MODUŁ III

POPYT I JEGO DETERMINANTY - WSTĘP
Niezależnie od systemu gospodarczego w każdym społeczeństwie dochodzi do poszukiwania odpowiedzi na pytania związane z następującymi zagadnieniami:
a) jakiego typu produkty i usługi mają być wytwarzane?
b) jak wytworzyć potrzebne dobra?
c) kto i w jakiej ilości ma otrzymać wytworzone dobra?
Aktualnie w warunkach polskich mamy do czynienia z gospodarką rynkową, w której decydujący wpływ na znalezienie odpowiedzi na wyżej postawione pytania mają rynkowo ustalone ceny. Co to znaczy, że ceny są rynkowe? Chodzi tutaj o to, że nie są one narzucane odgórnie przez np. rząd danego kraju lub indywidualną decyzję jednego sprzedawcy, tylko są wynikiem niezależnego oddziaływania na siebie popytu i podaży.
Ten wykład służy zdefiniowaniu pojęcia popytu i czynników go determinujących, a także określeniu roli systemu cen w gospodarce rynkowej.

CENY W GOSPODARCE RYNKOWEJ
Na początek zajmijmy się określeniem czym są ceny, jakie są ich rodzaje i co należy rozumieć pod pojęciem „system cen” w warunkach gospodarki rynkowej.
Podstawowymi czynnościami rynkowymi są transakcje kupna i sprzedaży. Ich zawieranie jest możliwe dzięki uzgodnieniu ceny, która jest akceptowana zarówno przez sprzedawców, jak i kupujących. Czym zatem jest cena?
Cena określa wartość dóbr ekonomicznych i pomaga w uzyskaniu informacji o ich stopniu rzadkości.
W dzisiejszych czasach podstawowym sposobem wyrażenia wartości produktów i usług jest określenie kwoty pieniężnej, jaką trzeba zapłacić, aby móc korzystać z kupionych dóbr. Ceny określają poziom rzadkości ekonomicznej wszystkich dóbr. Należy rozumieć to w ten sposób, że im większa suma pieniędzy, którą trzeba wydać, tym wyższa wartość kupowanego dobra i tym mniej osób stać na jego zakup. Natomiast, jeśli produkt jest tani, to jest on łatwiej osiągalny i więcej ludzi może sobie pozwolić na jego zakup. W gospodarce rynkowej tworzy się dzięki temu pewien system cen, który należy rozumieć jako ogół relacji pomiędzy cenami na wszystkie towary, który informuje o stopniu rzadkości dóbr.
Poza określeniem wartości, ceny pełnią również dodatkowe funkcje informacyjne. Bierze się to chociażby z dwóch względów. Po pierwsze możemy zdobyć informacje ile musimy zgromadzić pieniędzy, aby kupić dany produkt (w podtekście chodzi tutaj o to ile musimy na to pracować). Po drugie, wiedząc jakie ceny mają różne produkty i w różnych miejscach, możemy je porównywać ze sobą i dokonywać takich wyborów, które są dla nas najkorzystniejsze w danym momencie (np. jedna osoba ze względu na małe zasoby pieniędzy będzie poszukiwała produktów najtańszych, a inna o wyższych dochodach bardziej będzie stawiała na jakość i będzie skłonna zapłacić za to wyższe ceny).
W ekonomii stosuje się podział cen na:
a) absolutne (inaczej nominalne), które określane są w ilości pieniędzy (np. wartość w złotówkach przedstawiona na metce za dany towar),
b) relatywne, które określają wartościowe relacje pomiędzy różnymi dobrami. Do obiektywnego porównywania wartości dóbr ekonomicznych między sobą powinno stosować się ceny relatywne!!!
Przykład:
Na rynku dostępna jest ekologiczna marchewka, która kosztuje 4 zł/kg. Wartość ta to cena absolutna (nominalna, bo tyle wynosi nominał na metce tego towaru). Można też kupić marchewkę produkowaną w przemysłowy sposób, która kosztuje 2 zł/kg. W sensie nominalnym i relatywnym marchewka ekologiczna jest dwa razy droższa niż wytwarzana w przemysłowy sposób.
Przyjmijmy teraz, że producenci przemysłowej marchewki podnieśli jej cenę do 3 zł/kg, bo wzrosły koszty sztucznych nawozów i chemicznej ochrony plantacji, natomiast marchew ekologiczna nie zmieniła ceny, bo rolnicy ekologiczni nie stosują technologii opartej o chemizację upraw. Po tej zmianie marchewka przemysłowa jest nominalnie dalej tańsza niż ekologiczna, ale różnica (relacja cenowa) pomiędzy nimi znacznie się zmniejszyła. Oznacza to, że uległa zmianie relacja cenowa na korzyść marchewki ekologicznej, która nominalnie jest nadal droższa, ale relatywnie staniała (nie dlatego, że zmieniła się jej cena absolutna, tylko dlatego, że marchewka przemysłowa zdrożała przy niezmienionej cenie marchewki ekologicznej).

POJĘCIE, PRAWO I KRZYWA POPYTU
POPYT – to ilość dobra, jaką kupujący chcą i są w stanie kupić przy różnym poziomie cen. Pierwszą rzeczą, która płynie z tej definicji, jest informacja, że za popyt odpowiadają kupujący (nabywcy). Kolejna sprawa, to ograniczenie, że aby mówić o popycie na jakiś produkt, to po pierwsze musi być ktoś, kto chce go kupić, a po drugie taka osoba musi mieć odpowiednie środki finansowe na ten cel. Ostatnią rzeczą, którą trzeba w tym miejscu zaznaczyć, to fakt, że rozmiary popytu będą różne przy różnych poziomach ceny. W związku z tym, zostało sformułowane podstawowe prawo ekonomiczne, którego brzmienie jest zamieszczone poniżej.
PRAWO POPYTU RYNKOWEGO – jeśli zachowana jest zasada ceteris paribus, to wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie.
Po co wspomina się tutaj o formule ceteris paribus? To prawo tylko wtedy się potwierdzi w praktyce, jeśli zmieni się tylko cena analizowanego przez nas dobra. Natomiast, jeśli w tym samym czasie zmienią się też inne czynniki decydujące o rozmiarach popytu, to może się okazać, że to prawo się nie sprawdzi. Np. jeśli spadną ceny żywności, to zgodnie z prawem popytu powinna wzrosnąć ilość kupowanego jedzenia. Jednakże, jeśli w tym samym czasie kupujący mieliby znacznie mniejsze dochody niż wcześniej, to ilość kupowanej żywności nie tylko nie wzrośnie, a nawet może się skurczyć.
Popyt dzieli się na:
a) potencjalny (są to wszystkie osoby, które kupują lub chciałyby nabyć dane dobro, ale w danej chwili odwlekają jego zakup lub ich na to nie stać),
b) rzeczywisty (faktyczna wielkość zakupów dobra w danej chwili).
Popyt rzeczywisty jest zawsze mniejszy od popytu potencjalnego.
Zależność rozmiaru popytu od wysokości ceny przedstawia krzywa popytu.

Krzywa popytu ma negatywne nachylenie, ponieważ pomiędzy wielkością popytu a ceną występuje odwrotna zależność, która wynika z prawa popytu.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT
Na popyt wpływa dużo różnych czynników, które określane są często jako jego determinanty (czynniki determinujące wielkość popytu). Jedne z nich mają silniejszy wpływ, a inne słabszy. Niekiedy wzajemnie mogą się wzmacniać, a w innym przypadku będą się tłumić. Wszystko to będzie decydować o tym, czy popyt będzie spadać, rosnąć, albo utrzyma się na tym samym poziomie.
Ważniejsze czynniki decydujące o rozmiarach popytu:
1) cena danego dobra;
2) dochody kupujących;
3) gusty i preferencje;
4) ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych;
5) przewidywanie zmian cen relatywnych;
6) liczba i struktura ludności;
7) efekty przyłączania się do większości (naśladownictwa) i demonstracji;
8) postęp cywilizacyjno-technologiczny.
Zajmijmy się teraz omówieniem poszczególnych determinantów popytu.

CENA DANEGO DOBRA
Cena to podstawowy czynnik decydujący o tym, czy popyt jest wyższy czy niższy. O wpływie ceny na rozmiary popytu mówi prawo popytu. Ta zależność wynika z kilku względów. Po pierwsze jest naturalną rzeczą, że nabywca chce kupić jakiś produkt za jak najniższą cenę. Po drugie, niższa cena oznacza, że dany produkt jest łatwiej dostępny także dla osób, które mają mniej pieniędzy. I odwrotnie, jeśli cena będzie rosła, to część nabywców zrezygnuje z zakupu, bo ich nie będzie na to stać, część z nich zmniejszy ilość zakupów, a jeszcze inni stwierdzą, że na rynku są zamienniki, które są tańsze i nie opłaca się godzić na wyższą cenę analizowanego produktu i dlatego zaprzestaną jego kupowania.

DOCHODY KUPUJĄCYCH
Dochody kupujących mają znaczny wpływ na poziom zakupów ze względu na posiadanie odpowiedniej siły nabywczej.
Siła nabywcza mówi nam o tym, na jaki poziom zakupów może sobie pozwolić nabywca i zależy od:
- dochodów dyspozycyjnych (dochodów netto możliwych do wydania na zakupy);
- średniego poziomu cen na danym obszarze.
Generalna zasada: im wyższe dochody dyspozycyjne i niższy poziom cen, tym potencjalnie wyższy popyt.
Przykład:
Mamy dwie osoby, które zarabiają w przeliczeniu na złotówki 2000 zł/miesiąc. Jedna z nich mieszka we Wrocławiu, a druga w Londynie. Co prawda dochody nominalne mają takie same, ale ze względu na wyższe ceny w Londynie, osoba tam żyjąca będzie miała znacznie mniejszą siłę nabywczą niż ta mieszkająca we Wrocławiu. Przejawi się to w tym, że w Londynie za taką samą sumę będzie można kupić mniej dóbr niż we Wrocławiu.
Wielkość dochodów, jakie ma do dyspozycji nabywca w istotny sposób wpływa na wielkość oraz strukturę popytu konsumpcyjnego. Jedną z metod badania struktury popytu konsumpcyjnego, czyli określenia jaką część dochodów przeznaczamy na różne grupy dóbr, jest analiza struktury wydatków.
Analiza struktury wydatków – metoda badania zmian w strukturze popytu pod wpływem zmian w wielkości dysponowanych dochodów ludności. Pionierem tej metody był niemiecki statystyk Ernst Engel (1821 – 1896), który wykazał, że w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na 1 członka rodziny rośnie popyt ogólny i zmienia się jego struktura. Jego badania pozwoliły na sformułowanie prawa nazwanego jego nazwiskiem.
Prawo Engla – w miarę wzrostu dochodów na 1 członka rodziny zmniejsza się procentowy udział wydatków na żywność i dobra niższego rzędu, na korzyść zwiększenia udziału wydatków na dobra wyższego rzędu (głównie dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania).
Wpływ dochodów nabywców na popyt uwidacznia się w podziale dóbr na:
1. podstawowe i luksusowe
Dobra podstawowe są niezbędne do normalnego życia, a ich cechą jest niezbyt wygórowana lub wręcz niska cena. Kupujemy je, aby zapewnić sobie minimalny lub średni poziom życia. Przykładami dóbr podstawowych są: chleb, kiełbasa zwyczajna, samochód osobowy średniej klasy, itd.
Nabywanie dóbr luksusowych jest uważane za wyraz życia „ponad stan”, a charakterystyczna dla nich jest wysoka cena ograniczająca znacznie ilość osób, które mogą sobie pozwolić na ich kupno. Bez posiadania dóbr luksusowych można żyć, ale w wielu przypadkach pozwalają one na realizację marzeń, albo wskazują na zamożność ich posiadaczy. Przykładami dóbr luksusowych w dzisiejszych czasach mogą być: smartfon wysadzany platyną i diamentami, własny jacht, czy prywatna tropikalna wyspa.

2. normalne i podrzędne
Ogólnie dobra normalne charakteryzują się właściwą jakością i dobrymi cechami użytkowymi, natomiast dobra podrzędne posiadają gorsze walory jakościowo-użytkowe, ale są za to tanie. Zmiany w dochodach kupujących powodują, że ilość kupowanych dóbr normalnych i podrzędnych także ulega zmianom.
Dobra normalne – uznaje się za nie takie produkty i usługi, na które rośnie popyt, jeśli rosną dochody kupujących (w tym przypadku coraz większe znaczenie ma jakość, a cena ma mniejszy wpływ na ilość zakupów).
Dobra podrzędne – obserwuje się wzrost ich zakupów, jeśli spadają dochody kupujących, a popyt na nie spada, gdy dochody rosną. Generalnie tego typu produkty i usługi są szczególnie popularne w okresach kryzysowych, natomiast mniej się ich kupuje, gdy sytuacja gospodarcza się poprawia.

GUSTY I PREFERENCJE

Najczęściej wskazuje się, że największe znaczenie w kształtowaniu rozmiarów popytu mają ceny i dochody. Natomiast ta grupa czynników, choć wymieniona tutaj jako trzecia, ma faktycznie pierwotny wpływ na to, czy w ogóle chcemy coś kupić. Dlatego zdarzają się osoby, które uważają, że jest to czynnik najważniejszy, bo bez chęci zakupu, nawet przy posiadaniu wielkich pieniędzy lub przy bardzo niskiej cenie, nie ma mowy o popycie. Gusty i preferencje są bardzo trudne do przeliczenia na konkretne wartości popytu, jednakże ich wpływu trudno nie zauważyć.
Wśród elementów, które należy tutaj zaliczyć, jako wpływające na rozmiary popytu, wymienić można: modę, tradycję, obyczaje, religię, wewnętrzną hierarchię wartości, czy przynależność do subkultur oraz innych związków społecznych.
Przykład wpływu religii i obyczajów na rynek żywnościowy:
Ze względu na przywiązanie do katolickich tradycji w Polsce obserwuje się wzrost spożycia potraw rybnych w piątki. W Indiach bydło uznaje się za święte zwierzęta, dlatego spożycie wołowiny jest tam na bardzo niskim poziomie. W Izraelu bardzo trudno jest sprzedać wieprzowinę, ponieważ świnie są w tradycji judaistycznej uznawane za zwierzęta nieczyste.
Preferencje ludzi zmieniają się wraz z rozwojem osobistym (fizycznym i psychicznym), np. główną preferencją dla:
- rodziców jest dobro dziecka;
- osób starszych jest troska o zdrowie;
- młodzieży to rozrywka i/lub edukacja.

CENY DÓBR SUBSTYTUCYJNYCH I KOMPLEMENTARNYCH
Zmiany cen innych dóbr mogą w istotny sposób wpływać na fluktuacje poziomu popytu na dobro, które nas szczególnie interesuje. Ze względu na cenowo - popytowy charakter wzajemnych powiązań dóbr między sobą wyróżnia się dobra substytucyjne, komplementarne i niezależne.
DOBRA SUBSTYTUCYJNE – dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jedno z nich, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego. Cechą charakterystyczną dóbr substytucyjnych jest ich wzajemna zastępowalność, która wynika z tego, że mogą one spełniać podobne funkcje dla swoich nabywców, dlatego jedno można zastąpić drugim w momencie zmian cenowych. Przykłady to: masło i margaryna, pomarańcza i mandarynki, wódka i wino.
DOBRA KOMPLEMENTARNE – dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Dobra komplementarne wzajemnie się uzupełniają, dlatego jedno nie może dobrze lub w ogóle działać bez drugiego. Z tego powodu zakup takich dóbr traktuje się, jako swoisty pakiet, w którym wystarczy, że jeden element drożeje, to wtedy całość staje się również droższa i dlatego spada popyt na obydwa produkty. Przykładem dóbr komplementarnych są: samochód i benzyna, drukarki i tonery, słoik i wieczko do niego.
DOBRA NIEZALEŻNE – zmiana ceny danego dobra nie powoduje zmiany popytu na drugie dobro. Przykładem dóbr niezależnych mogą być komputer i chleb (jeśli wzrośnie cena na komputery, to nie wpłynie to na mniejsze zakupy chleba).

PRZEWIDYWANIE ZMIAN CEN RELATYWNYCH
Kupujący mogą przewidywać dzięki informacjom rynkowym, że dobra dla nich istotne mogą w określonym odstępie czasu zmienić swoją cenę. Gdy przewiduje się wzrost cen tego dobra, przyspiesza się zakup, natomiast w sytuacji odwrotnej czeka się na obniżkę cen. Działania takie noszą nazwę antycypowania zakupów (wyprzedzanie w czasie zakupów, czyli przyspieszanie lub opóźnienia decyzji kupna ze względu na przewidywane ruchy cenowe).
Przykłady:
- zwiększenie popytu na cukier przed wejściem Polski do UE;
- oczekiwanie na sezonowe wyprzedaży markowej odzieży;
- oczekiwanie na wyprzedaż nowych aut pod koniec starego roku.

LICZBA I STRUKTURA LUDNOŚCI
W uproszczeniu - większa liczba ludności to większy globalny popyt (porównaj rozmiar rynku żywności w Polsce i w Chinach).
Popyt zmienia się również wraz ze zmianą struktury społecznej, która dotyczy zarówno udziału grup wiekowych, wykształcenia, czy miejsca zamieszkania. Np. większa liczba urodzeń wpłynie na powiększenie rynku zbytu dla zabawek i kosmetyków dla dzieci. Wpływem zmian liczby i struktury ludności na zjawiska ekonomiczne zajmuje się demografia.

EFEKTY PSYCHOLOGICZNE I SOCJOLOGICZNE (DEMONSTRACJI I NAŚLADOWNICTWA)
Na popyt wpływ ma również ludzka psychika i zachowania o podłożu socjologicznym. Tymi zachowaniami zajmują się badania psychologiczne i socjologiczne.
Przykładami najpopularniejszych efektów demonstracji i naśladownictwa wpływającymi na popyt są:
- efekt Veblen’a (przejawia się wtedy, gdy rośnie popyt na pewne dobra luksusowe pomimo wzrostu ich ceny; wynika to z tego, że produkty te służą dowartościowaniu ich nabywców, przez co ich wartość rośnie paradoksalnie wtedy, gdy mniej osób może je kupić, a więc w momencie wzrostu ich ceny);
- efekt snoba (snob nie kupuje lub ogranicza nabywanie pewnych produktów tylko dlatego, że kupuje go większość nabywców, przez co chce się wyróżnić i pokazać swoją odmienność);
- efekt owczego pędu (bezmyślne nabywanie dóbr, które nabywają osoby w naszym otoczeniu, aby się do nich upodobnić – robimy to, bo tak robią inni; często nawet odbywa się to mimo rosnących cen; duży wpływ na ten efekt ma kreowanie mody).

POSTĘP NAUKOWO – TECHNOLOGICZNY
Wraz z nowoczesnymi zdobyczami nauki i techniki pojawiają się nowe potrzeby, a także następuje zmiana struktury popytu. Jako przykład można podać rozwój telefonii komórkowej. Dopóki nie było komórek, można było korzystać tylko z telefonów stacjonarnych, które służyły tylko rozmowom głosowym w miejscu zlokalizowania aparatu. Natomiast wejście na rynek telefonii komórkowej sprawiło, że możliwe jest także wysyłanie SMS-ów i MMS-ów, a także prowadzenie rozmów wszędzie tam, gdzie jest zasięg operatora. Spowodowało to również spadek zainteresowania telefonią stacjonarną, jako mniej atrakcyjną.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT - PODSUMOWANIE
Przedstawione grupy czynników kształtujących rozmiary popytu nie wyczerpują w pełni podjętego tematu, ale w normalnych warunkach mają największe znaczenie i dlatego warto je poznać. Po odpowiedniej analizie, możemy dzięki temu przewidywać, jakim zmianom ulegnie popyt, jeśli zmienią się determinanty przez nas wytypowane. Ma to znaczenie praktyczne, szczególnie dla przedsiębiorców, którzy chcą dostarczać na rynek produkty, które w danej chwili będą chętnie kupowane przez nabywców.

POJĘCIE, PRAWO I KRZYWA PODAŻY
PODAŻ – to ilość dobra, jaką sprzedający chcą i są w stanie sprzedać (dostarczyć na rynek) przy różnym poziomie cen.
Pierwszą rzeczą, która płynie z tej definicji, jest informacja, że za podaż odpowiadają sprzedający (dokładniej to producenci i handlowcy). Tak więc, aby mówić o podaży jakiegoś produktu, to muszą być podmioty zajmujące się jego wytwarzaniem i sprzedażą. Druga sprawa dotyczy faktu, że podobnie jak przy popycie, rozmiary podaży będą inne przy różnych poziomach ceny. W związku z tym, zostało sformułowane następne prawo ekonomiczne, którego brzmienie jest zamieszczone poniżej.
PRAWO PODAŻY RYNKOWEJ – jeśli zachowana jest zasada ceteris paribus, to wraz ze wzrostem ceny produktu zwiększa się podaż na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny podaż także spada.
Pamiętać tutaj należy o zastrzeżeniu ceteris paribus, bo to prawo tylko wtedy się potwierdzi w praktyce, jeśli zmieni się tylko cena analizowanego przez nas dobra. Natomiast, jeśli w tym samym czasie zmienią się też inne czynniki decydujące o rozmiarach podaży, to może się okazać, że to prawo się nie sprawdzi. Warto wspomnieć, że w przeciwieństwie do prawa popytu, prawo podaży wskazuje, że zmiany cen powodują taki sam kierunek zmian podaży (wzrost ceny – wzrost podaży, spadek ceny – spadek podaży).
Zależność rozmiaru podaży od wysokości ceny przedstawia krzywa podaży.

Krzywa podaży ma pozytywne nachylenie, ponieważ pomiędzy wielkością podaży a ceną występuje proporcjonalna zależność, która wynika z prawa podaży.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE PODAŻ
Na podaż wpływa wiele różnych czynników, które określane są jej determinantami (czynniki determinujące wielkość podaży). Podobnie jak przy popycie, jedne z nich mają silniejszy wpływ, a inne słabszy. Niekiedy wzajemnie mogą się wzmacniać, a w innym przypadku będą się tłumić. Zależnie od tych interakcji między zmianami różnych determinantów, podaż będzie spadać lub się zwiększać, albo pozostanie na niezmienionym poziomie.
Ważniejsze czynniki decydujące o rozmiarach podaży to:
1) cena danego dobra;
2) ceny czynników wytwórczych;
3) rodzaj i dostępność technologii oraz postęp cywilizacyjno-naukowy;
4) podatki i wsparcie dotacyjne;
5) przewidywanie zmian cen relatywnych;
6) liczba przedsiębiorstw działających w danej branży.

CENA DANEGO DOBRA
O wpływie ceny na podaż mówi prawo podaży rynkowej. Generalnie wyższe ceny powodują, że producenci mogą więcej zarobić. Wyższa zyskowność powoduje wzrost podaży, ponieważ ludzie przede wszystkim dlatego zajmują się przedsiębiorczością, bo mogą uzyskać więcej pieniędzy niż np. pracując na etacie.
Odwrotna sytuacja występuje, gdy cena danego dobra spada. Wtedy działalność staje się mniej opłacalna i dlatego część producentów zmniejsza ilość oferowanego towaru na rynek, a niektórzy wręcz zaprzestają takiej działalności w ogóle. Dlatego ogólna ilość podaży spada. Oczywiście to myślenie nie zawsze jest racjonalne, bo nie tylko sama cena decyduje o tym ile można zarobić na sprzedaży. Wpływ na to mają też inne czynniki, które w dużej mierze omówione są szerzej w dalszej części tego wykładu.

CENY CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH
Czynniki wytwórcze inaczej nazywa się nakładami albo czynnikami pracy. Są to wszystkie produkty, usługi, praca ludzka i dobra kapitałowe, które są używane w procesach produkcji. Bez ich użycia nie można normalnie prowadzić działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc, aby móc sprzedawać, najpierw trzeba ponieść określone wydatki na różnego typu procesy wydobywcze, przetwórcze i dystrybucyjne, które zależą od specyfiki działalności konkretnego przedsiębiorstwa.
Ceny czynników wytwórczych są tak ważną rzeczą w odniesieniu do rozmiarów podaży, ponieważ decydują o wysokości kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa. Im wyższe ceny za poszczególne grupy niezbędnych zasobów, tym wyższe koszty działalności, a co za tym idzie może to prowadzić do spadku opłacalności produkcji i sprzedaży (przy założeniu, że cena sprzedaży się nie zmieniła). Sytuacja odwrotna wystąpi, jeśli z różnych powodów przedsiębiorca ma możliwość zakupu potrzebnych czynników wytwórczych po niższej cenie. Wtedy jest szansa na obniżenie kosztów w całej firmie i uzyskania większych zysków. Sprzyja to zatem zwiększeniu rozmiarów podaży.

Na wartość poszczególnych czynników wytwórczych wpływają:
1. ich ilość i dostępność
Im bardziej dostępny jest dany czynnik i występuje w dużych ilościach, tym niższa jego cena. Natomiast w sytuacji, gdy danego zasobu jest mało lub występuje gdzieś daleko, to wpływa to na jego wyższe ceny.
Przykładem może tu być wysokie bezrobocie, które powoduje, że jest wiele osób chętnych do pracy. Brak alternatyw dotyczących zatrudnienia będzie powodować, że rozpoczną one pracę przy niższych zarobkach. Z kolei w sytuacji, gdy w okolicy jest wiele zakładów oferujących wolne etaty, może się okazać, że pensje będzie trzeba podnosić, bo inaczej nie znajdzie się odpowiednich ludzi do realizacji posiadanych zleceń. Jednakże wzrost wynagrodzeń będzie podnosił koszty działalności firmy.
2. stopień substytucyjności zasobów
Chodzi o to, że większość czynników wytwórczych można sobą zastępować i zadanie zarządzających przedsiębiorstwami powinno polegać na poszukiwaniu takich możliwości, które sprzyjają obniżaniu kosztów.
Przykładem może być zastępowanie pracy ludzkiej pracą maszyn i urządzeń (postępująca mechanizacja i automatyzacja produkcji), albo zastępowanie drogiej stali przez tańsze elementy z równie wytrzymałych włókien węglowych. W przypadku przemysłu spożywczego przykładem takiej substytucji może być zastępowanie droższego mięsa w wędlinach przez tańsze dodatki skrobi, mączek i konserwantów (jest to tańszy sposób produkcji, co pozwala na oferowanie tańszej żywności, choć niezbyt korzystnej dla zdrowia konsumentów; autor tego kursu nie pochwala takiego sposobu, ale w praktyce on występuje, a dopóki klienci będą kupować taką niskiej jakości żywność, to jest dla niej miejsce na rynku).
3. możliwości technologiczne
Na ceny czynników wytwórczych wpływają też stosowane technologie, bo one warunkują, co jest potrzebne by wytworzyć dany produkt lub usługę.

RODZAJ I DOSTĘPNOŚĆ TECHNOLOGII ORAZ POSTĘP NAUKOWO-CYWILIZACYJNY
Tak jak zostało przedstawione wcześniej, użycie konkretnych technologii powoduje określone zapotrzebowanie na czynniki produkcji. Jeśli dominuje technologia oparta o dużą ilość pracy ludzkiej, to wtedy mniejsze zapotrzebowanie wystąpi na maszyny (przykładem tego jest sektor usługowy, gdzie przede wszystkim potrzebne są umiejętności i chęci zatrudnionych osób, a sprzęt tylko ułatwia im świadczenie konkretnych usług). W przypadku, gdy istnieje możliwość zastąpienia pracy ludzkiej (zwłaszcza tam, gdzie staje się ona coraz droższa), stosuje się technologie oparte o wysoki stopień mechanizacji, itp., itd.
Ważna jest również dostępność technologii, która wynika chociażby z ochrony patentowej lub braku dostawców lub serwisu na danym terenie. Im łatwiejszy dostęp do różnorodnych i nowoczesnych technologii, tym większe spektrum możliwości ich wykorzystania w firmach. Trzeba dodać, że bardzo duży udział w kształtowaniu się technologii ma postęp naukowo-cywilizacyjny. Gdyby nie było badań i nowych odkryć naukowych, a także wdrożeń nowoczesnych rozwiązań w praktyce, to nie możliwe byłoby także wykorzystywanie innowacyjnych technologii.
Warto w tym miejscu dodać, że technologia warunkuje ile potrzebujemy nakładów, aby otrzymać założoną wielkość produkcji. Jedna technologia może być bardziej energochłonna, a inna sprzyjać oszczędnościom energetycznym, natomiast ilość produkcji w obydwu przypadkach będzie taka sama. Oznacza, to że technologia energooszczędna wpłynie na niższe koszty wytwarzania, a przez to będzie bardziej opłacalna dla przedsiębiorstwa. Często bywa, że lepsze i nowocześniejsze (wydajniejsze i oszczędniejsze) technologie są droższe przy zakupie, ale w trakcie ich wykorzystania okazuje się, że można prowadzić produkcję w tańszy sposób i bez niepotrzebnych przestojów związanych z awariami. Dzięki temu, okazuje się, że to co droższe przy zakupie, może przynieść większe korzyści i warto zawsze skalkulować, co jest lepsze w danym miejscu.

PODATKI I WSPARCIE DOTACYJNE
Podatki nie są ogólnie zbyt lubiane w społeczeństwie, ale są niezbędne do normalnego funkcjonowania państwa i trzeba je płacić, aby korzystać z dóbr publicznych. Jednakże w odniesieniu do ich wpływu na rozmiary podaży, to niestety wzrost płaconych podatków powoduje obniżenie ilości oferowanego do sprzedaży towaru. Dzieje się tak dlatego, że mniej pieniędzy zostaje w kieszeniach przedsiębiorców, a więc działalność staje się mniej intratna. W przypadku, gdy podatki zostają obniżone, można zaobserwować pozytywny wpływ na wzrost ilości podaży. Przykładem z polskiego podwórka było obniżenie na początku XXI w. akcyzy na produkty alkoholowe, które wywołało wzrost sprzedaży wódek i innych napojów alkoholowych oraz poziomu produkcji w polskim przemyśle spirytusowym. Trzeba tu jeszcze dodać, że ta sytuacja wskazuje, że można obniżyć stopę procentową pobieranych podatków, a jednocześnie uzyskać większe wpływy, bo wzrosły obroty w branży (wpływ na to miało też ograniczenie nielegalnego importu alkoholu z zagranicy, który przestał się opłacać, gdy ceny polskich wyrobów spirytusowych w sklepach spadły i ludzie woleli kupić ten alkohol niż przewożony z zagranicy).

Dotacje (także w formie subwencji) działają odwrotnie niż podatki. To znaczy, że jeśli występują lub rośnie ich poziom, to sprzyja to podniesieniu podaży. Natomiast brak dotacji lub ich ograniczanie, powoduje ograniczanie rozmiarów produkcji.
Znaczenie dotacji jest istotne, bo dzięki nim można zmieniać strukturę gospodarki lub utrzymywać odpowiedni poziom produkcji w sektorach szczególnie ważnych lub wrażliwych na wahania rynkowe. Przykładem tego może być wsparcie finansowe dla sektora żywnościowego w Unii Europejskiej, które ma służyć temu, żeby mieszkańcy naszego kontynentu nie byli zagrożeni widmem głodu. Poza tym warto dodać, że dotacje otrzymywane np. przez rolników nie są tylko pieniędzmi za darmo im przekazywanymi, ale służą dbaniu zarówno o ich dochody, jak i o właściwą ilość oraz jakość żywności, a także dbałość o utrzymanie właściwych walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Gdyby tych dotacji nie było ceny żywności z pewnością by wzrosły, a wahania ilościowe były by większe i mogło by to doprowadzić w skrajnych przypadkach do okresowych niedoborów żywności.

Innym przykładem kierunków wsparcia w formie dotacji są innowacje w gospodarce. Badania naukowe i wdrożenia nowych rozwiązań jest drogie i ryzykowne, dlatego wsparcie w tym zakresie płynące ze środków publicznych pomaga w postępie technologicznym. W końcu z efektów tego wsparcia może później korzystać całe społeczeństwo, bo np. sprzyja to wprowadzaniu lepszych produktów na rynek, czy oszczędniejszej produkcji, albo wytwarzaniu bardziej przyjaznemu dla środowiska naturalnego.

PRZEWIDYWANIE ZMIAN CEN RELATYWNYCH
Sprzedający w określonych sytuacjach mogą przyspieszyć lub opóźniać termin sprzedaży oferowanych dóbr. Dzieje się tak wtedy, gdy prognozują w pewnej przyszłości zmiany cenowe, które mogą znacząco wpłynąć na koszty i przychody ich działalności. Tak więc, producenci podobnie jak konsumenci mogą antycypować swoje decyzje. Trzeba jednak zaznaczyć, że strona podażowa inaczej warunkuje swoje zachowania. W przypadku, gdy przewidujemy, że oferowane przez nas produkty będą tanieć w niedalekiej przyszłości, to powinniśmy przyspieszyć ich sprzedaż (czasem nawet kosztem niższej ceny, bo później może ona spaść jeszcze bardziej). Z kolei, gdy sprzedający uważają, że ceny będą rosły na ich produkty, to będą się wstrzymywać z ich sprzedażą i np. zwiększą zapasy magazynowe. To spowoduje oczywiście mniejszą dostępność towaru na rynku i prawdopodobnie wzrost cen. W przypadku przedsiębiorców, poza obserwacją ruchów cenowych na swoje dobra, powinno się zwracać uwagę na wahania cen surowców i innych czynników wytwórczych. Przykładem tego może być wzrost zakupów mąki przez piekarzy, którzy wiedząc o słabych prognozach dotyczących zbiorów zbóż, będą przewidywać wzrost cen mąki. Dlatego rozsądne będzie kupienie większych zapasów mąki z zeszłorocznych zbiorów, bo dzięki temu będą oni mogli prowadzić wypiek przy takich samych kosztach jak wcześniej.

LICZBA PRZEDSIĘBIORSTW DZIAŁAJĄCYCH W BRANŻY
Ogólnie można powiedzieć, że im większa ilość przedsiębiorstw zajmujących daną działalnością, tym wyższy poziom podaży dostępnej na rynku. Natomiast zmniejszanie się liczby przedsiębiorstw powoduje ograniczenie rozmiarów podaży. Dzieje się tak dlatego, że zwiększanie ilości przedsiębiorstw funkcjonujących na danym rynku wskazuje na wysoką opłacalność takiej działalności. Natomiast spadek atrakcyjności zarobkowej w danej branży, powoduje, że część zakładów upada lub w kontrolowany sposób jest zamykana, albo się przestawia na inny kierunek produkcji.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE PODAŻ - PODSUMOWANIE
Scharakteryzowane czynniki determinujące wielkość podaży należą do najważniejszych, ale mogą poza nimi pojawić się inne, które też będą mogły zmieniać sytuację w mniejszym lub większym stopniu. Ważne jest, aby wiedzieć, co jest szczególnie istotne w danej branży i na bieżąco obserwować zmiany, aby się do nich dostosować. Jeśli się to uda, to takie przedsiębiorstwa łatwiej osiągać będą założone cele, jak np. wyższy zysk, czy wzrost rozmiarów firmy.