,

−

w tkaninach:

−

barwionych i drukowanych, przez napisy umieszczone na lewej stronie tkaniny

wzdłuż jednej krajki,

−

barwnie tkanych wełnianych i wełnopodobnych

−

za pomocą kolorowych nitek

w krajkach.

Poszczególne kolory oznaczają rodzaj surowca włókienniczego:

−

kolor niebieski

−

wełna,

−

kolor czerwony

−

włókna poliestrowe,

−

kolor zielony

−

włókna poliakrylonitrylowe,

−

kolor szat

−

włókna poliamidowe,

−

kolor żółty

−

włókna celulozowe.

Tabela 7. Procentowa zawartość włókien w tkaninach typu wełnianego w zależności od liczby nitek w krajce

[1, s. 54]

Zawartość
włókien w %

do 30

−

100

Liczba barwnych
nitek w krajce

Nitki oznaczające surowiec dominujący w składzie surowcowym tkaniny, powinny być

umieszczone w obu krajkach bliżej brzegów zewnętrznych (np. w tkaninie o składzie
surowcowym 30% wełny i 70% elany bliżej brzegów zewnętrznych będą nitki czerwone).
W przypadku jednakowych udziałów surowców składowych, bliżej brzegów zewnętrznych
będą nitki określające surowiec bardziej wartościowy (np. w tkaninie o składzie surowcowym
50% wełny i 50% elany, bliżej brzegów zewnętrznych będą nitki niebieskie). Jeżeli barwa
dodatkowych nitek jest identyczna lub różni się tylko odcieniem od barwy obu układów nitek
tkaniny (osnowy i wątku), wówczas stosuje się dwie nitki białe z obu stron nitek barwnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są metody badania właściwości materiałów odzieżowych?
2. Jakie cechy materiałów odzieżowych można określić metodami organoleptycznymi?
3. Jakie cechy materiałów odzieżowych można określić metodami laboratoryjnymi?
4. W jaki sposób wyznacza się parametry struktury tkanin i dzianin?
5. W jaki sposób określa się kierunek osnowy w próbkach tkanin z krajką?
6. W jaki sposób wyznacza się liczbę rządków i kolumienek w dzianinach?
7. Jakie wskaźniki charakteryzują właściwości higieniczne materiałów odzieżowych?
8. Od czego zależą właściwości higieniczne materiałów odzieżowych?
9. W jaki sposób wyznacza się wodochłonność materiałów odzieżowych?
10. Od czego zależą właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych?
11. W jaki sposób wyznacza się zmianę wymiarów tkanin po zamoczeniu?
12. Jak wygląd powierzchni materiałów odzieżowych wpływa na sposób ich

konfekcjonowania?

13. W jaki sposób ocenia się właściwości specjalne materiałów odzieżowych?
14. Jak bada się zrywność konfekcyjną?
15. Jakie są przyczyny błędów, które obniżają wartość estetyczną i użytkową tkanin

i dzianin?

16. Jak rozpoznaje się rodzaj surowca w wyrobie włókienniczym?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie organoleptyczne tkaniny i dzianiny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać próbkę tkaniny i dzianiny do oceny,
2) określić dla każdej próbki prawą i lewą stronę,
3) określić dla tkaniny następujące parametry: kierunek osnowy i wątku, surowiec, splot,

rodzaj wykończenia, sposób nadania wzoru, rodzaj i kierunek skrętu nitek,

4) określić dla dzianiny: kierunek kolumienek i rządków, surowiec, sposób wytworzenia,

rodzaj wykończenia, sposób nadania wzoru, rodzaj i kierunek skrętu nitek,

5) wkleić próbki do zeszytu ćwiczeń i opisać je,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin i dzianin,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozróżnij kierunek wątku i osnowy w próbkach tkanin z krajką.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać z kolekcji tkaniny z krajką,
2) narysować flamastrem na wybranych próbkach kierunek osnowy i wątku, wiedząc,

że kierunek osnowy jest równoległy do krajki,

3) wkleić próbki poszczególnych tkanin w zeszycie ćwiczeń,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin,

−

flamastry,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wyznacz liczność nitek osnowy i wątku w próbce tkaniny o splocie płóciennym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyznaczyć prawą i lewą stronę tkaniny,
2) oznaczyć na próbce strzałką kierunek osnowy,
3) policzyć nitki osnowy i wątku na długości 10 mm, wykorzystując lupę tkacka,
4) pomiar wykonać w trzech miejscach,
5) wyznaczyć liczność nitek oddzielnie dla osnowy(

g ) i wątku (

g ), na podstawie wzoru:

100

⋅

[nitek/100 mm],

100

⋅

[nitek/100 mm]

w których:

– liczba nitek osnowy w próbce tkaniny,

n – liczba nitek wątku w próbce tkaniny,

l – długość próbki tkaniny przy pomiarze w mm.

6) obliczyć średnią arytmetyczną z 3 wyznaczonych wg punktu 5 wartości liczności nitek

dla wątku i osnowy,

7) porównać liczność nitek osnowy i wątku,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbka tkaniny o splocie płóciennym,

−

lupa tkacka,

−

igła preparacyjna,

−

flamastry,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wyznacz liczbę rządków i kolumienek w dzianinie o splocie lewoprawym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) narysować na próbce dzianiny o splocie lewoprawym odcinek o długości 100 mm

w kierunku kolumienek,

3) narysować odcinek prostopadły do zaznaczonego odcinka wzdłuż kolumienek, który

wyznaczy kierunek rządków,

4) policzyć ilość kolumienek i rządków na długości 100 mm,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki dzianin o splocie lewoprawym,

−

przymiar liniowy,

−

flamastry,

−

przybory do pisania,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, która z tkanin ma wyższą wytrzymałość na rozciąganie:

−

płótno bawełniane czy satyna bawełniana,

−

płótno bawełniane czy gaza bawełniana,

−

płótno bawełniane czy flanela bawełniana?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać tkaninę o wyższej wytrzymałości na rozciąganie w podanych zestawieniach,
2) opisać czynniki decydujące o wyższej wytrzymałości na rozciąganie podkreślonych

tkanin,

3) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Wyznacz trwałość wymiarów tkaniny bawełnianej i poliestrowej po zamoczeniu

w wodzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin bawełnianej i poliestrowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) z wybranych tkanin wyciąć po 2 próbki o wymiarach około 15 x 15 cm,
4) zaznaczyć na próbce kierunek osnowy,
5) nanieść na próbkach punkty odległe od siebie o 5 cm wg rysunku:

Rysunek do ćwiczenia 7

6) zmierzyć dokładnie odległości między punktami wzdłuż osnowy i wzdłuż wątku

oddzielnie,

7) zamoczyć próbki i po wysuszeniu i wygładzeniu dokonać pomiaru ponownie,
8) obliczyć oddzielnie dla każdej próbki dla wątku i osnowy zmianę wymiarów wg wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym:

– długość zaznaczonego odcinka przed zamoczeniem,

– długość zaznaczonego odcinka po zamoczeniu.

9) zapisać wyniki pomiarów,
10) porównać zmianę wymiarów wyznaczoną dla poszczególnych rodzajów tkanin,
11) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kolekcja materiałów odzieżowych,

–

przymiar liniowy,

–

nożyczki,

–

igła z nitką,

–

naczynie do zamaczania w wodzie,

–

przybory do pisania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 7

Wyznacz wodochłonność tkaniny bawełnianej, wełnianej i poliamidowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych próbki: tkaniny bawełnianej, wełnianej,

poliamidowej, o zbliżonej grubości,

3) zapoznać się z normą PN

−

72/P

−

04734 Metody badań wyrobów włókienniczych.

Wyznaczanie wodochłonności,

4) wyciąć z poszczególnych tkanin po 3 próbki o wymiarach 100 x 100 mm,
5) aklimatyzować wycięte próbki w eksykatorze lub higrostacie, zgodnie z wymaganiami

normy PN

−

EN ISO 139,

6) zważyć na wadze analitycznej aklimatyzowane próbki tkanin,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) przewlec przez haczyk jeden z rogów próbki w odległości 1 cm od brzegów próbki

i próbkę z haczykiem zanurzyć w zlewce z wodą destylowaną,

8) pozostawić próbki w wodzie na 5 minut,
9) zdjąć próbki z haczyków, lekko wycisnąć i zważyć na wadze analitycznej,
10) wyznaczyć wodochłonność względną dla każdej próbki według podanego w poradniku

ucznia wzoru,

11) wyznaczyć wodochłonność względną danej tkaniny jako średnią arytmetyczną

poszczególnych wyników pomiarów,

12) porównać wodochłonność poszczególnych rodzajów tkanin,
13) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

norma PN

−

EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,

–

norma PN

−

72/P

−

04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

wodochłonności,

–

kolekcja materiałów odzieżowych,

–

przymiar liniowy,

–

nożyczki,

–

waga analityczna,

–

zlewki szklane o średnicy nie mniejszej niż 10 cm i wysokości około 20 cm,

–

metalowe nierdzewne haczyki do zawieszania próbek,

–

pinceta,

–

woda destylowana,

–

sekundomierz,

–

higrostat lub eksykator,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 8

Rozpoznaj błędy tkanin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć otrzymane od nauczyciela próbki tkanin z błędami,
2) zidentyfikować rodzaj błędu w każdej próbce, wykorzystując katalog błędów lub normę,
3) nazwać zauważone błędy,
4) wkleić próbki tkanin z błędami do zeszytu ćwiczeń, opisać je i podać przyczyny ich

powstawania,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin z błędami,

−

katalog tkanin z błędami wraz z opisem,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

nożyczki,

−

klej lub taśma klejąca,

−

przybory do pisania,

−

norma PN–93/P–6709 Tkaniny. Błędy,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 9

Rozpoznaj skład surowcowy tkanin, o niżej wymienionych zestawach kolorowych nitek

w krajkach:

−

2 nitki niebieskie i 3 nitki czerwone,

−

2 nitki żółte, 2 nitki zielone i 1 nitka szara,

−

1 nitka niebieska, 1 nitka czerwona, 3 nitki zielone.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować tabelę 7 z poradnika ucznia,
2) rozpoznać skład surowcowy tkanin, o wymienionych w poleceniu ćwiczenia zestawach

kolorowych nitek w krajkach,

3) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 10

Oznacz odporność wybarwienia skór odzieżowych na tarcie na sucho i mokro.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować 2 tampony z białej tkaniny bawełnianej,
2) rozłożyć na stole otrzymaną od nauczyciela próbkę skóry odzieżowej licem do wierzchu,
3) przesuwać suchy tampon po powierzchni lica skóry przy umiarkowanym nacisku 20 razy

w jedną i 20 razy w drugą stronę po linii prostej na odcinku około 10 cm,

4) zwilżyć tampon w wodzie i powtórzyć czynności według punktu 3,
5) ocenić stopień zabarwienia białej tkaniny; wyraźne zabarwienie tamponu wskazuje na

niewystarczającą trwałość barwy,

6) ocenić zmianę odcienia skóry w miejscu tarcia; wyraźna zmiana odcienia skóry w miejscu

tarcia wskazuje na niewystarczającą trwałość barwy,

7) wkleić próbki białej tkaniny po badaniu oraz badanych skór do zeszytu ćwiczeń,
8) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki wykończonych skór odzieżowych,

−

próbki białej tkaniny bawełnianej,

−

zlewka z wodą destylowaną,

−

zeszyt ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować

metody

badania

właściwości

materiałów

odzieżowych?



2) wyznaczyć parametry struktury tkanin i dzianin?



3) określić właściwości higieniczne materiałów odzieżowych?



4) określić wpływ rodzaju włókna i struktury materiału na właściwości

higieniczne?



5) ocenić wytrzymałość materiałów odzieżowych?



6) określić estetyczne i konfekcyjne właściwości materiałów odzieżowych?



7) określić wpływ właściwości konfekcyjnych materiałów odzieżowych na

technologię produkcji wyrobów?



8) ocenić właściwości specjalne materiałów odzieżowych?



9) ocenić właściwości nici odzieżowych?



10) zidentyfikować błędy oraz wady w tkaninach i dzianinach?



11) zbadać odporność tkanin na różne czynniki?



12) określić skład surowcowy tkaniny na podstawie kolorowych nitek

w krajkach?



13) określić właściwości tkanin i dzianin za pomocą badań

organoleptycznych?



14) określić odporność skór odzieżowych na tarcie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zasady

konserwacji

magazynowania

materiałów

odzieżowych

4.5.1. Materiał nauczania

Zasady konserwacji

Konserwacja odzieży użytkowanej polega na utrzymywaniu jej w stanie nadającym się

do jak najdłuższego użycia, przy jednoczesnym zachowaniu estetycznego wyglądu. Zabiegi
związane z konserwacja odzieży, to:

−

pranie,

−

bielenie,

−

czyszczenie chemiczne,

−

odplamianie,

−

prasowanie.

Pranie

Pranie to usuwanie zbędnych substancji chemicznych odłożonych na wyrobach

włókienniczych w czasie użytkowania. Podczas prania cząsteczki brudu znajdujące się
na powierzchni materiału są otaczane przez aniony cząsteczek środka piorącego, odrywane
od podłoża i przenoszone do kąpieli piorącej. Proces prowadzony w środowisku wodnym
nazywany jest praniem wodnym lub krótko praniem. Proces prowadzony w środowisku
rozpuszczalników organicznych nazywany jest chemicznym czyszczeniem lub praniem
na sucho.
Efektywność prania zależy od:

−

rodzaju środka piorącego, np. mydła obok wielu zalet wykazują właściwości ujemne,
w twardej wodzie roztwór mydła tworzy nierozpuszczalne związki, które oblepiają
włókna tkaniny i utrudniają proces prania, lepsze efekty wykazują syntetyczne środki
piorące oraz środki enzymatyczne,

−

zastosowanych środków pomocniczych, które stwarzają dogodne warunki do działania
środków piorących; są to między innymi soda, woda utleniona, które dodawane są
bezpośrednio do kąpieli lub stanowią składnik gotowych proszków do prania,

−

temperatury kąpieli,

−

działania mechanicznego: pocieranie, wygniatanie lub poruszanie się wyrobów w pralce,
zwiększa efektywność prania, ułatwia bowiem odrywanie brudu od podłoża.

Sposób konserwacji wyrobów odzieżowych zależy od składu surowcowego mieszanki,
z której zostały wykonane.

Wyroby z włókien roślinnych, a więc z lnu i bawełny nie wymagają zachowania

specjalnej ostrożności przy praniu. Pierze się je ręcznie lub mechanicznie w pralkach
zwykłych lub automatycznych.

Pranie wyrobów wełnianych wymaga większej ostrożności i przeprowadza się je

najczęściej ręcznie. Do prania w wodzie należy przeznaczać przede wszystkim wyroby
wełniane jednowarstwowe, np. sukienki, spodnie. Pranie najlepiej przeprowadzić w wodzie
miękkiej o temperaturze 30

C. Należy unikać tarcia i mocnego wyżymania, a płukać również

w ciepłej wodzie. Można również prać w pralkach automatycznych dobierając odpowiedni
program. Suszenie powinno odbywać się w temperaturze normalnej najlepiej w stanie
rozłożonym. Prasować przy temperaturze żelazka do 160

W podobny sposób należy postępować przy praniu wyrobów z jedwabiu naturalnego,

stosując jednak specjalne środki do prania jedwabiu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyroby ze sztucznych włókien celulozowych można prać ręcznie lub mechanicznie

w wodzie o temperaturze około 40

C, stosując delikatne środki piorące. Należy suszyć

w normalnej temperaturze, prasować żelazkiem o temperaturze poniżej 160

Wyroby z włókien syntetycznych można prać ręcznie i mechanicznie w temperaturze

C.W celu zobojętnienia ładunku elektrostatycznego wytworzonego podczas prania oraz

nadania wyrobom miękkości, puszystości do ostatniej kąpieli płuczącej dodaje się
odpowiedniego środka antyelektrostatycznego. Suszy się bez wyżymania w stanie
rozwieszonym. Należy prasować żelazkiem o temperaturze poniżej 120

C dla wyrobów

z włókien poliamidowych i poliakrylonitrylowych oraz 160

C dla wyrobów z włókien

poliestrowych.

W celu poinformowania użytkownika o sposobie konserwacji, zakłady produkujące

odzież obowiązane są do wszywania po wewnętrznej stronie odzieży znaków
ostrzegawczych. Dotyczą one warunków prania, bielenia, suszenia, prasowania i czyszczenia
chemicznego. W zbiorze znaków uwzględniono tzw. normalny oraz ochronny proces prania.
Przy normalnym procesie prania nie wymaga się zachowania szczególnej ostrożności.
Ochronny proces prania (zaznaczony przez podkreślenie znaku) wymaga np. skrócenia czasu
wirowania.

Tabela 7. Znaki określające warunki prania [3, s. 67]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Wyroby mogą być
poddane gotowaniu.
Proces normalny.

Maksymalna temperatura prania
40

C. Prać wyłącznie ręcznie

przez wygniatanie. Nie trzeć, nie
wykręcać, nie wyżymać.

Maksymalna
temperatura prania 95

Proces ochronny.

Maksymalna temperatura prania
30

Proces ochronny.

Maksymalna
temperatura prania 60

Proces normalny.

Maksymalna temperatura prania
30

C. Prać wyłącznie ręcznie

przez pocieranie gąbką obu stron
wyrobu. Nie wykręcać, nie
wyżymać.

Maksymalna
temperatura prania 60

Proces ochronny.

Nie prać

Maksymalna
temperatura prania 40

Proces normalny.

Szamponować przy użyciu
szczotki środkiem spieniającym na
wyrobie lub mokrą pianą o temp.
20÷40

C. Usunąć pianę

mechanicznie lub ręcznie.

Maksymalna
temperatura prania 40

Proces ochronny.

Szamponować przy użyciu
szczotki środkiem spieniającym na
wyrobie lub gąbki o małej
zawartości wilgoci o temp.
20÷40

C. Nie dopuścić do

przemoczenia wyrobu. Usunąć
pianę mechanicznie lub ręcznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 8. Znaki informacyjne o sposobie bielenia związkami chloru [3, s. 68]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Można stosować do
bielenia związki
wydzielające wolny
chlor.

Nie stosować do bielenia
związków wydzielających
chlor.

Tabela 9. Znaki określające warunki suszenia [3, s. 68]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Można
suszyć
w suszarce
bębnowej.

Suszyć
w temperaturze
pokojowej.
Rozwiesić
na wieszaku w
stanie mokrym
bez uprzedniego
wirowania.

Suszyć
w pozycji
poziomej
w temperaturze
pokojowej, bez
uprzedniego
wirowania.

Czyszczenie chemiczne

Czyszczenie chemiczne, tzw. pranie na sucho, to pranie prowadzone w środowisku

rozpuszczalników organicznych. Czyszczenie chemiczne przeprowadza się tylko
w wyspecjalizowanych zakładach pralniczych. Proces chemicznego czyszczenia prowadzi się
w trzech fazach:

−

czyszczenie właściwe – rozpoczyna się z chwilą włożenia odzieży do bębna agregatu
piorącego i napełnienia go odpowiednią ilością rozpuszczalnika,

−

odwirowanie rozpuszczalnika,

−

wietrzenie, w celu usunięcia z odzieży par rozpuszczalnika i jego zapachu oraz
doprowadzenia temperatury garderoby do parametrów zewnętrznych.

Tabela 10. Znaki określające warunki czyszczenia chemicznego [3, s. 68]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Czyścić we wszystkich
powszechnie stosowanych
rozpuszczalnikach.

Czyścić tylko przy użyciu benzyny
lub fluorowęglowodorów.

Czyścić tylko
w tetrachloroetylenie,
benzynie lub
fluorowęglowodorach.

Czyścić tylko przy użyciu benzyny
lub fluorowęglowodorów,
zachowując ostrożność przy
dodatku wody, działań
mechanicznych i temperatury.

Czyścić tylko
w tetrachloroetylenie,
benzynie lub
fluorowęglowodorach.
Czyszczenie wymaga
ostrożności w dodatku wody,
działań mechanicznych,
temp. czyszczenia i suszenia.

Nie czyścić chemicznie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odplamianie

Odplamianie to proces usuwania plam. Jego technika zależy od pochodzenia plam

i rodzaju surowca z którego jest wytworzony zaplamiony wyrób. Odplamianie należy
przeprowadzić możliwie szybko po zauważeniu zaplamienia, gdyż świeża plama daje się
łatwiej usunąć. Przy odplamianiu stosuje się czynności mechaniczne (np. wykruszanie),
działanie podwyższonej temperatury (gorące żelazko), działanie rozpuszczalników (np.
benzyny) oraz środków chemicznych, które odbarwiają substancję plamiącą lub tworzą z nią
związki chemiczne łatwe do usunięcia. Po wykonaniu odplamiania, ważne jest usunięcie
odplamiacza natychmiast lub po pewnym czasie, aby nie spowodować zacieków na
odplamianym materiale lub uszkodzenia włókien.

Tabela 11. Sposoby usuwania niektórych plam [3, s.71]

Rodzaj

zaplamienia

Środki do

usuwania

zaplamienia

Czynności

Czarna kawa,
herbata,
czekolada,
piwo, wino

woda
utleniona,
amoniak;

gliceryna,
woda
utleniona

świeże plamy polewać ciepłą wodą, pocierać szmatką
umoczoną w wodzie utlenionej, a następnie w amoniaku;

zastarzałą plamę zamoczyć w glicerynie, a następnie
podziałać wodą utlenioną

Soki
owocowe

mleko słodkie
lub kwaśne;

alkohol (1:3),
woda
utleniona

zaprać w mleku, najlepiej kwaśnym

zastarzałą plamę zamoczyć w glicerynie, a następnie
podziałać wodą utlenioną

Krew

woda lub słaby
roztwór
amoniaku

świeże plamy sprać w chłodnej wodzie, plamy stare sprać
w wodzie z dodatkiem amoniaku, jeżeli plamy pozostaną
żółte, pocierać tamponikiem umoczonym w wodzie
utlenionej

Zazielenienie

woda
utleniona
z dodatkiem
kilku

kropel

amoniaku

tamponikiem

umoczonym

wodzie

utlenionej

z amoniakiem pocierać miejsce zaplamione, tamponik
często zmieniać

Stearyna,
parafina

gorące żelazko
i benzyna

stearynę zeskrobać, podłożyć wilgotna tkaninę, przykryć
bibułą i przeciągnąć po plamie letnim żelazkiem (bibułę
często wymieniać), wytrzeć benzyną ślad po plamie

Prasowanie

Sposób prasowania danego wyrobu zależy od właściwości włókien, z których jest on

wytworzony. Włókna są bowiem w różnym stopniu odporne na działanie podwyższonej
temperatury i pary wodnej. Niektóre wyroby wymagają dużej ostrożności podczas
prasowania, stosowania płócien ochronnych, np. wyroby wełniane należy prasować przez
mokrą zaparzaczkę przy temperaturze żelazka do 160

C, a wyroby jedwabne prasować lekko

wilgotne, po lewej stronie. Sposób prasowania jest podawany na metkach dołączanych do
wyrobów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 12. Znaki określające warunki prasowania [3, s. 72]

Znak

Znaczenie

Znak

Znaczenie

Temperatura
prasowania

nie

powinna
przekraczać 200

Temperatura prasowania nie powinna
przekraczać 200

C. Prasować przez płótno

ochronne lub stosować żelazka elektryczno
– parowe z wykładziną teflonową

Maksymalna
temperatura
prasowania 150

Maksymalna

temperatura

prasowania

150

C. Prasować przez płótno ochronne lub

stosować

żelazka

elektryczno-parowe

z wykładziną teflonową

Maksymalna
temperatura
prasowania 110

Nie prasować

Zasady magazynowania

W magazynach fabryk odzieżowych tkaniny przeznaczone do produkcji muszą być

odpowiednio przechowywane (rys. 69). Należy chronić je przed zakurzeniem, działaniem
promieni słonecznych, niszczeniem przez mole.
Pomieszczenie magazynu powinno mieć dobra wentylację, powietrze nie powinno być zbyt
wilgotne ani zbyt suche (wilgotność względna powietrza 65÷70%), temperatura ok. 18

Tkaniny układa się w magazynach wg przeznaczenia. Bele tkaniny układa się w stosy
na podkładach drewnianych, bądź na półkach i regałach, przestrzegając odległości

od urządzeń

ogrzewczych

punktów

oświetleniowych zgodnie z obowiązującymi
instrukcjami przeciwpożarowymi. W jednym
stosie układa się sztuki należące do jednego
artykułu. Należy tak układać, aby przywieszki
i nalepki były łatwo dostępne. W poszczególnych
warstwach stosu należy zachowywać 10 cm
przerwy pomiędzy sztukami i każda kolejną
warstwę układać na krzyż, czyli ażurowo,
dla łatwiejszego dostępu powietrza.

Rys. 69. Magazynowanie materiałów włókienniczych [13]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zabiegi związane są z konserwacją odzieży?
2. Od czego zależy efektywność prania?
3. Jakie znaki określają warunki prania, bielenia, suszenia, prasowania, czyszczenia

chemicznego?

4. W jaki sposób oznacza się proces ochronny prania?
5. Jakie są zasady wywabiania plam z wyrobów włókienniczych?
6. Jakie są zasady magazynowania wyrobów odzieżowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj znaki określające warunki prasowania odzieży uszytej z materiałów wykonanych

z włókien: bawełny, lnu, wełny, poliestrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić maksymalne temperatury prasowania dla poszczególnych tkanin,
2) dobrać na podstawie tabeli zaprezentowanej przez nauczyciela na foliogramie znaki

określające warunki prasowania dla poszczególnych tkanin,

3) wypełnić tabelę wg wzoru,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Rodzaj tkaniny

Znak

Opis znaku

Bawełniana

Lniana

Wełniana

Poliestrowa

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogramy ze znakami prasowania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Narysuj znaki określające warunki prania odzieży uszytej z materiałów wykonanych

z włókien: bawełny, lnu, wełny, poliestrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić maksymalne temperatury prania dla poszczególnych tkanin,
2) określić sposób prania dla poszczególnych tkanin,
3) dobrać znaki określające warunki prania dla poszczególnych tkanin,
4) wypełnić tabelę wg wzoru,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Rodzaj tkaniny

Znak

Opis znaku

Bawełniana

Lniana

Wełniana

Poliestrowa

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

foliogramy ze znakami prania,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ rodzaj materiału odzieżowego, do którego odnosi się zestaw znaków

informacyjnych na przywieszce otrzymanej od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) porównać znaki na przywieszce z prezentowanymi na planszy lub foliogramie,
2) nazwać znaki i podać ich znaczenie,
3) określić rodzaj surowca włókienniczego do którego odnosi się zestaw znaków,
4) wkleić przywieszkę do zeszytu ćwiczeń i opisać ją,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przywieszki ze znakami informacyjnymi,

–

plansze lub foliogramy ze znakami informacyjnymi,

–

rzutnik do folii,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Usuń plamy ze stearyny na tkaninie wełniane. Wyprasuj oplamioną tkaninę wełnianą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) zeskrobać stearynę z próbki tkaniny wełnianej, otrzymanej od nauczyciela,
3) podłożyć wilgotną tkaninę i przykryć bibułą,
4) przeciągać po plamie letnim żelazkiem często wymieniając bibułę,
5) wytrzeć ślad po plamie benzyną,
6) wyprasować próbkę tkaniny przez mokrą zaparzaczkę, przy temperaturze żelazka do

160

7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbka tkaniny wełnianej zaplamiona stearyną,

–

zaparzaczka,

–

bibuła,

–

benzyna,

–

żelazko,

–

zeszyt ćwiczeń,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zabiegi związane z konserwacją odzieży?



2) odczytać znaki określające warunki konserwacji materiałów

odzieżowych?



3) określić czynniki wpływające na efektywność prania?



4) określić zasady wywabiania plam?



5) usunąć plamy z wyrobów włókienniczych?



6) wyprasować tkaniny o różnym składzie surowcowym?



7) określić zasady magazynowania materiałów włókienniczych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem, a następnie ponownie
zakreśl odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Osnowa, to nitka

a) biegnąca po szerokości tkaniny.
b) luźniej skręcona niż wątek.
c) o większym wrobieniu niż wątek.
d) biegnąca wzdłuż tkaniny.

2. Określony porządek przeplatania się ze sobą nitek osnowy i wątku, to

a) splot tkaniny.
b) raport splotu.
c) pokrycie wątkowe.
d) pokrycie osnowowe.

3. Gipiura to koronka

a) bobinetowa.
b) tiulowa.
c) klockowa.
d) haftowana.

4. Podszewką o przeznaczeniu specjalnym jest

a) kolanówka.
b) włosianka.
c) włóknina klejona.
d) watolina.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Z nitek wykonane są następujące materiały odzieżowe

a) tkanina, włóknina, folia.
b) tkanina, dzianina, przędzina.
c) włóknina, filc, skóra naturalna.
d) dzianina, włóknina, futro naturalne.

6. Folie odzieżowe stosuje się do wyrobu

a) odzieży wodoodpornej.
b) materiałów termoizolacyjnych do odzieży wierzchniej.
c) wkładów usztywniających do odzieży i bielizny.
d) materiałów podpinkowych.

7. Do usztywniania elementów odzieży stosuje się

a) włókniny klejone i tkaniny sztywnikowe.
b) przędziny Malimo i Malipol.
c) laminaty i folie.
d) materiały termoizolacyjne.

8. Skórę zdjętą z ssaka wraz z włosem nazywamy

a) welurem.
b) futrem.
c) dwoiną.
d) nubukiem.

9. Rysunek przedstawia

a) aksamitkę.

b) wstążkę haftowaną.
c) taśmę pasmanteryjną plecioną.
d) sutasz.

Rysunek do zadania 9

10. Metodę badania opartą na ocenie za pomocą zmysłów nazywamy

a) laboratoryjną.
b) organoleptyczną.
c) mikroskopową.
d) chemiczną.

11. Specjalnego opracowania układu kroju wymagają materiały o powierzchni

a) pokrytej włosem.
b) w kropki.
c) jednokolorowe.
d) we wzory bezkierunkowe.

12. Zapięcia kryte przedstawione na fotografii, to

a) haftki.
b) zatrzaski.
c) zamki błyskawiczne.
d) guziki.

Rysunek do zadania 12

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Błąd tkaniny przedstawiony na fotografii, to

a) dziura.
b) zgrubienie.
c) blizna.
d) nieprawidłowy druk.

Rysunek do zadania 13

14. Przedstawiony na rysunku znak informuje, że maksymalna temperatura prasowania nie

powinna przekraczać
a) 200

b) 150

c) 110

d) 90

Rysunek do zadania 14

15. Największą wytrzymałość na rozciąganie, spośród tkanin wykonanych z tych samych

nitek, wykazuje tkanina o splocie
a) płóciennym.
b) panama.
c) skośnym.
d) atłasowym.

16. Do splotów zasadniczych dzianin rządkowych zaliczamy sploty

a) lewoprawy, atłasowy, dwulewy.
b) lewoprawy, dwuprawy, dwulewy.
c) dwuprawy, dwulewy, łańcuszek.
d) trykotowy, atłasowy, lewoprawy.

17. Nici maszynowe w porównaniu z nićmi do szycia ręcznego są

a) mocniej skręcone.
b) luźniej skręcone.
c) nierównomiernej grubości.
d) bardziej miękkie.

18. Decydujący wpływ na właściwości higieniczne materiałów odzieżowych ma

a) rodzaj włókna i splot.
b) rodzaj włókna i wytrzymałość tkaniny.
c) sprężystość i zdolność do pillingu.
d) sztywność i wytrzymałość nitek wątku i osnowy.

19. Przedstawiony zestaw znaków informacyjnych należy umieścić na przywieszce bluzki

damskiej wykonanej z tkaniny z włókien
a) jedwabiu naturalnego.
b) lnu.
c) wełny.
d) jedwabiu sztucznego.

Rysunek do zadania 19

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Apreturę przeciwpillingową i antyelektrostatyczną stosuje się do wykończania tkanin

z włókien
a) bawełnianych.
b) lnianych.
c) wiskozowych.
d) syntetycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Charakteryzowanie płaskich wyrobów włókienniczych, skór i dodatków
krawieckich

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Chyrosz M., Zembowicz – Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,

Warszawa 1991

2. Idryjan – Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. Stowarzyszenie

Oświatowców Polskich, Toruń 2000

3. Idryjan – Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 3. Stowarzyszenie

Oświatowców Polskich, Toruń 2000

4. Persz T.: Materiałoznawstwo dla zasadniczych szkół skórzanych. WSiP, Warszawa 1997
5. Samek P.(tłum.): Krawiectwo. Materiałoznawstwo. Wydanie I. WSiP, Warszawa 1999
6. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1995
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 1. WSiP, Warszawa 1996
8. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
9. www.bazardekoracji.pl
10. www.bemax.pl
11. www.kordus.com.pl
12. www.lenora.com.pl
13. www.tkaniny.com.pl
14. Czasopismo branży odzieżowej SPEKTRUM. Wydawnictwo ELAMED

Normy:

−

75/P

−

84001 Dzianiny i wyroby dziane. Błędy

−

82/P

−

04608 Znaki ostrzegawcze określające dopuszczalny sposób konserwacji

wyrobów odzieżowych.

−

80/P

−

04635 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie higroskopijności

−

72/P

−

04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie wodochłonności

−

89/P

−

04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie przepuszczalności

powietrza

−

EN ISO 12947

−

2 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie

metodą Martindale`a. Wyznaczanie zniszczenia próbki

−

EN ISO 13938

−

2 Tekstylia. Wypychanie płaskich wyrobów. Część 2. Metoda

pneumatyczna wyznaczania wytrzymałości na wypychanie i wyoblenie przy pęknięciu

−

EN ISO 13937

−

3 Tekstylia. Metody badania rozdzierania płaskich wyrobów.

Wyznaczanie siły rozdzierania próbek roboczych w kształcie skrzydełka (metoda
pojedynczego rozdzierania)

−

EN ISO 13934

−

1 Tekstylia. Właściwości płaskich wyrobów przy rozciąganiu.

Wyznaczanie maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile metodą
paska

−

ISO 9073

−

7 Tekstylia. Metody badania włóknin. Wyznaczanie długości gięcia

−

EN ISO 12945

−

1 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu

do mechacenia i pillingu. Skrzynkowa metoda badania pillingu

−

EN ISO 12945

−

2 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu

do mechacenia i pillingu. Zmodyfikowana metoda Martindale`a

−

EN ISO 3759 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego

wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów

−

76/P

−

04616 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie przesuwalności

nitek

−

91/P

−

04629 Tekstylia. Wyznaczanie odporności na deszcz

−

93/P

−

06709 Tkaniny. Opis błędów

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
krawiec 743[01] o1 04 n
krawiec 743[01] o1 04 n
krawiec 743[01] o1 04 n
krawiec 743[01] o1 02 n
krawiec 743[01] z2 04 n
krawiec 743[01] o1 03 n
krawiec 743[01] o1 03 u
krawiec 743[01] o1 01 n
krawiec 743[01] o1 01 u
krawiec 743[01] o1 02 n
krawiec 743[01] z2 04 n
krawiec 743[01] o1 01 n
krawiec 743[01] z1 04 u
krawiec 743[01] o1 01 u
krawiec 743[01] o1 03 u
krawiec 743[01] o1 03 n

więcej podobnych podstron