WARSZTAT SKUTECZNEGO NAUCZYCIELA – WSPARCIE
UCZNIÓW ZE SPECYFICZNYMI TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU
SIĘ Z KLAS I–III

Moduł 9

Ocena udzielanej pomocy

Autor

:

Renata Czabaj

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

2

Celem tego artykułu jest zaproponowanie modelu postępowania wobec ucznia z dysleksją, który
został objęty indywidualizacją działań pedagogicznych.

KIEDY dokonać oceny pomocy?

Oceny efektywności udzielonego wsparcia dokonuje się pod koniec okresu

udzielania pomocy wskazanego w KIPU. Najczęściej efekty ocenia się po roku
pracy.

Po rocznym okresie wsparcia trzeba sprawdzić i ocenić skuteczność podjętych działań. W tym celu
należy przeprowadzić porównanie wyników oceny wstępnej funkcjonowania ucznia z oceną końcową.
W module piątym „Działania pedagogiczne nauczyciela – rozpoznanie trudności i zaplanowanie
pomocy psychologiczno-pedagogicznej” zostały przedstawione nowe, wynikające z rozporządzenia
o pomocy psychologiczno-pedagogicznej zadania dla nauczyciela. Uczestnicy Akademii
ORTOGRAFFITI zapoznali się z Rozporządzeniem MEN z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie zasad
udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W reformującym się systemie edukacji
nadrzędną ideą jest uwzględnienie zróżnicowanych potrzeb rozwojowych uczniów. W grupie dzieci
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi znajdziemy też uczniów ze specyficznymi trudnościami
w czytaniu i pisaniu. Istotną zmianą nowych regulacji prawnych jest przeniesienie wczesnej diagnozy
z poradni psychologiczno-pedagogicznej do szkoły, czyli środowiska bliższego dziecku. Dlatego
mówmy o diagnozie nauczycielskiej lub szkolnej. Tym samym odpowiedzialność za poznanie potrzeb
i możliwości ucznia oraz udzielenie mu adekwatnej pomocy spada na szkołę i nauczycieli.

KTO dokonuje oceny postępów?

Testy sprawdzające i oceniające funkcjonowanie dziecka w przedszkolu oraz

ucznia w szkole przeprowadza nauczyciel, który realizował zaplanowaną po-
moc. Zaś oceny skuteczności podjętych działań dokonuje Zespół na podsta-
wie porównania wyników uzyskanych przez ucznia przed rozpoczęciem pracy
i po jej zakończeniu.

W świetle nowego rozporządzenia o pomocy psychologiczno-pedagogicznej do zadań nauczyciela
należy:

•

rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia;

PRZYPOMNIENIE

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

3

•

rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających ze
specyficznych trudności w uczeniu się;

•

wspieranie rodziców i innych nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydak-
tycznych;

•

rozwijanie umiejętności wychowawczych rodziców i innych nauczycieli w celu zwiększania
efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów.

Wszystkim powyższym zadaniom przyświeca jeden cel – wyrównanie szans edukacyjnych uczniów
ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, wśród których istotną grupę stanowią uczniowie ze
specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

Prof. Marta Bogdanowicz w publikacji Model wczesnego diagnozowania specyficznych trudności w czy-
taniu i pisaniu – propozycja etapów i metod do oceny gotowości szkolnej, rozpoznawania ryzyka oraz
diagnozowaniu dysleksji, dysortografii i dysgrafii (Bogdanowicz 2011) widzi „ wczesną diagnozę nie
jako jednorazowe badanie, lecz jako 3-etapowy proces poznawania dziecka, w którym na początku
nauki szkolnej oceniana jest gotowość szkolna (etap 1.), potem rozpoznawane jest ryzyko dysleksji
(etap 2.), zaś w dalszym przebiegu edukacji stawiana jest wstępna diagnoza specyficznych trudności
w czytaniu i pisaniu. Na końcu może zostać sformułowana pełna diagnoza dysleksji, dysortografii
i dysgrafii (3. etap diagnozy)”.

Diagnoza nauczycielska wykonywana przez nauczycieli pracujących z ucz-

niem poprzedza diagnozę specjalistyczną i w żadnym razie jej nie zastępu-
je. Jej celem jest wczesne rozpoznanie i udzielenie pomocy. Jeżeli udzielone
wsparcie nie przyniesie spodziewanych efektów, wtedy uczeń powinien zo-
stać poddany diagnozie specjalistycznej w poradni psychologiczno-pedago-
gicznej.

JAK dokonać oceny udzielonej pomocy?

Udzielanie pomocy należy rozpocząć od wyłonienia dzieci z trudnościami, czyli rozpoznania ryzyka
specyficznych trudności w uczeniu się. Następnie, zanim zostanie udzielona pomoc, trzeba ocenić
poziom umiejętności dziecka w zakresie czytania i pisania, czyli dokonać pomiaru pedagogicznego.
Wyniki przeprowadzonego pomiaru pozwolą zaplanować pomoc adekwatną do potrzeb i możliwości
psychofizycznych ucznia. Te same narzędzia, które służyły do oceny wyjściowego poziomu umiejęt-
ności uczniów, należy zastosować do oceny stanu końcowego. Są to próby diagnostyczne opracowa-
ne przez różnych autorów. Zostały wymienione i omówione w module piątym. Porównanie wyników
obu ocen – wyjściowej i końcowej – wskaże mocne i słabe strony dziecka oraz da odpowiedź na
pytanie, czy uczeń zrobił postępy. Na tej podstawie Zespół zdecyduje, czy trudności ucznia zostały
wyeliminowane i nie wymaga on dalszej pomocy, czy też pomoc należy kontynuować. Jeżeli roczna
pomoc przyniosła oczekiwane rezultaty i uczeń dogonił swoich rówieśników, wtedy możemy domnie-
mywać, że jego trudności nie miały charakteru dyslektycznego, a były wywołane przez inne czynniki,
na przykład zaniedbanie środowiskowe. Jeśli uczeń zaczął naukę w klasie IV i mimo udzielonego
wsparcia trudności utrzymują się, wówczas konieczne jest zdiagnozowanie go w kierunku dysleksji
w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

4

Przykładowe narzędzia do realizacji zadania: rozpoznawanie indywidualnych możliwości

psychofizycznych ucznia, wynikających ze specyficznych trudności w uczeniu się

Ryzyko dysleksji przed rozpoczęciem realizacji obowiązku szkolnego

Jednym z zadań placówek edukacyjnych jest profilaktyka niepowodzeń szkolnych, a więc wczesne
rozpoznawanie zagrożenia trudnościami w uczeniu się czytania i pisania. W okresie poniemowlęcym
i przedszkolnym oraz w klasach I–III szkoły podstawowej pojawia się problem ryzyka dysleksji,
czyli zagrożenia specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Później, w uzasadnionych przypadkach,
powinna być postawiona diagnoza dysleksji. Zawsze należy mieć na uwadze jej cel, którym jest nie
tylko poznanie dziecka i wyjaśnianie jego problemów, lecz przede wszystkim udzielanie pomocy.
Diagnoza stanowi punkt wyjścia do wspomagania rozwoju i terapii.

Gdy dziecko nie wykazuje gotowości szkolnej, a jego rozwój jest nieharmonijny, mówimy o ryzyku
dysleksji. Opóźnienia w rozwoju funkcji uczestniczących w nauce czytania i pisania mogą w sposób
naturalny występować w okresie przedszkolnym, w „klasie wstępnej” oraz w klasach I–III. W badaniach
przesiewowych 6-latków ujawniają się symptomy ryzyka dysleksji. Podstawową metodą oceniającą
dziecko jest obserwacja prowadzona przez nauczyciela, który powinien się posłużyć Skalą Ryzyka
Dysleksji M. Bogdanowicz (2005). Multimedialnym narzędziem diagnostycznym jest Ocena Ryzyka
Dysleksji (Bogdanowicz 2009). Do diagnozy gotowości szkolnej oraz stymulacji funkcji percepcyjno-
motorycznych dla dzieci w wieku 5–6 lat służy program Gotowość szkolna (R. Czabaj, I. Mańkowskiej,
M. Rożyńskiej, E. Tryzno).

1. Wymień narzędzia służące do rozpoznawania ryzyka dysleksji. Sięgnij do

materiałów z poprzednich modułów kursu.

2. Które z narzędzi rozpoznawania ryzyka dysleksji zastosowała Pani/zastoso-

wał Pan w swej praktyce zawodowej?

W myśl nowych przepisów nauczyciel w przedszkolu ma dokonać diagnozy przedszkolnej, która będzie
oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole. Współwystępowanie u dziecka wielu objawów
zawartych w Skali Ryzyka Dysleksji (SRD) może sugerować, że mamy do czynienia z symptomami
wskazującymi na zagrożenie występowania trudności edukacyjnych. Dzieciom takim już w przedszkolu
należy zapewnić specjalistyczną pomoc w formie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. Jeśli nie
otrzymają takiej pomocy, mogą mieć znaczne trudności w nauce czytania i pisania. Od początku
edukacji będą narażone na niepowodzenia szkolne. Szybkie wykrycie nieprawidłowości rozwojowych,
wczesna interwencja i specjalistyczna pomoc są niezbędnymi warunkami przezwyciężenia trudności,
na jakie napotyka dziecko. Warto przypomnieć, że w wieku przedszkolnym próby diagnozy
pedagogicznej obejmują osiem aspektów rozwoju dziecka. Są to:

1. Rozwój mowy.

2. Sprawność manualna i grafomotoryka.

3. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni.

4. Dominacja stronna – lateralizacja.

SPRAWDŹ SIĘ

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

5

5. Rozwój funkcji słuchowo-językowych.

6. Rozwój analizy i syntezy wzrokowej.

7. Rozwój pojęć i operacji matematycznych.

8. Dojrzałość emocjonalna i społeczna.

Diagnoza nauczycielska powinna opierać się głównie na obserwacji dziecka podczas wszystkich
zajęć dydaktycznych. Zebranie możliwie dużo danych pozwoli na opracowanie wnikliwej oceny
wymienionych wcześniej aspektów rozwoju dziecka.

Ryzyko dysleksji rozwojowej na etapie edukacji wczesnoszkolnej

W klasach I–III szkoły podstawowej zadaniem nauczyciela jest między innymi rozpoznanie u uczniów
ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się. W tym celu można posłużyć się dostępnymi
narzędziami diagnostycznymi, które zostały zaproponowane w module piątym. Dodatkowo
proponuję Kwestionariusz mocnych stron uczniów klas III–IV (w załączniku). Częstym zwyczajem
nauczycieli i rodziców jest silne akcentowanie negatywnych aspektów funkcjonowania ucznia, które
łączą się z ryzykiem dysleksji. Takie postępowanie wywołuje u dziecka poczucie niepewności i staje
się przyczyną jego dalszych niepowodzeń. Podkreślanie mocnych stron dziecka pomaga wzmacniać
poczucie własnej wartości i podnosić samoocenę. Kwestionariusz został sformułowany w sposób
pozytywny, chociaż jego zadaniem jest wyłonienie uczniów, których trudności mogą mieć charakter
dyslektyczny. Kwestionariusz nie ma mocy diagnostycznej, a to oznacza, że nie wskazuje na
występowanie dysleksji lub jej brak, a tylko sygnalizuje istnienie problemu, który powinien być zostać
dogłębnie zdiagnozowany w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Do precyzyjnej oceny umiejętności czytania i pisania służą narzędzia opracowane przez R. Czabaj
w publikacji Diagnoza nauczycielska. Narzędzia pomiaru pedagogicznego (w przygotowaniu). W za-
łączniku zamieszczamy przykładowe testy do klasy II pochodzące z tej publikacji. Poradnik zawiera
autorski zbiór sprawdzianów i prób pedagogicznych, przeznaczonych dla oceny funkcjonowania dy-
daktycznego dzieci od piątego roku życia do ukończenia gimnazjum. Materiały są gotowe do indywi-
dualnych obserwacji i pomiarów, które może przeprowadzić każdy nauczyciel w przedszkolu i szkole.
Publikacja zawiera:

1. ocenę rozwoju pięciolatka pod kątem gotowości szkolnej,

2. próby diagnozujące umiejętność czytania i pisania dla klas I–III,

3. próby sprawdzające umiejętność czytania i pisania dla klas IV–VI,

4. próby diagnostyczne sprawdzające umiejętność czytania i pisania uczniów gimnazjum,

5. teksty korektorskie służące badaniu spostrzegawczości wzrokowej.

Przetestuj wśród uczniów klas II objętych pomocą narzędzia pomiaru peda-

gogicznego pochodzące z przygotowywanej publikacji R. Czabaj (w załącz-
niku). Dokonaj oceny stanu obecnego badanych uczniów, a pod koniec roku
szkolnego ponów badanie w celu oceny efektywności udzielonego wsparcia.

ZAPLANUJ

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

6

Dysleksja rozwojowa – drugi etap edukacji

Dysleksję rozwojową można zdiagnozować na przełomie klasy III i IV, jeżeli pomoc dotąd udzielona
dziecku nie przyniosła zdecydowanej poprawy. Diagnozy dokonuje zespół specjalistów z poradni
psychologiczno-pedagogicznej. Wskazania postdiagnostyczne zawarte w opinii zawierają sugestie
co do kierunku pracy, jaką należy zaplanować dla ucznia. Jednak dla uzyskania pełnego obrazu
poziomu umiejętności czytania i pisania oraz efektywności udzielonej pomocy należy również na
tym etapie przeprowadzić pomiar pedagogiczny przed przystąpieniem do pracy i po jej zakończeniu.
Obejmuje on ocenę umiejętności czytania i pisania, wnikliwą analizę błędów popełnionych
w czytaniu i pisaniu, ocenę poziomu graficznego pisma oraz znajomość zasad pisowni.

Czemu służą wyniki diagnozy kontrolnej?

Celem diagnozy kontrolnej (końcowej, prowadzonej przynajmniej po roku

pracy z uczniem) jest ocena skuteczności udzielonej pomocy.

Na podstawie analizy wyników diagnozy wstępnej i końcowej nauczyciel może:

1. Ocenić stopień opanowania przez ucznia umiejętności czytania w zakresie:

•

czytania głośnego – technika i tempo,

•

czytania cichego ze zrozumieniem

2. Ocenić jakość pisania w zakresie:

•

poprawności pisania,

•

estetyki pisma,

•

różnych form wypowiedzi pisemnej.

3. Określić postępy ucznia, w tym zdobyte umiejętności oraz istniejące braki.

Po wnikliwej ocenie i analizie wyników badań kontrolnych nauczyciel powinien wskazać formy i metody
postępowania, które będą sprzyjały poprawie funkcjonowania ucznia. Prognozując dalszą karierę
szkolną ucznia, nauczyciel powinien wskazać optymalne rozwiązania. Dla ucznia ryzyka dysleksji
i z dysleksją optymalną formą pomocy jest udział w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych.

Analiza wyników badań pedagogicznych jest punktem wyjściowym do opracowania programu
naprawczego. Dobrze skonstruowany program powinien akcentować mocne strony ucznia, zawierać
wnioski i wskazania do pracy w szkole i w domu. W przypadku ujawnienia symptomów ryzyka dysleksji
lub dysleksji rozwojowej, przy słabych efektach pomocy udzielanej ze strony nauczyciela i rodziców,
konieczne jest opracowanie programu zajęć korekcyjno-kompensacyjnych oraz codzienne ćwiczenia
czytania i pisania w domu.

Moduł 9
Ocena udzielanej pomocy

7

Które ze znanych pomocy terapeutycznych zawierają gotowe zestawy ćwi-

czeń do pracy w szkole i w domu?

Podsumowanie

Przeprowadzona procedura diagnostyczna pozwoli wyłonić uczniów, którzy z powodu trudności
w nauce czytania i pisania kwalifikują się do intensywnej pracy stymulującej rozwój funkcji
percepcyjno-motorycznych. Dzięki takiemu postępowaniu będzie można otoczyć ich szczególną
opieką psychologiczno-pedagogiczną i udzielić zindywidualizowanej pomocy terapeutycznej. Możliwe
będzie również śledzenie zmian w rozwoju oraz postępów w nauce, szczególnie w zakresie czytania
i pisania. Ostatecznie też spowoduje, że zminimalizowany zostanie odsetek uczniów, którzy zostaną
pozbawieni pomocy.

W świetle obowiązujących przepisów prawnych uczeń z dysleksją ma prawo do:

•

wczesnej diagnozy,

•

wczesnej, specjalistycznej interwencji,

•

udziału w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych,

•

nauki w klasach terapeutycznych,

•

poradnictwa i udziału w zajęciach rozwijających jego słabe i mocne strony,

a ponadto do:

•

dostosowania wymagań szkolnych i sposobu oceniania do możliwości ucznia (nauczyciel jest
zobowiązany przestrzegać wskazań zawartych w opinii wydanej przez poradnię),

•

zwolnienia z nauki drugiego języka obcego w wypadku uczniów ze stwierdzoną głęboką
dysleksją,

•

wyrównania szans podczas egzaminów (także sprawdzianu po szkole podstawowej, egzaminu
gimnazjalnego i matury),

•

wyrównania szans edukacyjnych przez profilaktykę niepowodzeń szkolnych.

Proces diagnozowania ucznia, a następnie stymulowanie jego rozwoju w procesie terapii pedagogicznej
napawa optymizmem i daje nadzieję na skuteczne eliminowanie lub przynajmniej zmniejszanie
problemów szkolnych. Oddziaływania terapeutyczne mogą być skuteczne tylko wówczas, gdy będą
realizowane systematycznie, zarówno w szkole, jak i w domu. Oddziaływania te należy również
spostrzegać jako profilaktykę niepowodzeń szkolnych, zaburzeń emocjonalnych i niedostosowania.

SPRAWDŹ SIĘ