04 Stosowanie zasad organizacji i zarządzania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Kisielewska-Baturo

Stosowanie zasad organizacji i zarządzania
przedsiębiorstwem

515[01].O1.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr inż. Zdzisław Kobierski

mgr Piotr Pietkiewicz

Opracowanie redakcyjne:

mgr Anna Kisielewska-Baturo

Konsultacja:

dr inż. Krzysztof Symela

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 515[01].O1.04,
„Stosowanie zasad organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik ochrony fizycznej osób i mienia.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Przedmiot ekonomii. Mikroekonomia. Makroekonomia

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Podstawowe kategorie gospodarki towarowo-pieniężnej

4.2.1 Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Istota systemu gospodarczego i jego rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Przedsiębiorstwa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Organizowanie stanowisk pracy

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Ogólne zasady kierowania. Style kierowania

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o korzystaniu z podstawowych

praw ekonomii oraz zasad organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem.
W poradniku znajdziesz:
1.

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
opanować, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. Cele kształcenia tej
jednostki modułowej.

materiał nauczania, który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów.

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń.

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i sprzętów pomocnych w ich realizacji.

sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian postępów dowiesz się co już umiesz,
a z czym masz jeszcze problemy.

sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi.

wykaz literatury.
Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Korzystanie z podstawowych praw ekonomii oraz zasad

organizacji i zarządzania przedsiębiorstwe, której treści teraz poznasz, jest jedną
z koniecznych do opanowania umiejętności niezbędnych do prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie ochrony fizycznej osób i mienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

515[01].O1

Podstawy funkcjonowania i rozwoju

pracownika ochrony

515[01].O1.01

Stosowanie przepisów prawa

obowiązujących

w Polsce

i Unii Europejskiej

515[01].O1.02

Stosowanie przepisów prawa

dotyczących ochrony osób

i mienia

515[01].O1.03

Nawiązywanie kontaktów

społecznych

515[01].O1.04

Stosowanie zasad

organizacji i zarządzania

przedsiębiorstwem

515[01].O1.07

Stosowanie technik

samoobrony

515[01].O1.05

Prowadzenie działalności

gospodarczej

515[01].O1.06

Udzielanie pierwszej

pomocy poszkodowanym

515[01].O1.08

Posługiwanie się

językiem angielskim

zawodowym

515[01].O1.09

Stosowanie technologii

informacyjnych

w działalności zawodowej

515[01].O1.10

Kreowanie wizerunku

przedsiębiorstwa

wiadczącego usługi ochrony

osób i mienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie,

−

sporządzać notatki, notować słowa kluczowe,

−

wyznaczać cel własnego uczenia się, zaplanować i organizować własną naukę,

−

stosować techniki zapamiętywania tekstu – tworzenie mind map /asocjogramów,

−

podkreślać, zaznaczać markerem istotne myśli w tekście,

−

dzielić tekst na logiczne całości i analizować zawarte w nim informacje,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu ekonomii, organizacji i zarządzania,

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu rachunkowości,

−

określić zależności między popytem, podażą i ceną,

−

scharakteryzować różne formy organizacyjne przedsiębiorstw,

−

zastosować ogólne zasady kierowania przedsiębiorstwem,

−

dobrać style kierowania do wybranej jednostki organizacyjnej,

−

zorganizować stanowiska pracy zgodnie z obowiązującymi przepisami,

−

zastosować system motywacji i kontroli,

−

podjąć decyzje w sprawach dotyczących funkcjonowania jednostki organizacyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przedmiot ekonomii. Mikroekonomia. Makroekonomia

4.1.1. Materiał nauczania

Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu

zasobów – które mogą mieć także inne, równoległe zastosowania – w celu wytwarzania
różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby
i różne grupy w społeczeństwie.

Termin ekonomia pochodzi z języka greckiego οίκος (oikos) – dom i νοµος (nomos) –

prawo, reguła. Po raz pierwszy pojawia się u Ksenofonta, (taki tytuł nosi jedno z jego dzieł).
Starożytni rozumieli pod tym pojęciem zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Inna
szkoła mówi, że słowo ekonomia jest połączeniem słów oikos – dom, gospodarstwo domowe
i nomeus – człowiek, który zarządza, przydziela. Czasownik oikonomeo oznacza więc
kierowanie domem. Ksenofont rozumiał oikonomikos jako kierowanie gospodarstwem
domowym. (por. M. Bochenek, Szkice o ekonomii i ekonomistach, Toruń 2004, s. 10.)

Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest rzadkość dóbr. Wszystko niemal jest

rzadkie: żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie zaspokoić – usatysfakcjonować
społeczeństwa. Bez względu na stopień zamożności każda jednostka chce posiadać więcej.
Ekonomia nazywa taki stan „nieograniczonością potrzeb ludzkich”.

Przedmiot zainteresowania ekonomii pokrywa się częściowo z problemami badanymi

w ramach innych nauk społecznych, ale ekonomia zajmuje się głównie związkami
zachodzącymi pomiędzy kupującym i sprzedającym, oraz analizą rynku.

Działy ekonomii

Tradycyjnie ekonomię dzieli się na:

−

mikroekonomię (microeconomics), która zajmuje się zachowaniem indywidualnego
konsumenta, przedsiębiorcy, handlowca, rolnika oraz

−

makroekonomię (macroeconomics), która skupia swoją uwagę na badaniu takich
wielkości jak całkowity dochód gospodarki, odsetek osób zatrudnionych, przepływ
kapitału.

Ekonomiści, uwzględniając wpływy handlu zagranicznego i wzajemne związki

w gospodarce na świecie, wyróżniają dodatkowo, jako działy ekonomii:

−

międzynarodowe stosunki gospodarcze (international economics), które zajmują się
analizowaniem wpływu międzynarodowej wymiany handlowej na gospodarkę państw
oraz

−

gospodarkę światową (global economics) jako dział ekonomii, który traktuje
gospodarkę świata jako jednego organizmu.
Pod pojęciem ekonomii pozytywnej rozumie się stwierdzenia będące naukowym

i obiektywnym wyjaśnieniem funkcjonowania gospodarki (np. do ekonomii pozytywnej
należeć może stwierdzenie „Dwukrotne zwiększenie opodatkowania wyrobów alkoholowych
spowoduje spadek ich konsumpcji”).

Sądy ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie wartościowania określa się nazwą

ekonomii normatywnej (na przykład: „Rząd czeski powinien prowadzić politykę mającą
na celu obniżenie poziomu konsumpcji wyrobów alkoholowych”).

Obok ekonomii pozytywnej i normatywnej wyróżnia się również pojęcie sztuki ekonomii,

które dotyczy zagadnień polityki. Sztuka ekonomii scala naukę ekonomii z ekonomią
normatywną i analizuje nastepujące zagadnienia: jeśli takie są czyjeś cele normatywne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(ekonomia normatywna) i jeśli tak funkcjonuje gospodarka (ekonomia pozytywna), to jak
można najlepiej osiagnąć te cele (sztuka ekonomii)? (por. H. Landreth, D.C. Colander, Historia
myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 32)

Mikroekonomia – jest dziedziną ekonomii, która bada zachowania indywidualnych

konsumentów, przedsiębiorstw oraz rynków.

W badaniach mikroekonomicznych gospodarkę danego regionu lub kraju traktuje się

jako zespół podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (tak jak ma to miejsce
w makroekonomii).

W nurcie ekonomii neoklasycznej znajdziemy prawie wyłącznie matematyczne

(statystyczne, analityczne) modele zachowań zespołów podmiotów, np. konsumentów,
przedsiębiorstw, instytucji publicznych itd.

Do podstawowych problemów mikroekonomii należą:

−

teoria wyboru konsumenta,

−

teoria postępowania producenta,

−

konkurencja doskonała,

−

konkurencja niedoskonała:

−

konkurencja monopolistyczna,

−

monopol,

−

oligopol,

−

ryzyko i niepewność w działaniach gospodarczych,

−

rynki czynników produkcji,

−

równowaga ogólna i dobrobyt,

−

rola rządu.

Makroekonomia – jest dziedziną ekonomii, która posługuje się wielkościami

agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawideł
występujących w gospodarce jako całości.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest w głównej mierze tworzenie i podział

dochodu narodowego, a także problematyka związana między innymi z: inflacją,
bezrobociem, inwestycjami, bilansem płatniczym i handlowym, z uwzględnieniem polityki
pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.

Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową jak i światową, traktując ją jako

ogół sprzężeń, występujących między najistotniejszymi agregatami gospodarczymi, do
których należą: łączny (globalny) popyt i podaż produktów i usług, poziom zatrudnienia,
ś

redni poziom cen, wielkość inwestycji i konsumpcji, czy wydatki i dochody budżetu

państwa.

Dokonując takiej analizy makroekonomia precyzuje związki przyczynowo-skutkowe

między zjawiskami gospodarczymi, a także stawia prognozy tendencji rozwojowych całego
systemu gospodarczego. W ten sposób makroekonomia tworzy fundamenty teoretyczne
i formułuje założenia dla polityki państwa z założeniem skutecznego osiągania celów
gospodarczych takich jak: wzrost gospodarczy, stabilny poziom cen czy równowaga bilansów
zagranicznych. Z powodu jednak szerokich zainteresowań makroekonomii i globalnych
uwarunkowań zależności gospodarczych, teorie makroekonomiczne muszą także mieć
wzgląd na inne dziedziny polityki państwa np.: politykę zagraniczną, obronną czy
wewnętrzną kraju.

Podstawową różnicę pomiędzy mikro- i makroekonomią stanowi podejście

metodologiczne, natomiast przedmiot zainteresowania obydwu dziedzin ekonomii ma
znaczenie drugorzędne. Zarazem mikro- jak i makroekonomia zajmują się wyjaśnianiem
zjawisk o charakterze gospodarczym, lecz ujmują te zjawiska w odmiennej perspektywie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mikroekonomia zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych podmiotów

gospodarczych, analizą poszczególnych dóbr i rynków, w przekonaniu, że zachowanie
gospodarki wynika z sumy zachowań poszczególnych, indywidualnych podmiotów
gospodarczych. Wychodzi więc z założenia, że chcąc zbadać prawidłowości dotyczące
całości gospodarki, należy przede wszystkim zbadać w jaki sposób zachowuje się jednostka
gospodarująca.

Makroekonomia prezentuje odmienne podejście. U jej podstaw znajduje się przekonanie,

e w gospodarce występują prawidłowości, które nie dają się wyjaśnić prostą sumą zachowań

indywidualnych podmiotów gospodarczych. Pomiędzy poszczególnymi podmiotami
zachodzą złożone relacje, które mają realny wpływ na kształt zjawisk gospodarczych. Aby
wyjaśnić zatem prawidłowości rządzące gospodarką, makroekonomia bada zależności
pomiędzy wielkościami agregatowymi, a nie poszczególnymi jej indywidualnymi
elementami.

Zarówno w oparciu o podejście mikro- jak i makroekonomiczne można formułować

warunki równowagi gospodarczej, czy przesłanki dla polityki państwa. Oba podejścia opisują
podobne zjawiska, ale co innego stawiają w centrum swoich rozważań. Mikroekonomia jest
spojrzeniem na gospodarkę z „perspektywy żaby”, podczas gdy makroekonomia patrzy na tę
samą gospodarkę z „perspektywy żyrafy”.

Początki makroekonomii

Gospodarka narodowa jako przedmiot zainteresowania badaczy pojawiła się już

u merkantylistów (XVI–XVIII w.), którzy utożsamiali bogactwo kraju z akumulacją metali
szlachetnych. Próby całościowego ujęcia gospodarki są widoczne również w fizjokratyzmie
(XVIII w), a także w ekonomii klasycznej. Cechą wspólną tych prób wyjaśnienia
funkcjonowania gospodarki jest podejście od strony pojedynczych rynków i indywidualnych
uczestników zjawisk gospodarczych. Wszystkie teorie przyjmowały, że zachowanie
gospodarki jest tożsame z zachowaniem indywidualnego podmiotu, a różni je jedynie skala
zjawiska.

Charakterystyczne dla makroekonomii podejście do gospodarki jako całości i próba

opisania jej za pomocą wielkości zagregowanych ukształtowało się dopiero w latach 30.
XX w. Pojawienie się pod koniec lat 20 wielkiego kryzysu gospodarczego i masowego
bezrobocia wymusiło przeniesienie zainteresowania ekonomistów na problematykę
makroekonomiczną, w celu wyjaśnienia przyczyn tych zjawisk i próby łagodzenia ich
skutków. Nie było to możliwe na polu dotychczasowych teorii ekonomicznych, które
utrzymywały tezę, że poziom podaży produkcji określa rozmiary całkowitego popytu, wobec
czego całkowita nadprodukcja jest niemożliwa. Fakty stały w jawnej sprzeczności
z obowiązującymi poglądami ekonomicznymi, co wymagało zasadniczej zmiany myślenia
o gospodarce narodowej.

Fundamenty makroekonomii stworzył angielski ekonomista John M. Keynes w latach

30. XX w. Odszedł on od doskonalonej przez klasyków mikroanalizy na rzecz operowania
wielkimi agregatami. Wypracował takie pojęcia jak dochód narodowy, czy popyt
zagregowany i za ich pomocą opisał funkcjonowanie gospodarki, podkreślając jednocześnie
rolę globalnego popytu w kształtowaniu wielkości podaży produkcji (a więc i poziomu
zatrudnienia). Jego poglądy dały początek keynesizmowi – jednej z wiodących szkół
makroekonomicznych.

Paradygmaty makroekonomiczne

We współczesnej makroekonomii szczególnie popularne są dwa paradygmaty:
1. Keynesowski – podkreślający cykliczną niestabilność gospodarki pozostawionej

mechanizmowi rynkowemu oraz tendencję do wzrostu inflacji i bezrobocia. Staje się to
podstawą do formułowania aktywnej polityki gospodarczej państwa, której celem miałoby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

być zapobieganie lub łagodzenie skutków niekorzystnych zjawisk gospodarczych. Kluczową
rolę w stabilizowaniu gospodarki przypisuje popytowi globalnemu, który wyznacza poziom
podaży produkcji, a co za tym idzie zatrudnienia. W ramach tego paradygmatu rozwija się
wiele szkół makroekonomicznych, jak keynesizm, postkeynesizm i neokeynesizm.

2. Neoklasyczny – nawiązujący do ekonomii klasycznej. Jako główną tezę prezentuje

pogląd, że mechanizm rynkowy prowadzi do optymalnej alokacji zasobów, w tym pełnego
zatrudnienia. Rolę regulatora procesów gospodarczych pozostawia rynkowi, tym samym
odrzucając konieczność głębokiej interwencji państwa w gospodarkę. Wiodącymi szkołami
rozwijającymi się w ramach paradygmatu neoklasycznego są monetaryzm oraz ekonomia
neoklasyczna. Starają się one budować koncepcje makroekonomiczne bazujące na klasycznej
analizie mikroekonomicznej.

W przeciwieństwie do tych dwóch głównych nurtów makroekonomii, szkoła austriacka

nie postuluje ani wewnętrznej stabilności, ani niestabilności gospodarki rynkowej, uważając
rozważania na ten temat za nie należące do ekonomii w sensie stricte. Ekonomiści tej szkoły,
wychodząc z minimalistycznego zestawu założeń, skupiają swe rozważania na działaniu
pojedynczych jednostek i analizie, jaki wpływ na nie mają działania państwa,
w szczególności polityka monetarna banku centralnego. W zgodzie z paradygmatem
neoklasycznym, którego rozwinięciem i modyfikacją jest w pewnym sensie szkoła austriacka,
postuluje ona bardzo ograniczoną lub zerową ingerencję państwa w gospodarkę.

Funkcje makroekonomii:

−

teoriopoznawcza – zadaniem makroekonomii jest poznać, opisać, wyjaśnić i przewidzieć
prawidłowości w występowaniu zjawisk i procesów gospodarczych,

−

aplikacyjna – makroekonomia dostarcza wskazówek w zakresie kształtowania procesów
gospodarczych oraz przesłanek dla polityki państwa,

−

wiatopoglądowa – zrozumienie zjawisk gospodarczych pozwala na formułowanie sądów

wartościujących, dotyczących celów i pożądanych stanów gospodarki,

−

dydaktyczno-wychowawcza – wiedza z zakresu makroekonomii pozwala społeczeństwu
zrozumieć

charakter

zjawisk

gospodarczych

oraz

dokonać

oceny

polityki

makroekonomicznej państwa,

−

prognostyczna – zadaniem makroekonomii jest uprzedzanie występowania określonych
zjawisk gospodarczych i wyprzedzające przedsięwzięcie odpowiednich środków, dzięki
czemu polityka państwa jest prowadzona ex ante a nie ex post.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak wyjaśnisz pojęcie ekonomia ?

Co jest przedmiotem zainteresowania ekonomii?

Jakie znasz działy ekonomii?

Co jest przedmiotem zainteresowania mikroekonomii?

Co jest przedmiotem zainteresowania makroekonomii?

Jakie są podstawowe zagadnienia mikroekonomii?

Co rozumiesz pod pojęciem „paradygmaty makroekonomiczne”?

Jakie znasz funkcje makroekonomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw różnice pomiędzy mikro i makroekonomią uzupełniając poniższą tabelę:

Mikroekonomia

Makroekonomia

Przedmiot badań

Metoda badań

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie informacje podane w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

skorzystać z literatury źródłowej lub Internetu,

uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

−

komputer z dostępem z Internetu.

Ćwiczenie 2

Dopasuj definicje do następujących funkcji makroekonomii: A. teoriopoznawcza,

B. prognostyczna, C. światopoglądowa, D. aplikacyjna:

1.

Makroekonomia dostarcza wskazówek w zakresie kształtowania procesów gospodarczych
oraz przesłanek dla polityki państwa.

Zadaniem makroekonomii jest poznać, opisać, wyjaśnić i przewidzieć prawidłowości
w występowaniu zjawisk i procesów gospodarczych.

Zadaniem makroekonomii jest uprzedzanie występowania określonych zjawisk
gospodarczych i wyprzedzające przedsięwzięcie odpowiednich środków, dzięki czemu
polityka państwa jest prowadzona ex ante a nie ex post.

Zrozumienie zjawisk gospodarczych pozwala na formułowanie sądów wartościujących,
dotyczących celów i pożądanych stanów gospodarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie informacje podane w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

skorzystać z literatury źródłowej lub Internetu,

dopasować definicje do nazw funkcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem z Internetu.

Ćwiczenie 3

Które z poniższych zdań są prawdziwe (p), a które fałszywe (f)?

Paradygmat Keynesowski jako główną tezę prezentuje pogląd, że mechanizm rynkowy
prowadzi do optymalnej alokacji zasobów, w tym pełnego zatrudnienia.

Paradygmat Keynesowski podkreśla cykliczną niestabilność gospodarki pozostawionej
mechanizmowi rynkowemu oraz tendencję do wzrostu inflacji i bezrobocia.

Paradygmat Keynesowski przypisuje kluczową rolę w stabilizowaniu gospodarki
popytowi globalnemu, który wyznacza poziom podaży produkcji, a co za tym idzie
zatrudnienia.

Paradygmat Klasyczny pozostawia rynkowi rolę regulatora procesów gospodarczych,
tym samym odrzucając konieczność głębokiej interwencji państwa w gospodarkę.

Szkoła austriacka jako główną tezę prezentuje pogląd, że mechanizm rynkowy prowadzi
do optymalnej alokacji zasobów, w tym pełnego zatrudnienia.

Szkoła austriacka wychodzi z założenia, że chcąc zbadać prawidłowości dotyczące
całości gospodarki, należy przede wszystkim zbadać w jaki sposób zachowuje się
jednostka gospodarująca.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie informacje podane w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

skorzystać z literatury źródłowej lub Internetu,

zapisać prawidłową odpowiedź.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie ekonomia?

zdefiniować pojęcie mikroekonomia?

zdefiniować pojęcie makroekonomia?

wskazać różnice pomiędzy mikro- i makroekonomią?

określić podstawowe zagadnienia mikroekonomii?

przedstawić dwa popularne paradygmaty makroekonomiczne?

określić funkcje makroekonomii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Podstawowe kategorie gospodarki towarowo-pieniężnej

4.2.1. Materiał nauczania

Gospodarka rynkowa – system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki

podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd).
Podmiotami gospodarki rynkowej są:

−

gospodarstwa domowe,

−

przedsiębiorstwa,

−

instytucje finansowe,

−

administracja państwowa,

−

władza lokalna.

Towar to:

−

artykuły (dobra materialne) przeznaczone na sprzedaż,

−

(ang. merchandise) – zapas artykułów w sklepie, na składzie, w magazynie.

−

(ang. commodity) – wszystko, co może być przedmiotem obrotu na giełdach, np. towary
masowe, obligacje, waluty, instrumenty finansowe, a nawet indeksy giełdowe. W tym
szerokim znaczeniu słowo „towar” używane jest rzadko. Zjawisko komodyzacji oraz
organizowanie się nowych rynków giełdowych to dwie główne przyczyny rozszerzania
terminu towar na takie dobra, jak niektóre wyroby przemysłu elektronicznego
(np. procesory, kości pamięci), a także na dobra negatywne, jak np. emisja
zanieczyszczeń,

−

(ang. commodity) – substancja masowa znajdująca się w obrocie na giełdzie towarowej.

Do towarów zalicza się surowce (np. metale, ropa naftowa) i dobra nieprzetworzone, zwykle
pochodzenia rolniczego (np. ziarno pszenicy, soi, kawy czy kakao), surowce wytwarzane
przez przemysł chemiczny (np. kwas siarkowy). Jakość towaru giełdowego jest ściśle
określona i standardowa, a cena nie zależy od miejsca jego pochodzenia, lecz wyłącznie od
popytu i podaży.

Handel towarami giełdowymi odbywa się przeważnie na podstawie kontraktów na

dostawy w przyszłości (ang. futures), które to kontrakty także są przedmiotem obrotu.

Rynek (w ekonomii) traktowany jest jako zespół mechanizmów umożliwiający kontakt

producentów z konsumentami.

Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one

przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także
określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem
operacji kupna–sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości
reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu
podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej
przedmiotem obrotu – sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.

Rodzaje rynków:

1. Stosując kryterium rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu możemy wyróżnić:

−

rynek towarów:

−

rynek dóbr konsumpcyjnych,

−

rynek dóbr przemysłowych,

−

rynek usług – obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji

np.: usługi spedycyjne, bankowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rynek finansowy – obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami,
obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami,

−

rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału).

2. Stosując kryterium zasięgu geograficznego wyróżniamy:

−

lokalny – w bezpośrednim otoczeniu klienta,

−

regionalny – do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym
terenie, np. powiatu, województwa,

−

narodowy (krajowy) – funkcjonuje w obrębie państwa,

−

międzynarodowy – prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma
państwami,

−

wiatowy – wymian dóbr i usług na obszarze całego świata,

3. Stosując kryterium głównych miejsc produkcji i konsumpcji wyróżniamy:

−

rynek pierwotny – główne miejsca produkcji,

−

rynek centralny – główne miejsce obrotu i konsumpcji.

4. Stosując kryterium relacji popytu do podaży:

−

rynek nabywcy,

−

rynek sprzedawcy.

5. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku wyróżniamy:

−

rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń

dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych,

−

rynek reglamentowany,

−

szary rynek – posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza

wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany,

−

czarny rynek – obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone
do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

6. Stosując kryterium zorganizowania rynków wyróżniamy:

−

rynki formalne,

−

rynki formalne ułomne,

−

rynki nieformalne.

7. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji:

−

hurtowy,

−

detaliczny (półhurt).

8. Wg charakteru transakcji handlowej:

−

dóbr i usług:

−

produkcyjny – rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn,
urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów
(np. surowców, minerałów)

−

konsumpcyjny – zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów

−

kapitałowy – np. środków pieniężnych, papierów wartościowych,

−

pracy.

9. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb:

−

producenta – jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent.

Występuje brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają
oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy
nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu;
konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji
sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego,

−

konsumenta – Sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje

konsument (klient). Nieodzownym elementem tego rynku jest konkurencja. Ilość produktów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa
produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby,
a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu.

Cena to ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest

gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do
tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości
teorii ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra. Według szkoły austriackiej –
wartość nie jest wielkością obiektywną i taka równość nigdy nie zachodzi, gdyż wtedy nigdy
nie doszłoby do wymiany (każda strona musi bardziej wartościować to co otrzymuje od tego
co daje w zamian).

Wyróżnia się następujące funkcje ceny:

−

informacyjno-bodźcowa – parametr, który pozwala określić wielkość przychodów ze
sprzedaży, a także parametr pobudzającego do określonego działania. Nabywcę cena
informuje, o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu.
Sprzedającego cena informuje, o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on
sprzedaży,

−

redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług,
oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu
państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen –
różnicując obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując
pewne gałęzie gospodarki,

−

stymulacyjna – narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców – im wyższy jest
poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do
zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje
ograniczenia produkcji. Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia
produkcji a nawet podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka,
funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia
spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.

Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów
tj. modyfikować strukturę spożycia, a także regulować poziom dochodów realnych
w społeczeństwie.

Popyt (ang. demand) – funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną

dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć
w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących
sytuację rynkową (ceteris paribus).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Q (dobro X)

P(cena

dobra X)

Rys. 1. Krzywa popytu

Prawo popytu
Przy ceteris paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie na

dobro, a wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie.

Wielkość popytu – ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie

(np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie.
Czynniki kształtujące wielkość popytu (determinanty popytu):
a)

związane z rynkiem:

−

wielkość dochodów,gdy wzrasta dochód, wzasta również popyt na dane dobro
(i odwrotnie),

−

cena towaru:

−

ceny substytutów,

−

ceny dóbr komplementarnych,

−

przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,

−

antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie
towaru przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed
1 maja 2004),

b) nie związane z rynkiem (pozarynkowe):

−

preferencje konsumentów

−

gusty konsumentów,

−

upodobania i przyzwyczajenia,

−

moda,

−

czynniki demograficzne:

−

liczba ludności,

−

struktura wiekowa konsumentów,

−

struktura płciowa konsumentów,

−

stan cywilny,

−

poziom wykształcenia,

−

wyznanie,

−

warunki geograficzne,

−

warunki klimatyczne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pora roku,

−

poziom zamożności,

−

sytuacja gospodarcza,

−

sytuacja polityczna.

Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy

określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących
sytuację na rynku (ceteris paribus).

Prawo podaży
Przy ceteris paribus, podaż danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena,

natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak
poziom popytu nie zależy wyłącznie od ceny towaru.
Czynniki kształtujące wielkość podaży (determinanty podaży):

−

cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej
jednostki tego dobra

−

ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń
i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcji,

−

technologia, czyli postęp techniczny,

−

ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających),

−

liczba producentów na danym rynku,

Q (dobro X)

P (cena

dobra X)

Rys. 2. Krzywa podaży

−

cele przedsiębiorstwa,

−

oczekiwania dotyczące zmian cen,

−

eksport oraz import,

−

wielkość rezerw,

−

czynniki przypadkowe, np. pogoda,

−

czas, jakim dysponują producenci,

−

interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne,

−

elastyczność podaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechanizm rynkowy jest procesem obejmującym żywiołowe działania podmiotów na

rynku, w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego
dostosowania wielkości popytu i podaży poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi.

W ujęciu procesowym mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do

obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się
oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną.

Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za

nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny
skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do
zrównania podaży z popytem.

Jeżeli w sytuacji równowagi rynkowej wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie

ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie
wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do
zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu
większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym
poziome produkcji i niższej cenie.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest gospodarka rynkowa?

Jakie znasz podmioty gospodarki rynkowej?

Co to jest towar?

Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?

Co to jest cena i jakie są jej funkcje?

Co to jest popyt i jakie czynniki kształtują jego wielkość?

Co to jest podaż i jakie czynniki kształtują jej wielkość?

O czym mówi prawo popytu?

O czym mówi prawo podaży?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dopasuj definicje do następujących pojęć: A.wolny rynek; B. towar; C. podaż;
D. mechanizm rynkowy:

1. ………. – substancja masowa znajdująca się w obrocie na giełdzie towarowej.

2. ……….– swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do
poszczególnych rynków międzynarodowych.

3. ………. – gra popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych
towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością
pożądaną.

4. ………..– to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie,
przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie teksty definicji w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje

dopasować tytuły do poszczególnych definicji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna do punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem z Internetu.

Ćwiczenie 2

Odpowiedz czy niżej podane zdania są prawdziwe czy fałszywe?

Rynki można podzielić m.in. ze względu na rodzaj towarów, ze względu na zakres
przestrzenny transakcji.

Pogoda może być czynnikiem kształtującym wielkość sprzedaży.

Czynnikiem kształtującym wielkość popytu jest liczba producentów na danym rynku

Rynek usług obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami,
instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.

Kontrakty na dostawy w przyszłości są także przedmiotem obrotu na giełdzie.

Cena towaru giełdowego zależy od miejsca jego pochodzenia.

Poziom podaży, tak jak poziom popytu zależy wyłącznie od ceny towaru.

Wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje
wzrost spożycia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeprowadzić analizę podanych zdań i zdecydować, czy są zgodne z definicjami

podanymi w materiale nauczania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Uzupełnij definicję mechanizmu rynkowego korystając z dostępnych źródeł, wstawiając

w odpoqwidniej kolejności następujące słowa: usługi, dobra, popyt, potrzeby, ceny, podaż.
Mechanizm rynkowy, ogół wzajemnych zależności pomiędzy (1)………. (2)………… ……..
i (3)………. wszystkich rynkowych (4)……… i (5)……….oraz procesów dostosowawczych
między nimi. Mechanizm rynkowy jest regulatorem produkcji: poziom i zmiany (6)………
rynkowych są dla producentów sygnałem do zmian wielkości produkcji poszczególnych
(7)…………..- w ten sposób mechanizm rynkowy wpływa na rozmiary i strukturę
asortymentową produkcji, dostosowując ją do (8)………. nabywców.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie definicję podaną w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

dopasować słowa do poszczególnych luk w tekście.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z możliwością korzystania z Internetu.

Ćwiczenie 4

Wyszukaj w prasie lub Internecie (np. na stronach Biuletynu Informacji Publicznej- BIP

lub www.przetargi.egospodarka.pl) ogłoszenia o przetargu dotyczącego świadczenia usług
ochronnych w formie bezpośredniej ochrony fizycznej. Wykorzystaj doświadczenia
z ćwiczeń do jednostki modułowej „Prowadzenie działalności gospodarczej na współczesnym
rynku pracy” 515[01].O1.05 i przygotuj szczegółową ofertę swojej firmy zgodną
z warunkami i wymafaniami zamawiającego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

wyszukać ogłoszenie o przetargu dot. świadczenia usług ochronnych,

przygotować ofertę – odpowiedź na ogłoszenie o przetargu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradniki dla ucznia,

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu, wyposażony w drukarkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie „gospodarka rynkowa”?

zdefiniować pojęcie „cena”?

zdefiniować pojęcie „towar”?

zdefiniować pojęcie „popyt”?

zdefiniować pojęcie „podaż”?

określić czynniki kształtujące wielkość podaży?

określić czynniki kształtujące wielkość popytu?

rozróżnić elementy mechanizmu rynkowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Istota systemu gospodarczego gospodarczego i jego rodzaje

4.3.1. Materiał nauczania

System gospodarczy – zbiór podmiotów gospodarczych i innych instytucji

występujących w gospodarce oraz organizmów i zasad postępowania jednostek
ekonomicznych umożliwiających swobodne podejmowanie decyzji odnośnie konsumpcji
i produkcji.

Wyróżniane są następujące systemy gospodarcze:

−

gospodarka tradycyjna (naturalna),

−

gospodarka planowa,

−

gospodarka rynkowa,

−

gospodarka mieszana.

Gospodarka tradycyjna to taki system, w którym decyzje, co i jak wytwarzać oraz

w jaki sposób to następnie dzielić, podejmowane są na podstawie odpornych na zmiany
wzorców wypracowanych przez poprzednie pokolenia, czyli tradycji plemiennej i obyczaju.
Technologia produkcji jest zwykle bardzo prymitywna, a wydajność pracy – niska. To,
w jakim stopniu jednostka uczestniczy w podziale dóbr, zależy od jej miejsca w sztywnej
strukturze społecznej – wódz i starszyszna otrzymują najwięcej, szarzy członkowie
społeczności żyją często na skraju nędzy. W starozytności taki własnie system obowiązywał
na całym świecie (Mezopotamia, Grecja, Chiny i inne), obecnie pozostałości takiej
gospodarki można spotkać w słabo rozwiniętych krajach Afryki, Azji i Ameryki Południowej.

Gospodarka planowa – gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich,

określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Plany takie popularne są w państwach
o

ustrojach

socjalistycznych,

ich

tworzenie

realizowanie

jest

jednym

z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas
zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL powszechnie znany jest plan trzyletni i plan
sześcioletni. W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma
być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. System planowania
gospodarczego we wszystkich krajach okazuje się nieefektywny i prowadzi do obniżenia
stopy życiowej obywateli.

Gospodarka mieszana – składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak

i prywatnego. Większość gospodarek na świecie funkcjonuje w tym systemie.

Cechy gospodarki mieszanej:

−

prywatna lub publiczna własność środków produkcji.

−

społeczna gospodarka rynkowa:

a) Firmy są zainteresowane losem pracownika (dobre pensje, pomoc finansowa,

kształcenie).

b) Wszelkie oddolne inicjatywy pracowników są szczególnie cenione (wszystkie

pomysły i działania pracownika mające dobry wpływ na działalność i sukcesy firmy).

−

wolna konkurencja na rynku, która dotyczy firm, szkół, służby zdrowia, prawników itp.

−

państwo otacza opieką socjalną swoich obywateli( nieodpłatna oświata, służba zdrowia,
różne dotacje finansowe dla bezrobotnych).

−

państwo w sytuacjach kryzysowych wspomaga gospodarkę np. :
a) banki gwarantują bezpieczeństwo firm.
b) przychylne i dobre prawo.

−

za rozwój firm odpowiadają wspólnie wszyscy pracownicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gospodarka rynkowa – system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki

podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd).
Podmiotami gospodarki rynkowej są :

−

gospodarstwa domowe,

−

przedsiębiorstwa,

−

instytucje finansowe,

−

administracja państwowa,

−

władza lokalna.
Wyróżniamy następujące rodzaje gospodarki rynkowej.

a) prosta gospodarka towarowa – w której następuje wymiana towar za towar ( T – T )
b) gospodarka towarowo – pieniężna – w której następuje wymiana towar – pieniądz –
towar

( T – P – T )

c) gospodarka kapitalistyczna – gospodarka obecna, którą charakteryzuje motyw
zainteresowania pieniądzem . Wymiana ma formę P – T – P.

Główne cechy gospodarki rynkowej:
1.

transakcje dokonywane są na podstawie umów, czyli gospodarka rynkowa ma

charakter umowny,

dobrowolny charakter umów,

gospodarka rynkowa to gospodarka konsumenta determinowana przez siłę nabywczą

konsumenta i skłonność do wydawania pieniędzy,

wolność gospodarcza oznacza swobodę wyboru, celu działania, kierunku, gospodarka

rynkowa to konkurencja, wymusza produkcje dóbr które są pożądane na rynku.
Efektywność gospodarki zależy od efektywności firm, przedsiębiorstw.

Istotą gospodarki rynkowej jest wymiana, dlatego tez rola pieniądza jako środka

wymiany jest tak ważna. Przyczyną katastrofy pieniądza jest zawsze katastrofa budżetu.
Jakość gospodarki rynkowej zależy od stabilnego pieniądza, efektywności i konkurencyjności
firm i przedsiębiorstw.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest system gospodarczy?

Jakie znasz rodzaje systemów gospodarczych?

Co charakteryzuje gospodarkę tradycyjną?

Co charakteryzuje gospodarkę planową?

Co charakteryzuje gospodarkę rynkową?

Co charakteryzuje gospodarkę mieszaną?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij tabelę:

Lp.

gospodarka
tradycyjna

gospodarka
planowa

gospodarka
mieszana

gospodarka
rynkowa

Kto

jest

właścicielem

rodków

produkcji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kto podejmuje decyzje dotyczące
gospodarki?

Jak osiągana jest równowaga rynkowa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie informacje podane w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

skorzystać z literatury dodatkowej lub Internetu,

uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Wykorzystując literaturę do rozdziału oraz zasoby Internetu, a także inne źródła

informacji, podaj współczesne przykłady państw / regionów, w których mamy do czynienia z:

gospodarką tradycyjną

planową

mieszaną

rynkową

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie informacje podane w materiale nauczania podkreślając istotne
informacje,

skorzystać z literatury dodatkowej lub Internetu,

zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem z Internetu,

−

ródła i materiały własne.

Ćwiczenie 3

Odpowiedz czy niżej podane zdania są prawdziwe czy fałszywe?

System gospodarczy to zbiór podmiotów gospodarczych i innych instytucji
występujących w gospodarce.

Gospodarka rynkowa to system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki
podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W gospodarce planowej władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane, a także
ceny poszczególnych produktów.

Gospodarka tradycyjna składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego.

W gospodarce tradycyjnej to w jakim stopniu jednostka uczestniczy w podziale dóbr,
zależy od jej miejsca w sztywnej strukturze społecznej.

Efektywność gospodarki rynkowej zależy od systemu planowania gospodarczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeprowadzić analizę podanych zdań i zdecydować, czy są zgodne z definicjami

podanymi w materiale nauczania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem z Internetu.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie system gospodarczy?

zdefiniować pojęcie gospodarka rynkowa?

zdefiniować pojęcie gospodarka tradycyjna?

zdefiniować pojęcie gospodarka planowa?

zdefiniować pojęcie gospodarka mieszana?

określić cechy gospodarki rynkowej?

określić cechy gospodarki mieszanej?

rozróżnić rodzaje gospodarki rynkowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przedsiębiorstwa

4.4.1. Materiał nauczania

Encyklopedia PWN podaję następującą definicję przedsiębiorstwa: „podmiot

gospodarczy wyodrębniony pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym,
obejmujący jeden zakład produkcyjny bądź większą ich liczbę”.

Nieco inaczej sformułowana jest definicja, jaką możemy znależć w Wikipedia.org:

„Przedsiębiorstwo – wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka
prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej
lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami. Przedsiębiorstwo posiada
samodzielność ekonomiczną. Może mieć osobowość prawną. Potocznie przedsiębiorstwo
określa się również jako „firmę”, jednak słowo to ma inne znaczenie prawne.

Przedsiębiorstwo z prawnego punktu widzenia (wg art. 55 z indeksem pierwszym

Kodeksu Cywilnego) – jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych
i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

W szczególności chodzi tu o:

−

oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo albo jego wyodrębnione organizacyjnie
części (nazwa przedsiębiorstwa);

−

własność nieruchomości i/lub ruchomości, w tym materiałów, urządzeń, wyrobów oraz
inne prawa rzeczowe do nieruchomości i/lub ruchomości;

−

prawa wynikające z umów najmu i/lub dzierżawy ruchomości lub nieruchomości;

−

wierzytelności, prawa do papierów wartościowych i środki pieniężne;

−

koncesje, zezwolenia i licencje;

−

patenty i inne prawa własności przemysłowej;

−

majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

−

tajemnice przedsiębiorstwa;

−

księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Ze względu na charakter działalności przedsiębiorstwa możemy podzielić na:

−

produkcyjne – wydobywcze, przetwórcze, obróbkowe, montażowe i demontażowe,
naturalne i biotechnologiczne,

−

wiadczące usługi – handlowe, komunikacyjne i transportowe, ubezpieczeniowe,

finansowe, usługowe, o charakterze społecznym.

Ze względu na ilośc zatrudnionych pracowników wyróżniamy:

−

mikroprzedsiębiorstwa – zatrudniają do 9 osób,

−

małe przedsiębiorstwa – zatrudniają od 10 do 49 osób,

−

rednie przedsiębiorstwa – zatrudniają od 50 do 250 osób,

−

duże przedsiębiorstwa – zatrudniają powyżej 250 pracowników.

Przedsiębiorcą w rozumieniu Art. 4. ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest

„osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność
gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.”

Osoba

fizyczna

wykonująca

działalność

gospodarczą

lub

indywidualny

przedsiębiorca lub przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej to jedna z form
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Osoba fizyczna może rozpocząć
prowadzenie działalności po uzyskaniu wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej
właściwego wójta/burmistrza/prezydenta miasta. Ponadto w niektórych przypadkach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przedsiębiorca musi uzyskać zezwolenie lub koncesję oraz przedstawić dokumenty
potwierdzające posiadanie wymaganych prawem kwalifikacji lub uprawnień do prowadzenia
danej działalności. Ogólne zasady działania przedsiębiorstw osób fizycznych określone są
w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.

Forma prawna działalności zależy najczęściej od planowanych rozmiarów działalności.

Dla realizacji większych zamierzeń gospodarczych zakłada się zwykle spółki.

W przypadku organizacji działalności gospodarczej w formie spółki, można wybrać

pomiędzy spółką cywilną, jawną, partnerską, komandytową, komandytowo-akcyjną, z o.o.
oraz akcyjną.

Działalność spółki cywilnej regulowana jest poprzez przepisy Kodeksu cywilnego

(art. 860–875), natomiast działalność pozostałych spółek reguluje Kodeks spółek
handlowych (Ustawa z dnia 15 września 2000 r.). Każdy typ spółki prawa handlowego jest
opisany w oddzielnym rozdziale kodeksu.

Wspólnicy związani umową spółki cywilnej korzystają z tego tytułu z określonych

uprawnień i realizują określone zobowiązania. jednak w obrocie gospodarczym spółka
cywilna nie może istnieć jako przedsiębiorca. Status przedsiębiorcy przysługuje w tym
wypadku każdemu wspólnikowi spółki cywilnej z osobna. Tak więc wspólnicy są tu
podmiotami gospodarczymi, a nie spółka.

Wszystkie spółki – za wyjątkiem spółki cywilnej, powinny zawrzeć umowę spółki na

piśmie pod rygorem nieważności, większość z nich w formie aktu notarialnego. Następnie
należy złożyć wniosek o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego na urzędowym formularzu,
właściwym dla danego rodzaju spółki. Złożenie wniosku o wpis do KRS wiąże się
z koniecznością poniesienia opłaty sądowej oraz opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym
i Gospodarczym.

Kodeks spółek handlowych określa, jakimi zasadami mają się rządzić wewnętrzne

stosunki spółki, stosunki wobec osób trzecich, sposób i tryb rozwiązywania spółek, reguły, na
jakich może wystąpić wspólnik i procedurę ewentualnej likwidacji majątku spółki. Kodeks
spółek handlowych jest więc swego rodzaju przewodnikiem dla przedsiębiorców. Kodeks
dzieli spółki na dwie kategorie: osobowe i kapitałowe.

Spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna) nie posiadają

osobowości prawnej, posiadają jedynie podmiotowość prawną – tzn., że każda spółka
osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, a także
pozywać do sądu i być pozywana. Spółka osobowa prowadzi działalność pod własnym
szyldem i jest zasadą, że wspólnicy sami prowadzą jej sprawy i reprezentują ją na zewnątrz.
Wspólnicy odpowiadają osobiście za zobowiązania spółki solidarnie, nie tylko wkładami
wniesionymi do spółki ale i pozostałym całym swym majątkiem.

Spółkę osobową może utworzyć przynajmniej dwóch wspólników, jeśli jednak w trakcie

działalności stanie się tak, że pozostanie jeden wspólnik, spółka ulega rozwiązaniu.

Spółka jawna to osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i nie

będąca inną spółką handlową. Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej. Może jednak
zawierać umowy, może pozywać i być pozywana. Posiada swój majątek, który stanowią
wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

Każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki jawnej bez

dodatkowego wynagrodzenia.

Spółka partnerska to typ handlowej spółki osobowej, którą tworzą wspólnicy w celu

wykonywania wolnego zawodu. Niedozwolone jest utworzenie spółki partnerskiej w innym
celu niż wykonywanie wolnego zawodu, lub wykonywanie jakiejś działalności gospodarczej
obok wykonywania wolnego zawodu. Odpowiedzialność partnerów w tej spółce jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ograniczona tzn. partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności
innych partnerów.

Spółka komandytowa to spółka osobowa, której celem jest prowadzenie

przedsiębiorstwa pod własną firmą. Za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co
najmniej jeden ze wspólników (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego
ze wspólników jest ograniczona (komandytariusz).

Komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem (bez

ograniczeń) w analogiczny sposób jak odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej.
Komplementariusz reprezentuje spółkę, chyba że na mocy umowy spółki lub prawomocnego
orzeczenia sądu został pozbawiony tego prawa.

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki tylko do kwoty określonej

w umowie tzw. sumy komandytowej, wolny jest natomiast od odpowiedzialności w zakresie
wniesionego wkładu. Może reprezentować spółkę tylko jako pełnomocnik.

Spółka komandytowo-akcyjna to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie

przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co
najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej jeden
wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Komplementariusze reprezentują spółkę na zewnątrz. Akcjonariusz może reprezentować

spółkę ewentualnie jako pełnomocnik.

W spółkach kapitałowych (z o.o., akcyjna) wspólnicy/akcjonariusze nie odpowiadają

osobiście za zobowiązania spółki. Sama spółka, całym swym majątkiem odpowiada za skutki
swojej działalności. Oznacza to, że wspólnicy i akcjonariusze ryzykują wkładami, jakie
wnieśli do spółki. Za zobowiązania spółki z o.o. mogą dopowiadać solidarnie członkowie
zarządu, ale tylko wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna
(odpowiedzialność subsydiarna).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to określony umową związek kilku

podmiotów (wspólników), w którym odpowiadają oni wobec wierzycieli spółki tylko do
wysokości imiennych udziałów w spółce, zapisanych w umowie spółki (z wyjątkiem
zadłużenia podatkowego).

Wspólnikiem współce z ograniczona odpowiedzialnością może być osoba fizyczna, jak

i osoba prawna czy jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej (np. spółka
jawna), z zastrzeżeniem, że założycielem jednoosobowej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością

nie

może

być

inna

jednoosobowa

spółka

ograniczoną

odpowiedzialnością.

Spólka akcyjna to rodzaj spółki kapitałowej. Kapitał akcyjny spółek akcyjnych

podzielony jest na akcje o równej wartości. Akcje te mogą być notowane – to znaczy
kupowane i sprzedawane – na giełdzie. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania
spółki, jedynie ponoszą ryzyko do wysokości wniesionego kapitału oraz czerpią zyski.

Minimalny kapitał niezbędny do założenia spółki z o.o. wynosi obecnie 50 tys. złotych,

złotych do założenia spółki akcyjnej – 500 tys. złotych. Spółki kapitałowe mogą być
zawiązane – przy zachowaniu pewnych ograniczeń – nawet przez jedną osobę.

Spółki posiadają szerokie możliwości transformacji, co jest bardzo przydatne przy

restrukturyzacji, zmianie przedmioty działalności firmy, przy łączeniu drobnych firm w jedną
dużą, lub w razie konieczności wydzielenia nierentownego zakładu.

Od 1 maja 2004 roku można również w Polsce zawiązywać tzw. spółki paneuropejskie,

których działalność jest uregulowane zarówno w ustawodawstwie wspólnotowym, jak
i krajowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obejmują one takie formy prawne jak:

−

spółka europejska – europejska spółka akcyjna jest odpowiednikiem krajowej spółki
akcyjnej i podlega rejestracji w rejestrze handlowym tego państwa, w którym znajduje się
jej statutowa siedziba,

−

europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych – to nowa, przewidziana przez
prawo wspólnotowe, forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej o charakterze
ponadnarodowym, która łączy w sobie cechy spółki (jawnej) i konsorcjum. Ma ona
głównie na celu ułatwianie rozwijania działalności jej uczestników, polepszenie lub
zwiększenie wyników tej działalności, a nie tylko osiąganie zysków,

−

spółdzielnia europejska – jej celem jest zaspokojenie potrzeb jej członków lub
wspieranie ich działalności gospodarczej lub społecznej,

−

europejska spółka prywatna – obecnie trwają dopiero prace legislacyjne nad jej
wprowadzeniem do prawa wspólnotowego,

−

europejska spółka wzajemna – jak wyżej,

−

stowarzyszenie europejskie – jak wyżej,

−

przedsiębiorstwo zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe tak
zostały nazwane specjalnie utworzone portfele wspólnych inwestycji, przeznaczone
wyłącznie do inwestowania aktywów pochodzących od inwestorów. Są uregulowane
w ustawodawstwie wspólnotowym.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest przedsiębiorstwo?

Jakie składniki niematerialne i materialne tworzą przedsiębiorstwo?

Jak zdefiniujesz przedsiębiorcę?

Jakie znasz formy prowadzenia działalności gospodartczej w Polsce?

Jakie przepisy prawne regulują działalność spółek w Polsce?

Jakie znasz rodzaje spółek osobowych?

Jakie spółki określa się mianem spółek kapitałowych?

Jaką odpowiedzialnośc wobec wierzycieli ponoszą wspólnicy w poszczególnych
spółkach?

Jak scharakteryzujesz spółki paneuropejskie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poszukaj w Internecie lub w bibliotece materiałów na temat spółek paneuropejskich

i przygotuj zwięzłe informacje na ich temat. Porównaj do form spółek istniejących w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeszukać sieć www w poszukiwaniu informacji,

przeszukać zasoby dostępnych bibliotek publicznych,

sporządzić notatki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Narysuj diagram prezentujący spółki prawa handlowego funkcjonujące w Polsce,

z rozbiciem na spółki osobowe i kapitałowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować zapisy zawarte w Kodeksie spółek handlowych,

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Spośród wymienionych w materiale form prowadzenia firmy wybierz ten, który twoim

zdaniem, najlepiej sprawdzi się w firmie zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia.
Uzasadnij swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować własne doświadczenia i obserwacje na temat prowadzenia zajmującej się
ochroną fizyczną osób i mienia (możesz zrobić zestawienie form prawnych firm
zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia działających na rynku),

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie przedsiębiorstwa ?

zdefiniować pojęcie przedsiębiorcy?

określić formy prawne przedsiębiorstw w Polsce?

wskazać różnice między spółkami osobowymi a kapitałowymi?

określić odpowiedzialność ponoszoną przez wspólników wobec
wierzycieli w różnych rodzajach spółek?

wyróżnić formy prawne spółek paneuropejskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Organizowanie stanowisk pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Organizowanie wg R.W. Griffina to „decydowanie o najlepszym grupowaniu działań

i zasobów organizacji”. Zaprojektowanie struktury organizacyjnej firmy należy rozpocząć od
zaprojektowania stanowisk pracy, odpowiedniego ich pogrupowania, ustalenia stosunków
podległości służbowej – hierarchii pomiędzy stanowiskami, rozdzielenia uprawnień do
podejmowania decycji oraz koordynację czynności. Punktem wyjścia jest projektowanie
stanowisk pracy.

Stanwisko pracy jest podstawowym elementem struktury organizacyjnej firmy i dlatego

należy zacząć od określenia, jaki będzie zakres obowiązków danego pracownika. Już
w XVIII wieku powstała teoria specjalizacji pracy, będąca następstwem koncepcji podziału
pracy szkockiego myśliciela Adama Smith’a. Podział pracy prowadzi do poprawy wydajności
pracy i ma szczególne znaczenie dla rozwoju produkcji masowej, a co za tym idzie tempa
rozwoju gospodarki.

Specjalizacja stanowisk pracy jest naturalnym następstwem rozwoju firm,

a jednocześnie stymuluje ich rozwój. Specjalizacja niesie firmie pozytywne skutki – należą
do nich:
1)

pracownik, który wykonuje zespół prostych czynności osiągnie dużą wprawę w ich
wykonywaniu,

ulegnie skróceniu czas przejścia od jednego zadania do drugiego – jeśli pracownik
wykonuje kilka różnych zadań, zakończenie jednego z nich i przejście do następnego
może spowodować stratę czasu,

im węższy będzie zakres czynności na danym stanowisku pracy, tym łatwiej będzie
zaopatrzyć je w wyspecjalizowany sprzęt,

w przypadku nieobecności lub odejścia z pracy pracownika – jego przełożony może
w stosunkowo krótkim czasie i niewielkim kosztem przyuczyć jego następcę.
Niestety istnieją także ujemne skutki specjalizacji. Jednym z głównych argumentów

krytyki, jest fakt, że wykonywanie wysoko wyspecjalizowanych czynności wpływa
negatywnie na samopoczycie pracownika – powoduje znużenie i niezadowolenie. Z czasem
monotonia może spowodować wzrost absencji i spadek jakości pracy. Nie należy więc
przesadzać ze zbyt wąską specjalizacją, choć na pewno jest potrzebna w pewnym stopniu
w każdej firmie.

Istnieje kilka alternatywnych sposobów podejścia do problematyki specjalizacji,

które pozwalają wypośrodkować i zrównoważyć interes firmy w zakresie wydajności
i sprawności procesów wytwórczych a potrzebą autonomii i twórczości pracownika. Należą
do nich:
1)

rotacja między stanowiskami pracy – zakłada systematyczne przechodzenie pracownika
od jednego stanowiska do drugiego. Stanowiska pracy nie ulegają zmianie, tylko
pracownicy się zmieniają. Jednak prace nadające się do rotacji są raczej standardowe
i rutynowe. Obecnie rotację firmy wykorzystują głównie w celu szkolenia pracowników,
podnoszenia ich kwalifikacji,

rozszerzanie stanowisk pracy polega na zwiększeniu liczby zadań do wykonania przez
pracownika na danym stanowisku. Jednak pozytywne efekty tego zabiegu są często
niwelowane przez negatywne następstwa, np. wzrost kosztów szkolenia, żądania
podwyżek płac w związku z roszerzeniem zakresu zadań, często mimo rozszerzonego
zakresu praca jest nadal monotonna i nużąca,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wzbogacenie stanowiska pracy obejmuje nie tylko zwiększenie liczby zadań, lecz także
zwiększenie wpływu pracownika na wykonywaną pracę. Polega to cżęsto na ograniczeniu
kontroli i zwiększeniu kompetencji decyzyjnych na danym stanowisku, co powoduje
zwiększenia poczucia odpowiedzialności podwładnych. Innym sposobem wzbogacenia
stanowiska może być powierzanie pracownikowi nowych, bardziej ambitnych zadań
i stworzenie perspektyw rozwoju i awansu. Ten sposób przekształcania stanowisk pracy
wymaga uprzedniej dokładnej analizy miejsc pracy i istniejących pomiędzy nimi
współzależności, a także uwzględniena preferencji pracowników,

podejście od strony cech stanowiska pracy nakazuje konieczność diagnozowania
stanowiska pracy i jego poprawę w następujących wwymiarach:

−

różnorodność rzeczy, które robi osoba na danym stanowisku,

−

identyfikowalność zadań – czyli możliwość odniesienia swojego zakresu działań do

pewnej całości,

−

znaczenie zadania,

−

sprzężenie zwrotne czyli zakres,w którym pracownik oceni jakość wykonywanych

zadań,

zespoły robocze – grupa pracowników decyduje sama o podziale pracy – przydzieleniu
określonych zadań, a następnie obserwuje i kontreoluje osiągnięte wyniki.

Grupowanie stanowisk pracy stanowi następny krok w budowie struktury

organizacyjnej firmy. Wraz z rozwojem firmy osobisty nadzór właściciela nad przebiegiem
produkcji staje się niemożliwy i pojawia się konieczność zatrudniania osób na stanowsika
kierownicze, których zadaniem jest nadzorowanie pracy innych. Grupowanie stanowisk pracy
może być dokonywane wg kryterium produktu, funkcji, klientów i lokalizacji.

Grupowanie według wyrobów ma wiele zalet:
1. ułatwia integrację i koordynację całości zadań związanych z danym wyobem,
2. wpływa na szybkość i skuteczność podejmowania decyzji,
3. tania i obiektywna ocena wyników w zakresie poszczególnych produktów ułatwia

rozliczanie jednostek z wyników ich pracy.

Ta struktura posiada jednak dwie wady – menedżerowie w poszczególnych działach

koncentrują się nadmiernie tylko na swoim wyrobie oraz następuje wzrost kosztów
administracji, gdyż każdy dział musi zatrudnić specjalistów do badań marketingowych czy
analizy finansowej.

Grupowanie funkcjonalne polega na grupowaniu stanowisk wymagających takich

samych lub podobnych czynności. Zaletami tego podejścia są:

1. możliwość zatrudnienia w danym dziale ekspertów z określonej dziedziny,
2. prostszy nadzór,
3. mniej skomplikowana koordynacja czynności w ramach każdego działu.
Grupowanie według klientów ma za zadanie lepsze reagownie na specyficznych klientów

lub grupy klientów i wzajemne oddziaływanie, w celu zaspokajania coraz to nowych potrzeb
różnych typów klientów. Podejście takie wymaga jednak rozbudowanego personelu
administracyjnego, który posiada uprawnienia ingerencji w zadania różnych wydziałów.

Grupowanie wg lokalizacji polega na grupowaniu stanowisk pracy obsługujących

określone miejsca lub obszary geograficzne. Dzięki takiemu podejściu firma może
skuteczniej reagować na potrzeby klientów, łatwiej odpowiedzieć na specyficzne
zapotrzebowania różnych regionów.

W ramach własnych specyficznych potrzeb firmy mogą stosować inne formy grupowania

stasnowisk pracy np.: wg czasu, kolejności.

Gdy zostaną zaprojektowane stanowiska pracy a następnie odpowiednio pogrupowane,

można przejść do ustalenia relacji podporządkowania. Hierarchia podporządkowania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinna uwzględniać dwie zasady: jedność rozkazodawstwa oraz tzw. sasadę skalarną, która
oznacza, że pomiędzy najniższym i najwyższym stanowiskiem w firmie powinna przebiegać
jednoznaczna i nieprzerwana linia władzy.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest organizowanie?

Jak zdefiniujesz pojęcie struktura organizacyjna?

Na czym polega projektowanie stanowisk pracy?

Co nazywamy specjalizacją stanowiska pracy?

Jakie korzyści i ograniczenia wynikają ze specjalizacji?

W jakim celu stosuje się alternatywne podejścia do projektowania stanowisk pracy?

Jak scharakteryzujesz rotację między staniwiskami?

Jak scharakteryzujesz rozszerzenie stanowiska?

Na czym polega wzbogacenie stanowiska?

10.

Czym charakteryzuje się podejście od strony stanowiska?

11.

Jaki jest cel grupowania stanowisk pracy?

12.

Jakie kryteria grupowania wykorzystuje się przybudowaniu struktury organizacyjne firm?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj stanowiska pracy w firmie zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia,

uwzględniając zakres usług świadczonych przez przeciętną firmę działająca na rynku
lokalnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeszukać sieć www w poszukiwaniu informacji,

przeprowadzić wywiad w działającej na rynku firmie zajmującej się ochroną fizyczną
osób i mienia,

sporządzić opisy stanowisk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj podstawowe alternatywy dla specjalizacji stanowisk pracy i wybierz

podejście, które twoim zdaniem najlepiej sprawdzi się w specyfice pracy charakterystycznej
dla firmy zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia. Uzasadnij swój wybór.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować własne doświadczenia oraz dowiedzieć się, jakie rozwiązania stosowane
są w istniejących firmach,

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Spośród wymienionych w materiale nauczania sposobów grupowania stanowisk wybierz

te, które twoim zdaniem, sprawdzą się najlepiej w firmie zajmującej się ochroną fizyczną
osób i mienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować własne doświadczenia i obserwacje na temat specyfiki pracy firmy
zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia,

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

W firmie ochrony osób i mienia, w której pracujesz, kilku pracowników często się

spóźnia do pracy, inni nie stosują się do obowiązku noszenia jednolitego stroju służbowego.
Takie podejście do pracy powoduje, że innym pracownikom też zaczęły zdarzać się takie
zachowania – „bo skoro innym wolno, to dlaczego nie mnie?”. Szef zlecił ci przygotowanie
projektu regulaminu wewnętrznego firmy. Skorzystaj z Kodeksu pracy jak i wzorów
dostępnych w Internecie. Zastanów się nad systemem kar i nagród, który pomógłby
wyeliminować nieprawidłowe zachowania pracowników i motywować do przestrzegania
zasad.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje oraz zapisy
Kodeksu pracy,

przeanalizować własne doświadczenia i obserwacje na temat specyfiki pracy firmy
zajmującej się ochroną fizyczną osób i mienia,

sporządzić projekt regulaminu pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

papier formatu A4, przybory do pisania,

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

Kodeks pracy,

komputer z dostępem do Internetu, wyposażony w drukarkę.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie organizowanie?

zdefiniować pojęcie „struktura organizacyjna”?

określić na czym polega projektowanie stanowisk pracy?

określić istotę podziału pracy i specjalizacji stanowsik pracy?

określić korzyści i ograniczenia specjalizacji?

wyróżnić alternatywne podejścia dla specjalizacji stanowisk pracy?

określić zasady grupowania stanowisk pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ogólne zasady kierowania. Style kierowania.

4.6.1. Materiał nauczania

Kierowanie – proces planowania, przewodzenia, organizowania, kontrolowania

oraz wykorzystywania wszystkich zasobów organizacji dla osiągnięcia zamierzonych celów.
Wg Henri Fayola - kierowanie nie jest cechą wrodzoną i można jego się nauczyć.
Zaproponował on 14 uniwersalnych zasad zarządzania:
1)

Podziału pracy – mówiąca o tym, że w wyniku specjalizacji otrzymujemy sprawniej
wykonaną pracę.

Autorytetu – zasada odnosząca się do osobistego autorytetu kierującego. Każdy kierownik
powinien cieszyć się w firmie odpowiednim poważaniem. Musi posiadać umiejętność
przekonywania pracowników, wyjaśniania im sensu i celów odpowiednich zarządzeń oraz
powinien czuwać nad odpowiednim rozłożeniem obowiązków wśród załogi. Kierownik
powinien być „lubiany” przez swoich pracowników. Obok autorytetu formalnego
powinien posiadać autorytet nieformalny.

Dyscypliny – wszyscy pracownicy danej firmy, łącznie z dyrekcją, powinni przestrzegać
przepisów i regulaminu oraz stosować się do zarządzeń obecnych w danej instytucji czy
przedsiębiorstwie.

Jedności rozkazodawstwa – każdy pracownik powinien otrzymywać rozkazy od jednego
kierownika, któremu w danym czasie podlega (każdy ma swojego kierownika).

Jedności kierownictwa – jeden cel powinien być kierowany przez jednego kierownika
i jeden plan.

Podporządkowania interesu osobistego interesowi ogółu – interes zbiorowy
przedsiębiorstwa jest ważniejszy niż interesy poszczególnych pracowników.

Wynagrodzenia – uposażenia powinny być wypłacane adekwatnie do wykonywanej
pracy. Dysproporcje placowe pomiędzy kierownictwem i pracownikami nie powinny być
duże.

Centralizacji – praca musi być wykonywana według określonego planu. Za całość
funkcjonowania organizacji odpowiedzialny jest menadżer.

Hierarchii – pracownicy muszą być podporządkowani hierarchicznie („pionowo”) –
każdy powinien mieć kogoś nad sobą. Od tej zasady istnieje jednak odstępstwo.
Dopuszczalna jest komunikacja „pozioma” – poszczególni kierownicy mają prawo
konsultować się i podejmować wspólne działania. Jest to tzw. kładka (most) Fayola.

10)

Ładu – każda rzecz i każdy człowiek powinien być na właściwym miejscu i o właściwej
porze. Pracownicy muszą zajmować najodpowiedniejsze dla nich stanowiska.

11)

Sprawiedliwości – pracowników należy traktować sprawiedliwie.

12)

Stabilizacji personelu – rotacja pracowników na poszczególnych stanowiskach nie
powinna być częsta. Kierownictwo powinno dążyć do stabilnego i trwałego utrzymania
stanu pracowników w organizacji

13)

Inicjatywy – pracownicy powinni posiadać prawo wyrażenia swoich pomysłów na temat
funkcjonowania organizacji. Pracownicy powinni mieć też prawo do błędu.

14)

Harmonii – załoga powinna odczuwać zadowolenie i satysfakcję z wykonywanej pracy.

Kierownictwo powinno sprzyjać procesom identyfikacyjnym personelu z organizacją.
Pracowników powinna łączyć specyficzna więź. W firmie powinien być obecny „duch
zespołowości”.

Fayol był autorem tzw. funkcji administracyjnych, do których zaliczył: planowanie,

organizowanie, rozkazywanie, koordynowanie i kontrolowanie. Zbudował także tzw.
piramidę uzdolnień – w myśl której kierownictwo powinno mieć uzdolnienia administracyjne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i handlowe, zaś na niższych stanowiskach należy wymagać kwalifikacji bardziej
technicznych.

Do koncepcji Fayola nawiązywali: L. Gulick i L. Urwick. Gulick sformułował ideę

POSDCORB, 7-miu elementów administracji: planowania, organizacji, doboru personelu,
rozkazodawstwa, koordynacji, sprawozdawczości i budżetowania. Urwick uważał, że
kierownik powinien nadzorować nie więcej niż 5–6 podwładnych.

Styl kierowania lub styl przywództwa – sposób postępowania przełożonego w stosunku

do podwładnych odzwierciedlający najczęściej jego cechy osobowościowe lub przekonania
o skutecznym zarządzaniu personelem. Styl przywództwa często jednak jest wypadkową cech
osobowościowych przełożonego oraz cech osobowościowych podwładnych oraz struktury
zespołu pracowniczego.

W ogólnym ujęciu styl kierowania jest praktycznie ukształtowanym i względnie trwałym

sposobem oddziaływania kierownika na podwładnych, by ich zachowanie prowadziło do
osiągnięcia z góry określonego celu (wiązki celów). Najogólniej można mówić o stylach
kierowania potencjalnym i rzeczywistym.

Potencjalny styl kierowania kształtowany jest przez zespół poglądów i przekonań

(subkulturę) kierownika na temat mechanizmów zachowań podwładnych oraz sposobów
skutecznego wypełniania własnej woli kierowniczej akceptowanej przez zwierzchników. Jest
to więc tzw „filozofia kierowana” przejawiająca się w odpowiednim organizacyjnym
zachowaniu kierownika wobec podwładnych, w jego stosunku do zakresu ich samodzielności
i odpowiedzialności, do ich pracy i jej wyników. Potencjalny styl kierowania zatem jest to
racjonalnie pomyślany model (wzorzec) zachowania organizacyjnego kierownika wobec
podwładnych, by optymalnie (najkorzystniej) spełniał role kierownicze (osiągał założone
cele).

Rzeczywisty styl kierowania natomiast to praktycznie ukształtowany i faktycznie

stosowany zintegrowany system metod, technik i innych narzędzi oddziaływania na
podwładnych, dostosowany do założonych celów, realizowanych zadań i konkretnych
warunków działania.

Transformacja potencjalnego stylu kierowania w styl kierowania jest funkcją wielu

zmiennych – stopnia zaistniałych zmian w konkretyzacji celu i faktycznych warunków
działania, poziomu wrażliwości i reagowania na zmiany, umiejętności syntetycznego ich
analizowania,

stopnia

konserwatyzmu

kierownika

oraz

skuteczności

rodków

motywacyjnych, modyfikujących ten konserwatyzm. W praktyce jednak transformację
potencjalnego stylu kierowania w styl rzeczywisty determinują:
a) czynniki zewnętrzne:

−

czas potrzebny do przygotowania zadań zleconych kierownikowi zespołu,

−

odpowiedzialność kierownika za pracę podległego mu zespołu,

−

metoda i kryteria oceny pracy kierownika przez bezpośrednich zwierzchników,

−

stopień wykorzystania potencjalnej rozpiętości i zasięgu kierowania,

−

preferowany styl kierowania zwierzchników,

−

poziom integracji celów kierowanego zespołu z misją i celami instytucji,

−

rola autorytetu formalnego jako źródła władzy kierowniczej,

−

stopień wpływu na ustalenie celów i zadań dal kierowanego zespołu,

−

poziom zaufania do podwładnych;

b) czynniki personalne:

−

wielkość luki kwalifikacyjnej między kierownikiem a podwładnymi,

−

poziom samodyscypliny i odpowiedzialności podwładnych,

−

poziom szczerości motywów i intencji podwładnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stopień rozbudzenia potrzeb pozamaterialnych u podwładnych,

−

stopień rozbudzenia potrzeby współdecydowania u podwładnych,

c) czynniki techniczne i ergonomiczno-organizacyjne:

−

poziom zdeterminowania procesów pracy przez technikę i technologię,

−

ergonomiczne (fizjologiczne) warunki pracy podległego zespołu.

−

techniczne możliwości jednoznacznej oceny wkładu pracy podwładnych,

−

technicznie możliwy poziom sprawowania nadzoru nad podległym zaspołem,

−

poziom zagrożenia nieodwracalnością skutków złej pracy podwładnych,

−

poziom zmienności warunków pracy podwładnych.

Do zasadniczych elementów stylu kierowania można zaliczyć:

−

poziom udziału podwładnych w procesie decyzyjnym

−

stopień zorientowania (nastawienia) kierownika

−

na osiągnięcie celu

−

na ludzi – na podwładnych (tworzenie dobrego klimatu w pracy, przyjaznej
i życzliwej atmosfery, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich);

−

rodzaj sprawowanej kontroli kierowniczej

−

stawianie zadań, określenie szczegółowych sposobów wykonywania, bieżąca,
dokładna kontrola podwładnego,

−

kontrola ogólna – mniej integracji w prace podwładnych, wybór metod i sposobów
pracy zależy od podwładnego

−

kontakt emocjonalny z podwładnym

−

kontakt ciągły, ale psychicznie płytki

−

kontakt incydentalny, ale emocjonalnie głęboki

Style kierowania mogą różnić się między sobą rodzajami, kombinacjami połączeń
i stosowaniem środków motywacji (bodźców).

Pierwsze klasyfikacje stylów kierowania w literaturze przedmiotu wiążą się z badaniami

prowadzonymi przez Kurta Lewina, Ronalda Lipitta i Ralpha K. White'a. Przeprowadzili oni
wiele eksperymentów, których celem było prześledzenie wpływu stosowania trzech
odmiennych stylów kierowania:

−

autokratycznego

−

demokratycznego

−

nieingerującego

Kierownik autokrata – sam ustala cele grupy i zadania prowadzące do ich osiągnięcia oraz
sam dokonuje podziału pracy w zakresie ustalenia celów między uczestników grupy.
Kierownik demokrata – zachęca grupę do podejmowania decyzji w zakresie ustalenia celów
jej działania, zadań prowadzących do ich realizacji i podziału czynności. Jednocześnie sam
bierze udział w pracy wykonywanej przez grupę.
Kierownik nieingerujący – pozostawia członkom grupy maksimum swobody w ramach
realizacji zadań. Sam nie podejmuje żadnych decyzji, nie uczestniczy w pracach grupy, nie
ocenia też pracy podwładnych.

Rensis Likert i R.F. Bales, amerykańscy teoretycy, wyodrębnili dwa style kierowania:

konsultacyjny

partycypialny

Kierownik używający stylu konsultacyjnego wydaje polecenia pracownikom po

omówieniu tematu z nimi i zasięgnięciu ich opinii. Przewiduje on pewien stopień aktywizacji
podwładnych w procesie kierowania zespołem.

Styl partycypacyjny odznacza się tym, że grupa pracowników sama ustala cele i sama

podejmuje decyzji, kierownik najczęściej tylko je akceptuje. Panują stosunki otwarte,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przyjazne, oparte na obustronnym zaufaniu. Opiera się na pełnym zaufaniu między
kierownikiem a jego podwładnymi i prowadzi do faktycznego współzarządzania zespołem.
Większość decyzji podejmowanych jest wspólnie, przy czym członkowie grupy są w równym
stopniu obarczani odpowiedzialnością, jak udziałem w korzyściach uzyskiwanych wynikiem
zespołowym. Udział w kierowaniu stanowi podstawowy czynnik motywujący podwładnych
do zaangażowania w pracę dla dobra grupy i zapewniający ich integrację z całą organizacją.

Likert uznaje za najlepszy styl partycypacyjny. Twierdzi, że jest to styl wzorcowy, do

stosowania którego dążyć powinien każdy kierownik.

Charakterystyka stylów kierowania Blake'a-Mouton

Ta koncepcja stylów kierowania nawiązuje do stwierdzenia Likerta o dwóch podstawowych
stylach kierowania – nastawienia kierownika na zadania lub na ludzi. Robert Blake i Jane
Mouton zbudowali siatkę kierowniczą, w której jedna z osi obrazuje stopień zainteresowania
kierownika ludźmi, druga zaś – zadaniami. Badania empiryczne oraz analizy teoretyczne
pozwoliły autorom siatki kierowniczej wyróżnić w niej 5 obszarów pół, dotyczących 5
podstawowych stylów kierowania:
1. tyl zadaniowy – w którym kierownik przejawia wyłączne i duże zainteresowanie

zadaniami;

2. styl osobowy – wyłączne i duże zainteresowanie ludźmi;
3. styl unikowy – brak zainteresowania ludźmi i zadaniami;
4. styl zachowawczy – średnie zainteresowanie zadaniami i ludźmi;
5. styl optymalny – duże zainteresowanie zadaniami i ludźmi.

Ciekawą koncepcję stylów kierowania przedstawił William J. Reddin. Wyróżnił on

cztery podstawowe style:

1. Przyjazny (towarzyski) – kierownik koncentruje się na problemach pracowniczych,

w niewielkim stopniu na zadaniach. Lubi kontakty z podwładnymi i ma zdolność
rozwiązywania konfliktów, jednak nie pobudzania podwładnych.

2. Kompleksowy (zintegrowany) – kierownik koncentruje się zarówno na aktualnie

wykonywanych zadaniach, jak i docenia znaczenie indywidualizacji pracowników. Narady
grupowe są dla niego formą ustalania zadań, a ludzie ocenia ze względu na ich przydatność.
Jest dalekowzroczny i kieruje ludźmi przez wskazywanie im ideałów i stawianie ambitnych
zadań.

3. Wyizolowany (separujący się) – w niewielkim stopniu nastawiony i na zadania, i na

ludzi. Stosuje kary w postaci cofania uprawnień decyzyjnych. Unika innowacji, preferuje
metody znane i wypróbowane. Ma trudności z nawiązaniem kontaktów i współdziałaniem
z ludźmi. Ceni racjonalność, a za zgubne uważa uleganie emocjom.

4. Gorliwy (poświęcający się) – skoncentrowany na zadaniach, chce uzyskać dominacji

nad innymi, udzielając podwładnym instrukcji i wskazówek. Działa w krótkiej perspektywie,
a podwładnych ocenia z punktu widzenia ich przydatności do wykonywania zadań. Nagrody
i kary uważa za najlepsze narzędzia kierowania.

Wśród nich wyróżnił style mniej i bardziej efektywne. Do stylów mniej efektywnych

należą:

misjonarz – wkłada wiele wysiłku przede wszystkim w zapewnienie jak najlepszych
stosunków międzyludzkich. Przez otoczenie jest odbierany jako człowiek miły, ale
nieskuteczny, nie umiejący stawiać zadań a bardziej jeszcze egzekwować ich wykonanie.

kompromista (ugodowy) – bardzo podatny na wpływ otoczenia. Lubi zgadzać się we
wszystkimi i zawsze. Koncentruje się przede wszystkim na rozwiązywaniu zagadnień
bieżących, pomijając te o dłuższym horyzoncie czasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dezerter – ucieka od kierowania. Wiele problemów, które powinien rozwiązywać, bądź
nie rozwiązuje ich wcale, bądź przekazuje do rozwiązania innym. Przez otoczenie jest
oceniany jako niezaangażowany w pracę,

autokrata – dążący za wszelką cena do wykonania zadań. Przez otoczenie oceniany jest
jako nie mający zaufania do ludzi, apodaktyczny, nieżyczliwy, co sprawia, że trudno mu
uzyskiwać dobre rezultaty, nie mówiąc już o klimacie wewnątrz kierowanego zespołu.

Styl bardziej efektywny:

−

rozwojowiec (otwarty) – uważany za człowieka ufnego, delegującego uprawnienia na
podwładnych, dbającego zarazem o ich rozwój. Takie nastawienie zapewnia mu sukcesy,
tym większe, im bardziej zintegrowany jest zespół,

−

administrator (dyrektorski) – umie stawić i stawia wysokie wymagania sobie
i podwładnym. Kładzie nacisk na pracę zespołową, potrafi skutecznie dobierać ludzi, co
zapewnia mu skuteczność działania,

−

biurokrata – przywiązuje wagę do formalnych procedur i kontroli podlegającego mu
personelu. Przez otoczenie ceniony jest jako sumienny i skrupulatny. Może osiągnąć
niezły wyniki działania,

−

yczliwy autokrata – stara się realizować zadania bez zrażanie sobie ludzi. Tych ostatnich

traktuje co prawda instrumentalnie, ale w miarę im ufa i pozostawia samodzielność
działania. Dzięki temu może mieć dobre wyniki nawet przy ambitnych zadaniach.

Fred Fiedler zanalizował warunki, od których zależy sprawne kierowanie. Wyróżnił trzy

kryteria, według których można dokonać oceny wszystkich sytuacji kierowniczych: łatwej –
przeciętnej – trudnej do kierowania. Podstawą takiej klasyfikacji są następujące kryteria:

−

kontakty emocjonalne w układzie pracownicy – kierownik,

−

typ zadań – proste lub złożone,

−

zakres władzy kierownika – szeroki lub wąski.

Brown dzieli kierowników na autokratów, demokratów i uchylających się od

ingerencji. Kierownicy autokraci z kolei dzielą się na surowych, życzliwych i nieudolnych.

Autokrata surowy oczekuje wiernego podporządkowania się, utrzymuje dystans,

wzbudza w pracownikach lęk i stosuje zwykle kary materialne. Nie włącza pracowników
w proces podejmowania decyzji ,nie korzysta z ich rad i sugestii, polecenia wydaje w formie
rozkazu.

Autokrata życzliwy oczekuje pełnego podporządkowania się w zamian za określone

przywileje, czasami stosuje nagrody dla najbardziej posłusznych, życzliwie traktuje
pracowników, ale rzadko korzysta z ich rad. Nagradza przede wszystkim lojalność, dzieląc
dobra, których jest dysponentem stosownie do przejawiania odpowiadających mu zachowań.
Ma tu więc miejsce pełne podporządkowanie podwładnych w zamian za uzyskiwane
przywileje. System motywacyjny ma inspirować podwładnych do ubiegania się o łaskawość
dysponenta pożądanych zasobów. Kierownik stwarza im możliwość wyrażania własnych
sądów i opinii, ale ostateczne decyzje w sprawach ważnych podejmuje sam.

Autokrata nieudolny jest apodyktyczny, zmienny, nieobliczalny w podejmowaniu

decyzji. Pracownicy mający autokratycznego kierownika są podejrzliwi, niekoleżeńscy, nie
ma współpracy w zespole, jest mało interakcji pomiędzy nimi i są one podszyte obawą.

Paul Hersey i Ken H. Blanchard uzależnili skuteczność stylu kierowania od stopnia

dojrzałości podwładnych. Stopień ten określono jako poziom gotowości. W miarę rozwoju
podwładnego, powinien się zmieniać styl oddziaływania na niego. Jest to koncepcja
sytuacyjna. Kierownik w myśl tej teorii powinien w sposób ciągły troszczyć się o rozwój
swoich podwładnych, pomagając im w osiąganiu coraz to wyższego poziomu gotowości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nie ma idealnego stylu zarządzania, który sprawdzałby się w każdym zespole. Dla lidera

zespołu najistotniejsze jest uświadomienie sobie, jaki jest jego naturalny styl oraz jakie inne
style mogą w danym zespole sprawdzać się lepiej. Szef, który zdaje sobie sprawę zarówno ze
swoich mocnych, jaki słabych stron może modyfikować swoje zachowanie. W ogromnie
konkurencyjnym świecie trudno jest osiągnąć trwały sukces w biznesie, a jednym
z czynników, który może pomóc w realizacji takiego celu jest znajomość własnego stylu
kierowania.

4.6.4.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest kierowanie?

Jakie zasady kierowania sformułował H. Fayol?

Jak zdefiniujesz styl kierowania/styl przywództwa?

Jakie czynniki determinują powstanie rzeczywistego stylu kierowania?

Co nazywamy zasadniczymi elementami stylu kierowania?

Jakie znasz klasyfikacje stylów kierowania?

Jak scharakteryzujesz autokratyczny styl kierowania?

Jak scharakteryzujesz demokratyczny styl kierowania?

Jak scharakteryzujesz nieingerujący styl kierowania?

4.6.5.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Poszukaj w internecie lub w bibliotece materiałów na temat Konfucjusza. Czy nauki

sformułowane przez niego znalazłyby zastosowanie w dzisiejszej praktyce kierowania? Jeśli
tak, to które?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeszukać sieć www w poszukiwaniu informacji,

przeszukać zasoby dostępnych bibliotek publicznych

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A4, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj podstawowe funkcje kierowania zawarte w definicji kierowania i spróbuj

na podstawie własnych doświadczeń (np. realizacja zadania lub projektu podczas pracy
w grupie) wyjaśnić, jak wykonywana jest każda z tych funkcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować własne doświadczenia w kierowaniu grupą lub pracy w grupie,

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papierprzybory do pisania,

–

literatura z rozdziału,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 3

Spośród wymienionych w materiale nauczania stylów kierowania wybierz te, które

twoim zdaniem, sprawdzą się najlepiej w firmie zajmującej się ochroną fizyczną osób
i mienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania,

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać uważnie materiał nauczania podkreślając istotne informacje,

przeanalizować własne doświadczenia i obserwacje na temat kierowania w firmie
ochroniarskiej,

sporządzić notatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

papier formatu A6, przybory do pisania,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika,

–

komputer z dostępem z Internetu.

4.6.6.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie kierowanie ?

zdefiniować pojęcie „styl kierowania”?

określić zasady kierowania wg Fayola?

rozróżnić zasadnicze elementy stylu kierowania?

określić rodzaje odpowiedzialności ponoszonej przed kierownikiem
wyższego szczebla?

wyróżnić cztery stany dojrzałości uczestnika grupy i odpowiednie im
sposoby formułowania zadań?

określić kryteria oceny sytuacji kierowniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Czas trwania testu 35 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ekonomia to

prawo, reguła.

nieograniczoność potrzeb ludzkich.

rzadkość dóbr.

nauka o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów.

Wskaż dziedzinę nie będącą działem ekonomii

sztuka ekonomii.

mikroekonomi.

gospodarka światowa.

międzynarodowe stosunki gospodarcze.

Pod pojęciem ekonomii pozytywnej rozumie się

mikroekonomię.

stwierdzenia będące naukowym i obiektywnym wyjaśnieniem funkcjonowania
gospodarki.

sądy ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie wartościowania.

makroekonomię.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Wskaż definicję mikroekonomii

dział ekonomii zajmujący się gospodarką całego świata jako jednego organizmu.

nieograniczoność potrzeb ludzkich.

zajmuje się badaniem zachowania indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw

i rynków.

nauka o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów.

5. Do podstawowych zagadnień mikroekonomii nie należy (wybierz jedną odpowiedź)

teoria wyboru konsumenta.

oddziaływanie handlu zagranicznego.

konkurencja doskonała.

teoria postępowania producenta.

6. Analizując zagadnienie konkurencji niedoskonałej nie zajmujemy się

konkurencją monopolistyczną,

monopolem.

równowagą ogólną i dobrobytem.

oligopolem.

7. Wskaż definicję makroekonomii

dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi do badania

prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

dział ekonomii zajmujący się gospodarką całego świata jako jednego organizmu.

dziedziną ekonomii zajmującą się badaniem zachowania indywidualnych

konsumentów, przedsiębiorstw i rynków.

oznacza kierowanie domem.

8. Fundamenty makroekonomii zostały stworzone przez

John M. Keynes’a.

Ksenofonta,

szkołę austriacką.

Friedricha A. von Hayek.

9. Szkoła austriacka pozostaje w zgodzie z

paradygmatem Keynesowskim.

paradygmatem neoklasycznym.

międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi,

gospodarką światową.

10. Funkcja dydaktyczno-wychowawcza makroekonomii polega na tym, że

makroekonomia dostarcza wskazówek w zakresie kształtowania procesów

gospodarczych.

zadaniem makroekonomii jest uprzedzanie występowania określonych zjawisk

gospodarczych.

makroekonomia dostarcza przesłanek dla polityki państwa.

wiedza z zakresu makroekonomii pozwala społeczeństwu zrozumieć charakter

zjawisk gospodarczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Gospodarka rynkowa to

gospodarstwa domowe

nieograniczoność potrzeb ludzkich..

system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez

różne podmioty gospodarcze.

artykuły (dobra materialne) przeznaczone na sprzedaż.

12. Która z poniższych definicji nie jest definicją towaru

artykuły (dobra materialne) przeznaczone na sprzedaż.

zapas artykułów w sklepie.

wszystko, co może być przedmiotem obrotu na giełdach.

całokształt transakcji kupna i sprzedaży.

13. Taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent, to

rynek producenta.

rynek formalny.

rynek usług.

rynek hurtowy.

14. Który z poniższych czynników kształtujących wielkość popytu jest związany z rynkiem

liczba ludności.

wielkość dochodów.

poziom zamożności.

gusty konsumentów.

15. Który z poniższych czynników kształtujących wielkość popytu nie jst związany z ceną

towaru
a)

ceny substytutów.

ceny dóbr komplementarnych.

przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości.

wielkość dochodów.

16. Podaż to

narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców.

nieograniczoność potrzeb ludzkich.

to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy

założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku
(ceteris paribus).

funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary

i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym
czasie.

17. Gospodarka tradycyjna charakteryzuje się

niską wydajnością pracy.

wysoką wydajnością pracy.

planowaniem gospodarczym.

rozbudowanym sektorem publicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Która z poniższych zasad nie należy do zasad zarządzania wg

Henri Fayol’a

podziału pracy.

jedności czasu.

dyscypliny.

centralizacji.

19. Kierownik autokrata to taki, który

sam bierze udział w pracy wykonywanej przez grupę.

pozostawia członkom grupy maksimum swobody w ramach realizacji zadań.

zachęca grupę do podejmowania decyzji w zakresie ustalenia celów jej działania.

sam ustala cele grupy i zadania prowadzące do ich osiągnięcia.

20. Konsultacyjny styl kierowania polega na tym, że

grupa pracowników sama ustala cele i sama podejmuje decyzje.

opiera się na pełnym zaufaniu między kierownikiem a jego podwładnymi,.

kierownik wydaje polecenia pracownikom po omówieniu tematu z nimi

i zasięgnięciu ich opinii.

członkowie grupy są w równym stopniu obarczani odpowiedzialnością, jak udziałem

w korzyściach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko........................................................................................................................

Stosowanie zasad organizacji i zarządzania

przedsiębiorstwem

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Bochenek M.: Szkice o ekonomii i ekonomistach. Toruń 2004

Dach Z.: Mikroekonomia. Kraków 2002

Griffin R. W.: Podstawy zarządzania organizacjami. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1999

Griffin R. W.: Podstawy zarządzania organizacjami. Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1999

Grontkowska A., Klepacki B.: Wybrane zagadnienia z ekonomii, organizacji
i zarządzania. Format-Ab, Warszawa 2002

http://dyrekcja.objectis.net

http://encyklopedia.interia.pl/

http://mfiles.ae.krakow.pl/

http://pl.wikipedia.org

10.

http://portalwiedzy.onet.pl

11.

http://www.econom.pl/nauka/mikroekonomia/5

12.

Kotler P.: Marketing, analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola. Gebethner&S-ka,
Warszawa 1994

13.

Koźmiński A.K.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1998

14.

Kruk T.: Podstawy prawa – Elementy prawa handlowego, finansowego i prawa pracy.
Hortpress, Warszawa 2002

15.

Krysiński W., Maciejewicz K., Siwa-Niedrowska A.: To tylko mikro. Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań – Gdańsk 2007

16.

Landreth H., Colander D.C.: Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2005

17.

Machaczka J.: Podstawy zarządzania. AE Kraków, Kraków 2001

18.

Nalepka A.: Struktura organizacyjna. Wydawnictwo Antykwa, Kraków 2001

19.

Nalepka A., Zasady opracowywania dokumentacji organizacyjnej przedsiębiorstwa
(III), „Poradnik Organizatora – do struktur” 1986, nr 4

20.

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy

21.

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych

22.

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej

23.

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny

24.

ukowski P., Muszyński A., Łazowska H.: Techniki zarządzania i style kierowania,

BWSH, Koszalin 1998

25.

ukowski P.: Podstawy organizacji pracy i kierowania. Akademia Rolnicza

w Szczecinie; Szczecin 1998

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
04 Stosowanie zasad higieny podczas produkcji i sprzedaży
04 Stosowanie zasad higieny podczas produkcji i sprzedaży
04 Stosowanie zasad ekonomiki oraz przepisów prawa
04 Stosowanie zasad ekonomiki oraz przepisów prawa
Teoria organizacji i zarządzania, wykład 04 2011
04 Stosowanie procedur zarządzania jakością
Teoria organizacji i zarządzania wykład 04.10.05, administracja, Reszta, rok III, sem 5, teoria orga
Wykład 8 - 19.04.2011, Notatki UTP - Zarządzanie, Semestr II, Nauka o organizacji
15 Konwencja z ILO nr? dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych
Organizacja i zarzadzanie dr Buczynska Poznan dzienni 04
Teoria organizacji i zarządzania 04 2011
04 Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki
Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomiki w zarządzaniu logistycznym
17 04 2012 organizacja i zarzadzanie schemat odt
Socjologia wyklad 12 Organizacja i zarzadzanie
sroda teoria organizacji i zarzadzania
PODSTAWY TEORII ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA Konwersatorium 1
20 Stosowanie zasad projektowan Nieznany (2)

więcej podobnych podstron